Сөз тіркесі туралы, сөйлем туралы ғылым

Сабақтың тақырыбы: Макроэкономика. Аралас құрмалас сөйлем
Оқу тобы: 2 курс УиА - 11
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Макроэкономика мен аралас құрмалас сөйлем жайлы студенттердің білімділігін арттыру
Тәрбиелік: Ілтипаттылыққа, ізденімпаздылыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу
Дамытушылық: Жазу сөйлеу, ойлау қабілетін дамыту.
Сабақтың типі: дәріс
Сабақтың түрі: аралас
Сабақтың әдісі: баяндау, түсіндіру, әңгімелесу, лекция элементтері, сұрақ - жауап, пысықтау, бекіту.
Сабақтың көрнекілігі: сөзжұмбақ, интербелсенді тақта, үлестірмелі карточкалар, венн диаграмма.
Пәнаралық байланыс: әдебиет, экономика негіздері, математика
Сабақ барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі:
А) Студенттермен сәлемдесу
Ә) Студенттерді тізім бойынша белгілеу
Б) Дәрісхананың және студенттердің сабаққа дайындығын тексеру
В) Студенттерге сабақтың мақсатын баяндау

ІІ Үй тапсырмасын сұрау
Сөзжұмбақ
МИКРОЭКОНОМИКА
1. Жекешелендіру процесі саяси - экономикалық үрдіс ретінде үш негізгі аспектілердің бірі?
2. Грамматика ішін - ара екі салаға бөлінеді, бір түрін ата?
3. Тауарлар мен қызмет көрсету нарығындағы өндірушілер, сатып алушылар және сатушылар арасындағы өзара әрекетті не зерттейді?
4. Сөйлем мүшесі сөйлем құрай алу қасиетіне байланысты қандай түрге бөлінеді?
5.”Үй шаруашылығын басқару өнері” дегенді білдіретін көне грек сөзі?
6. Ресурстардың шектеулігі – адамдардың қажеттілігін қанағаттандыратын қандай принцип?
7. Екі я оданда көп сөзден немесе сөз тіркесінен болған мүше?
8. Сөйлемнің құрамында тұрса да, басқа мүшелермен грамматикалық байланысқа түспейтін мүше?
9. Адамзат қоғамының тарихында қоғамдық өндіріс екі түрлі формаға бөлінеді, бір түрін ата?
10. Оқшау сөздің түрін атаңыз?
11. Сөйлемнің нелері атқаратын қызметіне қарай бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш және пысықтауыш болып 5 - ке бөлінеді?
12. Қазақ тіл білімінің бір саласын атаңыз?
13. Сөз тіркесі туралы, сөйлем туралы ғылым?
14 Тіл білімінің сөз таптарын, сөздің өзгеруі мен сөйлем құрылысын зерттейтін саланы атаңыз?

ІІІ Жаңа сабақ
Макроэкономика(грекше μακρός — ұзын, үлкен, οἶκος — үй және Nόμος — заң) — экономикалық теорияның экономиканы тұтастай зерделейтін бөлімі. Макроэкономика экономикалық циклдік кезеңдер мен экономикалық өрлеу, жұмыспен қамтылу, инфляция мәселелерін, жалпы экономика ауқымындағы басқа да мәселелерді, сондай - ақ ұлттық экономикалардың қарым - қатынасын зерттейді. Экономистер, әдетте, экономикадағы үдерістердің бәрін — жиынтық өндірісті, бағаның жалпы деңгейін, экономикалық саясаттың мақсаттары мен міндеттерін, сыртқы сауданы, жұмыссыздықты, мемлекеттік сектордың жұмыс істеуін, т. б. зерделеуді “макроэкономикалық теория” деп атайды. Қазіргі заманғы экономикалық теорияны ерекше зерделеу ісі 20 ғасырдың 1 - жартысында басталды және ол америкалық экономист Дж. М. Кейнстің (1883 — 1946) есімімен, оның “Жұмыспен қамтудың, пайыздың және ақшаның жалпы теориясы” (1936) деген кітабымен байланысты болды. Нарықтық экономикаға көзқарастың жаңа жүйесі баяндалған бұл еңбек 20 ғасырдағы экономика ғылымының бетбұрысты кезеңімен тұспа - тұс келді және макро талдаудың дамуына қуатты серпін берді. Макроэкономика одан әрі Кейнстік идеяларды тереңдету бағытында да, оларды нарықтық экономика туралы классикалық түсініктер негізінде қайта қарау жолымен де өрбіді.

