Әлемдік ақшалар

Ақша формасының дамуындағы сапалы жаңа кезең әлемдік ақша арқылы өрнектеледі. Ақшаның барлық қасиеттерін өзіне жұмылдыра отырып, ақша формасының тікелей логикалық жалғасы болып табылады, ол қазыналық және төлем құралы қызметінің тұтастығы арқылы өрнектеледі. К. Маркс былай жазған: «қазына жәе жаппай төлем құралы ретінде ақша әлемдік нарықта жаппай құралы, өз түсінігі ғана емес, сонымен бірге әрекет ету әдісі бойынша жалпыға ортақ тауар болып есептеледі». Осыған байланысты әлемдік ақшалардың табиғаты, экономикалық категория ретінде маңызы олардың қызметінде айқын көрініс табады.
Қазіргі таңда айналымда алтын монеталық жоқ болуына байланысты, несиелік ақшалар алтынға айырбасталмайды, әлемдік ақша ретінде алтын құйма және еркін айырбасталынады. Валюта түрінде қолданылуы. Қазіргі таңда еркін айырбасталынатын әлемдік ақша ларға доллар, евро және фунт стерлинг жатады.
Әлемдік ақша қызметін валюта – қаржылық институттардың арнайы есептік бірліктері, атап айтқан ХВҚ тарапынан айналысқа ақша шығару . қарыз бердің арнайы құқықтары (СДР), ортақ нарықтың есептік бірлігі (ЭКО) ол евроға ауысты.

3. Ақша айналысының заңы
Әр түрлі формадағы ақша айналысы тауарлар массасының, оларың баға деңгейлерінің және ақша айналысы жылдамдығының арасынжағы экономикалық байланысты білдіретін экономикалық заңмен реттеледі.
К. Маркс мынандай ақша айналысының заңын ашып берді. Айналыс құралының және төлем құралыны қызметтерін орындауға қажетті ақша мөлшері ақшалай бірлік айланысының мөлшеріне бөлінген, сатылған тауарлардың баға санасына тең болуы керек.

М – ақша массасы, Т – тауар массасы, Б – тауардың орташа бағасы. К.Маркстың пікірінше – ақша қызметін алтын алтын орыдаған кезде айналысқа қажетті ақша мөлшері автоматты түрде стихиялы жолмен реттелген. Егер ақша нақты қажетті деңгейден асып кетсе онда алтын айналыстан шығып, осы қазынаға яғни жеке қазына жинауға кететін.
К. Маркстың айналыс заңына сәйкес қағаз ақша эмиссиясы айналысқа қажетті алтын ақшаның теориялық мөлшеріне шектелуі керек.

