Батыстағы әлеуметтік жұмыс теориясының даму тарихы.

Батыстағы әлеуметтік жұмыс теориясының даму тарихы.
Әлеуметтік жұмыс, қоғамдық құрылыс ретінде қалыптаса отырып, қоғамдық институт болып табылады және адамдардың қызмет сферасы біртіндеп жан- жақты ғылыми зерттеудің, объктісіне айналды, және ХХ ғ. Соңына қарай қоғамдық өмірдің осындай құбылыстарының ғылыми түсінуі және теория тарихы туралы айтуға болады, бұл тарих тек қана қоғамның “әлсіз” топтарын әлеуметтік қорғау практикасы мәселесінің теориялық меңгеруі мен ғана емес, сонымен қатар теориялық білімнің өзіндік дамуымен, эвалюциясын, және жеке ғаламдардың қызметімен тікелей байлансты.
Шетелдің ғылыми дәстүрінде көптеген жұмыстар бар. Мүнда әлеуметтік жұмыстарды теориялық зеттеу тарихы мәселесі қарастырылған, және ол туралы ғылыми ойлар эвалюциясы көрініс алады. Белорусяда қайырымдылықты зерттеудің фактологиялық, тарихи – библиографиялық дәстүрі анықталып, қызтеттің қоғамдық формуларана талдау жасалынғанымен әлеуметтік жұмыстың теориялық түсіну тарихы әліде жасалмаған. Тіпті әлеуметтік жұмыстың теориялық түсініктерінің эвалюциялық ерекшеліктері мен кейбір маңызды етаптарын және ХІХ –ХХ ғғ. Оның ғылыми зерттелелуін елестету өте маңызды.
Осы тұрғыдан әлеуметтік жұмыстың ғылыми ретіндегі екі өзара байланысты құбылыстарын салыстыра кетен жөн: бір жағынан, оның тарихын, яғни әлеуметтік тарихының даму барысында әлеуметтік жұмыстын орының анықтау, ол екінші жағынан- зерттеудың арнайы объектісі ретінде әлеуметтік жұмысты ғылыми зерттеудің тарихын әлеуметтік жұмыс теориясын эвалюциясының, оның адам және қоғам туралы өзгеде ғылымдармен өзара байланысы.
Ғылыми әдебебеттерді талдау кезінде әлеуметтік жұмысты ғылыми түсіну тарихындағы теориялық дәстүр. әлеуметтік рөлді зерттеу және қайырымдылық сияқты қоғамдық өмір құбылысының мәңін түсіну, сонымен қатар әлеуметтік көмекті қажет етушілерді ғылыми зерттеуді түрлі психологиялық, әлеуметтік, психотерапиевті доктриналарға қарсы қою барысында қалаптасты.
Шетелдердегі әлеуметтік жұмыс тарихына шолуларда оның мамандық ретінде қалыптасуы қайырымдылық қоғамдардың дамуы және қалыптасуымен байланыстырылады. ХІХ-ХХ ғғ. ІІ жартысындағы әлеуметтік жұмысқа байланысты ерте кездегі теориялық еңбектерде тұлғаның әлеуметтік – тұрмыстық және материялдық жағдайын жақсарту, түзету қабілетіне әлеуметтік көмек субъектісінің әсер ету тиімділігі қарастырылады. Отбасына көмек көрсету, қоғамның, мемлекеттің, соңдай-ақ түлғаның моральді міндеті ретінде болады. Теориялық құрылыс, әлеуметтік жұмыс мәселерерін ғылыми түсіну әлеуметтік көмектің қандайда бір шараларында әдістемеліктің орнау методологиясына, әлеуметтік қызмет көрсету әрекетінің оптималды варианттарын іздестіруге, қатысты болды. Бұл өз кезегінде адамдардың өмір сүру жағдайын зертеудің қоректілі әдістеріне, адам мен қоғамның, әлеуметтік қамуына сүйенуі тиіс.
