Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар

Салық салу мақсатында жеке тұлға, егер де олар келесі тұжырымдамалардың кез келгеніне жауап берсе, онда олар Қазақстан Республикасының резиденті болып саналады:
Қазақстан Республикасына заңды жолымен келген (тұрғылықты болу үшін);
Қазақстан Республикасына біршама уакқытқа келген;
Қазақстан Республикасына календарлық күнінен кем емес уақытқа келген. Егер де Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлғасының тұрған күні ағымдағы жылы календарлық күннен кем болмаса және ағымдағы салық кезеңімен аяқталатын, үш жылдық кезең ішіндегі календарлық күні тен кем болмаса, онда ол «біршама уақытқа келген» деген тұжырымдамаға сәйкес келеді.
Үш жылдық кезең календарлық күнінің кезеңі төменде келтірілген орташа коэффициенттер бойынша анықталады:
I ағымдағы салықтық кезеңдегі келген күндерінің санын есептейді;
өткен салықтық кезеңде бірінші болып келген күндердің саны;
өткен салықтық кезеңде екінші болып келген күндерінің саны
Мысал. Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлға 2000 ж – 132 календарлық күн, ал 2001ж. - 105 календарлық күн, 2002ж. -130 календарлық күн келіп тұрған.
Келу күндерінің саны келесі жолмен есептелінеді:
Сонымен шетелдік жеке тұлғаның келген күні 187 күн, ал ол күннен көп, демек оның келген күні біршама уақытқа келген деген тұжырымдамаға сәйкес келеді және Қазақстан Республикасының ағымдағы жылы үшін ол тұрақты келген болып саналады (салық резиденті).
Егер де жеке тұлға Қазақстан Республикасының азаматы болса, онда оның тұрған мерзіміне қарамастан, ол резидент болып танылады.
Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың, қызметтердің) айналасына салынатын құн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады, сондай ақ Қазақстан Республикасының аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюждетке төлеуге жататын (тиісті) қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсталынады.
Қосылған құнға салынатын салық обьектілері болып, салық салынатын айналым және салық салынатын импорт болып табылады.
Сондай ақ еңбек ақы затттай түрде төленген жағдайда берілетін тауарлардың құнына қосылған құнға салынатын салық енгізіледі.
Салықтан босатылған тауарлардан басқа, сырттан әкелінетін тауарларға салық салынады.
«Сату» термині тауарларға қатысты қолданылғанда сатуды, айырбастауды, ақысыз беруді немесе кепілге салынған тауарларды кепілдікке зат ұстаушының меншігіне беру және жұмыстар мен қызметтерді орындау деп білеміз.
Қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған немесе тұруға міндетті кәсіпкерлік, яғни заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.
Қазақстан Республикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда түсті және қара металдардың сынығын қоспағанда, тауарлардың экспортына нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.
Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлігі салық салынатын айналымның 16 пайызын құрайды. (ҚҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС сомасы мен, алынған тауар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасына шығады.

Қосылған құн салығын төлеуші Салық салынатын обьектісі Салық мөлшерлемесі Салық кезеңі
Қосылған құн салығы бойынша есепте тұрған тұлғалар қосылған құн салығын төлеуші болып табылады.
1 Салық салынатын айналым Қазақстан Республикасының аймағында сатқан кезде 16% мөлшерінде салық салынады.
Экспортқа сатқан кезде оның кольдік пайызы алынады. Календарлық ай. Егерде ай сайын төленетін ҚҚС сомасы 1000 МЕК аспаса, онда төлеу кезеңі тоқсан сайын төленетін болып шешіледі. Ал шаруашылығының өнімін өндіріетіндер үшін төлеу кезеңі салықтық жыл болып танылады.
Қазақстан Республикасының кедендік заңына сәйкес Қазақстан Республикасының аймағына тауар әкелуші (импорттаушы) тұлғалар қосылған құн салығын төлеуші болып табылады. Салық салынатын импорт 16%

