Адвокатура және оның міндеттері

Адвокатура және оның міндеттері
Кеңестік саяси жүйе орныққанан кейін адвокатура айтарлықтай өзгеріске үшырады. 1864-жылға реформа бойынша құрылған присяжнойлық және жеке адвокатураның қызметі олар жаңа социалистік мемлекетті құру принципіне қайшы болғандықтан, Кеңес үкіметінің алғашқы декреттерімен жойылды. Адвокатура біртіндеп кеңестік сот төрелігіндеі қосымша қызмет атқара бастады. Қорғау институтын үйымдастыру мен сотка қатысушылардың қатысуына көзқарас талай рет өзгерді. Бір нысанды жоққа шығара, ал екіншісін еңгізе отыра, кеңестік заңнама тоталитарлық режим талаптары мен нығайту мақсаттарына жауап беретін қорғаушылар қызметінің үжымдық нысанын орнықтыра бастады.
Солай болса да, азаматтык істер, қылмыстық істер мен өкілдік бойынша қорғаудың жаңа үйымының көп жыл бойы ізденуі нәтижесінде адвокатура дамуын жалғастырды. Белгілі практикалық және теориялық тәжірибе жинақталды. Адвокаттық қызметтің жаңа нысандары пайда болды, оның күқықтық нормативтық базасы және т.б. нығайды. КСРО ыдырап, жаңа тәуілсіз мемлекеттер күрылғаннан кеңестік кезенде жинақталған жақсы тәжірибе үлттық адвокатуралар қызметіне негіз болып қаланды.
Кеңестік дәуірдегі адвокатураның үйымдық нысаны сондай-ақ мемлекет тарапынан оған деген көзқарас бойынша революцияға дейінгі адвокатурамен көптеген ортақ түстарының болғаңдығын атап өткен жөн. "Екі адвокатура да жергілікті деңгейде үйымдастырылды, оларда орталық аппарат пен идеялық түғырнама болған жоқ, соның салдарынан олар патшалықтың немесе Кеңес өкіметі саясатының жетегінде кете беретін. Екі адвокатура да өз әрекеттері үшін Әділет министрлігінің кырағы қадағалауына, судьялардың немкүрайлы қарауына, өздерінің сотқа дейінгі сатыдағы ролінің төмендеуіне мойынсынуға тиіс болды. Қос адвокатура да өз күқықтары мен міндеттерін анықтауда бәрібір мемлекетке тәуелді болды".
РСФСР Халық Комиссарлары Кеңесінің (СНК) 1917 жылғы 24-қарашадағы N1 сот туралы декретімен присяжной және жеке адвокатура институты таратылды. "Алдын ала тергеу сатысында жіберілетін айытаушылар мен қорғаушылар ролін азаматтық қүқықтарды пайдаланатын, кінәраттары жоқ барлық азаматтар мен азаматшалар аткара алады. Алайда, азаматтардың қүқығын қорғауға тиіс арнайы орган Декретпен қүрылған жоқ".
1918-жылғы 7-науырыздағы N2 сот туралы Бүкілодақтык Орталық Аткару Комитетінің (ВЦИК) декретімен жүмысшы, солдат, шаруа және казак депутаттары Кеңестері жанынан қоғамдық айыптаушы, қоғамқық қорғаушы ретінде қүкықтық делдал болғысы келген түлғалар алқасының қүрылуы қарастырылды. Бүл алкаға жоғарыда аталған Кеңесдар сайлайтын және кері шақыратын түлғалар керді. Тек осы түлғалардың ғана сотта еңбегін төлету арқылы сөз сөйлеу қүкығы болды. Қүқыктық арашашылар алқасынан сот әрбір іе үшін қоғамдық айыптаушыны шақыра алатан. Егер айыпталушы қандай да

сесЦбпен қорғаушы шақырудағы өз құқығын пайдаланбаса, сот, оның өтініші "°%шша, құқықтық арашашылар алқасынан оған қорғаушы тағайындады. Аті'лған айышаушы мен қорғаушыдан басқа сот жарыссөзіне сот отырысына қа'Мсуши тұлғалар қатарынан бір айыптаушы және бір қорғаушы қатыса ^Іын. [13, 124 6]
Кеңестік сот ісінің қүрылуы құқықтық арашашылар қызметше өзгеріс ӘКсЧді. Айыптау мен қорғау міңдеттері уақыт өте айқынырак ажыратылды, қ¥Ніқтық арашашылар алқасы мүшелерінің жалақысы туралы мәселені реттеу КӨі/!елді, сотта қорғауға жіберілген тұлғалар шеңбері тарылып, артынша жо'*ылды, яғни бұл міндетті занда аталған тұлғалар ғана атқарды.
