Жаңа қазақ кеңес зиялыларының қалыптасуы

Шығыс Қазақстан облысы,
Семей қаласы, Семей қаласының
Д. Қалматаев атындағы мемлекеттік
медицина колледжінің қоғамдық пәндер оқытушысы
Жаспанова Гульдиана Кумарбековна

Сабақтың тақырыбы: Өлкедегі мәдени өмір. Қазақ медицинасының дамуы .
Білімділік: Ұлт зиялыларының өмірі мен қызметі туралы кең көлемді мағлұмат беру, ауызша шығармаларымен таныстыру, жалпы қоғамдық - саяси өмір жайлы білім беру, баяндау. Қазақстанда медицинаның дамуы туралы мәлімет беру.
Тәрбиелік: Білім алушыларды патриоттыққа, сауаттылыққа, мәдениеттілікке, адамгершілікке, отан сүйгіштікке, білімділікке тәрбиелеу
Дамытушылық: Білім алушылардың белсенді ойлау қабілетін арттыру, дағылары мен танымын, іскерлігін қалыптастыру, саяси оқиғаларды өз бетінше тұжырымдай білуіне бағыт беру. Алған білімдерін қажетіне сай пайдалана білуге үйрету.
Сабақтың жабдықтары: Интерактивті тақта, оқулық, карта, портреттер, кестелер. дәріс.

1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Оқытушының кіріспе сөзі: Бүгінгі сабақ тақырыбы: Өлкедегі мәдени өмір. Қазақ медицинасының дамуы . Сабақтың мақсаты – Ұлт зиялыларының идеялары: Мағжан Жұмабаев, Ахмет Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, Ә. Бөкейханов, Шәкәрім Құдайбердіұлы қызметі, шығармашылығы. туралы кең көлемді мағлұмат беру, ауызша шығармаларымен таныстыру, жалпы қоғамдық - саяси өмір жайлы білім беру, баяндау. Қазақстанда медицинаның дамуы туралы мәлімет беру.

3. Білімнің негізін өзектілеу (негіздеу). Үй тапсырмасын тексеру.
Сұрақтар қою:
1. ЖЭС - қа көшу туралы шешім қабылданғанға дейінгі елдегі жағдай.
2. ЖЭС бағыты қашан қабылданды, негізгі белгілерін ата.
3. 1921 - 1922жж ашаршылық себептерін ата, ашаршылық жайлаған аймақтарды көрсет (Орал, Орынбор, Ақтөбе, Бөкей, Қостанай)

Аштыққа ұшыраған адамдар саны 1921 жылы - 1млн 508мың, 1922 жылы наурызда 2 млн 303200.
4.“Нақты ет салығы туралы” декрет туралы түсіндір, Кеңес үкіметі тарапынан аштыққа ұшыраған аймақтарға қандай көмек көрсетілді.
5. 1921ж сәуірде патша өкіметі кезінде Сібір және Орал казак әскерлеріне берілген жерлерді қазақтарға қайтару туралы декрет шықты.
Жер - су реформасы бойынша кестені толтыру.

1. ЖЭС жылдарында қандай өзгерістер болды?
2. ЖЭС нәтижелерін ата.
3. Венн диаграммасы Әскери коммунизм мен ЖЭС салыстыру.
● Әскери коммунизм саясаты:
- Азық - түлік салғырты
- Еңбек міндеткерлігі
- Саудаға тыйым салынды
- Ақша орнына айырбас сауда жүрді
- Ірі, орта және ұсақ өнеркәсіпті мемлекет меншігіне көшіру.
- Басқаруды орталықтандыру

● ЖЭС:
- Азық – түлік салығы
- Еңбек міндеткерлігі жойылды
- Саудаға мемлекеттік монополия
- Жерді және ұсақ кәсіпорындарды
жалға беру
- Кәсіпорындарды шаруашылық есепке көшіру
● Ұқсастығы:
Қатаң тәртіп
Өзгеше ойлаумен әрекет етуді тұншықтырып отырды