ХІХ – ХХ ғғ.-әлеуметтік жұмыстың ғылыми зерттеу тенденцияларының дамыған кезі және оның шетелдерде теориялық қатынасқан шағы болып саналады. Осы кезеңде “Ғылыми әлеуметтік жұмыс” дамыды, осыған 1915-1920 жж. Мерри Ричмодтың еңбектері мысал бола алады. Мерри Ричмонд әлеуметтік жұмыс сапасын зерттеудің, бағалаудың үлкен жүйесін, және әлеуметтік жұмыскер шешуші қажет. Әлеуметтік мәселелерді диагностауды ұсынды, әлеуметтік жұмыс теориясының даму тарихындағы бұл дәстүр қайырымдылықтың түрлі формулаларын түсінуге сүйене отырып, этикатерапевті болып ұсынылуы мүмкін.
Әлеуметтік жұмыс тәжірибесінің ғылыми қалыптасу деңгейін көтеруге талпыныс негізінде, 20-30 жж. өзінде 3, Фрейд және оның ізбасарларының психоаналитикалық идеялары әлуметтік жұмысты териялық түсінудіруде психоаналитикалық құрылыстарды алдынғы орынға қойды. Бұл батыстың белді мамандардың, психоаналитикалық көзқарас – моральды – терапевті дәстүр, қайырымдылық әлеуметтік жұмысқа өте көп ғылыми емес, дәл емес, соған жақын түсініктерді әкелуінің барысында өсті деп тұжырымдауларына мүмкіндік туғызды. Ал, бұл өз кезегінде адамдардың тәртібін басқаруға, олардың денсаулығын реаблетациялау және сақтауға байланысты туындайтын қиындылықтармен байланысты әлеуметтік көмектің көптеген міндеттерінің шешілуіне кедергілер келтірді, сонымен, әлеуметтік жұмыскер қызметінің қиындауы, оның кәсіби шеберлігінің артуы, фрейдизімді жақтаушылардың, оның ішінде 3, Фрейдтің жетістіктері, және бұл тәжірибелерін 20-30 жж өзінде-ақ медициналық және әлеуметтік реаблитациялауға кең қолданылуы.
Әлеуметтік жұмыс модельінің психодинамикалық ориентацияларын териялық, әдістемелік құрылуына әкеп соқты. Олар 50 жылға дейін бір жағынан, эго-психалогияның жетістіктерінен, екінші жағынан - әлеуметік, жүйелік зерттеулердің өсуі және кеңестік алуы әсерінен ығыстырылды.
Эго-психалогияның өсуі әлеуметтік топтарға көмек көрсетудің теориалық түсініктеріне назардың өсуі өмір сүрудің микроортасында индивитке көмек көрсету, құрулардың активизациялануына әкеп соқты. Бұл терапевтік мүмскіндіктерді талдауды, қауымдастықтардың әлуметтік- педагогикалық потенциялын, сондай-ақ қызмет ету ортасын, өмір сүрудің жақсы жағдайларды сақтап қалуды,салауатты өмір салтын сақтауды актизациялады. Осыған байланысты, әлеуметтік жұмыс аумағындағы ғылыми білмнің териялық дамуының екі негізгі аспектісі үлкен маңызға ие болды. Бұның алғашқысы тәртіптің психалогиялық түсіндіру жүйесінің мәні мен қызығушылықты арттыруға, стимулдарға сәйкес келетін танымдық ариентацияларды доминациялануға және таным териясына негізделген бихлористік бағытқа бағытталған . Бұл қызығушылық әлеуметтік жұмыстағы психоанализм мүмкіндіктерінің шектеулігін біртіндеп түсіндіру мен және психодинамикалық терияның өзінің дамуыменен байланысты болды.
Психоанализімдік базалық мүмкіндіктеріне сүйенген әлеуметтік жұмыс тәжірибесін психологиялық және психодинамикалық зерттеулурі адам тәртібі мен психикасындағы бейсаналылықтың емес, сонымен қатар таным динамикасының, әлеуметтік психалогиялық факторлармен шарттарды қажеттілігін үлкен маңыздылығын байқады.
