Найман мемлекетінің астанасы

Сабақтың тақырыбы: Қыпшақ хандығы (презентациясымен)
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Қыпшақ хандығының қоныстанған жерлері, этникалық құрамы, саяси жағдайы мен қоғамдық құрылысы, шаруашылығы туралы түсіндіру.
Дамытушылық: Оқушылардың танымдық қабілетін қалыптастыру, шығармашылық ізденіске жетелеу
Тәрбиелік: Оқушыларды Отанын, жерін, елін сүюге, мәдениетін сақтауға, батырлықпен ерлікке тәрбиелеу
Сабақтың түрі: Интерактивті.
Сабақтың әдісі: Ауызша баяндау, сұрақ - жауап.
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, буклеттер

Пәнаралық байланыс: География
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Үй тапсырмасын сұрау.
3. Жаңа сабақ.
4. Қорытынды.
5. Бағалау.
6. Үйге тапсырма
1 - тур
ӨТКЕЛ
Үй тапсырмасын сұрау
Найман мемлекеті

1. Наймандар қай жерлерді мекендеген?
• Монголияның орта және батыс бөлігін
2. Найман мемлекетінің астанасы?
• Орхон өзенінің бойындағы Балықты
3. Мемлекет кімнің кезінде дами бастады?
• Наркеш Дайын
4. Білге хан деген атақ кімге берілді?
• Инанч – білгеге
5. Хандық қаншаға бөлінді?
• Даян хан Бұйрық хан
Тарихи сынақ хат
1. Керейіттер_____________________________________ өзенінің бойында
орналасқандықтан керілер деп аталған.
2. Керейіт тайпалары ___________________________________ өзендердің
бойында тұрған.
3. Керейіт мемлекетінің орталығы _______________________________ қаласының маңындағы _______________________ деген жер.
4. Керейіт мемлекетінің шарықтау шегі _______________________________
ғасырларда _______________________________ ханда кезінде.
5. Құршақұз хан билік қайта қолына алған кезде хандықты
_______________________________ бөліктерге бөліп жерін балаларына бөліп берді.
6. Құршақұз қайтыс болғаннан кейін _______________________________ хан сайланды.

Сәйкесін тап
Жалайырлар мекендеген жер Көшпелі мал шаруашылығы
Шыңғыс ханның жалайыр тайпасының ішіндегі ең жақын досы Ондық, жүздік, мыңдық, түмен
Қазақ өңіріне келген жалайырлардың қоныстанған жері Селенгі, Хилок, Орхон өзендері мен Қарақорым қыраттары
Хан билігінің ең басты басқару орталығы Шербей
Ұлыстардың ішкі істерін басқарғандар Мұқылай
Керейіт, жалайыр, найман тайпаларының шаруашылығы Жетісу
Әскери басқару жүйесі Киіз үй, (арба үстіне тігілген үй)
Жалайыр, керейіт, найман тайпаларының баспанасы Орда

Венн диаграммасы
Сәйкесін тап
Жаңа сабақ
• Қыпшақтардың қоныстанған жері және этникалық құрамы
• Қоғамдық құрылысы
• Саяси жағдай
• Шаруашылығы
Сонымен Алтайдан Еділге дейінгі аралықтың “Қыпшақтар даласы” (Дешті Қыпшақ) деп аталуының өзі бұл кең – байтақ аймақтың қыпшақтардың ата мекені екендігін толығымен растайды. Қыпшақтардың этникалық құрамы VII - VIII ғасырларға құрыла бастады.
Батыс бірлестігі
11 тайпа
Елбөрілі
Тоқсоба
Йетоба
Дурут
Бужағылы
Шортан т. б.
Шығыс бірлестігі
16 тайпа
Негізгі тайпалар 8
Ұсақ тайпалар 8
Борку
Петлоба
Иман
Башқұрт
Құманку
Бажна т. б.
Қыпшақ хандығының қоғамдық құрылысы

• Билік мұрагерлікпен беріліп отырды
• Хандық биліктің орталығы Орда болды
• Хан тағына елбөрілі тайпасынан шыққандар сайланды
• Ордада хандық өкіметті билеушілер тұрды

Әскери басқару жүйесі
• Әскери басқару жүйесі
• Билікті мызғытпай ұстау үшін жасалған
• Сол қанат шығыстағы
• Оң қанат батыстағы
• Сол қанат
• Орталығы: Сырдария бойындағы Сығанақ
• Оң қанат
• Орталығы: Жайық, Сарайшық
Орталығы: Жайық, Сарайшық Сол қанат Орталығы: Сырдария бойындағы Сығанақ Оң қанат батыстағы Сол қанат шығыстағы Билікті мызғытпай ұстау үшін жасалған. Қыпшақ қоғамында құлдар да еңбек етті. Мұндай басыбайлы құлдыққа малы жоқ кедейлер, қолға түскен тұтқындар түсіп отырған. Кедейлердің ішінде жер өңдеумен айналысатын жотақтар болды. Феодал - шонжарлардың баю жолындағы біршама табысы тұтқындарды Орта Азия базарына сатудан түсетін еді. Хандықтағы халықтың мүлік теңсіздігін, олардың зираттарына жүргізген археологиялық зерттеу жұмыстары байқатады. Қыпшақ қоғамында жер иеленуде де теңсіздік байқалады.

