ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫ ҚЫЗМЕТШЩ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ЖОҒАРҒЫ СОТЫ ҚЫЗМЕТШЩ ҚҰҚЫҚТЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1. Жоғарғы Соттың өкілеттігі
ҚР Жоғарғы Сотының өкілеттігі өз өкілеттігінің шегінде бірінші сатыдағы сот ретінде, аппеляциялық тәртіппен, қадаға-лау тәртібімен және жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істерді қараудан түрады. ҚР Конституциясының 81-бабы мен сот жүйесі туралы Конституциялық заңның 17-бабына сәйкес "Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты жалпы қүзырлы соттардың қарауына жататын азаматтық, қылмыстық және өзге де істер жөніндегі жоғары сот органы болып табылады". Ол республиканың барлық сот жүйесін басқарады және бар-лық төменгі түрған соттардың қызметіне сот қадағалауын жүзеге асырады.
ҚР Жоғарғы Сотының жоғары сот органы ретіндегі жағдайы Конституция мен тиісті заңдарда оған берілген өкілеттіктердің; оны қүрудың ерекшеліктері мен тәртібінің сипатына; қарала-тын істердің өзгешелігіне, сондай-ақ сот практикасының мәсе-лелері бойынша түсініктемелер беретін олар шығаратын нор-мативтік қаулылардың республикада қолданылатын қүқық көзіне жататындығымен байланысты.
Бірінші саты бойынша істерді қарау Жоғарғы Сотта іс жүргізу заңнамасында белгіленген жалпы тәртіп бойынша үкім, қаулы, шешім немесе үйғарым шығара отырып жүргізіледі.
Бірінші саты бойынша қылмыстық істерді қараудың ерек-шелігі соттылықтың дербес белгілеріне шарттастырылған олар-дың өзгешелігі болып табылады. Мәселеқ ҚР ҚІЖК-нің 292-ба-бының 2-тармағына сәйкес бірінші саты бойынша Жоғарғы Сот-тың қарауына: а) адамның Қазақстан Республикасы Президентінің міндеттерін атқаруы кезеңінде жасаған мемлекеттік опасыздығы туралы; б) адамдардың Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьялары, Қазақстан Республикасы
Парламентінің депутаты, Қазақстан Республикасының Бас Про куроры, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Торағасы немесе мүшесі міндеттерін атқару кезеңіндегі жаса-ған қылмыстары; в) Қазақстан Республикасы Үкіметі мүшелерінің, Үкіметтің құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың бірінші басшыларының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын мемлекеттік органдардың бірінші басшыларының қызметтік міндеттерін атқаруына бай-ланысты жасаған қылмыстары туралы істер жатады.
Қарауына жататын азаматтық істер заңда нақты айқындал-маған: ҚР Жоғарғы Соты тек істің қаралуына қатысы бар адам-ның келісімімен кез келген соттан кез келген істі алуға және өзіне іс жүргізуге қабылдауға қүқығы бар. Әдетте, бүлар ерекше күрделі немесе айрықша маңызды істер.
Мемлекеттің жоғары сот органы бола отырып, Жоғарғы Сот іс жүргізу заңнамасында көзделген нысандарда соттардың нақты азаматтық, қылмыстық істерді шешуінің заңдылығы мен негізділігін тексеру арқылы төменгі түрған соттардың сот қыз-метін қадағалауды жүзеге асырады.
"Егер жергілікті соттардың судьялары жіберген қателерді жоғарыда түрған сот сатыларында түзетуге болса, Жоғары Сот-тың шешімін ешкім де сәйкес келтіре алмайды. Сондықтан да мәні бойынша Жоғарғы Сот судьяларының қателесуге қүқығы жоқ деп оилаимын .
Жоғарғы Сот жүзеге асыратын сот қадағалауының нысаны сот істерін аппеляциялық тәртіппен, сот қадағалауы тәртібімен және жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарау болып та-былады.