1918 жылғы 30-қарашадаға халық соты туралы ережемен айыпталушыға Heiv,ece азаматтық процеске қатысатын талаптар мүдделеріне қатысты істегі &а1''|ык, жәй-жапсарды барынша толық қамту. үшін сотқа жәрдемдесуге ж\"чысшы және шаруа депутаттары Кеңестері уездік атқару комитетерінің жа,,Мнан (уездік қаланы қоса алғанда) және жүмысшы және шаруа депутаттары Keiu,CTepj губерниялық атқару комитетерінің жанынан қорғаушылар, аШ|чтаушылар және азаматтық процестегі тараптар өкілдерінің алқасы қ¥1'*.глуға тиіс болды.
Алқа мүшелерін жүмысшы және шаруа депутаттары Кеңестерінің атқару коі\,Итетер- J918 жылғы 10-шілдедегі РСФСР Конституциясы 64-бабының тал,,чтарЬШ қанағаттан.дЬІратын түлғалар күрамынан Кеңес Республикасының оаІ"»ық лауазымды түлғалары үшін ортақ негізде сайлады.
Алқа мүшелері Кеңес Республикасының лауазьшды түлғалары сияқты одь,ет халық коммиссариаты сметасы бойынша халық соттары үшін ,('ленген көлемде жалақы алды.
Қаралатын қылмыстык іс бойынша айыптаушының өтінішімен К°һ пушыны процеске алға халық заседателімен қатысуға тарту міндетті °0н,ы. Қалған қылмыстық істерде қорғаушыны жіберу туралы мәселені өкі,, ,цк немесе сот отырысында сот анықтады.
Қорғаушылар алқасының үйымдастырылуын жақсарту жөніндегі 01Р'чгар шаралаларға қарамастан, соңғысының қызметі өзіне жаңа мемлекет қоп,чн талашарға жауап бере алмады. Сондықтан 1920 жылғы 21-қазандағы хал, ,к С0ТЬІ Туралы Ереже қорғаушылар алқасын таратта және сот қорғауының жаіі,, НЬІсанын белгіледі. Сот органдарымен қорғаушы ретінде осы міндетті атк"і'уға қабілетті азаматтар тартылды (олар негізінен кеңес өкіметіне берілген неі\і..,:е жақтаған адамдар еді), бүл үшін аудандық, қалалық, және уездік атқару ком,, reTepj Эділет халық коммиссариаты нүсқаулығында белгіленген тәртіппен еРе/ <і[е тізімдер жасады.
Қорғаушы міндетін атқара алатын азаматтар 1920- жылғы 23-қарашадағы С0І''« айыптау мен қорғауды үйымдастыру туралы Нүсқаулыққа сәйкес жа<""іынған тізімге енгізілді. Қорғаушы міндетін атқаруға тартылған түлғалар қьіі, ,ет атқаратьш барлық мекемелер оларды кызметтен қажет мерзімге 00с,,,уға міндетті болды. Олардың жүмыс орны бойышна сот отырысына қаі,','.-қан уақыты үшін жалақысы сақталды немесе олар тәуліктік ақы - жалпы меЛ|,скеттік қаражаттан сол жер үшін белгіленген жалакының төменгі

мөлшерін алды. Ағалған тұлғалар қатарынан қорғаушылар жетпеген жағдайда осындай тұлға ретінде әділет бөлімінің жанындаға консультанттар тартылды. Қорғауды ұйымдастырудың осындай нысаны 1922-1924 жылдардағы сот-құқық реформасына дейін сақталынды.