Макроэкономика өндірушілер мен тұтынушылардың іс - әрекеттерінің мотивациясын зерттейді, сонымен қатар, ол бәсекеліктің әр түрлі болған жағдайындағы солардың (өндірушілер мен тұтынушылардың) тауар нарығындағы және өндіріс факторлары нарығындағы өзара әсер ету механизмін зерттейді. Макроэкономика экономиканың тұтас болып қызмет етуін зерттейтін, экономикалық теорияның бөлшегі, тармағы болып табылады.
Макроэкономикалық дәрежеде зерттелетін негізгі мәселелер:
1. Ұлттық өнім және ұлттық табыстың мөлшері мен құрылымын анықтау;
2. Ұлттық экономика масштабында жұмыспен қамтуды реттейтін факторларды айқындау;
3. Инфляцияның табиғатын талдау;
4. Экономикалық өсудің механизмі мен факторларын зерттеу;

Аралас құрмалас сөйлем — құрмалас сөйлемнің бір түрі. Кемі үш жай сөйлемнен құралады. Олар өзара синтаксистік байланыстың ерекше түрі — аралас байланыс арқылы құрмаласқан. Мысалы: Жалма - жан от жағылып еді, үй еңсесі көтеріліп, туырлықтың оюлары көзге шалынды (Ғ. Мүсірепов). Бұл — тиянақты - тиянақсыз - тиянақты тұлғалы аралас құрмалас сөйлем. Аралас құрмалас сөйлем енді бірде тиянақсыз - тиянақты - тиянақты тұлғалы болып келіп, әр сыңарының өзіндік басыңқы сыңары болады. Мұнда алғашқы тиянақсыз тұлғалы сыңар өзінен кейінгі сыңардың бағыныңқысы сипатында жұмсалады, ал екінші сыңар тиянақты тұлғалы бола тұра, келесі сыңардың бағыныңқы бөлігі болып табылады. Үшінші сыңар ортаңғы сыңарға басыңқы сипатта тұрса да, бірінші сыңармен мағыналық байланысқа түспейді. мысалы: Көк қалың болғанмен, жерде әлі сыз бар, қар суын бойына тартып, дегди қоймаған - ды (Ә. Нұрпейісов). Аралас құрмалас сөйлемнің айтылу ырғағы да кең. Онда салаласқа тән тиянақты, сабақтасқа тән тиянақсыз ұласпалы ырғақ орын ауысып, бірде тиянақты - тиянақсыз, бірде тиянақсыз - тиянақты түрде келеді. Аралас құрмалас сөйлемнің мағыналық топтастырылуында өзгешелік бар. Бірінші топ қатарын бірыңғай қатынастағы түрлер құрады да, екінші топ қатарын әрыңғай қатынастағы түрлер түзеді. Ал бұл екеуінің мағыналық жігін танытуда бір - бірінен өзгешелік жоқ, қойылған талап бір. Оның үстіне мағыналық қатынастардың белгіленуі жеке сыңарлардың тұлғалануына тәуелді емес. Ең алдымен алғашқы екі сыңар аралығындағы, соңынан соңғы екі сыңар аралығындағы мағыналық қатынас айқындалады. Осы мағыналық қатынастардың сәйкес келіп, бір атаумен аталуы оның бірыңғай қатынастағы сөйлем екенін көрсетеді. Оның ыңғайлас мәнді, себеп мәнді, шарт мәнді, салыстырма мәнді, түсіндірме мәнді, мезгіл мәнді түрлері бар. Ал сөйлемдегі алғашқы екі сыңар аралығындағы және соңғы екі сыңар аралығындағы мағыналық қатынастар екі түрлі болған жағдайда әрыңғай қатынастағы Аралас құрмалас сөйлем болып қосақталған түрде белгіленеді

ІҮ - сабақты пысықтау
Сабақты деңгейлік тапсырмалар арқылы өтеміз
І - деңгей Репродуктивтік Сөйлемдердің ішінен аралас құрмалас сөйлемді табыңыз?

Түнде күзетші ұйықтап қалғандықтан, қалың жылқы егіске түсіп кетіпті. Балалар бірде футбол ойнайды бірде өзенге барып шомылады. Үй маңында басқа байлық көрінбейді, қоңыр үйдің төменгі жағына киіз жетпеген соң, туырлық орнына ши ұстап қойыпты.

ІІ - деңгей Алгаритм Көп нүктенің орнына жақша ішіндегі сөздердің тиістісін қойып, қазақшаға аударыңыз?
(имущества, выручка ценная, конкурса, денежная, найму)

Акция –...... бумага, удостоверяющая право ее держателя на получение прибыли в виде дивидентов. Аренда - предостав ление........ во временное пользование за определенную плату на основании договора. Аукцион – поочередная продажа товаров на основе........ покупателей. Доход -......., полученная в результате основной и неосновной деятельности предприятия. Менеджер – профессиональный управляющий, рабобающий по......

ІІІ - деңгей Эвристика Тест сұрақтарына жауап беріңіздер

1. Тура мағыналы сөздi табыңыз.
1) Жұмсақ мiнез.
2) Адамның басы.
3) Терезенiң көзi.

2. "Келбет" Сөзіне синоним болатын сөзді табыңыз.
1) Ажар.
2) Жақсы.
3) Iрi.