ҚР Жоғары Соты облыстық соттар үшін аппеляциялық саты бола отырып, облыстық сот алқасының заңды күшіне енбеген үкімдері мен шешімдеріне наразылықтар мен шағымдар бойын-ша істерді қарайды. Қадағалау тәртібімен ҚР Жоғарғы Соты рес-публикадағы барлық соттардың заңды күшіне енген үкімдері мен шешімдеріне ҚР Бас прокурорының наразылығы бойынша (сон-
87 Нарикбаев М. Дорога к правосудию. - Алматы, 1997. 142-бет.
дай-ақ қылмыстық істер бойынша шағымдар) істерді қарайды. Сонымен қатар, ҚР Жоғарғы Соты, егер тиісті іс бойынша қада-ғалау тәртібімен осы соттың қадағалау алқасының қаулысы болған жағдайларда, жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істі қайта қарауға қүқылы.
Жоғарғы Сот жалпы қүзырлы соттардың қарауына жататын барлық істер бойынша соңғы сот сатысы болып табылады.
2. Жоғарғы Соттың құрамы мен құрылымы
Негізгі және орта буындағы соттардан айырмашылығы Жо ғарғы Соттың судьялық корпусын қүрамында төраға, сот алқа-ларының төрағалары мен түрақты судьялармен ҚР Жоғарғы Сот Кеңесінің үсынымына негізделген ҚР Президентінің үсы-нуы бойынша ҚР Парламентінің Сенаты сайлайды.
Жоғарғы Соттың сандық қүрамын Жоғарғы Сот Төрағасының үсынуы бойынша ҚР Президенті белгілейді.
Сот жүйесі туралы Конституциялық заңның 17-бабының 2-тармағына сәйкес:
"Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты:
1) өзінің қарауына жатқызылған сот істері мен материал-дарын қарайды;
2) сот практикасын зерделейді және оны жинақтаудың қоры-тындылары бойынша Республика соттарының сот төрелігін іске асыруы кезіндегі заңдылықтың сақталу мәселелерін қарайды;
3) сот практикасында заңдарды қолдану мәселелері бойын-ша түсіндірмелер беретін нормативтік қаулылар қабылдайды;
4) заңда көзделген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады". Жоғарғы Соттың қүрылымы мен қүрамы аталған Заңның
18-бабында айқындалған:
"1. Жоғарғы Сот Төрағадан, алқа төрағаларынан және судьялардан түрады. Жоғарғы Сот судьяларының жалпы са-нын Жоғарғы Сот Төрағасының үсынысы бойынша Қазақ-стан Республикасының Президенті белгілейді.
2. Жоғарғы Соттың органдары мыналар:
1) қадағалау алқасы;
2) азаматтық істер жөніндегі алқа;
3) қылмыстық істер жөніндегі алқа;
4) соттың жалпы отырысы.
3. Жоғарғы Соттың жанынан ғылыми-консультациялық ке-ңес және баспа органы құрылады".
3. Жоғарғы Сот төрағасы
Сот жүйесі туралы Конституциялық заңның 20-бабына сәйкес "Жоғарғы Соттың Төрағасы судья болып табылады және судья міндетін атқарумен қатар:
1) судьялардың сот істерін қарауын ұйымдастырады;
2) қадағалау алқасын басқарады, алқада сот ісін қараған кезде төрағалық етуге құқылы;
3) Жоғарғы Соттың жалпы отырыстарын шақырады және оларда төрағалық етеді;
4) Жоғарғы Соттың жалпы отырысының қарауына сот прак-тикасында заңдарды қолдану мәселелері бойынша Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларын қабылдау үшін материалдар енгізеді;
5) Жоғарғы Соттың жалпы отырысының бекітуіне Жоға-рғы Соттың жалпы отырысы Хатшысының және ғылыми-кон-сультациялық кеңес мүшелерінің кандидатураларын енгізеді;
6) қажет болған жағдайларда бір алқаның (қадағалау алқа-сынан басқа) судьяларын басқа алқаның қүрамында іс қарау үшін тартады; »
7) Жоғарғы Соттың жүмыс жоспарын бекітеді;
8) алқалардың жүмысын үйлестіреді;
9) Жоғарғы Соттың Аппаратына жалпы басшылықты жүзеге асырады, оның қүрылымы мен штатын бекітеді;
10) азаматтарды жеке қабылдауды жүргізеді;
11) өкімдер шығарады.