4. Цифрлар сөйлейді:
1 1921 жылы наурыз Жана экономикалық саясатқа көшу туралы шешім қабылданды
2 1921ж 14 маусым Нақты ет салығынан қазақтар босатылды
3 1921ж Қосшы одағы құрылды.
4 1924ж 1 қаңтар Ақшалай салық енгізілді

Ой қорыту: 2014ж 11 қарашадағы Елбасы Н. Ә Назарбаевтың Нұрлы жол – Болашаққа бастар жол жаңа экономикалық саясаты туралы пікірлерін тыңдау.
Үй тапсырмасын қорытындылау. Қорыта айтқанда 1925 жылы халық шаруашылығы негізінен қалпына келтірілді. Өнеркәсіп өнімін өндіру соғысқа дейінгі деңгеймен салыстырғанда үштен екіге дейінгі көлемге жетті. Өнеркәсіптердің 60 пайызы іске қосылып, көлік қатынасы қалпына келтіріле бастады. Қорыта айтқанда Жаңа экономикалық саясат шаруашылықты өркендетуге мүмкіндік берген керемет ғажайып саясат болды.

4. Жаңа тақырыпты түсіндіру
- Ұлт зиялыларының идеялары: Мағжан Жұмабаев, Ахмет Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, Ә.Бөкейханов, Ш.Құдайбердіұлы қызметі, шығармашылығы. Жаңа қазақ кеңес зиялыларының қалыптасуы.
- Қазақстандағы медицинаның дамуы.
І. Элита, саяси элита ұғымына тоқталу. “Элита” француз тілінен аударғанда “таңдаулы”, “сұрыпталған “, ”ең жақсы” деген мағынаны береді. 18ғ бастап ол сөзбен жоғары сапалы тауарларды атады. 20ғ бастап саясаттану мен әлеуметтануда білімі, байлығы, беделі, билігі жоғары адамдардың азғантай әлеуметтік тобын білдіреді.
XX ғасырдың басында қазақ халқы аса ірі қоғамдық - саяси өзгерістермен қатар ауқымды рухани жаңғыруларды да бастан кешті. Ұлттық мәдениет пен әдебиеттің, білім мен ғылымның туын көтерген, жұртшылықтың санасына демократиялық ойлар сіңіріп, алға жетелеуге ұмтылған зиялы топ қалыптасты. Олар: Мағжан Жұмабаев, Ахмет Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, Ә. Бөкейханов, Ш. Құдайбердіұлы және т. б..
Алдын - ала берілген үй тапсырмасы ретінде білімалушыларға
М. Жұмабаев, А. Байтұрсынов, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, Ә. Бөкейханов, Ш. Құдайбердіұлының өмірі, қызметі, шығармашылығы туралы зерттеу жұмысын жүргізу тапсырылды.

Ахмет Байтұрсынов (1873 - 1937ж.)
Туған жері: Торғай облысы, Торғай уезі, Тосын болысы, Сарытүбек қыстағы (қазіргі Қостанай облысы, Жангелдин ауданы, аққол ауылы).
Қызметі: аса көрнекті ғалым, ақын, түркітанушы, көркемсөзші, ағартушы, аудармашы - ұстаз, қоғам қайраткері, публицист - журналист, ҚазПИ - дің профессоры, этнограф, фольклорист, композитор әрі орындаушы, қазақ тілі білімі, алфавиті, баспасөзі және қазақ әдебиеті теориясының негізін салушы, қазақ әліппесін (төте жазу) жасаушы, алғашқы оқу құралын жазған. Қазақ газетінің бас редакторы (1913 - 1918ж. ж.), Алашорда үкіметі мен Алаш партиясының негізін салушы әрі көсемі.
Еңбектері:
1. Қырық мысал (мысалдар жинағы, Петербург, 1909ж.)
2. Маса (өлеңдер жинағы, Орынбор, 1911ж.)
3. Тіл құрал (3 бөлімнен тұрады) (Орынбор, 1924ж.)
4. Әдебиет танытқыш (Ташкент, 1926ж.)
5. Баяншы (Методикалық жазбалар, Қазан, 1920ж.)
6. Тіл жұмсар (2бөлімнен тұрады.)
7. Оқу құралы (Балалар әліппесі).
8. Әліппе (Орынбор, 1912ж).
9. Сауаташқыш (Ересектер әліппесі, Орынбор, 1914ж.)
10. Әліппе - астар (Әліппеге методикалық нұсқау).
11. Оқу құрал (хрестоматия).
12. Ер Сайын жыры (Москва, 1923ж.).
13. 23 жоқтау (Москва, 1926ж.).