4. Ақшаның қыметтері
ақша құн өлшемі. Ол жалпыға бірдей эквивалент ролін атқарады. Ақшаның негізгі 5 қызметі бар.
1)Айналыс құралы. Бұл қызметтің маңызын тауар айналымының Т = АТ классикалық формуласының көмегімен ашуға болады. Бұл жағдайда ақша тауар айналымынжағы делдал ролін атқарады. Оның негізі болып айырбас баламасы саналады. Айналыс құралы тауарлар мен қызметтерді сатып алу үшін, сонымен бірге қарыздарды төлеу үшін қолданылатын ақшалар.
2)Төлем құралы. Бұл жағдайда Т – А – Т айналым барысында Т –А және А – Т деген 2 метафорға бөлініп шығады. Ақшаның сатушыға жетуінен гөрі сатып алушыға жылдам жетеді. Тауар салынғаннан кейін төлем құралдары айналымға тұседі. Төлем құралы қызметіндегі ақшалар көптеген тауар иелерін, сатушылар мен сатып алушыларды өзара байланыстырады. Төлем құралы құралы қызметін несие, қарыз міндеттемелері де атқарады. Және қолма-қол ақшалар атқарады. Яғни, сиақы беру, жәрдем ақы, степендия, зейнетақы, облиация, ипотекаға несие беру т.б.
3)Жинақту және қорлану қызметі. Ертеде алтын адамдардың көз жауын алды, сондықтан оны жинау мен сақтауға ұмтылды. Өйткені бұл қор кез – келген уақытта өзінің барлық қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда ақша жинақ қызметін атқарады. Жекелеген адамдар сияқты мемлекет те алтын қоры және резерв қоры ретіде қорлану қорын құрайда. Алтын қазір қазына құралы ретінде қолданады.
4) Әлемдік ақшалар.
Ақша реформасының дамуындағы жаңа кезең әлемдік ақша арқылы өрнектеледі. Әлемдік нарықта әлемдік ақша жаппай төлем құралы қызметі атқарады. Және ол жалпыға бірдей тауар болып есептеледі. Әлемдік ақа ретінде қазір атын құймалар және еркін айырбастанымды валюталар қолданылады. Олар, доллар, евро фунт, стерлинг.
5) Құн өлшемі - ол ақшаны негізгі қызметі. Ол тауардың балама айырбасын қамтамасыз етеді. Барлық туар қажетті еңбек өнімі болып табылады. Сондықтан да өзіндік құны бар шынайы ақшалар олардың құнының төлемі болып табылады. Демек, құн өлшем – бұл ақша бірлігі, ол тауалар мен қызметтер құныны өлшеу және салыстыру үшін қолданады.
5) Ақша массасы, ақша агрегаттары жән олардың Қазақстандағы компоненттері.
Шаруашылық айналымына қызмет ететін және заңды, жеке тұлғаларға, сондай-ақ мемлекеттке тиесілі сатып алу және төлем құраларының жиынтық мөлшері ақша массасын бідіреді. Оған айналыстағы қолма-қол ақшалар, яғни халықтың қолыдағы, сондай-ақ кәсіпорындардың мекемелердің, ұйымдардың массаларындағы барлық металл мен тиындар кіреді. Аша массы қолма-қол ақша мен қатар мекемелер мен ұйымдардың өтімділігіне қарай олардың банктік депозиттерін немесе санын ақшаларын құрайды.
Қазақстандағы мынандай ақша агрегаттары қолднады.
М1 – айналыстағы қолма-қолақша (банкнот, тиын).
М1 = М0 – заңды тұлғаның есеп айырысу, ағымдық арнайы, чектік шоттардағы қаражат, банк салымдары, халықтың депозиттері ( талап еткенге дейінгі)
М2 = М1 – халықтың банктердегі мерзімді салымдағы.
М3 =М2 – Мемлекеттік қарыз олблгацияларын, депозиттік сертификаттар.
Екінші деңгейлі банктердің фактоингтік операциялары.
Комерциялық банктердің ең көп таралған делделдық қызметтерінің бір түрі – Факторинг.
Факторинг – тауарлардасғы немесе қызметеріді жабдықтаушылардан төлем құжаттарын сатып алуды білдіреді. Факторингтің мақсаты- кез келген несиелік операциялардың ажырамас бөлігі болып табылады. Тәуекелді қалпына келтірі.
Факторинг – жадықтаушы клиенттің жабдықталған тауары мен көрсеткен қызметтері шін төленбеген төлем талабын банкке сатумен байланысты комиссиондық делдалдық операция.
Банк төленбеген төлем талабының иесі ретінде борышқордың несиелік қабілетін тексергенмен де оларың төленбейц қалуына байланысты тәукелген барады. Келісімшартқа сәйкес банк жабдықтаушының контрагенттері өздерінің қарызын өтегеніне қарамастан төлем талабындағы сомманы төлеуге міндеттеме алады.
Факторинг операциясына 3 тарап қатысады.
1. Факторингтік компанияөздерінің клиенттерінен шот – фактураны сатып алатын арнайы мекеме.
2. Клиент факторинг компаиясымен келісім шарт жасаушы өнеркәсіптік немес сауда фирмасы.
3. Кәсіпорын – тауарды сатып алушы фирма. Факторингтік операциялар банктер және арнайы ұйымдар арқылы жүзеге асады.
Факторингтік операциялар мыналар бойынша жүзеге асыылады.
- жеке тұлғалардың қарыз міндеттемелері бйынша
- бюжеттік мекемелердің қоятын талаптары бойынша
- кәсіпорыдармен ұйым міндеттемелері бойынша
- кәсіпорыдардың филиалдарымен бөлімшелерінің міндеттемелері бойынша.
Факторингтің ашық және жабық түұрлері болады. Ашық – берешеке мәмілеге факторинг бөлімінің қатысатындағы туарлы алдын ала хабар етеді.
Жабық берешеке факторинг тік келісім шарттың болуы тураы айтып жеткізеді.

7) Инвестициялы қордың құрудағы әлемдік тәжірибесі және оның Қазастандағы перспективалары.
Қазақстан Республикасында инвестициялық қордың екі түрі бар.
1. Акционерлік инвестицялық қор (АИҚ)
2. Үлестік жарна инвестициялық қоры. (ҮЖИҚ) олар келесі форада болуы мүмкін: ашық аралық немесе жабық.
Ашық ҮЖИҚ ҚР «ивестициялық қорлар туралы» заңында елгіленген тәртіп пен шарт негізінде компания басқарушысынан оның үлестік жарна үлесіне үлестік жарнасын сатып алуды талап ететін құқықты ұсынады.
Жабық түрдегі ҮЖИҚ үлес жарнасын иеленушіге жанатын үлес жарнасын компания басқарушысынан сатып алуды талап етуге құқы жоқ.
ҮЖИҚ қызметі «ивестициялық қор туралы» заңмен реттеледі. ҮЖИҚ активтерін тек қана жоғрғы сенімді құралда инвестициялайды. Мемлекеттік құнды ағазар, халықаралық қаржы институтарының құндықағазары мен рейтингісі жоғары корпаративті бағалы қағаздар.
ҚР да 6 тамыз 2004 жыл № 575-11 заңына сәйкес «Қазақстанның инвсетициялық қоры» құрылды. Оның құрылтайшысы ҚР Үкіметі болып табалда.ы қор қызметінің мақсаты ҚР индустриялды –инновациялық саясатын жүзеге асыруға жәрдемдесу болып табылады.
ҮЖИҚ шет елде жеткілікті түде елгілі және сұранысқа ие қаржылық институы. Қазіргі кезде әлемде 50 мың ҮЖИҚ ар. Олардың бәріне де халықаралық инвесторлардың жеткізулеріне мүмкіндіктері бар. Олардың көпілігі шағын салымылаы есебінен қызмет істеуде. Ең бастысы, халық ҮЖИҚ кіріп алып өзінің жинағын ақшасын кәсіби мамандарға, жоғарғы девиденттер алу үшін қолдана береді. Кей уақытта жылдың өсімі 40-50 % - ға дейін барады.
Ресейде бірінші ҮЖИҚ тіпті 1996 жылы пайда болды. 5 жыдан кейін олардың кейіреулері жылына 125 % - ға дейін пайа тапты.