ХІ ғасырдан бастап Қазақстанның Жетісудан басқа жерлерінің барлығына қыпшақтар ие болды. Хандықтың әлеуметтік - экономикалық жағының нығаюы жерін кеңейтуді талап етті. Әсіресе қыпшақтарға Қазақстанның оңтүстігіндегі қалаларға, Орта азияның базарына, Орыс елдеріне шығу қажет болды. Алдымен Сырдарияның орта және төмен ағысын, Арал мен Каспий өңірлерін жайлаған оғыз тайпаларын ығыстырды. “Оғыз даласының” орнына Дешті Қыпшақ атауы орнықты. ХІ ғ - ң ортасынан бастап қыпшақтар Еділден өтіп, батысқа қарай жылжыды. Алдымен Солтүстік Кавказ халықтары мен ежелгі орыс княздіктері қыпшақтармен байланысқа түсті. Кейін олар Киев Русі мен Византия империясына, Болгария жеріне әлсін - әлсін шабуыл жасап, 1071 - 1080 жылдар алғашқы тобы Дунай өзеніне келіп жетті. Кейбір рулары басқа түркі тайпаларымен бірлесе отырып, кіші Азияға да тарай бастады.

Қыпшақ қоғамында құлдар да еңбек етті. Мұндай басыбайлы құлдыққа малы жоқ кедейлер, қолға түскен тұтқындар түсіп отырған. Кедейлердің ішінде жер өңдеумен айналысатын жотақтар болды. Феодал - шонжарлардың баю жолындағы біршама табысы тұтқындарды Орта Азия базарына сатудан түсетін еді. Хандықтағы халықтың мүлік теңсіздігін, олардың зираттарына жүргізген археологиялық зерттеу жұмыстары байқатады. Қыпшақ қоғамында жер иеленуде де теңсіздік байқалады. ХІ ғасырдан бастап Қазақстанның Жетісудан басқа жерлерінің барлығына қыпшақтар ие болды. Хандықтың әлеуметтік - экономикалық жағының нығаюы жерін кеңейтуді талап етті. Әсіресе қыпшақтарға Қазақстанның оңтүстігіндегі қалаларға, Орта азияның базарына, Орыс елдеріне шығу қажет болды. Алдымен Сырдарияның орта және төмен ағысын, Арал мен Каспий өңірлерін жайлаған оғыз тайпаларын ығыстырды. “Оғыз даласының” орнына Дешті Қыпшақ атауы орнықты. ХІ ғ - ң ортасынан бастап қыпшақтар Еділден өтіп, батысқа қарай жылжыды. Алдымен Солтүстік Кавказ халықтары мен ежелгі орыс княздіктері қыпшақтармен байланысқа түсті. Кейін олар Киев Русі мен Византия империясына, Болгария жеріне әлсін - әлсін шабуыл жасап, 1071 - 1080 жылдар алғашқы тобы Дунай өзеніне келіп жетті. Кейбір рулары басқа түркі тайпаларымен бірлесе отырып, кіші Азияға да тарай бастады.

Ақсүйек шонжарлар
ШАРУАШЫЛЫҒЫ
МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ, АҢ АУЛАУ, ҚОЛ ӨНЕРІ, ЕГІН ШАРУШЫЛЫҒЫ
ІІ - тур
АСУ
Дамыту ойыны “Қөлжазба”
• Қыпшақтардың қоныстаған жері
• Қыпшақ бірлестігіне енген түркі тілдес тайпалар
ІІІ - тур
ШЫҢ
Симантикалық картамен жұмыс
Жауаптар
сұрақтар
Қазақстанның Оңт. қалаларда, Орта Азия базарына, Орыс елінің оңт. аудан - да
ХІ - ғасырда
Кундар н е командор
Атадан балаға мұрагерлік жолмен
Екі бөліктен: Батыс бірлестігі, Шығыс бірлестігі
1000 дин, 500 динарға
половшылар
Хорезм шахы мен Қыпшақ хандары

Қыпшақ хандығы қашан құрылды
Сыр бойындағы қалалар үшін қай хандар арасында ұзақ шайқас жүрді?
Қыпшақтардың этникалық құрамы қанша бөліктен тұрды?
Қыпшақтарды орыс деректерінде не деп атаған?
Дунайға жеткен қыпшақтарды венгрлер не деп атаған?
Қыпшақтар жерлерін кеңейту үшін қай жерлерге шығу керек болды?
Египет, Иран, Ауған, Үнді жерлерінде қыпшақ жылқылары қанша динарға дейін сатылған?
Қыпшақтарда билік қандай жолмен беріліп отырды?

3. Қорытындылау.
4. Бағалау.
5. Үйге тапсырма: Қыпшақтар туралы ізденіс жұмысы