Мемлекеттік емес ұйымдар

Қазақстандағы нарықтық реформаларды өткізудің басынан бастап шағын кәсіпкерлік экономиканың бөлек бір саласы ретінде өз бетінше өркендей бастады. Өз құқығын және мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін айта отырып заңды мәртебесін алды. Бұған қарамастан шағын кәсіпкерлік қоғамның экономикалық және әлеуметтік саласына едәуір әсер етпейтінін мойындау қажет.

Атқарушы және заңды билік өкілдері, барлық дәреженің саясаткерлері экономиканың дамуы үшін шағын кәсіпкерліктің маңызды екенін мойындауда. Оны барлық тарапынан қолдап, қолғабыс жасау үшін барынша бағыттарын өзгертуде. Шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша заңдар қабылднып, бағдарламалар бекітілуде. Дегенмен, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін шағын кәсіпкерлік маңызды рөл атқаратынын билік органдары мойындағанымен басында пайда болған мәселелер бүгінгі күнге дейін соңына дейін шешілмеген.
Бұл мәселелер мынадай:
• әкімшілік кедергілер;
• кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын дамытудағы кемшіліктер;
• қаржылық-несиелеуді қамтамасыз етудің жетілмегендігі;
• ақапараттың жетіспеушілігі;
• кәсіпкерлердегі білімнің төмендігі.

Бұл мәселерді шешу үшін, мемлекеттік құрылымдардың қолдауынан басқа экономикалық, әкімшілік саясатына әсер ету мақсатында мемлекеттік емес ұйымдарды да құру қажет. Ары – қарай бұл бірлестіктердің шаған және орта бизнестің даму процессіндегі рөлін анықтаймыз. Бизнес және билік арасындағы қарым-қатынс құралы ретунде қолдану және құрудың қажеттілігін айту.

Мемлекеттік емес ұйымдар (МЕҰ) – бұл заңға қайшы емес жалпы мүдделерге қол жеткізу үшін еркін негізде Қазақстан азаматтарымен құрылған коммерциялық емес ұйым. Азаматтық қоғамды құру мәселелері бойынша, әлеуметтік проблемаларды шешу барысында мемлекет және азаматтар арасындағы делдал қызметті атқара отырып МЕҰ қоғамдық қатынастарды реттеуші механизмдердің бірі деуге болады.
Кәсіпкерлікті қолдау саласындағы мемлекеттік емес ұйымдар қоғамдық бірлестік, қорлар немесе заңды тұлғалар бірлестігі, қауымдастық (одақ) үлгісі ретінде де құрылуы мүмкін.

Қоғамдық бірлестіктер азаматтардың өз еркімен біргелесіп құру нәтижесіндегі ұйым. Қоғамдық бірлестіктер азаматтардың мүдделерін және саяси, экономаикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарын қорғау және іске асыру мақсатында құрылады.

Қорлар болып, жеке мүліктерін өз еркімен енгізу негізінде заңды тулғалар және азаматтармен құрылған мемлекеттік емес ұйымдар мойындалады.

Коммерциялық ұйымдар олардың кәсіпкерлік қызметін координациялау мақсатында, жалпы мүліктік және басқа да мүдделерді қорғау және ұсыну өзара келісім-шарт арқылы, сонымен қатар біргелесіп коммерциялық емес ұйымдармен қауымдастық (одақ) үлгіде бірлестіктер құруларына болады.

Барлық кәсіпкерлік қауымдастықтардың қызметтері функциялардың бірқалыпты теруін енгізеді:
• мемлекеттік саясат мәселелері бойынша мүшелердің коллективті позициясының көрінуі, олардың корпоративті шешімдеріне тиісті мемлекеттік шешімдерді орындауға қатысу;
• өз мүшелері арасындағы іскерлік қатынастарды ұйымдастыру, дөңгелек үстел және семинарларды ұймдастыру;
• кәсіпкерлік қызметті өз секторында немесе өзінің жергілікті аймағында координациялау;
• сыртқы экономикалық қатынастарды түзуге қауымдастық мүшелеріне қызметтер мен көмектерді ұсыну
• ақпараттық қолдау.

Қауымдастыққа кіру үшін әдетте кіріс жарнасын төлеп, басқарушы атына өтініш жазған жеткілікті. Кейде бірлестіктің басқа мүшелері мінездемелерін талар ету мүмкін.

