Нарықтық шаруашылық туралы

Адамзаттың өмiр сүру тарихында эканомиканы ұйымдастырудың

ең негiзгi өндiрiстерi белгiлi әмiршiлдiк және нарықтық . Шаруашы -

лықты басқарудың бұл әдiстерi бiр өндiрiс тәсiлдерi шеңберiнде

бiрге өмiр сүре алмайды . Егер шаруашылықты басқару таза нарық

құралына негiзделсе онда ол орталықтан жоспарлануды қажет

етпейдi және керiсiнше орталықтан жоспарлану нарықты қабылдамай-

ды . Соңғы кездерi эканомиканы ұйымдастырудың үшiншi әдiсi

деп әкiмшiлдiк әдiспен нарықтық әдiстiң аралас болуын айтады .

Бұл әлi аз зерiктелген дегенмен әкiмшiлдiк әдiспен нарықтық

әдiске көшу жолын жеңiлдету деп есептеуге болады .

Әкiшiлдiк аралас нарықтық шаруашылықты әмiршiлдiк әкiмшiлдiк

әдiспен ұйымдастыру өндiрушiнiң үстемдiгiне негiзделедi .

Бұндай жағдайда әрине нарықтық механизм қажет емес . Тауар

өндiрушiлер мен тұтынушылар арасындағы шаруашылық байланыс -

тар орталық оргндардың шешiмi арқылы анықталады . Әмiршiлдiк

әдiсте барлығы алдын – ала байланыс құру арқылы есептеледi .

Орталық органдар өздерiнiң қарамағындағы шаруашылықтарға не

өндiру кiмге өндiру және қандай бағамен өндiру керек деген сұрақ-

тарды бұйрық – нұсқау түрiнде берiп отырады .

Шаруашылықты әмiршiлдiк әдiспен ұйымдастырудың бiрнеше

кемшiлiктерi бар .

Бiрiншiден эканомиканы мұндай әдiспен ұйымдастыру күрделi

халық шаруашылығының егежей – тегежейiне жете алмайды . Бұған

уақыт фактолры өте қатты әсер етедi . Себебi барлық шаруашылық

мәселелерi орталықтан шешетiн болсақ шаруашылыққа байланысты

сұрақтар кәсiпорнына жоғарғы органдарға жеткенiнше одан шешiмiн

тауып қайтып келгенше жағдай қайта өзгерiп кетуi мүмкiн ал ол

проблемаларды шешушi қиындатады .

Екiншiден жоспарлы баға ғылыми – техникалық прогрестiң

жетiстiктерiн ендiруге ресурсты үнемдеудi жүзеге асыруға өнiмнiң

сапасын артыруға өндiрiс шығындарын төмендетуге мүмкiндiк туғыз-

байды .

Үшiншiден тауар өндiрушiлердi материалдық ресурстар мен

өнiмдерден оқшаулау - қоғамдық өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң төмендеуiне

оның қарқыны мен денгейiнiң құлдырауына әкелiп соқтырады .

Нарық механизi бұған қарама – қарсы принцпке негiзделген онда

шаруашылық субьектiлерiнiң ешқайсысы шаруашылық сұрақтарды

алдын ала саналы түрде шешумен айналыспайды . Бұл сұрақтар өте

қарапайым түрде шешумен айналыспайды . Тауарөндiрушiлер

нарықта кездеседi сөйтiп өндiрiстiң көлемi мен бағасын анықтайды .

Басқаша айтқанда нарықтық әдiске негiзделген эканомиканың

өзектi үш мәселесiн шешу мақсатында әрекет етедi .

Тұтыеушы бiр немесе басқа тауарды сатып алуды таңдау арқылы

өз белсендiлiгiн блдiредi . Егер тұтынушы белгiлi бiр тауарлар

түрiн көп сатып алса. онда оған баға өседi . Бағаның артыуы тауар

өндiрудiң көбеюiн ынталандырады . Бұндай мезинизм бiз бұрын

ойлағандай эканомикадағы бассыздық пен бұлдырлық емес , керiсiн -

ше оның сынаудан өткел тәртiбi болып табылады .

Шаруашылықтың нарықтық механизммен әрекет етуi бейнелеп ай-

тқанда автоматтандырылған сипатта болады тауарға сұраным артса

баға өседi онда тауар өндiрушiлер өндiрiс көлемiн ұлғайтады және

керiсiнше сұраным азайып бағаға төмендесе оны азайтады .