Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффициенті

Меншікті капитал бірінші және екінші деңгейдегі капитал сомасы (екінші деңгейдегі капитал бірінші деңгейдегі капиталдан аспайтын мөлшермен енгізіледі) ретінде және банк инвестициясын шегергендегі үшінші деңгейдегі капитал (үшінші деңгейдегі капитал рыноктық тәуекелді жабуға арналған бірінші деңгейдегі капитал бөлігінің екі жүз елу процентінен аспайтын мөлшермен енгізіледі) сомасы ретінде есептеледі.
Банк инвестициясы банктің заңды тұлға акциясына салымын (жарғы капиталындағы қатысу үлесі), сондай-ақ жиынтық мөлшері банктің меншікті капиталының он процентінен асатын заңды тұлғаның реттелген борышын білдіреді.
4. Бірінші деңгейдегі капитал мынадай сома ретінде есептеледі:
сатып алынған меншікті акцияларды шегергендегі төленген жарғы капиталы;
қосымша капитал;
өткен жылдардың бөлінбеген таза кірісі (оның ішінде өткен жылдардың бөлінбеген таза кірісі есебінен қалыптасқан қорлар, резервтер);
нәтижесінде бір заңды тұлғада пайда болған қаржы активі және оның басқа тұлғадағы (бұдан әрі – осы Нұсқаулықтың 5-9-тармақтарында көрсетілген мерзімсіз қаржы құралдары) барлық міндеттемелерін шегергеннен кейінгі заңды тұлғаның активтер үлесіне құқығын растайтын қаржылық міндеттеме немесе өзге қаржы құралы бірмезгілде пайда болатын мерзімсіз шарттар;
мыналарды алып тастағанда:
1999 жылғы 1 шілдеден бастап немесе кейін басталатын кезеңдерді қамтитын қаржылық есеп беру үшін 1998 жылы шілдеде күшіне енген Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары жөніндегі комитеттің Басқармасы бекіткен 38 “Материалдық емес активтер” тиісті халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына (бұдан әрі - 38 халықаралық қаржылық есеп беру стандарты) және банктің негізгі қызмет мақсаты үшін сатып алынған лицензиялық бағдарламалық қамтамасыз етуден басқа материалдық емес активтер;
өткен жылдардың шығындары;
ағымдағы жыл шығыстарының ағымдағы жыл кірістерінен асып кетуі.
5. Мерзімсіз қаржы құралдары мынадай талаптарға сай келуі тиіс:
1) айналыста белгілі мерзімі жоқ және депозит болып табылмайтын (немесе сұратушының міндеттемесі болып табылмайтын);
2) мерзімсіз қаржы құралдарын шығарған банктің бастамасы бойынша ғана мерзімінен бұрын өтелуі тиіс, бірақ оларды шығарған күннен бастап бес жыл мерзім өткеннен кейін ғана өтелуге жатқызылатын, бірақ мынадай шартпен, егер мұндай өтеу банк уәкілетті органның жазбаша растауына сәйкес осы Нұсқаулықта белгіленген пруденциалдық нормативтердің мәнін бұзу салдарына әкелмейтіндей болса;
3) банктің мерзімсіз қаржы құралдары бойынша, оның ішінде негізгі сома бойынша және есептелген сыйақы бойынша міндеттемелерін орындауы меншікті капитал мен өтімділіктің жеткіліктілігі бөлігінде осы Нұсқаулықта белгіленген пруденциалдық нормативтердің мәнін орындау талабы бойынша көзделсе.Сонымен қатар банк осы тармақта көрсетілген себептер бойынша мерзімсіз қаржы құралдары бойынша кезекті сыйақыны төлемеген жағдайда банктің осы кезекті сыйақыны төлеуі жөніндегі міндеттемесі тоқтатылады (кумулятивті болып табылмайды);
4) мерзімсіз қаржы құралдары бойынша міндеттемелердің қамтамасыз етулері болмайды;
5) банктің таратылуы кезінде мерзімсіз қаржы құралдары бойынша талаптар “Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы” Қазақстан Республикасы Заңының 74-2-бабымен белгіленген кезектілікке сәйкес банк міндеттемелерін қанағаттандырғаннан кейін өтеледі;
6) сыйақы мөлшерлемесін өзгерту шарт жасалған немесе мерзімсіз қаржы құралдары шығарылған күннен бастап, банктің мерзімсіз қаржы құралдарын мерзімінен бұрын өтеу мүмкіндігі жөніндегі талабы бойынша он жыл өткеннен кейін ғана көзделеді. Мерзімсіз қаржы құралдары бойынша бастапқы мөлшерлеме сыйақысын өсіру бір жолғы тәртіппен және мына шарттар бойынша бір реттен көп емес мөлшерде көзделеді:
мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сәтіндегі негізгі сыйақы мөлшерлемесі арасындағы айырмадан жүз негізгі тармақтарды шегеру және мерзімсіз қаржы құралдары бойынша мөлшерлемені ұлғайту сәтіндегі негізгі мөлшерлеме;
мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сәтіндегі негізгі сыйақы мөлшерлемесі және мерзімсіз қаржы құралдары бойынша бастапқы сыйақы мөлшерлемесі арасындағы айырма ретінде белгіленіп отырған, содан кейін негізгі сыйақы мөлшерлемесі мен мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сәтіндегі және мерзімсіз қаржы құралдары бойынша мөлшерлемені ұлғайту сәтіндегі аралық айырма шегіне кемітілген бастапқы кредиттік маржаның елу проценті.
Мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сәтіндегі негізгі базистік сыйақы мөлшерлемесі ретінде мыналар пайдаланылады:
өзгермелі сыйақы мөлшерлемесі белгіленген жағдайда - мерзімсіз қаржы құралдары шығарылымына тиісті валютаға сәйкес валютада халықаралық банкаралық кредит рыногында белгіленген мөлшерлемеге тең сыйақы мөлшерлемесі;
Белгіленген мөлшерлемені белгілеген жағдайда - валютасында мерзімсіз қаржы құралдары номинирленген мемлекет немесе мемлекеттің уәкілетті эмитенті (мемлекеттер одағы) шығарған борыштық бағалы қағаздардың кірістілік мөлшерлемесіне тең сыйақы мөлшерлемесі.
Мерзімсіз қаржы құралдары бойынша мөлшерлемені өсіру сәтіндегі базистік сыйақы мөлшерлемесі ретінде валютасында мерзімсіз қаржы құралдары номинирленген мемлекет немесе мемлекеттің уәкілетті эмитенті (мемлекеттер одағы) шығарған борыштық бағалы қағаздар бойынша кірістілік мөлшерлемесіне тең сыйақы мөлшерлемесі пайдаланылады.
6. Банктің еншілес ұйымдары шығарған мерзімсіз қаржы құралдары сабақтас банктің бірінші деңгейдегі капиталының есебіне банктің еншілес ұйымдары мен банктің еншілес ұйымдары шығарған мерзімсіз қаржы құралдарының сәйкестігіне орай нақты қамтылған ақша шегінде мынадай талаптар бойынша енгізілуі мүмкін:
1) банк еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді стратегиялары мен ағымдағы операцияларына қатысты шешім қабылдауды қоса ала отырып, еншілес ұйымдардың қызметін толық айқындайды;
2) еншілес ұйымдар қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес сабақтас банкке ұсынылатын қаржылық есеп беруді тоқсан сайын жасайды;
3) аталған еншілес ұйымдардың сабақтас банкке қаржылық есеп беруді қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес ұсынуы шоғырландырылған қаржылық есеп беру мәліметіне жатқызылады;
4) мерзімсіз қаржы құралдарының белгілі бір айналыс мерзімі жоқ және ол депозит (немесе ұсыныс жасаушының міндеттемесі) болып табылмайды;
5) мерзімсіз қаржы құралдары мерзімсіз қаржы құралдарын шығарған еншілес ұйымның бастамасы бойынша ғана ұзақ мерзімді өтелуге жатқызылады, бірақ мұндай өтеу уәкілетті органның жазбаша растауына сәйкес банктің соңынан осы Нұсқаулықпен белгіленген пруденциалдық нормативтердің мәнін бұзуға алып келмейтін болуы, шығарылған күннен бастап бес жылдан кешіктірілмеген жағдайда;
6) сабақтас банктің еншілес ұйымының мерзімсіз қаржы құралдары бойынша, оның ішінде негізгі сома мен есептелген сыйақы бойынша міндеттемелерін орындауы меншікті капитал мен өтімділіктің жеткіліктілігі бөлігінде осы Нұсқаулықта белгіленген пруденциалдық нормативтердің мәнін орындау талабы бойынша көзделсе.Сонымен қатар банк осы тармақта көрсетілген себептер бойынша мерзімсіз қаржы құралдары бойынша кезекті сыйақыны төлемеген жағдайда банктің осы кезекті сыйақыны төлеуі жөніндегі міндеттемесі тоқтатылады (кумулятивті болып табылмайды);
7) мерзімсіз қаржы құралдары бойынша міндеттемелерде осы тармақтың он бірінші абзацында көзделген жағдайдан басқа жағдайда қамтамасыз ету болмайды;
8) банкті тарату кезінде мерзімсіз қаржы құралдарының төлемі үшін алынған және сабақтас банктегі еншілес ұйым орналастырған ақша “Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы” Қазақстан Республикасының Заңының 74-2-бабымен белгіленген кезектілікке сәйкес банк міндеттемелерін қанағаттандырған соң қайтаруға жатқызылады;
9) банкті тарату кезінде мерзімсіз қаржы құралдарының төлемі үшін алынған және осы тармақтың сегізінші және тоғызыншы абзацтарында көзделген тиісті талаптарға сәйкес келетін шарттар бойынша сабақтас банкке орналасқан ақша;
10) банктің мерзімсіз қаржы құралдарының шарттарына сәйкес банктің еншілес ұйымдарының міндеттемелерді орындауын қамтамасыз ету үшін берілген кепілдіктер бойынша міндеттемелерді орындауы банктің мерзімсіз қаржы құралдары бойынша кепілдік берілген міндеттемелерді орындау күні жеткен кезде берілген басқа кепілдіктерді қанағаттандырған соң барып қарастырылады;
11) cыйақы мөлшерлемесін өзгерту шарт жасалған күннен немесе мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сабақтас банктің еншілес ұйымының мерзімсіз қаржы құралдарын мерзімінен бұрын өтеу мүмкіндігі болу талабы бойынша тек он жыл толғаннан кейін ғана көзделеді. Мерзімсіз қаржы құралдары бойынша бастапқы сыйақы мөлшерлемесін ұлғайту бір жолғы тәртіппен және мынадай талаптардың бірінен аспайтын мөлшерде болуы көзделеді:
мерзімсіз қаржы құралдары бойынша мөлшерлеменің ұлғаю сәтіндегі базистік мөлшерлеме мен мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сәтіндегі базистік сыйақы мөлшерлемесі арасындағы айырманы шегергендегі жүз базистік тармақтар;
мерзімсіз қаржы құралдары бойынша мөлшерлеменің ұлғаю сәтіндегі базистік мөлшерлеме мен мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сәтіндегі базистік сыйақы мөлшерлемесі арасындағы, соңынан мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сәтіндегі базистік сыйақы мөлшерлемесі мен мерзімсіз қаржы құралдарының мөлшерлемесін ұлғайту сәтіндегі базистік сыйақы мөлшерлемесі арасындағы айырманы белгілейтін бастапқы кредиттік маржаның елу проценті.
