Әкімшілік құқық

Әкімшілік құқық - Қазақстан Республикасы құқық
жүйесінің ең үлкен және күрделі салаларының бірі.
Қоғам өмірінің аса маңызды жақтарын құқықтық
реттеу қандай да болмасын мемлекеттің ажыратылмас
элементі екендігі ежелден белгілі. Мемлекеттік әкімші
лік - құқықтық нормалар арқылы өзінің өкілетті орган
дары атынан қоғамның қажеттерін қанағаттандыру және
де азаматтарының өміріне қалыпты жағдайларды қамта
масыз ету үшін экономикалық және әлеуметтік, мемле
кеттік мәні бар аса маңызды ұйымдық шараларды жүзе
ге асырып отырады.
Мемлекеттік басқаруды жетілдіруде оның тиімділі
гін және мемлекеттік органдардың қабылдаған шешімде
рі үшін азаматтардың алдындағы жауапкершілігін арт
тыруда әкімшілік құқық маңызды құрал ретінде рөл
атқарады. Оның көмегімен қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтарының басым көпшілігін қамтитын мемлекеттік бас
қару саласында Қазақстан Республикасының заңдары
ның орындалуы қамтамасыз етіледі.
Әкімшілік - құқық азаматтардың мемлекетті басқа
руға қатысуларының құқықтық және ұйымдық нысанда
рын бекітеді, өкілетті органдар мен лауазымды адамдар
үшін де, сондай-ақ қатардағы азаматтар үшін де тиісті
мінез-құлық ережелерін тағайындайды. Оның көмегімен
Қазақстан Республикасында құқықтық қатынастарға бар
лық қатынасушылардың құқықтық мәдениеті қалыптаса
ды. Қазіргі кезеңдері әкімшілік құқықтың негізгі проб
лемаларының бірі - өкілеттік орталық органдары мен
жергілікті органдарының арасындағы біріне-бірінің
бағыныстылығы мен өзара бірлесіп іс-қимыл жасаудың
жаңа қатынастарының құру проблемасы болып отыр.
Бұл проблеманың маңыздылығы және оны шешудің түбегейлі нақтылы жолдары Қазақстан Рес
Публикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан
халқына «Қазақстан - 2030» жолдауында тұжырымда
лып , ерекше атап қойылған.
Қазіргі кезде ең бір қауіпті құбылыс - бұл қоғам
дық өмірдің барлық салаларына барған сайын дендеп
ене бастаған сыбайлас жемқорлық. Ол қоғамның бар
лық салаларына, мемлекеттің Конституциялық негіз
деріне қатер төндіреді.
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі
нің, «Ұлттық қауіпсіздік туралы», сыбайлас жемқорлық
қа қарсы күрес туралы заңдардың ерекше маңызы бар.
Қазіргі кезеңдегі ғылымда «әкімшілік құқық»
терминінің әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады. Мысалы, оқулық әдебиеттерде әкімшілік құқық-
тиісті мемлекеттің құқық жүйесінің дербес саласы деп айтылған, ол жалпы түрде әкімшілік құқықты бас
қару құқығы деп айтуға болады делінген.
Заң энциклопедиясы әкімшілік құқықтың (ағыл
шынша adminis trative faw ) ұғымын мемлекеттік
басқаруды ұйымдастыру және оның атқару - өкім ету
қызметінің процесінде пайда болатын қоғамдық қаты
настардың реттейтін ұсақ саласы ретінде анықталған.
Сонымен, әкімшілік құқықты сипаттайтын аса
маңызды мына төмендегідей:
1.Әкімшілік құқық - құқықтың дербес саласы.
2.Ол мемлекеттік басқару саласында қалыптаса
тын қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып табылады.
3.Әкімшілік құқықтың негізгі мазмұны Қазақстан
Республикасы мемлекеттік және өзін - өзі басқару органдарының , олардың лауазымды адамдарының және
Азаматтарының басқару қызметі болып табылады.
Әкімшілік құқық мемлекеттің басқару саласындағы пайда болатын, дамитын және тоқтала
тын қоғамдық қатынастарды ғана реттеуге арналған.
Барлық осы тәрізді қоғамдық қатынастар қалай болғанда да мемлекеттік басқару органдарының, яғни
атқарушы органдардың атқарушылық - өкім етушілік
қызметін жүзеге асыру процесімен байланысты.