Міржақып Дулатов (1885 - 1935ж. ж.)
Туған жері: бұрынғы Торғай уезінің Сарқопа болысының үшінші болысы.
Қызметі: қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы, жалынды көсемсөз шебері.
Еңбектері:
1. Оян, қазақ өлеңдер жинағы (Уфа, 1909ж.)
2. Азамат өлеңдер жинағы (Қазан, 1913ж.)
3. Терме өлеңдер жинағы (Орынбор, 1915ж.)
4. Бақытсыз Жамал романы (Қазан, 1910ж.)
5. Оқу құралы оқу кітабы (Орынбор, 1924ж.)
6. Қирағат (оқулық).
7. Балкия (пьеса).

Жүсіпбек Аймауытов (1890 - 1931ж. ж.)
Туған жері: Павлодар облысының, Баянауыл ауданына қарасты қазіргі Жүсіпбек Аймаутов ауылы (бұрынғы Семей губерниясы, Кереку уезі, Қызылтау болв\ысының бірінші ауылы).
Қызметі: қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі, прозашы, ақын, драматург, аудармашы,
ғалым, журналист, педагог - ұстаз, жазушы, сыншы, әнші, музыкант.
Еңбектері:
1. Қартқожа орманы (Қызылорда, 1926ж.)
2. Ақбілек романы ( Әйел тендігі журнал, 1 - саны, 1928ж.)
3. Күнікейдің жазығы повесі ( Жаңа әдебиет журналы,
4. Комплекспен оқуту жолдары (мұғалімдерге арналған көмекші құрал) (Қызылорда, 1929ж.)
5. Тәрбиеге жетекші кітабы (Орынбор, 1924ж.)
6. Психология оқулығы (Қызылорда, 1926ж.)
7. Жан жүйесі және өнер таңдау зерттеу еңбнгі (Москва, 1926ж.)
8. Рабиға пьесасы (Орынбор, 1922ж.)
9. Сылаң қыз пьесасы (Орынбор, 1922ж.)
10. Мансапқорлық пьесасы (Москва, 1925ж.)
11. Ел қорғаны пьесасы (Ташкент, 1925ж.)
12. Қанапия - Шәрбану пьесасы (Ташкент, 1925ж.)
13. Шернияз пьесасы (Москва, 1925ж.)
14. Терме жинағы (Ташкент, 1925ж.)
15. Тау еліндегі оқиға аударма роман (Ташкент, 1925ж.)

Мағжан Жұмабаев (1893 - 1938жж.)
Туған жері: Бұрынғы Ақмола губерниясының Ақмола уезіндегі Плуденовский болысы (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, Булаев ауданының Молодежный совхозы орналасқан жер).
Қызметі: қазақ өлеңінің дүлдүлі, лирик, эпик ақын.
Еңбектері:
1. Шолпан өлеңдер кітабы (Қазан, 1915ж.)
2. Өлеңдер жинағы кітабы (Ташкент, 1923ж.)
3. Педагогика (1923ж.)
4. Батыр Баян поэмасы ( Шолпан журналы, Қазан, 1922ж.)
5. Қойлыбайдың қобызы поэмасы ( Еңбекші қазақ газеті, 1927ж.)
6. Қорқыт поэмасы.