Дара сөздер

Базарова Ақкенже Мырзақызы
Астана қаласы, №53 мектеп - лицей
қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Дара сөздер мен күрделі сөздер.
Сабақтың мақсаты: А) Білімділік мәні: дара сөздер мен күрделі сөздерге түсінік беру.
Ә) Тәрбиелік мәні: жаттығу жұмыстары арқылы сөз мәнін, мағынасын түсінуге, еңбекқорлыққа үйрету.
Б) Дамытушылық мәні: оқушының ой-өрісін жаңа сөз туындайтын күрделі сөздерді үйрету арқылы дамыту, есте сақтау қабілетін арттыру.

Сабақтың технологиясы: Сатылай комплексті талдау.
Сабақтың әдіс-тәсіл: Сұрақ жауап, түсіндіру.
Сабақтың көрнекілігі: Плакат. Сызба нұсқалар. Бағалау парақтары.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен қызығамын деген психологиялық сауалнама жүргізу.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
Үйге: 71 - жаттығу берілген. Сөздердің түбірі мен қосымшаларын дефис арқылы ажыратып келу.
ІІІ. Жаңа сабақ
Тақтаға Дара сөздер мен күрделі сөздер жазылған плакат ілінеді. Осы кезде оқушыға өткен сабақ (түбір мен қосымша) пен жаңа сабақтың (дара мен күрделі сөздер) байланысын атап кету.
……..

Сызба – нұсқалар тақтаға ілінеді. Сонымен қатар бірнеше сөзді сатылай комплексті талдау жасап үлгісін көрсету.
Туынды сөздерді сатылай комплексті талдау.
Аспазшы
1. Бұл үш құрамнан тұрады Ас + паз+шы
2. Тұлғасына қарай туынды (синтетикалық немесе морфологиялық тәсілмен түбір сөзге сөз тудырушы – паз - шы жұрнақтары жалғану арқылы жасалған)
3. Құрылысына қарай - дара (туынды түбірден тұр)
4. Сөзде бір лексикалық, бір грамматикалық мағына бар.
5. Лексикалық мағынасы - кәсіп иесіне берілген атау;
6. Грамматикалық мағынасы – зат есім:
7. Аспазшы кім? -деген сұраққа жауап береді;
8. Мағынасына қарай
А) Жалпы
Ә) жанды
Б) деректі себебі, көзбен көреміз, қолмен ұстаймыз
А) нақты себебі, деректі болған нәрсе нақты болады.

Туынды сөздерді талдау үлгісінен кейін тақтаға мынадай кесте ілінеді.
Дара сөздер ----- Күрделі сөздер
Негізгі түбір ----- Туынды түбір ----- Біріккен ----- Қос сөздер ------Қыстырған ------Тіркесті сөз
Аялдама
Ауыл
Жақсылық
Қала
Жақсы Әнші
Достық
Қалашық
Аялдама
Таулы
аспазшы Балапан
Екібастұз
Батпақ
Бұлбұл
Шерлі
Емхана Бала - шаға
Үйлі - баранды
Тау - тау
Көйлек - көншек
Үлкен - кіші
Ақ - қара Қарақұрт
Алашорда
Газ - 33
ТМД, кг
Талдықорған
Кедей – кепшік
Бидай өңді,
Он бес,
Күні бойы,
Мәдениет сарайы
Келіп отыр
Ұзын бойлы
Дұрыс кестеге - +
Дұрыс емес кестенің астына – -

Бұл берілген тапсырма жаңа сабақты қаншалықты меңгергендігін байқатады.
Оқулықпен жұмыс 75 - жаттығу
Әр оқушыға осы жаттығу жұмысын орындау үшін сызбасы бар парақтар таратылады.
________________Дара ___________Күрделі
Арқар
Арқан
Арқар мүйіз
Аспан
Аспаз
Аспан көк
Асқазан
Асығып - аптығу
Астан кестан
Көркем филм
Дәнекер
Жақсы атты
Жол сілтеуші
Жомарт
Бұл сызбада тек сөздер жазылады, сілтемелерді оқушылардың өздері қойып шығады. Соңында парақтар жиналады. Бірден тексеріп, бағасы қойылады.

IV. Жаңа сабақты пысықтауға арналған сұрақтар:
1. Жаңа сөзге ие болатын күрделі сөзді ата.
2. Кіріккен сөз қандай күрделі сөздің бөлігі?
3. Өзіндік ерекшеліктерін ата (теория)

V. Сабақты қорытындылау кезеңі: Сабаққа белсене қатысып отырған оқушыларды бағалау.
Үй тапсырмасын бекіту: Үйге: 77 - жаттығу. Берілген күрделі сөздерге сатылай комплексті талдау жасап келу.