Әкімшілік құқық экономикалық , әлеуметтік-
мәдениет және әкімшілік - саяси құрылысқа басшы
лық жасау туралы мемлекеттік басқарудың міндетте
рін жүзеге асыруға байланысты қоғамдық қатынастар
дың белгілі бір тобына ғана ерекше көңіл аудара отырып , арнайы бағыттау арқылы өзінің реттеушілік ықпалын тигізеді. Сонымен бірге бұл қоғамдық қаты
настар мемлекеттік басқару органдарының басқару
функцияларын жүзеге асыру барысында пайда болады.
Сонымен, әкімшілік құқықтың пәнін шын мәнісінде басқарушылық қоғамдық қатынастар құрайды
Оған тағы бір басқа тағайындалған құқықтық режимді
сақтауды да, реттелетін басқарушылық қатынастар
шеңберінде тараптардың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғауды да қамтамасыз ететін құқық қорғау (юрисдикция) функциясы қосылады.
Әкімшілік құқық - атқарушы билікті мемлекеттік
басқару қызметін нақтылы жүзеге асыруға байланысты
және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттеуге арналған құқықтық нормалар
дың жиынтығы болып табылады, Қазақстанның құқықтық жүйесінің саласы бола алады.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару қатынастарына, оларға қатына
сушылардың мінез - құлқына өз нормаларының рет
теушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің белгілі бір жиынтығын пайдала
нады.Бұл қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің
әдістері болып табылады.
Қазақстан құқығының қай саласы болмасын құқық
тық реттеудің құралы ретінде мынадай үш заңдық
мүмкіндіктерді пайдаланады: тапсырма беру, тыйым
салу, ерік беру.
1.Тапсырма беру - құқықтық нормада қаралған
жағдайда осы не басқа іс - қимыл жасауаға тікелей
нақты түрде міндет жүктеу.
2.Тыйым салу - құқықтық нормада қаралған
жағдайда осы не басқа іс-қимылды жасамауға тікелей заңды түрде міндет жүктеу.
3.Ерік беру - құқықтық нормада қаралған жағдай
осы не басқа іс - қимылды өзінің қалауы бойынша
жасауға заңды түрде рұқсат ету.
Әкімшілік - құқықтық реттеудің ерекшеліктері ең
алдымен мемлекеттік органдардың ерекше түрімен жүзеге асырылатын заңдық биліктік қызмет ретіндегі
мемлекттік басқарудың өзгешелігімен айқындалады.Ал
бұл ықпал ету әрқашанда басқарушылардың еркін
басқарушының бірыңғай еркіне бағынуын болжайды.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік - құқықтық реттеудің ерекшеліктерін оны қатысушылары тепе -
теңдікке негізделген қатынастарды реттеудің азамат
тық - құқықтық әдісімен салыстыру арқылы айқындауға болады.
Әкімшілік құқық нормаларының әрекеттілігі ма
ңызды ерекшеліктермен ерекшеленеді,өзгешеленеді,
олардың мәні мыналарға келіп тіреледі.
1.Әкімшілік - құқықтық реттеу механизміне өкілет
ті басқару органының немесе лауазымды адамның шығарған міндетті тапсырмалары тән болып табылады. Оларға басқа тарап бағынуға міндетті.
2. Әкімшілік құқықтық реттеу қатынасқа қатысушылардың біреуінің біржақты ерік білдіруін
болжайды.Бұл ерік білдірушілік заңды түрдегі өктемдік
сондықтан да оның шешуші маңызы бар.
Әкімшілік - құқықтық қатынастар құқықтық қаты
настардың бір түрі болып табылады. Әкімшілік - құқықтық қатынастар - бұл әкімшілік құқық норма
лармен реттелінген басқарушылық қоғамдық қатынастар, ондағы тараптар әкімшілік - құқықтар нор
малармен тағайындалған және олар реттейтін басқару
шылық қызметтен туындайтын ерекшеліктері бар.
Кепілденген өзара байланысты міндеттер мен құқықтар
ды иеленуші болып табылады.
Бұл құқықтық қатынастардың қатысушылары мыналар болуы мүмкін: Қазақстан Республикасының
азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ
адамдар, м