2. Жоғарғы Соттың Төрағасы Республиканың өзге де мемлекеттік билік тармақтары органдарымен және халықа-
ралық үйымдармен өзара қарым-қатынасы кезінде Республика сот жүйесінің мүддесін білдіреді, сондай-ақ:
1) Қазақстан Республикасының Президентіне уәкілетті орган басшысының кандидатурасын үсынады;
2) соттардың тиісті жалпы отырыстарының қарауына аудан-дық соттың төрағасы, облыстық соттың төрағасы және облы-стық сот алқасының төрағасы, Жоғарғы Сот алқасының төра-ғасы мен судьясы қызметінің бос орнына балама негізде кан-дидатуралар енгізеді;
3) соттардың жалпы отырыстарының қорытындылары негізінде соттардың жалпы отырыстарында қаралған барлық кандидаттардың материалдарын қоса тіркей отырып, тиісінше Жоғары Сот Кеңесіне немесе Әділет біліктілік алқасына аудан-дық сот төрағасы, облыстық сот төрағасы және облыстық сот алқасының төрағасы, Жоғарғы Сот алқасының төрағасы мен судьясы қызметтерінің бос орындарына балама негізде кан-дидатуралар үсынады;
4) Қазақстан Республикасының Президентіне заңдарды жетілдіру жөнінде үсыныс енгізеді;
5) осы Конституциялық заңмен көзделген негіздер туында-ған жағдайда, тиісінше Жоғары Сот Кеңесіне және Әділет біліктілік алқасына Республика соттары төрағаларының, алқа төрағалары мен судьяларының өкілеттігін тоқтату мәселесі бойынша үсыныс енгізеді;
6) Қазақстан Республикасының Президентіне судьяларды мемлекеттік наградалармен марапаттау және оларға қүрметті атақтар беру туралы үсыныс енгізеді;
7) Республика судьяларына «Қүрметті судья» атағын береді, осы атақты беру тәртібі туралы ережені бекітеді;
8) Республиканың судьяларына қатысты тәртіптік іс қозғ-айды;
9) заңмен және өзге де нормативтік қүқықтық актілермен көзделген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.
3. Жоғарғы Соттың Төрағасы уақытша орнында болмаған кезде оның міндеті Жоғарғы Сот Төрағасының өкімі бойынша
алқалардың бірінің төрағасына жүктеледі.
4. Жоғарғы Сот Төрағасы орнынан түскен жағдайда не өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылған өзге де жағдайда Төрағаның міндетін уақытша атқаруды Қазақстан Республикасының Президенті Жоғарғы Сот алқалары төраға-ларының біріне жүктейді".
4. Сот алқалары
Сот алқалары олардың төраға
Қазақстан Республикасының Парламенті депутатының өкілеттігі
Қaзaқcтaн Рecпубликacындa coт билiгiнiң кoнcтитуциялық нeгiздeрi
Сот түсінігінің теориялық негіздері жайлы
Қадағалау сатысындағы іс жүргізу мәселелері
Қазақстанның сот билігінің өзекті мәселелерін анықтау
Сот жүйесінің даму мәселелері
Қадағалау сатысындағы соттың өкілеттігі
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
ҚР-ның сот жүйесі
Заң мен құқықтың қатынасы негіз
Қазақстан Республикасының заңдарын сақтауын тексерулерді ұйымдастыру мен жүргiзу ережесi
Қазақстанның халықаралық экономикалық қатынастардағы орны
Оңтүстік Қазақстан облысындағы несие нарығының қазіргі жағдайын талдау
Қазақстан Республикасындағы ақша реформалары және оның ерекшелiктерi
Мемлекеттік бюджеттің теориялық негіздері
Қазақстандағы саяси PR технологияларының сайлау кампанияларындағы қолдану
Қазақстанның ұлттық экологиялық проблемалары
Оңтүстік Қазақстан облысы топонимиясының физикалық-географиялық астарлары