Қосылған құн салығын төлеушінің тауарды (жұмысты, қызметті) сатуы бойынша жасаған айналымына салық және ол салық салынатын айналым болып табылады; Салық Кодексімен босатылғандар немесе Қазақстан Республикасы өнімді сатудың орны болып табылмаса, онда олар салық салынатын айналымға кірмейді. Салық салынатын айналымның деңгейін қосылған құн салығының сомасына қоспай, тариф пен тараптардың мәмілесі бойынша белгіленген бағасын қолдана отырып, тауардың (жұмыстың, қызметтің) сатылатын құнын негізге ала отырып анықтайды.
Қазақстан Республикасының аймағына сырттан (импорттан) келген тауарларға салық салынады (қосылған құн салығынан босатылғаннан басқасы). Оларға салынатын салықтың деңгейі Қазақстан Республикасындағы кеден заңына сәйкес анықталады және оларға кеден құны да қосылады.
Қосылған құн салығын анықтау үшін сату орны болып мыналар танылады:

Тауар бойынша Жұмыс пен қызмет бойынша
Тауарды тиеу орны, егерде жабдықтаушы алушы немесе үшінші тұлға болса Қозғалмайтын мүліктің тұрған жері, егерде жұмыс пен қызмет осы мүлікпен байланыста болса;
Алушыға тауарды беру орны Жұмыс пен қызметтің нақты жүзеге асқан жері, егер олар сол мүліктің қозғалысымен байланыста болса;
Қызмет көрсеткен нақты орны, сол қызметке катысты болса, мәдениет саласы, өнер, білім, спорт.
Кәсіпкерліктің орны немесе жұмысты, сатып алушының кез келген қызметі, келесідей жұмыспен қызметке қатысты болса;
- өз меншігіндегі құқық обьектісін пайдалануға берсе;
- кеңес, аудиториялық, инжиниринголық, бухгалтерлік т.б. қызмет көрсетсе;
- қозғалыста болатын мүліктерін жалғаға берсе (транспорттық құралдың транспорттық ұйымға көрсеткен қызметінен басқасы);
- тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) алу (немесе табу) бойынша агенттердің қызметі;
- байланыс;
- туризмді ұйымдастыру бойынша

Тауар (жұмыс.қызмет) алушы бюджетке төленетін жарнасы бойынша салық сомасын анықтаған кезде қосылған құн салығының сомасын зачетқа жатқызуға құқығы бар. Зачетқа жатқызылатын айналымды есептеген кезде қосылған құн салығын төлеуші пропорционалды немесе бөлек есептелінетін әдісті таңдай алады. Пропорционалды әдісте қосылған құн салығын жалпы айналымдағы сомадан үлес салмағы бойынша анықтайды және соның деңгейінде зачетқа жатқыза алады. Ал бағалы қағаз бойынша операциясының кезінде сату бойынша айналымына, оның өсімі қосылады. Ал бөбек есептелінетін әдісте салық төлеуші шығыс сомасы бойынша және алынған тауардың (жұмыстың, қызметтің) қосылған құн салығының сомасы бойынша жеке есептеулер жүргізеді және салық салынбайтын айналымның үлес салмағын және олардың сомасын анықтауға көмектеседі. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының сомасы айналым бойынша есептелген қосылған құн салығының сомасы мен зачетқа жатқызылған салық сомасының айырмасы ретінде анықталады.
Салық салынатын айналым резидент еместерден алынған жұмыс пен қызмет, қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайды. Егер де ол жұмыс пен қызметтің сату орны Қазақстан Республикасы болса, онда қосылған құн салығын салуға жатады.
Қосылған құн салығы салынатын тауарларды тиеуді, жұмыстарды атқаруды немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыратын қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте түрған салық төлеуші аталған тауарларды, атқарылған жұмыстарды немесе көрсетілген қызметтерді қабылдап алатын тұлғаға салық шотфактурасын ұсынуға міндетті. Егер де ҚҚС сомасы шот - фактурасында көрсетілсе, онда оған 331шоты дебеттеліп, 333, 671, 678 шоттары кредиттеледі.
ҚҚС есептеу кезінде 301 «Алынуға тиісті қарыздар» шоты дебеттеледі де, 633 «Қосылған құн салығы» шоты кредиттеледі.
Содан соң 301 шотының кредитінен 633 шотының дебетінде, 441 «есеп айырысу шотындағы қолма қол ақша» шотының кредитінде көрініс табады.
Сатып алушылар бұрындары ҚҚС-ның сомасы төленген тауарларды қайтарған кезде, ол 633 шотының дебеті мен 687 шотының кредиті бойынша көрініс табады. ҚҚС-ның төленген бұл сомасы, 687 шотының дебеті мен 687 шотының кредиті бойынша көрініс табады.
Акциздік (жанама) салық - сатып алушы төлейтін тауардың бағасына немесе тарифіне қосылатын жанама салық болып табылады.
Акцизді есептеген кезде 301 шоты дебеттеліп, 634 шотының «Акциз» деп аталатын субшоты кредиттеледі. Ал оны бюджетке аударған кезде, 634 дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі.