Екінші аспектісі әлеуметік жұмыс дамуының, әлеуметтік терияларының және әлеуметтік тәжірибелердің зерттеліуінің териялық тұрақтау сферасының қызығушылығы мен әсерінің өсуімен тығыз байланысты. ХХ ғ екінші жартысында.
Әлеуметтік ойлау прадигмасының модеризациялануын ғана емес, сонымен қатар жаңа концепциялардың негізін қалыптастыруға мүмкіндік берген әлеуметтік зерттеулердің айтарлықтай жетістіктері, әлеуметікжұмыс териясындағы біршама өзгерістерді анықтап берді.
Дегенмен, орта ғасырдағы және оның үшінші тоқсанындағы Марксистік әлеуметтік парадигмасының үлкен әсерін назарға алу керек. Әсіресе Еуропада, көптеген индустриалды дамыған мемлекеттерде сол жақтағы күштің даминациялануы күшейеді. Бұл әлеуметтіік проблематикаға үкіметтің қызығушылығының артыуына, қоғамның әлеуметтік құрылымының идеологиясына әсер етуіне, әлумет тану және әлеуметтік жұмыс туралы териялары қажетті деңгейде басқаруда негіз болды. Осы кезеңде АҚШ- та кедейшілікке қарсы бағдарламалар жасалынды, қауымды және жергілікті өзіндік басқару деңгейінде қайта құрулар басталды. Әлеуметтік жұмыстың жаңа медельдарі Швецияда, Канада да Францияда, одан кейін Германияда, Сингапур және Оңтүстік Кореяда қалыптасты.
Бұрынғы Социалистік мемлекеттерде сауатсыздар мен жұмыссыздарды ликвизациялаудың маңызы зор болды. Сонымен қатар деквизациялану процессі және “үшінші әлем” мемлекетінің өзіндік деклонизациялануы қоғамдық құбылыс ретінде қабылданды. “Үшінші әлемнің” дамушы мемлекеттерінде “сол көңіл- күй ”, әлеуметік орентацияны кең етек жайды. Бұл түсініктер жергілікті идеологимен, әлуметтік мәдениетпен және қоғамдық- саяси тәжірибемен байланыстырылды. Олар халықты әлеуметтік қорғау мемлекеттік формасына, өмірлік іске асырулардың ұштық мәдени ерекшеліктеріне, дамудың қиын кезеңдерінде халықты қолдауға көп көңіл бөлді.
Халықты қлдаудың ұәлімді- қоғамдық формаларының мемлекеттік-ортталықталынған бағдарламалары мен орентациялары тиімді әлеуметтік саясат пен әлеуметке жұмысты қалыптастыратын териялық құрылымдардың бастамасына айналды.
Дәл осы кезде аталмыш процесс әлуметтік қайырымдылық жүйесінің мемлекеттік бағдарламадан бөлінуіне әкеп соқты әлеуметтік көмектің орталықтануы байқалды және әлеуметтік жұмыстың қоғамдық, ұлттық – аймақтық спецификациясына үлкен назар аударды.
Қоғамдық дамудың мемлекеттік аспектілеріне назардың артуы әлеуметтік жұмыс териясындағы кейбір өзгерістерге әкеп соқты. Олардың ішінде нігізгі екеуіне тоқтала кеткен жөн:
Біріншісі, әлеуметтік жұмыстың маңызды мәселелерін түсінуге түрлі көзқарастардың интеграциялануы күшейтті.
Әлеуметтік- ұғымдастырылған факторларға назар аударудың күшеюі әлеуметтік жұмыстың териялы - әдістемелік негіздерінің маңызды мәселелердің қашарынан оның құқықтық аспектілірінің, әлеуметтік құру технологияларының құқықтық негізінің қолануының, сондай-ақ әлеуметтік саясатты іске асыруды қоғамдық-саяси қолдау мәселесін бөліп көрсетті.
Екіншіден, жоғарыда аталған мәселелерге байланысты әлеуметтік жұмыс теориясына адам және қоғам туралы жүйел