Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі,түрлері

1.1 Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі,түрлері
Л
к У!' . . ■ ...
Адам өлтіру қылмысы өмірге қарсы қылмыстардың ішіндеп ең ауыр түріне жатқызылғандықтан, оны ашу өте қиындыққа әкеліп соғады.
Қылмыскерлер әр түрлі айла-амалдарды, беттерін көрсетпеу, т.с.с.қылмысты жасыру үшін артына із қалдырмауларына тырысады, сол себептен қылмыстарды ашу өте қиын. Қылмыс жасаған кезде қылмыскер қылмысты ашық, айналадағылар көзінше, жабық, тығылып немесе жасырып, қылмыстық әрекеттер жасауы мүмкін(жасайды).
Адам өлтіру қылмысының (тергеу эрекеті)істі қозғау әрекеті өлік табылғаны хабарланғаны кезінде, куәлардың немесе жәбірленушілердің арызымен, тірі қалғандар мен жақын туыстарының арызы бойынша, жоғалып кетті деп жазылған арыздары келіп түскен кезден басталады.
Осы айтылып кеткендер бойынша (тек жоғалып кеткеннен басқа)істі қозғаудың сүрағын шешу оңайырақ, бірақта өлімнің қалай болған себебін білу керек, яғни адам қартайып, не ауырып, не сәтсіз оқиға жағдайынан қайтыс болды ма, әлде жоқ па?
Адамды іс-түссіз жоғалды деп тану үшін, яғни істі қозғау үшін тексерулер бастан аяқ жүргізіледі, содан кейін ғана адамды іздестіру шаралары жүргізіледі.
Егер де істі қозғау үшін жеткілікті материалдар болмаса, онда тергеуші тиісті тергеу әрекеттерін жүргізуге құқылы.
Кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасын мына элементтер қүрайды: қылмысты жасыру; қылмыскердің жеке түлғасы мен жэбірлденуші туралы мәліметтер.[2, С.201]
Қылмысты жасалу тәсіліне қарай кісі өлтіруді екі негізгі түрге бөліп қарауға болады:
• ашық түрде кісі өлтіру, яғни кісі өлтірушінің жанында оны
білетін адамдардың болуы. Егер көрген адам болмаған
жағдайдың өзінде де, кісі өлтіруші өзінің істеген ісін жэне кінәсін
жасырмаған жағдайда.
• жасырын түрде кісі өлтіру, яғни қылмыстың ешкім көрмеген
жағдайда жасалуы, қылмыскердің өзі кінәсін белсенді түрде
жасыруға тырысуы, куәгерлер қатысқан жағдайдың өзінде
бейтаныс адамның қылмыс жасап, жауапкершіліктен қүлылып
мақсатын іске асыруы.
Қылмыстың бүл түрі тергеу үшін күрделі болады. Тергеу әдістемесін жасағанда кісі өлтірудің әдістерін зерттеумен қатар, олардың қылмыстарын жасыру тэсілдерін де зерттеу керек. Кісі өлтірушілер көбінесе бір нәрсені теріс көрсетуге тырысып, түрлі айла жасайды. Әр түрлі жағдайларға сэйкес олар: табиғи болған өлім, өзің-өзі өлтіру, жазатайым жағдайда, абайсызда болған өлім жэне т.б.көріністер.

10
Қылмыскердің айлаларын анықтау барысында мына негізгі
факторларға көңіл бөлінуі қажет: жәбірленушілерге өлтіру уақытында
жасалған зақымдардың сипаттамасы және өзін ақтайтын дәлелдердің
шынайылығы. >
Кісі өлтірушілер мәйітті немесе оның бөліктерін жәбірленушінің кім екендігін танытпау үшін жасыруға тырысады.Мәйіт басының кесіліп алынуы, бүлдірілуі(құлақ, мұрын, ерін, көз шығарылуы мүмкін), бас терісін сыпыруы, өртеуі, суға батырылуы, дененің бөлшектелініп тасталуы мүмкін.
Қылмыскер өлім болған жердегі өз-өзіне жэне киіміне түскен таңбаларын жоюға тырысады. Іздер мен басқа да заттар айғақтар сәйкес материалдары болуға, қылмыскердің іс-әрекеттері туралы айтуға мүмкіндік береді.
Өлтіру құралдарындағы қол іздер кейде кісі өлтірушінің солақай екендігін анықтауға мүмкіндік туғызады.
Қылмыс жасау тәсілдері туралы мәліметтерді пайдаланып, негізгі тұлғалардың арасынан қылмысты кім жасағанын анықтап, болжауға болады.
Қылмыстар деректі жағдайда жасалады. Жағдайды зерттеп, қылмыскер мен жэбірленушінің эрекеттеріне әсер еткен объективтік факторларды, оқиға тетігін,, өлтіру тэсілдерін анықтауға болады.[.2, С. 221]
^ Мысалы: қаладан алыс емес (ағаш отырғызылған) жерден жас ер адамның мәйіті табылған. Мәйіттің жанында жатқан қанды еске түсіретін, қызыл қышқыл түсті шаш жабысқан үлкен тас, тергеушінің пікірінше кісі өлтіру құралы деп танылады. Оқиға бодған жерде алыс-жұлыс іздері болмаған. Өлтірілген адамның жаңа костюмі мен аяқ киімі, қалтасында ақша болған. Осылардың бәрі өлтіру қасақана емес, таластан, кек алудан, жәбірленушінің таныстары тарапынан болған деген ойға экелді.
Қылмыскер мен жәбірленуші туралы мәліметтер криминалистік сипаттаманың маңызды бөлігін қүрайды. Оларды зерттеу, әсіресе тергеудің бастапқы кезеңінде жасалған қылмыстың себебі мен оларға әсер еткен жағдайларды ашуға көмектеседі. Көптеген адамдар қылмыс жасағандарына дейін жүйелі түрде қоғамдық тәртіпті бүзып, күш көрсерумен айналысатындығын байқатқан.
Қылмыскерлер жүйелі түрде спирт ішімдіктерін шамадан тыс ішіп, құқық бұзу әрекеттерін мас күйлерінде жасайды. Өлтіру алдында жағдайлар болады, болашақ жәбірленушілер кей жағдайларда өздерін дұрыс ұстамайды. Көбінесе, әйелдер ерлерінің өмірі мен денсаулығына қастандық жасайды: мастықтан, қол жұмсаудан, қорлық көрсетуден.
Егер өлтіру себептеріне көңіл бөлінбесе, олар: бүзақылық пиғылдар, қызғанушылық, пайдақорлық, басқа қылмысты жасыруға тырысуы және т.б. онда қылмыскердің жеке тұлғасы толық зерттелмейді.
Кісі өлтірушілік қылмыстық- қүқық классификациясы нормалар негізінің әр түрлі классификациясына жатады, олардың негізі болып субъективтік тараптың (кінә түрі, ниет пен мақсаттары) моменттері болып

