Ұлттық қауіпсіздік ұғымының мазмұны.

Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі мазмұнына түсініктеме .
I.I.Ұлттық қауіпсіздік ұғымының мазмұны.
Ұлттық қауіпсіздіктің тұжырымдамасы-жеке адам мен азаматтардың конституциялық құқықтарын,Қазақстан қоғамының құндылықтарын түпқазық мемлекеттік институттарды қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі ресми қабылданған көзқарастар мен шаралар жүйесі.
Жек адамның ,қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерінің адамзат өрекениетінің даму жолындай ұзақ тарихы бар.Қауіпсіздік ұғымының өзі әр түрлі елде әрқилы ұғынылып тарихи кезеңдердің ауысуы барысында өзгеріп отырған.Кезеңде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуі ету ісінде қауымдық құрылымдар зор роль атқарды.Сол себепті қоғам мүшесінің қауіпсіздігі көбінесе адамдардың өзіне емес ,керісінше оның өзін-өзі ұстаудың және бағынудың тігінен жетік ұйымдастырылған құрылымына қаншалықты кіріге алуына байланысты еді.Қауіпсіздіктің ортағасырлық ұғымын қауымдық және цехтық тәртіптер мен міндеттемелердің орнына ақша – нарық қатынастарын негізген капиталистік экономиканың ,дамуын бұзды.Соның салдарынан адамның қауіпсіздігі оның өмір сүруіндегі қаржы жағдайымен белгілене бастады.Ақша мен меншік адам баласының нарықтық капиталистік экономика жағдайында өмір сүруін қауіпсіз етіп,оның жекелігі тәуелсіздігі иллюзиясын дүниеге келтірді.Адам баласы одан әрі өз қауіпсіздігінің шарты ретінде ғылым мен технологияларға арқа сүей бастады.Алайда философ Джон Локк айтқандай адам баласы табиғат күштерінің алдында осал күйінде қала беретін болса ,оның қауіпсіздігіне де ешқашан кепіл берілмейді.Капитализмнің өркендеуімен ұлттар ұйысты.Ұлттық негізде ұлттық мемлекеттер дүниеге келді.Ендігі жеде қауіпсіздік әскери фактор:әскер сан мен оның үйретілу дәрежесі ,қару-жарақтың саны мен сапасы арқылы қамтамасыз етілді.XIXғасрдағы және XXғасырдың алғашқы жартысындағы үздіксіз соғыстар ұлттық қауіпсіздік мазмұнын әскери-саяси жағынан басқа тұрғыда түсінуге жағдай жасамадыЭкономика әскери машинаның “отынына” айналды,табиғи орта тек қана стратегиялық ресурстар көзі ретінде қарастырылды,адам өмірінің қадір-қасиеті құнсызданды.
Жалпы қабылданған тұжырым бойынша қауіпсіздік-белгілі бір нысанның сыртқы және ішкі қатер әсерінен қорғана білу ахуалы.бұл орайда көптеген зерттеушілер қауіпсіздік ұғымын неғұрлым кең мағынада “қолмен ұстауға келмейтін бейматериалдық және нақты дүниеaдегі әртүрлі нысандардың өмір сүру қабілетінің ,өмірге бейімделе білуінің интегралдық пішіні түріндегі”философиялық категория деп қарауға бейім./5/
Осы айқындаманы тірек ете отырып ресейлік ғалымдар қорғана білу ахуалы,әлеуметтік ағзаның қоршаған ортадағы өзгерістерге икемді түрде үн қата білу қасиеті болып табылады,ал өмір сүру қабілетінің дәрежесі мынандай параметрлермен:өзіне-өзі жеткіліктілігімен,әлеуетімен (иммунитет)өзінің өмірлік маңызды мүдделерін белгілеп,соларды жүзеге асыру мақсатында әрекет ету қабілетімен айқындалады деп есептейді.