Акцизді төлеушілер Салық салынатын обьектісі Салық мөлшерлемесі Салық кезеңі
Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары (резиденттер мен резидент еместер), сондай-ақ олардың құрылымдық бөлімшелері жеке тұлға:
- акцизделетін (акцизделген) тауарларды Қазақстан Республикасының аймағында шығару;
- акцизделген тауарларды Қазақстан Республикасының аймағынан кедендік бекет арқылы шығару (импорттау);
- жеке және көтерме саудасы арқылы бензинді Қазақстан Республикасының аймағына сату;
- тәркіленген, тегін алған тауарларды Қазақстан Республикасының аймағына сату;
- акцизделген қызмет түрлерін Қазақстан Республикасының аймағында жүзеге асыру; Акцизделген тауарлармен жасалатын операция
-спирттің барлық түрлері;
-алькоголді өнімдер;
-темекі өнімдері;
- құрамында темекісі бар басқа да өнімдері;
- балық уылдырықтары;
- алтыннан, қоладан жасалған зергерлік бұйымдар;
- бензин, дизельдік отыны;
-жеңіл автомобильдер;
-газбен жанатын қарулар;
- шикі мұнай өнімдері; газ конденсаторлары; Акцизделетін қызметтердің түрлері;
- ойын бизнестері;
- ұтыс лотереясын жүргізу және ұйымдастыру; Акциздердің мөлшерлемесін Қазақстан Республикасының үкіметі бекітеді және оны келесі жолмен белгілейді: анықталады немес тауарларды жолымен көрсетілген (анықталған) өлшем бірлігіне (тұрақты өлшем бірлігіне) есептелген абсальттік сомасы бойынша алынады.
Календарлық ай

Акцизделмейтіндерге мыналар жатады:
- акцизделген тауарларды сыртқа (экспортқа) сатқан жағдайда;
- мемлекеттік өкілетті органдармен анықталған квота шегіндегі этил спирттері;
- медицинаға арналған құрамында спирт өнімдер (бальзамнан басқасы);
Қазақстан Республикасы аумағында акцизделуге жататын тауарларды өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан Республикасының аумағында ойын бизнесін және лотерея ойындарын жүргізу мен ұйымдастыруын жүзеге асыратын барлық заңды тұлғалар акциздердің төлеушілері болып табылады.
Өндірілген тауарлардың бастапқы бағасы, яғни акциз бен ҚҚС қосылмаған таза бағасы салық мөлшерлемесін анықтаудың негізі болып табылады.
Акцизделетін тауарлар үшін өндірілген өнімнің құны да, сатылған өнімнің көлемі де салық салудың обьектісі болып табылады. Акцизделетін тауарлар меншік егесіне қарамастан есептеледі.
Акциздер тауарлардың меншікті немесе өңдейтін шикі заттан өндірілетіндігіне қарамастан есептелінеді.
Импортталатын акцизге жататын атуарлар бойынша салық салынатын обьекті Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес белгіленеді.
Акцизделген порттау кезінде олар үшін акциздің тұрақты мөлшерлемісі белгіленеді. Сондықтан оның салық салынатын базасын анықтау үшін импортталған тауардың натуралды (заттай) көрсеткішінің көлемі алынады.
Ал адвалорлық әдіме салық базасы үшін импортталған тауардың кедендік құны алынады. Ойын бизнесі бойынша акциз сомасын есептеу үшін ойын столы, ойын автоматының саны, тотализатор кассасы, букмекерлік кеңсенің кассасы алынады.
Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді, ол ақшалай да, заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметтік салықтың есебі, 634 шоттың «Әлеуметтік салық» деп аталатын субшотында жүреді.