Мерзімсіз қаржы құралдарын шығару сәтіндегі базистік сыйақы мөлшерлемесі ретінде мыналар пайдаланылады:
өзгермелі сыйақы мөлшерлемесі белгіленген жағдайда - мерзімсіз қаржы құралдарын шығару валютасына сай валютамен банкаралық кредит берудің халықаралық рыноктарында белгіленетін мөлшерлемеге тең сыйақы мөлшерлемесі;
белгіленген сыйақы мөлшерлемесі белгіленген жағдайда – валютасына мерзімсіз қаржы құралдары номинирленген мемлекет немесе мемлекет уәкілеттік берген (мемлекеттер одағы) эмитент шығарған борыштық бағалы қағаздар бойынша кірістік мөлшерлемесіне тең сыйақы мөлшерлемесі.
Мерзімсіз қаржы құралдары бойынша мөлшерлемені ұлғайту сәтіндегі базистік сыйақы мөлшерлемесі ретінде валютасына мерзімсіз қаржы құралдары номинирленген мемлекет немесе мемлекет уәкілеттік берген (мемлекеттер одағы) эмитент шығарған борыштық бағалы қағаздар бойынша кірістік мөлшерлемесіне тең сыйақы мөлшерлемесі пайдаланылады.
7. Осы Нұсқаулықтың 5 және 6 тармақтарында көзделген жағдайларда мерзімсіз қаржы құралдарын мерзімінен бұрын өтеу мұндай өтеулер пруденциалдық нормативтердің мәнінің бұзылуына душар етпейтіндігін растайтын мынадай құжаттарды банк ұсынған кезде жүзеге асырылады:
банктің уәкілетті органы (банктің еншілес ұйымы) бекіткен шарт немесе мерзімсіз қаржы құралдары талаптарының көшірмелері;
мерзімсіз қаржы құралдарын мерзімінен бұрын өтеу болжалданып отырған сомасы мен күні туралы ақпарат;
пруденциалдық нормативтер есебі үшін қажет мәліметтер, мерзімсіз қаржы құралдарын мерзімінен бұрын өтеу болжалданып отырған соманы ескере отырып түзетілген, есепті айдың бірінші күні берілген деректер негізінде дайындалған, осы Нұсқаулықпен белгіленген коэффициенттер есебі бар анықтамалар.
8. Бірінші деңгейдегі капиталға енгізілген мерзімсіз қаржы құралдарының үлесі бірінші деңгейдегі капиталдың он бес процентінен аспауы тиіс. Бірінші деңгейдегі капиталға енгізілмеген мерзімсіз қаржы құралдарының сомасы екінші деңгейдегі капиталдың есебіне енгізілуі мүмкін.
Меншікті капиталдың есебіне банктің нақты алған ақшасы мөлшеріндегі мерзімсіз қаржы құралдарының төленген сомасы қосылады.
9. Мерзімсіз қаржы құралдары банктің меншікті капиталы есебіне енгізілуі шартқа немесе осы Нұсқаулықтың 5-тармағының шарттарына сай мерзімсіз қаржы құралдарын шығару талаптарына сәйкес келуі туралы уәкілетті органның жазбаша растамасы бойынша, ал сабақтас банктің еншілес ұйымының мерзімсіз қаржы құралдары жағдайында – осы Нұсқаулықтың 6-тармағының талаптары бойынша енгізілуі мүмкін.
Осы тармақта көзделген уәкілетті органның жазбаша растамасын алу мақсатында уәкілетті органға мынадай қосымша мәліметтер және құжаттар ұсынылады: банктің уәкілетті органы бекіткен шарттың немесе мерзімсіз қаржы құралдары талаптарының көшірмесі, ал сабақтас банктің еншілес ұйымының мерзімсіз қаржы құралдарын шығару жағдайында – еншілес ұйымның құрылтай құжаттарының көшірмесі, шарттар немесе еншілес ұйымның уәкілетті органы бекіткен мерзімсіз қаржы құралдарын шығару талаптары, сондай-ақ сабақтас банктің уәкілетті органының банктің еншілес ұйымының мерзімсіз қаржы құралдарын шығару туралы шешімі.
10. Екінші деңгейдегі капитал мынадай жағдайда сома ретінде есептеледі:
ағымдағы жыл кірістерінің мөлшері ағымдағы жыл шығыстары мөлшерінен асып кеткен жағдайда;
негізгі құрал-жабдықтар мен бағалы қағаздарды қайта бағалау мөлшері;
кастодиан шартының талаптары негізінде қабылданған инвестицияланбаған қаражат қалдығын шегергендегі тәуекелді ескеріп сараланған активтер сомасының 1,25 процентінен аспайтын сомадағы жалпы резервтер (провизиялар) мөлшері;
бірінші деңгейдегі капитал есебіне енгізілмей төленген мерзімсіз қаржы құралдары;
банктің сатып алған меншікті реттелген борышын шегергендегі бірінші деңгейдегі капитал сомасының елу процентінен аспайтын сомамен меншікті капиталға енгізілген екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы.
11. Екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы - бұл банктің мынадай талаптарға сәйкес келетін қамтамасыз етілмеген міндеттемесі:
1) ұсыныс берушінің салымы не міндеттемесі болып табылмаса;
2) банктің немесе оның аффилиирленген тұлғаларының талаптары бойынша кепілдік қамтамасыз ету болып табылмаса;
3) банк таратылған жағдайда “Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы” Қазақстан Республикасы Заңының 74-2-бабында белгіленген кезектілікке сәйкес мерзімсіз қаржы құралдары бойынша міндеттемелерін банк орындағанға дейін қанағаттандырса;
4) банк өтеуі (толық немесе ішінара) мүмкін, оның ішінде мерзімінен бұрын өтеуі тек банктің бастамасымен болуы мүмкін, егер осы өтеу тек қана уәкілетті органның қорытындысына сәйкес бұдан кейін банктің осы Нұсқаулықта белгіленген пруденциалдық нормативтерінің мәнін сақтамайтын салдарларға алып келмеген жағдайында.
Меншікті капиталға енгізілген екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы – бұл өтелгенге дейін бес жыл тарту мерзімі болған реттелген борыш.
Облигациялар банктің реттелген борышы болып табылады және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен уәкілетті орган бекіткен облигациялар шығарылымын орналастыру қорытындысы туралы есеп негізінде банктің меншікті капиталына енгізіледі.
Екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы банктің меншікті капиталының есебіне былайша енгізіледі:
Борышты өтеу басталғанға дейін қалған бес жыл ішінде:
1-ші жыл- реттелген борыш сомасының 100 проценті;
2-ші жыл- реттелген борыш сомасының 80 проценті;
3-ші жыл- реттелген борыш сомасының 60 проценті;
4-ші жыл- реттелген борыш сомасының 40 проценті;
5-ші жыл- реттелген борыш сомасының 20 проценті.
Сондай-ақ осы тармақтың талаптарына сәйкес келетін, егер шартта заемшының бастамасы бойынша заемды мерзімінен бұрын өтеу (толық немесе ішінара) мүмкіндігі көзделіп, егер бұл өтеу уәкілетті органның қорытындысына сәйкес банктің қаржылық жағдайының нашарлау салдарына және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңнамасының талаптарының бұзылуына алып келмейтіндігі көзделген 3) тармақшаны қоспағанда Еуропалық Қайта құру және Даму банкінен немесе Азия Даму банкінен не Халықаралық Қаржы қауымдастығынан тартылған банктің заемы екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы болып табылады.
12. Банктің 2002 жылғы 1 тамызға дейін тартылған, бастапқы өтеу мерзімі 5 жылдан кем емес және осы Нұсқаулықтың 11-тармағында белгіленген реттелген борышқа қойылатын талаптарға жауап бермейтін реттелген борыштар мынадай тәртіппен банктің меншікті капиталының есебіне енгізіледі:
борышты өтеу басталғанға дейінгі бес жылдан артық мерзім ішінде:
реттелген борыш сомасының 80 проценті мөлшерінде;
борышты өтеу басталғанға дейін қалған бес жыл ішінде:
1-ші жыл- реттелген борыш сомасының 60 проценті;
2-ші жыл- реттелген борыш сомасының 40 проценті;
3-ші жыл- реттелген борыш сомасының 20 проценті;
4-ші және 5-ші жыл- реттелген борыш сомасының 0 проценті.
13. Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі мынадай екі коэффициентпен сипатталады:
бірінші деңгейдегі капиталдың жалпы сомасының бірінші деңгейдегі капиталдың үлесі шегінде алынған банк инвестициясын шегергендегі және екінші деңгейдегі капиталдың меншікті капитал бөлігіндегі есебіне енгізілген, бірінші деңгейдегі капиталдың жалпы сомасының бірінші деңгейдегі капитал үлесі шегінде алынған банк инвестициясының сомасына кемітілген банк активтерінің мөлшеріне және екінші деңгейдегі капиталдың меншікті капитал бөлігіндегі есебіне (k1) енгізілген бірінші деңгейдегі капиталдың қатынасы;
меншікті капиталдың сомаға қатынасы:
екінші деңгейдегі капиталдың есебіне енгізілмеген, жалпы резервтер (провизиялар) сомасына кемітілген кредиттік тәуекел дәрежесі бойынша салмақталған активтер, шартты және мүмкін міндеттемелер;
активтер, шартты және мүмкін талап етулер және рыноктық тәуекелді ескеруге есептелген болуы мүмкін талап етулер мен міндеттемелер;
операциялық тәуекел.