1922-жылғы 26-мамырдаға Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитетінің (ВЦИК) Қаулысымен бекітілген адвокатура туралы Ереже адвокаттық қызметті тікелей реттейтін алғатықы норматиктік қүқықтық акті бола отыра, адвокатураны алғатықы рет еңбекшілерге азаматтық дауларды шешу кезінде заң көмегін және қылмыстық сотта қорғауды қамтамасыз ету мақсатында құрылған, өзін-өзі басқаратын ұйым ретінде анықтады. Әділеттің губерниялық бөлімдері жанынан қылмыстық және азаматтық істер бойынша қорғаушылар алқасы құрылды. Алғашқы құрамдағы қорғаушылар алқасының мүшелерін Әділеттің губерниялық бөлемдерінің ұсынысы бойынша губерниялық атқару комитеттері бекітті. Бүдан әрі алқаға мүшё қабылдауды алқа төралқасы жүргізді, олар алқаға жаңа мүшелерді қабылдаудан бас тарту қүқығы берілген губерниялық атқару комитетінің төралқасына қабылдау туралы хабарлап отырды. Қорғаушы алкасының мүшелері мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындарда қызмет жасай алмайтын. Тек мыналарға ғана рүқсат етілді:
1) сайлау бойынша мемлекеттік лауазында отырған түлғалар үшін;
2) заң ғылымының профессорлары мен оқытушылары ушін. Губерниялық қорғаушылар алкасы мүшелерінің жалпы жиналысы өз
күрамынан төралқа сайлады.
Қорғаушылар алқасының тералқасына:
а) қорғаушылардың өз міндеттемесін орындауын кадағалау және бақылау;
б) тиісті губерниялық аткару комитеттеріне алқа төралқасының қаулыларына мүдделі түлғалардың шағым жасау қүқығымен өз мүшелеріне тәртіптік жаза қолдану;
в) алқа қорына түскен каржаттқа иелік ету;
г) тегін және кесімді баға бойынша көмекті тағайындау;
д) губерниялық әділет бөлемшесінің тапсырмасы бойынша халықка көмек көрсету үшін консультациялар үйымдастыру жүктелді
Қорғаушы еңбегін төлеу мына негіздер бойынша жүргізілді:
а) халық сотының ерекше қаулысынен түрмысы нашар болып табылған адам қылмыстық және азаматтар істердің қорғаушыларына сыйақының кез келген түрінен босатылды;
б) мемлекеттік және жеке кәсіпорындарының жүмысшылары және кеңестік мекемелер мен кәсіпорындарының қызметшілері Әділет халық коммиссиариаты белгіленген кесімді баға бойынша қорғаушылар қызметін төлеуге қүқылы болды;
в) қалған барлық жағдайда қорғаушы сыйақысы мүдделі таралтардың онымен келісімі бойынша анықталды.
Қорғаушылар алқасының қорыш қорғаушылар өз сыйақысынан Әділет халық коммиссиариаты белгіленген пайыз аударымын енгізді, бүл кор алқа

төралқасын ұстау және заң консультациясын үйымдастыру жөніндегі барлық шығындарды жауып отырды.
Қорғауға қорғаушы алқасының мүшелерінен басқа айыпталушының немесе жәбірленушінің жақын туысқандары, мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың және олармен тең дәрежеде Бүкілресейлік Кәсіптік Одақтар Орталық Кеңесінің (ВЦСПС), Бүкілресейлік Түтанушылар Қоғамы Орталық Одағы мен басқа кәсіптік және қоғамдық үйымдардың өкілетті өкілдері жіберілді. Басқа түлғалар өндірісінде осы іс жатқан соттың ерекше рүқсатымен ғана жіберілді
Қа