Әлеуметтік салықты төлеушілер Салық салынатын объектісі Салық мөлшерлемесі Салық кезеңі
Қазақстан Республикасындағы заңды тұлға резиденттері, қазақстан Республикасында тұрақты мекемелер арқылы өз қызметтерін жүзегі асырушы, резидент еместер Еңбеккерлердің кез келген табысы, ақшалай да, заттай да нысанындағы Шетел мамандарының табысынан -11 % Қалған басқа барлық еңбеккерлерден -21% Календарлық ай, әр тоқсан сайын есеп берумен бірге
Жеке нотариустар, адвокаттар Еңбеккерлердің саны, салық төлеушінің өзін қоса есептегенде Өзі үшін 3 айлық есептік көрсеткіші; Әрбір жұмыскер үшін екі айлық есептік көрсеткіші
Жеке кәсіпкерлер
Салықтың арнайы тәртібін қолдаушы (шаруа қожалықтары, фермерлік шаруашылықтары) жеке кәсіпкерлер Айлық есептік көрсеткіштен – 20%

Еңбеккерлердің келесі табыс түрлеріне әлеуметтік салық салынбайды:
- мемлекет, үкімет және халықаралық ұйымдар есебінен берілген гранттарға, төлемдерге;
- Қазақстан Республикасының Үкіметімен және Президентімен берілген стипендия және мемлекеттік сыйлықтарға;
- конкурстық, спорттық жарыста жүлделі орындары үшін берілетін ақшалай сыйлықтарға;
- кәсіпорындар өз қызметін тоқтатқан кезде жұмыс берушілердің төлеген компенсацияларына;
- пайдаланбаған еңбек демалыстарына жұмыс берушілердің төлеген компенсацияларына;
- жинақ зейнетақы қорларына аударылған жарнасына;
- тікелей әлеуметтік көмек, жәрдем ақы және компенсация, мемлекеттік бюджет қаржысынан төленетіндерге;
- армия қызметкерлеріне арналған төлемдердің барлық түріне;
- қоғам жұмыстарын орындаумен байланысты төлемдерге;
- мемлекеттік бюджеттің қаржысының есебінен төленетін бір жолғы төлемдеріне;
- заңмен белгіленген деңгейде қызмет бабы бойынша берілген іс-сапар шығыстарының компенсацияларына;
- босану мен екіқабаттылық бойынша жәрдем ақыға;
- белгіленген мемлекеттік стипендияға;
- берілген арнайы киімдердің құнына;
- сақтандыру сыйлығына;
- қайырымдылық көмек ретінде берілген мүлік құндарына;
- тағы басқаларына.
Әлеуметтік салық ай сайын есептелінеді, ол үшін еңбеккерлердің жалпы табысынан әлеуметтік салық ұсталмайтын сомасы шегеріліп, қалған сомадан әлеуметтік салық ұсталынады.
Мысал. Ағымдағы ай үшін еңбеккерлерге 100 мың теңге жалақы, сондай ақ 20 мың теңге мейрам, күндеріне, 15 мың теңге пайдаланбаған еңбек демалыстары үшін компенсация, 50 мың теңге қызмет бабы бойынша іс-сапарға барғаны үшін компенсация есептелінеді делік. Енді біз ағымдағы ай үшін әлеуметтік салықтың сомасын 185 мың теңге құраған, жинақ зейнеткерлік қорға төлейтін міндетті зейнеткерлік жарнасы 12 мың теңге құраған (120х10%), әлеуметтік салық салынбайтын еңбеккерлердің табысы 77 мың теңге (12+50+15), ал әлеуметтік салықтың сомасы 22,7 мың теңге құраған {(185-77)х21%}
Есептелген әлеуметтік салық мына шоттардың дебетінде: 903, 923, 933, 943,811, 821 және 634 шоттың кредитінде көрініс табады.
Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығының есебі 634 шотта көрініс табады. Салық салу мақсатында барлық жер Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес арналым мақсатына және белгілі бір категорияға жататындығына қарап қарастырылады.

