ҚҮҚЫҚ ҚОЛДАНУ

ҚОҒАМ — (Общество) — адамдардың бірлесіп тіршілік етуінің тарихи қалыптасқан түрлерінің (формаларыньщ) жиынтығы. Ал тар мағынада әлеуметтік жүйенің нақтыланған тарихи типтік фор-масы, яғни қоғамдық қатынастардың белгілі типтік түрі.
ҚОҒАМНЫҢӘЛЕУМЕТТІКНОРМАЛАРЫ- (Социальные нормы общества) — қоғамдық қатынастарды реттейтін, қоғамның пікір күші ықпалымен немесе мемлекеттің мәжбүрлеуімен кам-тамасыз етілетін, қоғамдағы адамдардың мінез-қүлқы, жүріс-тұрыс ережелерінін, жүйесі. Бұған құкық нормалары, әдет-ғұрып-тар, өнеге, иман, діни нормалар, дәстүр және т.б. жатады. •/ ҚОҒАМНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІ — (Правовая система об-щества) — жеке алынған мемлекеттегі қүқықтың, заң практика-сының (іс-тәжірибесінің) үстемдік етуші идеологиясының нақты-ланған тарихи жиынтығы.
>-ҚОҒАМНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘДЕНИЕТІ - (Правовая куль-тура общества)— қоғамдағы құқықтық сананың және құкықгық белсенділіктің деңгейі, заң нормалары мен зандық іс-әрекетгердің (қызметгердің) прогресшілдік дәрежесі.
ҚҮҚЫҚ — (Право) — мемлекет қамтамасыз ететін, қоғамдық қатынастарды реттейтін, қоғамның, топтың ерік-ықтиярын білдіретін жалпыға бірдей міндетті, формальды түрде анықталған құқықтық нормалардың жүйесі.
^ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ - (Правонарушение) - деликт қабілеттілігі бар түлғаның қоғам, мемлекет, тұлға мүдделеріне зиян (залал) тигізетін (келтіретін) кінәлы, құқыққа қайшы, қоғамға залалды әрекеті (әрекеттілігі немесе әрекетсіздігі).
V ҚҮҚЫҚ ИНСТИТУТЫ - (Правовой институт) - қоғамдық қатынастардың белгілі бір түрін (немесе топтамасын) реттейтін заң нормаларының тәртіпке келтірілген жиынтығы.
У ҚҮҚЫҚ ҚАБІЛЕТТІЛІК — (Правоспособность)— тұлғаның завда белгіленген (танылған) субъективтік қүқықгар мен занды міндеттерді алу мүмкіндіктері.
^ҚҮҚЫҚ ҚАҒИДАТТАРЫ (ПРИНЦИПТЕРІ) - (Принципы права) — құқықтың мәнін білдіруде оған негіз болатын идеялар мен бастаулар. Ол идеялар әділеттік пен бостандықтьщ сара жо-лын қорытындылау арқылы шығарылады.
Құқық принциптері әділдік, дұрыстық керсеткіші болғандық-тан тұрақтылығымен ерекшеленеді, олардың ұзақ уақыт бойы өзгеріссіздігі құқықтық нормалардан айырмашылығы болып та-былады.
Құқық принциптері нормаларда, зандарда тікелей немесе жа-намалай білінеді.
Әділет және бостандық идеяларын дамытатын құқықтық прин-цип-тердің ең бастылары:
1. Демократиялық;
2. Үлтаралық пәтуа (келісім);
3. Зандылық;
4. Адамгершілік;
5. Азаматтардың заң алдында бірдей тең болуы;
6. Мемлекет жөне жеке түлғаның езара жауаптылықта болуы.
234
ҚҮҚЫҚ ҚОЛДАНУ — (Применение права) — заңда қарала-тын нақты істі шешу бойынша құзырлы органдардың атқаратын биліктік қызметі. Осының нәтижесінде тиісті жеке акт қабылда-нады — ол қүқық қолдану актісі делінеді.
ҚҮҚЫҚ НЫСАНЫ - (ФОРМАСЫ) - (Форма права) -мемелекеттің ерік-ықтиярынық тысқарьща және жүріс-тұрыстар-дың зандык ережелерінің дұрыстандырьшуының білдірілу тәсілі.
ҚҮҚЫҚ САЛАСЫ — (Отрасль права) — қоғамдық қатынас-тардың белгілі бір аясын (тегін) реттейтін заң нормаларының тәртіпке келтірілген жиынтығы.
ҚҮҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР - (Правовые отношения) -өзінің қатысушыларында тиісті субъективтік құқықтары мен заң белгілеген міндетгері болатын, құқық нормаларымен ретгелінген қоғамдық қатынастар (байланыстар).
^/ҚҮҚЫҚГЫҚ ҚАТЫНАСТАР ОБЪЕКТІЛЕРІ - (Объекты пра-вовых отношений) — күқықтық қатынастар субъектілерінің қүқықтары мен міндеттерінің бағытталған нәрселері, осылар жөнінде субъектілер зандық байланысқа түседі (материалдық және материалдык емес игіліктер, өнімдер, рухани шығармалар, құнды қағаздар, қүжаттар, белгілі іс-қимылдардың нәтижелері).
ҚҮҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ - (Правовое государство) - адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын толыққанды қам-тамасыз ететін, ол үшін совдай-ақ мемлекеттік билікті теріс пай-далануды болдырмау мақсатында оны құқықтық жолдармен бай-ланыстырып матап жағдай жасайтын биліктің саяси ұйымы.
ҚҮҚЫҚТЫҚ РӘМІЗДЕР - (Правовые символы) - белгілі қүқық принциптері заң мазмұнын білдіруде колданылатын заң жүзінде бекітілген шартты бейнелі белгілер. Бұған, мысалы, мемлекеттік белгіні көрсететін елтаңба, ту, әнұрандар жатады. Сот құрамы мәжіліс залына кіріп келгенде, сот залындағылар сот төрелігін және сот құрамын құрмет түтатындыктарының белгісі ретінде орындарынан түрады. Президенттің халыққа ант беру сәтін де құкықтық рәміздердің біріне жатқызуға болады.
ҚҮҚЫҚГЫҚ РЕЖИМ — (Правовой режим) — завдық амал-дар мен тәсілдердің белгілі түрде үйлесімділігі арқылы білдірілетін және құқық субъектілерінің мүдделерін қанағаттандыру үшін тілекке сай әлеуметтік жағдай жасаудың, қолайлылық немесе қолайсыздықтың нақты дөрежесін құқықтық жолмен реттеудің ерекше тәртібі.
\^Қ¥ҚЬЩГЫК РЕТТЕУ — (Правовое регулирование) — коғам-дық қатынастарды реттеу, тәртіпке келтіру мақсатында оған бүкіл зандық амал-тәсілдер жүйесімен ықпал жасауды жүзеге асыруы
ҚҮҚЫҚТЫҚ САНА — (Правовое сознание) — адамдардың қолданыстағы немесе тілекке сай келетін кұқыққа кандай қатыс-тылығын көрсететін сезімдерінің, сезінулерінің, түйсіктерінің, пайымдарының, идеялары мен көзқарастарының жиынтығы.