Төменде Қазақстанда жұмыс жасайтын кейбір бизнес-қауымдастықтар туралы қысқа мінездемелер және тізімдер көрсетілген. Қауымдастықтар туралы толыққанды мәліметтер олармен байланысу ақпараттарымен қосымшада көрсетілген.

«Атамекен» Қазақстанның жұмыс берушілері және кәсіпкерлерінің жалпыұлттық одағы» ЗТҚ Оны құру туралы шешім Қазақстанның кәсіпкерлері Конгрессін өткізу барысында қабылданған болатын.

Қайта құрылған бірлестіктің басты мақсаты болып бекітілген:
• отандық бизнес мәселелерін шешу бойынша мемлекеттік билік органдарымен қарым-қатынасты жүзеге асыру және мемлекеттің әлеуметті-экономикалық бағдарламаларын іске асыру және координациялау, оны құруға қатысу;
• отандық бизнесті құруға және әлеуеті төмен халықты қолдауға бағытталған мемлекеттің әлеуметтк бағдарламаларын орындауға қатысу, ұлттың денсаулығын нығайту, білімді және мемлекеттік тілдің рөлін дамыту және республикадағы конфессияаралық және ұлтаралық қатынастарды нығайту;
• әртүрлі деңгейдегі атқарушы және заңды билік органдарына нормативті құжаттарды жетілдіру бойынша ұсыныстар мен өңдеулерді іске асыру;
• кәсіпкерлікті дамыту мәселелері бойынша халықаралық және қазақастандық мемлекеттік емес ұйымдармен қарым-қатынстарды дамыту және бекіту.

Қазіргі таңда одақтың құрамына мыңдаған қазақстанның экономикалық секторында жұмыс жасайтын кәсіпорындарды біріктіретін 34 басты салалық қауымдастықтар кіреді. Олардың ішіне мұнайгазды саласы ұйымдарының қауымдастығы, кен қазу және кен – металургиялық кәсіпорындар, сүт және сіт өнімдерін өндіретін кәсіпорындар, шылым өндірушілер және кәсіпорындар, IT-компаниялар, сауда-өнеркәсіптік палаталарының одағы, фермерлер, құс өсіруші және инжиниринг компаниялар кірген.

«Атамакен» Одағының филиалы республиканың барлық аймақтарында құрылған. Қазіргі таңда Одақ өкілеттіктерін аудан және қала орталықтарында құру жүзеге асырылуда.

«Қазақстан кәсіпкерлеріның форумы» ЗТБ заңды тұлғалар ынтасымен құрылып еркіндік, мүшелер құқықтарының теңдігі, өздері басқаруға мүмкіндіктердің болуы, заңдылық, қызмет есептілігі және жариялылығы негізінде жұмыс жасайды.

Форум өз мақсаты ретінде кәсіпкерлікті қолдау және дамытуды санайтын аймақтық және салалық одақтардың, қоғамдық бірлестіктердің, қорлар мен басқа да ұйымдардың өз еркімен бірлескен тәуелсіз коммерциялық емес ұйым болып саналады.

Форумды құру мақсаты – кәсіпкерлік қызметті дамыту үшін қолайлы жағдайларды жасау және экономикалық реформаның жылжуына қатысатын кәсіпкерлер ұйымы және қорлардың, қоғамдық бірлестіктердің, қауымдастықтардың, салалық және аймақтық одақтарды бірлестіру.

Форумның қызметі:
• Форум мүшелерінің мүдделерін және құығын қорғау;
• кәсіпкерлікті қолдау және дамыту саласындағы жобаларды және іске асыруға, координациялауға, өңдеуге көмек;
• ғылыми-методологиялық және баспа ісі бойынша ақпаратты-кеңестік жұмыстарды ұйымдастыру;

Бұл республикадағы танымал, үлкен, белсенді жұмыс жасайтын қоғамдық бірлестіктердің бірі. Бірлестіктің қызметі салмақты саяси беделге, экономиканың барлық салаларының кәсіпкерлерін, қоғамдық ұйымдардың, мемлекет, министрлік және ведомствалардың басшыларымен үлкен көлемдегі кездесулер мен форумдарды өткізу барысында ие болды. Кәсіпкерлердің алғашқы форумы 1992 жылы маусымда «Қазақстанның жастар одағы» атауымен өтті. 2003 жылға он шақты форум өткізілді. 1998 жылы «Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы» ұйымдастырушылық құрылымды құруға бел буды. (ҚКФ) қоғамдық бірлестік үлгісінен соң, қоғамдық бірлестіктен заңды тұлғалар бірлестігіне ауыстырылды.

Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы құрамына кіретін кәсіпорындардың саны – 120.484

Қазіргі таңда «Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы» ұйымының Қазақстанның әр бір аймағында облыстық филиалдары құрылған.

«Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсіптік палата Одағы» ЗТБ

2000 жылдың мамыр айында Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсіптік палата Одағы тіркелді. Оның мүшелері 10 аймақтық палата болды. Қазақстанның сауда-өнеркәсіптік Одағының Жарғысында шағын кәсіпкерлікті қолдау басты міндеттердің бірі ретінде белгіленген. Палата бұл экономиканың саласына басты рөльді атқаруға бар күшін салуда.

Жыл сайын аймақтық СӨП және Қазақстанның СӨП Одағының қызметтері шағын кәсіпкерлікпен айналысатын 50 мың тұлғаларға және шағын кәсіпкерлік субьектілеріне көрсетіледі. Палата мүшелеріне ақпараттар тегін беріліп, басқа қызмет түрлеріне жеңілдіктер бар.

Қызметтер тізімі:
• мекен-жайлық ақпаратты беру;
• статистикалық мәліметтерді беру;
• көрмелер бойынша ақпараттар;
• тұсаукесерлерді ұйымдастыру;
• рынок жөнінде қысқаша мәліметтер;
• Қазақстан бойынша және одан тыс жерлерде әріптестерді іздеу.

Кәсіпкерлердің мүдделері мен құқықтарын билік органдарында қорғау бизнес-қауымдастықтың басты қызметінің бірі. Көбіне кәсіпкерлер осы мақсатпен бірлеседі.

Кәсіпкердің заңды құқығы бұзылған жағдайда «шындықты» іздеп көбісі шағымданбайды. Одан тағы басқа мәселелер туындауынан қорқады. Сол себепті кәсіпкерлер жалғыз шағымданудан бас тартады.

Тиісті билік сатыларына тәуелсіз құрылымдар кәсіпкерлер бірлестігінің өкілдері жолданым жіберсе басқа мәселе. Бір ғана мысал келтірейік: Қостанай облысының Кәсіпкерлік Қызметке Қолдау Қауымдастығының директоры қала прокуратурасына Қостанай қаласының АШМ аймақтық басқару қызметкерлерінің істеріне шағымданады. Олар жеке кәсіпкерге қарасты асхананы тексеру барысында заңсыздықтарға жол беріледі. Мемқызметкерлердің заңсыз істерінің нәтижесінде асхана өз жұмысын 7-8 сағатқа доғарады

Былай қарасаңыз көтеретін де мәселе емес сияқты. Асхана иегері билік сатыларына өз әрекетінің түкке де тұрмайтынын түсінгенше жүрер еді. Дегенмен, Қауымдастықтың өкілі прокуратураға басқа мәселе бойынша шағымданады.

Тез арада істің мән жайы анықталып «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы», «Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» заңдары бойынша қателер жіберілгендігі дәлелденді. Қостанай қ. прокуратурасының жүргізген тексерулері барысында Қостанай қ. ҚР АШМ аймақтық басқарма заңсыздықтарды жою бойынша өзгерістер енгізу бойынша жұмыстарды жүргізді.

Бұл прокуратура органы мен кәсіпкерлер бірлестіктерінің біргелескен сәтті істерінің бірі. Ол бірлестіктер беделінің қаншалықты жоғарылағанының дәлелі.

Сонымен қатар, кәсіпкерлердің көптеген бірлестіктері, мемлекеттік органдармен кәсіпкерлердің мүдделерін қарастыратын атқарушы билік жанындағы сараптамалық кеңестердің, комиссиялардың, әртүрлі комитетермен жұмыс жасау қарым-қатынастың түрлерін игерді.

Тәжірибелі нәтижелерімен өз орнын ойып көрсеткен үлкен қазақстандық бірлестіктер:
• Кәсіпкерлердің Орталық – азия қауымдастығы;
• БҚО шағын және орта бизнес қызметкерлерінің кәсіподағы;
• Жихаз және ағашөндіруші өнеркәсібінің қауымдастығы;
• Кәсіпкерлердің Алматылық қауымдастығы;
• Сүт және сүт өнімдерін өндірушілер қауымдастығы;
• Астана қ. кәсіпкерлер қауымдастығы;
• Қарағанды облысы кәсіпкерлерінің қауымдастығы;
• Қазақстанның іскер әйелдері қауымдастығы;