3. "О" дыбысы қандай дыбыс екенін белгiлеңiз.
1) Дауысты.
2) Дауыссыз.
3) Қатаң.
4. Бiр буынды сөзді табыңыз.
1) Адам.
2) Қант.
3) Орман.
5. Қосарлану арқылы жасалған топтау сан есiмiн табыңыз.
1) Қырықтаған.
2) Төртеу.
3) Он - оннан.
6. Орфографиялық принципке бағынған сөзді табыңыз.
1) Жұлдұз.
2) Күндүз.
3) Еңкею.
7. Көптiк жалғаулы сөздердi көрсетiңiз.
1) Оған, сен, менi.
2) Саралар, кiтаптар, тастар.
3) Келемiн, менмiн, оқисың.
8. Бас әрiппен жазылмайтын орынды көрсетiңiз.
1) Қазақстан Республикасы.
2) Япырау, мынау Тоғжан ғой!
3) Қазақ, Орыс, Румын.

9. Қос сөздерлiң жасалу жолың анықтаңыз. Ұрып - соғу.
1) Көсемше - тұйық етiстiк.
2) Зат есiм - зат есiм.
3) Есiмдiк - көсемше.

10. Белгiсiздiк есiмдiктi тiркес қайсысы, табыңыз.
1) Соның арқасында.
2) Кейбiр оқулықтар.
3) Мына көшеде.

Ү Сабақты пысықтау
1. Математикалық сөзжұмбақ

2. Отырған студенттерге 5 карточка тарату
Сұрақтар
1. Жалпы тауар эквиваленті?
2. Кассалық операцияларды жүргізу орны?
3. Шаруашылық субъектісінің ақша қаражаттары қайда сақталады?

Сұрақтар
1. Ақшаның құнсыздануын тежеу?
2. Бағалы қағаз?
3. Берешек

Сұрақтар
1. Отандық өндірушілердің тауарын басқа елдерге шығару?
2. Кәсіпорын, мекеме, оқу орнының басшысы?
3. Ақша қаражатын есептеуге арналған шот?

Сұрақтар
1. Мекеменің есеп бөлімінің қызметкері?
2. Нарықта сатылатын өнім?
3. Құжаттарды сақтайтын орын?

Сұрақтар
1. Қоғамның мұқтаждығын, қажеттілігін қамтамасыз ететін өнім?
2. Өнім сапасын куәландыратын қағаз?
3. Қандай да бір өнімді дайындау?
3. Сөйлемді синтаксистік талдау жасап, кәсіби сөздерді табыңыз?
Экономика сіз дүниеге келген күннен бастап өміріңізге араласа бастады. Экономика - байлыққа, бақытқа, тыныштыққа барар жол. Жиналған ақшаларды несие түрінде уақытша пайдалануға болады. Валюталық саясат теңгенің күшті болуын қарайды.

4. Венн диаграмманы толтыру
САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ
САБАҚТАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

ҮІ Сабақты бекіту
1. Топшамен жұмыс
Группаны 1 - 2 нұсқаға бөлеміз. Бір - біріне сұрақтар қояды.

1. Зат есім дегеніміз не?
2. Сын есім дегеніміз не?
3. Сан есім дегеніміз не?
4. Есімдік дегеніміз не?
5. Етістік дегеніміз не?
6. Үстеу дегеніміз не?
7. Шылау дегеніміз не?
8. Еліктеу сөз дегеніміз не?
9. Одағай сөз дегеніміз не?
10. Сөйлем мүшелерін атаңыз?

2. INSERT түртпесі кестені толтыру.

ҮІІ Үй тапсырмасы
Сөздіктерді қазақ тіліне аударып, мағынасын түсіндіру.
Көне грек сөзі - древнегреческое слово
Өзіміздің тұрмысымыз – наш быт
Неке келісім шарты – брачный контракт
Тыныштық – спокойствие
Үй шаруашылығын басқару – ведение домашнего хозяйства
Пайда – польза
Пайда болды – появился
Ағымдық – текущий
Атаулы – именной
Есеп – счет, расчет
Жарғылық – уставной
Салым – вклад
Қарыз – долг
Құнды – ценный
Кепіл – гарантия
Пайыз – процент
Сақтау – хранить
Сақтандыру – страхование
Тартылған – привлеченный
Ұтымды - выйграшный

ҮІІІ Студенттерді әділ бағалау
ІХ Қорытынды
Макроэкономика(грекше μακρός — ұзын, үлкен, οἶκος — үй және Nόμος — заң) — экономикалық теорияның экономиканы тұтастай зерделейтін бөлімі. Макроэкономика экономикалық циклдік кезеңдер мен экономикалық өрлеу, жұмыспен қамтылу, инфляция мәселелерін, жалпы экономика ауқымындағы басқа да мәселелерді, сондай - ақ ұлттық экономикалардың қарым - қатынасын зерттейді.
Аралас құрмалас сөйлем — құрмалас сөйлемнің бір түрі. Кемі үш жай сөйлемнен құралады. Олар өзара синтаксистік байланыстың ерекше түрі — аралас байланыс арқылы құрмаласқан. Мысалы: Жалма - жан от жағылып еді, үй еңсесі көтеріліп, туырлықтың оюлары көзге шалынды (Ғ. Мүсірепов).