Қазақстан Республикасы

Республика территориясының 10%-і биік таулы өңірлер үлесіне тиеді, қалған бөлігі — ойпат, жазық, ұстірт, қырат т. б. Оңтүстік-батыс, солтүстік және орталық аймақтарға негізінен теңіз дең-гейінен 200—300 м ғана биік келген жазық рельеф тән. Оңтүстік шығысы биіктігі 5000—6000 метрлік таулы өңір болып келген. Яғни республиканың топографиялық жер бедері оңт.-шыгыстан солт.-батысқа және шығыстан батыосқа қарай аласарады. Сонымен бірге Қазақстан жерінде. Каспий т-зі, Арал т-зі, Балқаш көлі - сынды түйық алаптар, терең ойыстар мен құргақ арналар баршылық. Қазақстанның ең биік жері — республиканың негізінен оңт.-шыг. жа-гын қамтитын Тянь-Шань тау жұйе-сіндегі Хантәңірі шыңы (6995 м). Каспий т-зінің шыг. жагалауында Совет Одагының материктік бөлігі-нің ең ойыс жері, теңіз деңгейінен 132 м төмен жатқан Қаракие (Қарақия) ойысы орналасқан. Қазақстанның қазіргі жер бедері палеогеогр. дамудың талай үзақ кезеңдерінен кейін, теңіздік және континенттік жағдайлардың алмасып отыруынан, климат сипатының үнемі өзгеріске ұшырауынан және тектоник. қозгалыстардың нәтижесінде қалыптасқан. Республиканың орт. бөлігінде болган варий тау жүйелері жог. палеозойдан бастап қарқынды континенттік мүжілуге ұшырау сал-дарынан,. қалдық қырқалы денудациялық жазықтар мен аласа тауларға аиналды. Тек қана Торгай қолаты мен республиканың солт.-шығ. бөлі-гін кайнозойдың мореналык, алаптарының жекелеген шығанақтары, ал оңт.-бат. бөлігін тұтасымен бор және неогендік; теңіздері басып жатты. Төрттік кезеңдс ғана Маңқыстау түбегі мен оган жапсарлас аудандар климаты қуаң жазық қүрлыкқа айналды. Қазақстанның оңт.-шыгысында неоген-төрттік кезенде жаралған биік таулы аймақтың қалыптасу про-цесі бүгінге дейін созылуда. Оган жер қыртысының осы аймақтагы қозға-лыстары мен сілкінулері дәлел. Таулы өңірді табиғат тарихында 3 рет мұз басқан, соның салдарынан мұнда кар, мүздықтық аңғарлар, мореналық материалдар ұшырайды. Республиканың шығысында Алтай тау жүйесі (Оңт. Алтай мен Кенді Алтай ғана Қазақстан жерінде) созылган. Алтай рельефінің құрылысы сатылы келеді; жұмыр жоталары мен тау массивтерінен сеңгір жалдары және тік шыңдары оқшаулана жеке-дара тұрады. Жүйенің орташа биікт. 2500—3500 м, биік жері Мүзтау—4506 м. Бұл шың бейне бір жүйелік торап - сынды, одан солт.-батысқа және оңтүстікке қарай Алтайдың ірі жоталары тарайды. Алтайдың жалғасы Қалба жотасы Ертістің сол жагалауында жатыр. Алтайдан Зайсан ойысымен бөлінген Тарбагатай тауының Қазақстан жеріне тек бат. бөлігі кіреді, ал шыгыс жартысы Қытай территориясында. Бұл жотаның ұз. 300 км-дей, орташа биікт. 2000—2200 м, ең биік жері 2992 м. Тарбагатайдың шығыстағы жалгасы Сауыр жотасы (3816 м). Тарбагатай жотасы Алакөл ойысы арқылы Қазақстанның оңт.-шыг. бөлігіндегі ірі тау жүйелерінің бірі — Жоңғар Алатауына ұласады. Ұз. 450 км, ені 100— 250 км. Көксу аңгары тау жүйесін 2 жотаға (Солт. жөне Оңт. Жоңгар жоталары) бөледі. Солт. Жоңгар жотасының орт. бөлігінде бүкіл тау жүйесінің биік жері — Бесбақан шыңы (4464 м) бар. Тау батысқа қарай бір-тіндеп аласарып, Баянжүрек, Дойтас, т. б. жоталарга тарамдалып кетеді. Оңт. Жоңгар жотасы негізінен ірі Тоқсанбай, Мүзтау, Бежінтау, Тышқантау жоталарынан қүралады. Жоңгар Алатауының басты ерекшеліктері -- мұнда терең аңғарлар мен шатқалдар көп, шыңдары үшкір, сеңгір келеді, көпшілік бөлігін мұз басқан. Жоңғар Алатауы оңтүстігінде Іле ойысы мен шектеседі. Ойыстың батыс бөлігі Қараой үстіртін қамтиды.