Салық салуға жататын, жердің категориясы Салық салуға жатпайтын, жердің категориясы
Ауыл шаруашылығына арналған жерлер Айрықша қорғалатын табиғи аймақтар, сауықтыру, дем алатын, тарихи – мәдениетті мақсатқа арналған жерлер
Елді мекеннің жерлері Орман қорлары
Су қорлары
Жер қорлары

Жер салығы олардың меншік құқын, тұрақты пайдалану құқын, уақытша тегін пайдалану құқын растайтын құжаттардың негізінде есептелінеді және әр жылдың бірінші қаңтарына жердің сапасы бойынша есебі мен мемлекеттің үлесі бойынша мәліметін жер ресурстарын басқаратын өкілетті органдарға ұсынады.

Жер салығын төлеушілер Салық салынатын обьектісі Салық мөлшерлемесі Салық кезеңі
Салық салынатын жер обьектілері бар заңды тұлға (заңмен қарастырылған, кейбір жеке категорияларын қоспағанда):
- меншік құқына;
- жерді тұрақты пайдалану құқына;
- жерді уақытша пайдалану құқына;
Жер телімдері және олардың көлемі, салық салуды анықтаудың базасы болып табылады. Салық мөлшерлемесінің базасы жердің сапасына, бонитетіне, жер телімдерінің арналымына тәуелді болып келеді. Календарлық жыл
Салық салынатын жер обьектілері бар жеке тұлға (заңмен қарастырылған кейбір жеке категорияларын қоспағанда);
- меншік құқына;
- жерді тұрақты пайдалану құқына;
- жерді уақытша пайдалану құқына;
- жерді уақытша пайдалану құқына;

Темір жол транспортын ұйымдастыру үшін: заңмен бегіленген тәртіпте темір жол транспортын ұйымдастыру обьектілеріне берілген жер телімдері, темір жол қарауына алынған жерлері, станциясы, вокзалды, жолдары салық салынатын обьекті болып табылады.
Энергетика мен электростанция жүйесін ұйымдастыру үшін: заңмен белгіленген тәртіпте осы ұйымның жұмысын ұйымдастыру обьектілеріне берілген жер телімдері, электр сымдарын ұстап тұратын бағаналармен байланысты жер телімдері, станциялары салық салынатын обьекті болып табылады.
Қазба байлықты, газ бен мұнай өнімдерін тасмалдайтын кәсіпорындардың жұмысын ұйымдастыру үшін: заңмен белгіленген тәртіпте осы ұйымға берілген жер телімдері, газ бен мұнай құбырларымен байланысты жер телімдері, салық салынатын обьекті болып табылады.
Байланыс сфераның балансында тұрған жер телімдері салық салынатын обьектісі болып табылады.
Жердің әрбір теліміне тиесілі салық мөлшерлемесін пайдаланады.
Жер салығын есептегенде 821 шоты дебеттеліп, 634 шоты кредиттеледі. Салықты төлеу салықтық кезіңнің бірінші шілдесінен кешіктірмей тіркелген обьектілері бойынша жергілікті бюджетке төленеді. Ол кезде 634 шоты дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі.