Түсіне білгенге сөйлей білу - өнер

Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Тіл – рухани қазына
Мақсаты:
білімділік: студенттерді колледжде оқытылатын қазақ тілі пәні, оның мақсат, міндеттері, бағыттары, күтілетін нәтижелерімен таныстыру; тілдің қай халықтың болса да рухани қазынасы екенін, тіл жоқ жерде ұлт та жоқ нақылының мәнін түсіндіру;
дамытушылық: студенттердің жан - жақты білімін тексеру, жетілдіру, сабаққа деген қызығушылықтарын ояту, таным қабілеттерін шыңдау;
тәрбиелік: тілген деген сүйіспеншіліктерін арттыру, туған тілін құрметтеуге, ластамауға, тіл тазалығын сақтауға дәріптеу; өзара сыйластыққа, тіл табыса білуге, өзін - өзі дұрыс ұстауға баулу.
Сабақтың түрі: кіріспе сабақ
Әдісі: баяндау, сұрақ - жауап, сұхбат, іздендіру, ой қозғау
Көрнекілігі: дидактикалық материалдар, тіл туралы даналық сөздер
Пәнаралық байланыс: тарих, әдебиет

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.
1. Сәлемдесу.
2. Түгендеу.
3. Назарын сабаққа аудару.

ІІ. Ой қозғау.
Туған тілім – бабам тілі – өз тілім!
Туған тілім – анам тілі – өз тілім!
Туған тілім – далам тілі – өз тілім!
Туған тілім – адам тілі – өз тілім!

Туған тілде сыры терең жаным бар,
Туған тілде әнім менен сәнім бар.
Туған тілім тіл болудан қалса егер,
Жүрегімді суырып - ақ алыңдар! (Диқан Әбілов)

1. Өлеңді мәнерлеп оқып шығыңыздар
2. Өлеңнен түйген ойларыңызды, әсерлеріңізді ортаға салыңыздар.

ІІІ. Жаңа сабақ.
1. Оқытушы дәрісі (қажеттісін студенттер дәптерлеріне түртіп отырады): Қазақстан Республикасының “Тілдер туралы” Заңында: “ Тіл – ұлттың ұлы аса игілігі, оның өзіне тән ажырағысыз белгісі, ұлттық мәдениеттің гүлденуі мен адамдардың тарихи қалыптасқан қауымдастығы ретінде ұлттың өзінің болашағы – тілдің дамуына, оның қоғамдық қызметінің кеңеюіне тығыз байланысты” делінген.
Тілдің көмегімен өнер - білімді, ғылымды игереміз, өткен - кеткенімізді саралап, сабақ аламыз. Тіл арқылы рухани байлығымызды меңгереміз. Өзіміз танып қана қоймай, сол асыл қазыналарымызды әлемге танытамыз. Әлемді танимыз, сондықтан адам баласының байлығының бірі – сөз өнері. ”Өнер алды – қызыл тіл” деген аталы сөздің астында қаншама сыр бар? Әрбір елдің қатты күші, байлық - бақыты экономикалық даму деңгейімен ғана емес, сонымен бірге мәдени, рухани өресімен айқындалады. Ал мәдени өре, рухани талғам деген халықтың ақыл - ойының көрінісі – тілге тікелей тәуелді. Халықтың сақталуы тіліне байланысты. Тіл – халықтың жаны, сәні, тұтастай кескін - келбеті, болмысы. Адамды мұратқа жеткізетін ана тілі мен ата дәстүрі. Біздің осындай халықтық қасиетті мұрамыз – ана тіліміз, қазақ тілі.

Қазақ тілі – дүние жүзіндегі ең бай, оралымды да бейнелі тілдердің бірі. Ол – өнеркәсіп пен техниканың, ғылым мен мәдениеттің және қоғамдық - саяси өмірдің барлық саласын қамтып көрсететін лексикалық байлығымен, қалыптасқан жазу жүйесімен, сараланған стильдік нормаларымен танылған көркем тіл. Ұлы Абай:
Өткірдің жүзі,
Кестенің бізі,
Өрнегін сендей сала алмас,- деп таңырқап, тағзым еткен тіл.
Өмір, тіршілік адамдардың бір - бірімен қарым - қатынас жасауын қажет етеді. Олардың түсінісудегі негізгі құралы – тіл. Әр адам дұрыс сөйлей білуі, сөйлесу мәдениетін меңгеріп, оны өз бойында қалыптастыра білуі тиіс.
Қарым - қатынас – адамдардың отбасымен, өскен, араласқан ортасымен, елімен, жерімен, дәстүрі, мәдениет қазынасымен етене әрі жанды байланысы.

Қарым - қатынаста адамдардың жан дүниесі, өмір тіршілігіндегі бейнесі көрінеді.
Әдеп – сөйлесудегі, пікірлесудегі мәдениет тірегі.
Мәдениет – адамдардың рухани және материалдық, білімдарлық пен сезімталдық қасиеттер аңғарылатын белгілерінің жиынтығы.
Мәдениеттің туы – тіл, ол адамзаттың мұратымен астасып, сол ұлтпен бірге пайда болып, дамып отырады. Өз тарихын, ұлттық дәстүрін, туған жерін, тілін қадірлей білген адам ғана мәдениетті болады.
Сөз мәдениеті – сөзді орынды қолданып, қиюластырып, үндестіріп айта білу, емле мен тыныс белгілері ережелерін дұрыс сақтау, тілдің ғасырлар бойы сақталып келген көркемдігі мен тарихын, әсемдігін сақтай білу. Қазақ әдебиетінің классигі Ғабит Мүсірепов: Тілді қадірлеу дұрыс сөйлеуден басталады. Жүйесін тауып айтылған сөз жүрекке тиіп, жүйкені босатады. Адам мәдениетінің алғы шарты – дұрыс сөйлей білу. Түсіне білгенге сөйлей білу – өнер. Тілін түсінбеген түбін білмейді , - деген екен.

2. Мақал – сөздің мәйегі. Топ екіге бөлініп, айтылған мақалды толықтырады, мағынасын түсіндіреді.
* Жақсы (байқап) сөйлер, жаман (шайқап) сөйлер.
* Бір жылы сөз бітірер (мың көңілдің) жарасын.
* Сөз (қадірін) білмеген, өз (қадірін) білмейді.
* Сәлемі (жараспағаның), сөзі де (жараспайды).
* Сөйлей білмеген кісіден (үре білген ит) артық.
* Сөйлей білмес жаманның,
Сөзі өтпес бір (пышақ).
Сөз білетін адамның,
Әр сөзіне бір (тұсақ).

3. Тапқыр болсаң, тауып көр. Кестедегі сөздерді байланыстыра отырып, тұрақты тіркестерді тауып мағыналарын ашады
1 Қар (отыру)
2 Су
3 Мұз
4 Бу
Мұзға отырғызу - алдау

1 Қарасты (сөз)
2 Жарасты
3 Санасты
4 Тарасты
Сөзі жарасты - уәделесті

1 Мысық (қаптады)
2 Тауық
3 Ит
4 Күшік
Ит терісін басына қаптады – қатты ұрысты

1 Тон (қашу)
2 Ішік
3 Шидем
4 шапан
Ат тонын ала қашу - мойындамау

1 Тай (таңба)
2 Құлын
3 Ат
4 Жылқы
Тайға таңба басқандай – анық

1 Мұрын (көтеру)
2 Тіс
3 Тіл
4 Ерін
Мұрнын көкке көтеру – менменсу, менсінбеу

1 Санасқан (аспан)
2 Таласқан
3 Жарасқан
4 Қарасқан
Аспанмен таласқан – биік

1 Білезік (тілеп алу)
2 Алқа
3 Сақина
4 Сырға
Сау басына сақина тілеп алу – өз басына бәле табу

IV. Сабақты бекіту
Ұлылардан ұлағат. Топтар даналық сөздерді дәптерге көшіріп жазып, бірін таңдап ой толғау жазады.
Ой көрігінен сомдалып шыққан сөздің шынайысы да, жалғаны да болады. (Әл - Фараби).
... Әр сөздің айтылуына қарай мың мағынасы бар. (А. П. Чехов).
Тіл – ішкі сырды сыртқа шығаратын құрал. (Ж. Аймауытов).
Ойың дұрыс болса, сөзің дұрыс, олай болса, ісіңнің иесі де дұрыс. (Д. И. Писарев).
Құнды сөз – құнарлы ойдан туады.
Сөз көмескілігі – ой, пікір көмескілігінің айнымас белгісі. (Л. Н. Толстой).
Сөйлеу мәдениеті өспейінше, жоғары ақыл мәдениетіне жетуге болмайды. (Б. М. Теплов).
Тіл қаруы – сөз, сөз қаруы - ой. Ақылды ой, алғыр сөз адамның ең жоғарғы қасиеті. (Ғ. Мұстафин).
Тіріні көрге салар да – сөз,
Өліні тірілте алар да – сөз. (Әлішер Науаи)

V. Үйге тапсырма беру. Тіл туралы өлең жаттап келу.
VI. Бағалау.