Қазақстанның оңтүстігінде және оңт.-шығысында Тянь-Шань жүйесіне жататын көпжылдық қар мен мұздықтар басқан аса ірі тау жоталары жатыр. Осындагы Хантәңірі шыңынан батысқа және солтүстікке қарай Солт. Және Орт. Тянь-Шаньның жо-талары тарайды. Хантәңірі шыңы — бүкіл Тянь-Шаньдагы мүзданудың негізгі торабы. ^Қазақстанныь, бүл бөлігіне сонымөн қатар Теріскей Ала-тау жотасыныц шығ. сілемдөрі, Күн-гей Алатаудың шыг. бөлігінің солт. беткейі және Кетпен жотасы кіреді. Солт. Тянь-Шанышң ірі биік тау жотасы — Ілө Алатауы; үз. 350 км, оц биік жері — Талгар шыңы 4951 м. Республика астанасы Алматы осы Ілс Алатауыныц солт. етсгінде. Жо-таныц солт. беткейі тік сатылы, жал-дары үшкір келеді. Беткейлөрі терец шатқалдармен жәнө каньондармен тілімделген. Іле Алатауы — сейсмп-калық өңір және мүнда ірі мүздану ошақтары (393 мұздық) бар. Шыиы-сында Шарын каньонымен шектеліп, батысында Кіндіктас тауына ұласа-ды да, одан солт.-батыста аласа тау-лы, төбешікті Шу-Іле таулары жал-гасады. Қазақотанның оңтүстігінде Қыргыз Алатауының бат. бөлігінің солт. беткеііі, ішінара Талас Алата-уы, сопымен қатар Қаратау жотасы кіреді. Алдыцгы екеуіиіц доні Қыргыз ССР-і жсріндс.
Үсақ шоқылы Сарыарқа оз алдына ;коке геоморфол. облыс. Ең биік же-рі — Қызыларай тауындағы Ацсоран піыІІ,І,11505 м. Таулық рельефке осьш-дагы Көкшетау, Ваянауыл, Үлытау, Қарқаралы таулары жәнс Шыцгыстау жотасы жатады. Сарыарқаның оцт.-батысы негізінен жазық, тек оңтүс-тігінде оқшаулапган аласа таулы, қырқалы келген кең аумақты шөлді Ъетпщдала үстірті орпаласқап. Бат, Ңазақстандагы Мүгалжар тауы Орал жұйесінің тікелеіі жалгасы санала-ды жөне оцтүстігінде біртіндеп же-келенгеп қырқалар мен шоқыларга
бөліпіи кетеді. Мацқыстау таулары аралары ойыстармен бөліне қатар жатқан 3 жотадан түрады. Ең биік бөлігі Ңаратау жртасьшда — 556. м. Кершілес Үстірт өңірі Маңқыстау-дан Ңарынжарық ойысымен бөлінген тыгысында Арал т-зінё дейінгі өңірді қамтиды. Ендік жәпо бойлық багытта 800 км-дей кең аймақтагы Маңқыстау тубегі мсн жазық Үстірі агын судыц тьш тапшылығына бай лаітысты нагыз шолгс айналған. Каспий мацы ойпаты тсңіздің солтүстігі.

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы

Республикасының азаматтығын тоқтату негіздері

Қылмыстық ізге түсуден иммунитеттері бар адамдардың істері бойынша іс жүргізудің ерекшеліктері мен тәртібі

Қазақстан Республикасының мемлекеттік нышаны

Ата заңның аясында

Азамат және мемлекет

Қазақстан Республикасы қарулы күштерінің әскери рәміздері

Нормативтiк құқықтық актi мәтiнiнiң мазмұны

Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы

Қазақстан Республикасының заңдарын сақтауын тексерулерді ұйымдастыру мен жүргiзу ережесi