“Мемлекет қауіпсіздігін оның қасиеті ретінде бағалау,әлбетте жаңалық ашу емес,мұның өзі мәселенің сипаттамасына өткірлік дарытады,себебі бұл қасиетті жоғалтып алу мемлекеттің жүйе ретінде бұзылуына әкеп соқтырмақ.Ал қауіпсіздік жағдайы оы қасиетті әрқандай сөз болатын кезең ішінде дәл белгілеуден басқа түк те емес.Өзгертіңкіреп айтсақ мемлекеттің қорғана білу жағдайы- оның әрқандай сәттегі қауіпсіздік деңгейі” /6/
Осы қағидаттың сүйегінен шығара отырып қауіпсіздік екі түрге бөлінеді: қауіптің немесе әлдебір сілкініс мүмкіндігінің социумға болжамдық тұрғыдан қатер төндірмеуі және оның қауіп-қатерден анық қорғалуы ,одан сытылып шығып,қарсы тұра білу қабілеті.
Қауіпсіздік саласындағы дәлдеу қажет болып отырған негізгі ұғым “қауіп” ұғымы себебі қауіпсіздік проблемаларын зерттеу зерттеу процесінде бұл термин бастапқы термин деп есептеледі. “Қауіп”ұғымы қауіпсіздіктің жалпы теориясында “әлеуметтік ағзаға теріс әсер етудің обьективті мүмкіндігі оның салдары ретінде әлі ағзаға жағдайын нашарлатып,дамуына жағымсыз серпін немесе паоаметрлер дарытатын әлдебір залал,зиян келтіретін ахуал ретінде қарастырылады.”/7/Демек, "қауіп” терминін анық қатер төнген кезде туындайтын беймаза ахуал немесе жағдай сондай-ақ осы жағдайды тудыруға септесетін әртүрлі шарт деп ұғынуға болады.Қатер сырттан туып қаралып отырған нысанның ішінде де бола береді.Ықтималдылық дәрежесі жағынан анық және әлеуетті қатер деп бөлінеді,ал нақпа-нақ бағытталу сипаты және қолайсыз жағдай туған кездегі субьективтік фактордың роліне қарай көптеген ғалымдар қатердің ілік тастау және қатер мүмкіндігі түрлерін ажыратады.Қатердің бұл түрлері жинала келіп ұлттық қауіпсіздіктің базалық элементтерін құрайды,себебі қатерлер ұлттық мүдденің жүзеге асуына кедергі жасап немесе оларға қауіп төндіруі мүмкін.
Демек ұлттық қауіпсіздіктің тұғырын ұлттық мүдде,қатер және одан қорғану құрайды.Ұлттық қауіпсіздікке мынандай анықтама беруге болады “ұлттық қауіпсіздік ”-азаматтардың қоғам мен мемлекеттің өмірлік маңызы бар мүддесінің ахуалы мен даму үрдістері.Сондай-ақ ұлттық құндылықтар мен өмір салтының анық және ықтимал қатерлерден қорғалу жағдайы.Дегенмен бұл жерде ұлттық өмір салтының қорғалу ұғымы деп, бір ұлттың немесе бір халықтың қауіпсіздігі ғана айтылып отырғанын ескерту жөн.Бұл ұғымнмың астарында ең алдымен мынандай мағына бар “аталған елдегі жеке ұлттық түзілім немесе бүкіл қоғам тарихи тұрғыдан қабылдаған жосықсыз бұзылуы теріс әлеуметтік салдарларға , немесе төлтума қасиеттің жоғалуына әкеліп соғатын неғұрлым кең таралған және орнықты әлеуметтік дербес мінез-құлық пішіндері,имандылық уклад және баға беру жүйесі./8/”