11
табылады, өлтіру алдындағы жағдай, жэбірленуйіінің тәртібі(жан күйзелісі жағдайында, қажетті қорғаныстан асқан жағдайда өлтіру), мүнда йкриминалистік классификация тәсілдері кең қолданылады.
Кісі өлтірушілік жасалу тэсілі бойыңша олар дайындалып жасалған ба, әлде жоқ па дифференциялануы мүмкін. Статистикалық мэліметтердің куәландыруы бойынша көптеген қылмыскерлер кісі өлтірушілікті дайындалмай жасайды, жәбірленуші өміріне қасақаналық ниеттен пайда болып, сол арада жүзеге асырылады.
Адам өлтіру қылмысының жеткізілуіне, оның тез ашылуына тергеушінің жинаған материалдары эсерін тигізеді.
Адам өлтіру қылмысының қысқаша криминалистикалық сипаттамасын төмендегі элементтер бойынша ашуға болады:
1)адам өлтіру кезіндегі қолданылатын амалдар:
• суық қару немесе атылғыш қаруын қолдану;
тұрмыс заттарын қолдану;
• уландыру;
• тұншықтыру;
• қылқындыру;
• өртеу;
• жарылыспен;
• биіктіктен лақтыру(қүлату);
көлік қү-ралдарын қолданумен.
2)адам өлтіру субъектілері, жасаушылары:
• туыстарымен, таныстарымен, яғни адам өлтіру тұрмыс
тіршілігінде;
• алдын-ала келісілген жағдайда;
• ұйымдасқан топ болып;
• жалдаумен;
• пайда табу мақсатымен немесе қарақшылықпен;
• қорқытып алу немесе бандитизммен үлггасқан адам өлтіру;
• басқа қылмысты жасыру мақсатында;
бұзақылық ниетпен адам өлтіру;
Т
3) адам өлтірудің материалдық іздері:
• биологиялық әсерден болған іздер, соның ішінде қылмыс болған
жердегі қан іздері(киімде, қылмыс құралдарында, көлік құралдарында);
• өлік, өліктен қалған бөлек заттар;
• оқиға болған жердегі қылмыс қү_ралдары;
• басқа жерлердегі немесе күдіктінің жеке басындағы қылмыс
құралдары;
• аяқ іздері, қол іздері, күдіктінің күнделікті тү-рмысында
қолданылатын құралдары оқиға болған жерде қалған болса;

12
4) адам өлтірудің эрекеттері:
• «өліксіз»;
• төбелес кезінде (қанды кек себебі бойынша);
• суық қаруды дұрыс қолдана алм$у себебінен;
• қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезде;
• жан күйзелісі жағдайында жасалған адам өлтіру;
• анасының жаңа туған баласын өлтіруі;
аса қатыгездікпен жасалған адам өлтіру;
5) адам өлтіруге тңгізген жағдайлар:
• тұрғын үйде(адам өлтіруге ішімдік эсерінен тигізген ұрсыс,
төбелес нэтижесінде);
• тздэғын үйде емес (қарақшылық, криминалдық(разборка), қанды
кек себебі бойынша, зорлауға эрекет ету);
ч таңертенгі, кешкі жэне түнгі уақытта;
і
қылмыстың бейнесі:
• 16-55 жас аралығындағы ер адам;
• 20-35 жас аралығындағы әйел адам;
• қылмыскер жэбірленушімең 90% шамасында таныс немесе туыс
қатынасында болады(күйеуі,зайыбы, басқа да туған- туысқандары,
көзтаныстары, таныстары, жора-жолдастары, бірге істейтіндер);
• бұрын бірнеше рет эр түрлі қылмыстар үшін сотталғандар адам
өлтіру қылмысының 1/3 -ін құрайды,
• көптеген адамдардың өміріне қауіпті тісілмен жасалған адам
өлтіру;
• адамгершілігінің төмен болуы;
• пайда табу мақсатымен;
• қызметтік іс-әрекетінің төмен болуы салдарынан;
Т 7) адам өлтірудегі қаза болғандар:
• адамгершілігі жоқтар, ұрсысқыштар;
• бет-алды танысқандар;
• арақ-шарап ішуге душар адамдар;
• нашақорлыққа бет бұрғандар;
• туған-туысқандарымен, бірге жұмыс істеушілерімен,
таныстарымен ұрсысып қалғандар;
• ішкі істер қызметкерлері, сот және прокуратура қызметкерлері;
• ақша,басқа да құнды заттарды сақтауға,алуға, күзетке алғандар;
• коммерциялық қорлардың, б