14. Үшінші деңгей капиталы мынадай талаптарға сәйкес келетін үшінші деңгейдің реттелген борышын білдіреді:
1) банк ұсынған, онымен айрықша байланысы бар немесе банктің аффилиирленген тұлғасынан қамтамасыз ету алынбаса;
2) ұсыныс беруші үшін депозит не міндеттеме болып табылмаса;
3) банк мерзімінен бұрын (толық немесе ішінара) , сонымен бірге мерзімінен бұрын банктің бастамасы бойынша ғана өтеуі мүмкін, егер осы өтеу уәкілетті органның қорытындысына сәйкес осы Нұсқаулықта белгіленген пруденциалдық нормативтердің сақталмауына душпр етпеген жағдайында;
4) өтелгенге дейін екі жылдан асатын бастапқы мерзімі бар.

Екінші деңгейдегі капиталға енгізілмеген екінші деңгейдің реттелген борышы оның амортизациялық бөлігін қоспағанда, банктің үшінші деңгейдегі капиталына енгізілуі мүмкін.
15. Банктің меншікті капиталының K1 жеткіліктілік коэффициентінің мәні 0,06-тен кем болмауы тиіс.
Қатысушысы банктік холдинг болып табылатын банк үшін банктің меншікті капиталының K1 жеткіліктілік коэффициентінің мәні 0,05-тен кем болмауы тиіс.
16. Банктің меншікті капиталының K2 жеткіліктілік коэффициентінің мәні 0,12-ден кем болмауы тиіс.
Қатысушысы банктік холдинг болып табылатын банк үшін банктің меншікті капиталының K2 жеткіліктілік коэффициентінің мәні 0,10-ден кем болмауы тиіс.
Кредиттік тәуекел дәрежесі бойынша сараланған активтердің, шартты және мүмкін міндеттемелердің есебі осы Нұсқаулықтың 1 және 2 қосымшаларына сәйкес жасалады.
Тәуекел дәрежесі бойынша активтерді, шартты және ықтимал міндеттемелерді мөлшерлеу мақсаты үшін активтер, шартты және ықтимал міндеттемелер олар бойынша жасалған арнайы резервтер (провизиялар) сомасына азаяды.
Кредиттік тәуекел дәрежесі бойынша сараланған шартты және мүмкін міндеттемелер осы Нұсқаулықтың 1-қосымшасында көрсетілген заемшының тиісті санатына сәйкес келетін тәуекел дәрежесіне осы Нұсқаулықтың 2-қосымшасына сай есептелген шартты және мүмкін міндеттемелердің сомасын тудырушы ретінде анықталады.
Своптар, фьючерстер, опциондар және форвардтар кредиттік тәуекелді салмақтап ескергендегі шартты және мүмкін талап етулер есебіне және осы Нұсқаулықтың 1-қосымшасында көрсетілген қарсы агент санатына сәйкес кредиттік тәуекел дәрежесіне және аталған қаржы құралдарының рыноктық құнының сомасын көбейту жолымен кредиттік тәуекелге енгізіледі.
Своптар, фьючерстер, опциондар және форвард операциялары бойынша кредиттік тәуекел осы Нұсқаулықтың 3-қосымшасында көрсетілген кредиттік тәуекел коэффициенті бойынша аталған қаржы құралдарының номиналдық құнын жасайды және аталған қаржы құралдарын өтеу мерзімін анықтайды.
Рыноктық тәуекелді ескергендегі активтердің, шартты және мүмкін талап етулердің және міндеттемелердің есебі осы Нұсқаулықтың 17-30 тармақтарына сәйкес жасалады.
Операциялық тәуекел есебі осы Нұсқаулықтың 31-тармағына сәйкес жасалады.
Меншікті капиталдың жеткіліктілігі коэффициенттерінің есебі кезінде (K1, K2) салымдардың тәуекел дәрежесі бойынша сараланған активтердің мөлшерінен және активтер мөлшері бойынша банк кастодин шарты негізінде сақтауға қабылдаған инвестицияланбаған қаражат қалдығы алынып тасталады.
17. Рыноктық тәуекелді ескергендегі активтердің, шарттың және мүмкін талап етулердің және міндеттемелердің есебіне банктердің рыноктық немесе әділ құн бойынша (бұдан әрі – рыноктық тәуекелі бар қаржы құралдары) ескерген активтері, шартты және мүмкін талап етулері және міндеттемелері және мына талаптардың кез-келгеніне сәйкес келген жағдайда енгізіледі:
1) аталған кезеңдегі сатып алу құны мен сату құны арасындағы айырма бойынша кіріс алу үшін сатып алынған жылдан кейінгі 3 жыл ішінде сату мақсатында сатып алынған;
2) рыноктық тәуекелі бар басқа қаржы құралы бойынша рыноктық тәуекелдерді хеджирлеу мақсатында сатып алынған.
18. Рыноктық тәуекелді ескергендегі активтер, шартты және мүмкін талап етулер және міндеттемелер 8,3-ке тең көрсету коэффициентін (қатысушысы банктік холдинг болып табылатын банк үшін 10-ға тең коэффициент пайдаланылады) тудырушы ретінде мына сомада есептеседі:
сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралы бойынша тәуекелмен;
рыноктық құнның өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралы бойынша тәуекелмен;
валюталардың айырбас бағамдарының және қымбат металлдардың бағамдарының өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралы бойынша тәуекелмен.
19. Сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралы бойынша тәуекелмен есептесу айрықша проценттік тәуекел мен жалпы проценттік тәуекел сомасын білдіреді.
20. Айрықша проценттік тәуекел осы Нұсқаулықтың 21-тармағына сәйкес айрықша проценттік тәуекел коэффициенті бойынша сараланған сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар бірыңғай қаржы құралдары бойынша ашық позициялар сомасын ұсынады.
Сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар бірыңғай қаржы құралдары мынадай талаптарға сәйкес келетін қаржы құралдары болып табылады:
бір эмитент шығарған;
тең кірістілік мөлшері бар;
рыноктық құн сол бір ғана валютамен көрсетілген;
өтелгенге дейін теңдей мерзімі бар.
Сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар бірыңғай қаржы құралдары бойынша ашық позиция (ұзын немесе қысқа) мыналардың арасындағы айырманы көрсетеді:
сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралдарының сомасымен, оның ішінде сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралдарын сатуға арналған талап етулерді білдіреді;
сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралдарының сомасы сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты қаржы құралдарының сатуға арналған міндеттемелерді білдіреді.
Опциондар есепті кезеңнің соңғы жұмыс күнінің жай-күйі бойынша қалыптасқан опциондардың рыноктық құны мөлшеріндегі ашық позицияның (ұзын немесе қысқа) есебіне енгізіледі.
Сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар бірыңғай қаржы құралдары бойынша ашық позиция (ұзын немесе қысқа) аталған қаржы құралдарының рыноктық құны белгіленген валюталар бөлігі шеңберінде есептеледі.
21. Сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар бірыңғай қаржы құралдары бойынша ашық позициялар айрықша проценттік тәуекелдің коэффициенті бойынша мынадай тәртіппен сараланады:
1) 0 проценттік коэффициент бойынша – Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі – Ұлттық Банк) шығарған Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары түріндегі сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар бірыңғай қаржы құралдары, тәуелсіз рейтингі Standard & Poor’s агенттігінің “АА” рейтингінен немесе басқа рейтинг агенттіктерінің бірінің осыған ұқсас деңгейінен төмен емес шет мемлекеттердің орталық банктері және орталық Үкіметтері шығарған мемлекеттік мәртебесі бар бағалы қағаздары;
2) 0,25 проценттік коэффициент бойынша – Қазақстан Республикасының жергілікті билік органдары 6 айдан кем емес өтеу мерзімімен шығарған сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралдары, тәуелсіз рейтингі Standard & Poor’s агенттігінің “ВВВ” рейтингінен немесе басқа рейтинг агенттіктерінің бірінің осыған ұқсас деңгейінен төмен емес шет мемлекеттердің орталық банктері және орталық Үкіметтері шығарған мемлекеттік мәртебесі бар бағалы қағаздары, халықаралық қаржы ұйымдары шығарған бағалы қағаздар, Қазақстан Республикасының сауда-саттықты ұйымдастырушыларының ресми тізіміне енгізілген және халықаралық қор биржалары таныған, осы Нұсқаулықтың 4-қосымшасында көрсетілген сауда-саттықты ұйымдастырушыларының тізіміне енгізілген бағалы қағаздар;
3) 1 проценттік коэффициенті бойынша – осы тармақтың 2) тармақшасында көрсетілген сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар, өтеу мерзімі 6 айдан 24 айға дейінгі қаржы құралдары;
4) 1,6 проценттік коэффициенті бойынша – осы тармақтың 2) тармақшасында көрсетілген сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар өтеу мерзімі 24 айдан асатын қаржы құралдары;
5) 8 проценттік коэффициенті бойынша – осы тармақтың 2)-4) тармақшаларында көрсетілгеннен басқа жағдайдағы сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралдары.
Туынды қаржы құралдары айрықша проценттік тәуекел есебіне енгізілмейді.
22. Жалпы проценттік тәуекел мынадай соманы көрсетеді:
әр уақыт интервалындағы сараланған жабық позиция сомасының 10 проценті;
1- аймақтың сараланған жабық позициясы мөлшерінің 40 проценті;
2- аймақтың сараланған жабық позициясы мөлшерінің 30 проценті;
3- аймақтың сараланған жабық позициясы мөлшерінің 30 проценті;
1 және 2-аймақтың аралығындағы сараланған жабық позициясы мөлшерінің 40 проценті;
2 және 3- аймақтың аралығындағы сараланған жабық позициясы мөлшерінің 40 проценті;
1 және 3- аймақтың аралығындағы сараланған жабық позициясы мөлшерінің 100 проценті.
23. Сараланған позициялар мынадай тәртіппен есептеледі:
1) сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты қаржы құралдары бойынша ашық позиция мөлшерін айқындау.
Сыйақы мөлшерлемесінің (бұдан әрі - сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты туынды қаржы құралдары) өзгеруіне байланысты ашық позицияның мөлшерін айқындау кезінде қаржы құралдары (фьючерстік келісім-шарттар, форвардтық келісім-шарттар, проценттік мөлшерлемедегі форвардтық келісім-шарт) тиісті базистік активтердің рыноктық құнында көрсетілетін ұзын және қысқа позиция комбинациясы ретінде қарастырылады.
Сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты туынды қаржы құралдарын өтеу мерзімі туынды қаржы құралдарын орындау немесе жеткізу мерзіміне дейінгі және олардың базистік активінің айналыс мерзімінің сомасы ретінде есептеледі (туынды қаржы құралының базистік активті жеткізу талабы жағдайында - ұзын позицияға енгізілетін туынды қаржы құралын өтегенге дейінгі мерзім қосылады, ал туынды қаржы құралының базистік активті жеткізу міндеттемесі жағдайында - қысқа позицияға енгізілетін туынды қаржы құралын өтегенге дейінгі мерзім қосылады).
Своп ашық позициясының мөлшерін анықтау кезінде келісім-шарттар базистік активтерде белгіленген өтеу мерзімімен тиісті базистік активтерде көрсетілген ұзын және қысқа позициялардың комбинациясы ретінде қаралады.
Ашық позиция есебі кезінде мынадай талаптарға сәйкес келетін борыштық бағалы қағаздарды сатуға арналған міндеттемені немесе сатуға талап етуді ұсынатын сыйақы мөлшерлемесін өзгертуге байланысты мерзімді туынды қаржы құралдарымен арадағы өзара қарсы позиция сынағы болуы мүмкін:
бір эмитент шығарған борыштық бағалы қағаздар;
борыштық бағалы қағаздардың белгілі бір шетел валютасында немесе теңгеде тең рыноктық құнының болуы;
борыштық бағалы қағаздардың өтелгенге дейінгі тең мерзімі болуы.
2) уақыт интервалы бойынша ашық позицияларды бөлу осы Нұсқаулықтың 5-қосымшасына сәйкес жүзеге асырылады және:
белгіленген сыйақы мөлшерлемесімен, өзгертілген сыйақы мөлшерлемесімен байланысы бар қаржы құралдары кезекті төлем жасау күніне дейін қалған мерзімге байланысты уақыт интервалы бойынша бөлінеді;
сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты, өзгермелі сыйақы мөлшерлемесіне байланысты қаржы құралдары сыйақы мөлшерлемесін қайта қарау күніне дейін қалған мерзімге қатысты уақыт интервалы бойынша бөлінеді;
орындалу мерзімі екі уақытша интервалдардың шекарасында тұрған қаржы құралдары мейлінше жоғары уақытша интервалға бөлінеді;
айырбасталмайтын артықшылықты акциялар уақытша интервалдарға дивидендтерге төлем жасау мерзіміне қатысты бөлінеді, ал дивидендтерге төлем жасау туралы ақпарат болмаған жағдайда уақытша интервал есеп беру жасалған күннен бастап заңды тұлға белгілеген дивидендтердің жылдық төлем жасау күніне дейін анықталатын болады;
3) әр уақытша интервалдың ішінде барлық ұзын және қысқа ашық позициялар жинақталады;
4) әр уақытша интервал бойынша жиынтықты ұзын және жиынтықты қысқа позициялар уақытша интервалға сәйкес келетін коэффициент бойынша сараланады;
5) ашық сараланған және жабық сараланған позициялар әр уақытша интервал бойынша анықталады.
Әр уақытша интервалдың сараланған ұзын және қысқа позициялары өзара есептесуге алынады.
Толық өзара есептесуге алынуы тиіс әр уақытша интервалдың сараланған ұзын және қысқа позицияларының сомасы уақытша интервалдың жабық сараланған позициясын білдіреді. Өзара есептесуге алынуы тиіс емес немесе өзара есептесуге алынбай қалған сараланған ұзын және қысқа позициялардың бөлігі уақытша интервалдың сараланған ұзын және қысқа позицияларын жасай отырып жиынтықталады.
Уақытша интервалдар мына аймақтар бойынша топталады:
1-аймақта жылдан кем төрт уақытша интервал болады, оның ішінде 1 айдан кем емес, 1 айдан 3 айға дейін, 3 айдан 6 айға дейін, 6 айдан 12 айға дейін;
2-аймақта бір жыл мен 4 жылдан аса уақытты қосатын үш уақытша интервал болады, оның ішінде 1 жылдан 2 жылға дейін, 2 жылдан 3 жылға дейін, 3 жылдан 4 жылға дейін;
3-аймақта 4 жылдан асатын алты уақытша интервал болады, оның ішінде 4 жылдан 5 жылға дейін, 5 жылдан 7 жылға дейін, 7 жылдан 10 жылға дейін,10 жылдан 15 жылға дейін, 20 жылдан астам жылға дейін;
Әрбір аймақтың уақытша интервалдар бойынша сараланған ұзын және қысқа позициялары өзара есептесуге жатқызылады. Толық өзара есептесуге жатқызылатын әрбір аймақтағы уақытша интервалдар бойынша сараланған ұзын және қысқа позициялардың бөлігінің сомасы аймақтың жабық сараланған позициясын білдіреді.
Өзара есептесуге жатқызылмайтын немесе өзара есептелмей қалған әрбір аймақтағы әр түрлі уақытша интервалдардың сараланған ұзын және қысқа позицияларының бөлігі әрбір аймақтың сараланған ұзын және қысқа позицияларын жасай отырып, жинақталады;
6) аймақтар арасындағы сараланған ашық және жабық позициялар анықталады.