Ұлттық мүдденің жан-жүрегі жалпы адамзаттың құндылық басымдығынан туындауы ұлттық идея болып табылады.Олай болмаған жағдайда ұлттық қауіпсіздік концепциясын да бір ғана ұлттық мүддесі басым түсіп отырады.Ұлттық мүдде деп мемлекеттің тұтастығы өмір сүру қабілеті және орнықты дамуы тәуелді болып келетін азаматтар мен қоғмның обьективті қажеттіліктерінің жиынтығын ұққан жөн.Ұлттық мүдде саяси іс-қимылдың сипаты мен мазмұнын мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын белгілеуі тиіс.Алайда кез-келген қоғам әр-түрлі деңгейдегі мүдделер иерархиясы болғандақтан аталған тарихи қауымдастықтың ұлттық мүддесінің оның дамуындағы обьективті қажеттіктерден туындаған ынталандырушы күш ықпалымен қалыптасуы өте күрделі процесс болмақ,онда әр-түрлі қоғамдық топтардың жеке ерекше мүдделері қоян-қолтық араласып ,ықпалдасып теке тіресіп жатады.Сондықтан ұлттық мүдде қалыптастырудың басты салалары мемлекет және азаматтық қоғам болып табылады.Өз кезегінде бұл тұжырымнан ұлттық қауіпсіздіктің негізгі ішкі саяси факторлары мен элементтеінің өзара байланысы келіп туады,себебі стратегиялық тұрғыдан алғанда ел қауіпсіздігінің басым бағыттарының құрылымы үш негізгі фактормен:жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің қауіпсіздігімен белгіленеді.
Жеке адамның қаіпсіздігі ұлттық қауіпсіздіктің кез-келген концепциясының негізгі критериі,себебі қауіпсіздіктің негізгі нысандарына ең алдымен, жеке адам қауіпсіздігі азаматтарға өмірлік маңызды қажеттіліктерін жүзеге асыруға мүмкіндік берелік құқықтық және имандылық нормаларын,қоғамдық институттарды қалыптастыру түрінде жүз беріп отырмақ.Олай болса ұлттық қауіпсіздік ұғымын ең алдымен қоғам мүшелерінің қалыпты толыққанды өмір сүруіне ,еркін дамып ,өз мүмкіндіктерін аша білулеріне қолайлы жағдай жасау деп түсіну керек.Дәл қазір жеке адамның өмірлік маңызды мүддесіне мыналарды жатқызуға болады.
-адамның қадір-қасиетін,адам өмірін және жұртшылық денсаулығын жоғары құндылық деп білу;
-адамның конституциялық құқы мен бостандығынн іс-жүзінде қамтамасыз ету.
-рухани және интелектуалдық дамуда тең құқыққа ие болу;
-жеке және мүліктік қауіпсіздіктің сенімді түрде қорғалуы;
-мемлекет тарапынан материалдық жағдайдың лайықты және кепілді минимумының қамтамасыз етілуі;
-қолайлы экологиялық ахуал жасау:
Мемлекеттің қоғамдағы адам баласының негізгі құқын ,ең алдымен оның өмір сүруге жеке бостандығына және меншікке деген құқын қаншалықты қорғап,кепілдік бере алатындығына тікелей байланысты.Мұндай айқындау ұлттық қауіпсіздік мазмунын адамзат тарихында орын алғанындай мемлекет қауіпсіздігімен алмастыру мүмкіндігі.
Жоғарыда айтылғандай жеке адам қауіпсіздік нысаны болса мемлекет субьектісі .Бұл жерде аумақтық тұтастық пен мемлекеттік тәуелсіздікті сақтау тәрізді өмірлік маңызы бар ұлттық мүдделер жеке адамдардың ерік-жігері мен ынтасына байланысты емес екендігін атап айту жөн,себебі жоғарыда айтылғандар обьективті жағдайлар және олар ұлттық сана сезімнің бір бөлігін құрады.
Мемлекетте қандайда да бір саяси билік өктем болмасын ол дәл осы қағидатты тірек етіп отырмақ,бұл жердегі айырма ұлттық мүддені қамтамасыз етудің әдісі мен тәсілінде ғана,сондықтан қауіпсіздік жүйесіндегі басым бағыттардың орналастыру ретін әңгімелей отырып жеке адамның қауіпсіздігін бірден-бір басым бағыт түрінде көрсеті