1-аймақтың сараланған ашық ұзын (қысқа) позициясы 2-аймақтың сараланған ашық қысқа (ұзын) позициясымен есептелінеді.
Толық өзара есептесуге жататын 1 және 2-аймақтардың сараланған ұзын және қысқа позициясы бөліктері мөлшерлерінің сомасы 1 және 2-аймақтардың арасындағы сараланған жабық позицияны білдіреді.
2-аймақтың сараланған ашық ұзын (қысқа) позициясы 3-аймақтың сараланған ашық қысқа (ұзын) позициясымен өзара есептелінеді.
Толық өзара есептесуге жататын 2 және 3-аймақтардың сараланған ұзын және қысқа позициясы бөліктері мөлшерлерінің сомасы 2 және 3-аймақтардың арасындағы сараланған жабық позициясын білдіреді.
1-аймақтың сараланған ашық ұзын (қысқа) позициясы 3-аймақтың сараланған ашық қысқа (ұзын) позициясымен өзара есептелінеді.
Толық өзара есептесуге жататын 1 және 3-аймақтардың сараланған ұзын және қысқа позициясы бөліктері мөлшерлерінің сомасы 1 және 3-аймақтардың арасындағы сараланған жабық позициясын білдіреді.
Аймақтар арасындағы өзара есептесуден кейін қалған ашық сараланған позициялар қалған ашық сараланған позицияны жасай отырып, жиынтықталады.
Жалпы проценттік тәуекел есебі осы Нұсқаулықтың 6-қосымшасында берілген.
24. Базалық активі акциялар немесе акциялардың индекстері болып табылатын туынды қаржы құралдарының рыноктық құнының және акциялардың рыноктық құнының өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар қаржы құралының тәуекелінің есебі акциядағы айрықша тәуекелдің және акцияға деген жалпы тәуекелдің сомасын білдіреді.
Акциядағы айрықша тәуекелдің және акцияға деген жалпы тәуекелдің есебіне базистік активтері акциялар немесе акциялар индексі болып табылатын рыноктық туынды қаржы құралдарының рыноктық құнына және акциялардың рыноктық құнының өзгеруіне байланысты рыноктық тәуекелі бар мынадай қаржы құралдары енгізіледі:
акциялар (сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты рыныктық тәуекелі бар қаржы құралының тәуекелі есебіне енгізілетін айырбасталмайтын артықшылықты акциялардан басқа);
айырбасталатын бағалы қағаздар (айырбасталатын облигациялар және артықшылықты акциялар);
осы тармақтың үшінші және төртінші абзацтарында көрсетілген базистік активі бағалы қағаздар болып табылатын туынды қаржы құралдары немесе аталған бағалы қағаздардың индексі.
25. Айрықша тәуекел және жалпы тәуекел есебі Қазақстан Республикасының сауда-саттықты ұйымдастырушысының немесе халықаралық қор биржалары танып отырған сауда-саттықты ұйымдастырушының сауда жүйесінде сатылатын акциялар индексімен немесе акциялардың рыноктық құнының өзгеруіне байланысты қаржы құралының ашық (ұзын немесе қысқа) позициясымен есептесу кезінде анықталады.
Акциялардың рыноктық құнының немесе акциялар индексінің өзгеруіне байланысты қаржы құралының ашық (ұзын немесе қысқа) позициясымен есептесу кезінде базистік активі белгілі бір акциялар немесе акцияларға арналған белгілі бір индекстер болып табылатын қаржы құралдары базистік активтердің рыноктық құнына қайта саналады, оның ішінде:
базистік активі акциялар болып табылатын фьючерстік және форвардтық келісім-шарттар аталған фьючерстік және форвардтық келісім-шарттардың рыноктық құны бойынша көрсетіледі;
базистік активі акциялар индексі болып табылатын фьючерстік келісім-шарттар индекс құрамына кіретін акциялардың рыноктық құны бойынша қайта саналады;
базистік активі акциялар индексі болып табылатын своптық келісім-шарттар индекс құрамына кіретін акциялардың рыноктық құны сомасына қайта саналған позицияны білдіретінін ескере отырып, базистік активтердің аталған позициясына сәйкес рыноктық құн бойынша қайта саналған ұзын және қысқа позициялар комбинациясы ретінде қаралады;
базистік активі акциялар немесе акциялар индексі болып табылатын опциондық келісім-шарттар есепті кезеңнің соңғы жұмыс күні үшін олардың рыноктық құны мөлшеріндегі акциялардың жалпы тәуекелі есебімен енгізіледі.
Белгілі акциялар немесе белгілі акциялар индексінің рыноктық құнының өзгеруіне байланысты қаржы құралдары бойынша ашық (ұзын немесе қысқа) позиция белгілі акциялар немесе белгілі акциялар индексінің рыноктық құнының өзгеруіне байланысты қаржы құралдары сомасының арасындағы айырманы, оның ішінде белгілі акцияларды сатуды немесе акциялардың белгілі бір индексі бойынша төлемдерді жүзеге асыруды талап етіп отырған және белгілі бір акцияларға немесе акциялардың белгілі бір индекстеріне рыноктық бағаның өзгеруіне байланысты қаржы құралдарының сомасын, оның ішінде белгілі бір акцияларды сатуға немесе акциялардың белгілі бір индексі бойынша төлемдерді жүзеге асыру жөнінде өзіне міндеттеме алуды білдіреді.