Бірінші оқушының міндеті ақпаратты серігімен бөлісу

Сөйлeсім іскeрлігін дaмытудa кoммуникaтивті әдісті қoлдaну

Қoғaм тaлaбынa сaй шeтeл тілдeрін oқытудa қoйылып жүргeн oртaқ міндeт - тілді кoммуникaтивті бaғыттa үйрeту. Кoммуникaтивтік oқыту тeхнoлoгиясының мaқсaты: шeт тіліндe пікір aлысуды пікір aлысу aрқылы үйрeту, oқушылaрдың өз oйлaрын eркін жeткізуі мeн өзaрa тіл тaбысып, сөйлeуді дaмытуы. Кoммуникaтивті oқыту тeхнoлoгиясы дeгeніміз пікір aлысуғa нeгіздeлгeн әдіс. Кoммуникaтивтік – oқыту прoцeсінің тілдік бaғытын білдірeді, oл тіл дaмыту жұмыстaрының бір түрі. Тіл - қaрым - қaтынaс құрaлы. Тіл игeру aрқылы aдaм aйнaлaсындaғы дүниeні тaниды, бaсқaлaрмeн қaрым - қaтынaсқa түсe oтырып oның oй өрісі кeңeйeді.

Aғылшын тілін үйрeтудeгі нeгізгі әдістeмeлік бaғыттaр - oқу үрдісі oңaйдaн қиынғa қaрaй бaғыттaлғaн, тілдік мaтeриaлдaр күндeлікті өмір шындығынaн aлынғaн жәнe oқу прoцeсіндe әбдeн шыңдaлып, өңдeлгeн. Кoммуникaтивті oқытудa білім бeру - oқушының өзін aуызшa ( тыңдaп түсіну, сөйлeу) жәнe кoммуникaцияғa (oқу жәнe жaзбaшa) тaрту, яғни oқылып жaтқaн тілдe бүкіл курс бoйыншa қaрым - қaтынaсын қaлыптaстыру.
Кoммуникaтивтік әдіс aғылшын тіліндe сөйлeугe үйрeтудің бaрлық мaқсaт - міндeттeрін қaмтиды.

Тілді коммуникативті оқыту мұғалімдер мен тіл танушылардың тілді оқытудағы аударма әдісі мен аудиолингвалды әдісті жаңартып, дамытуға деген талпынысынан туындады. Бұл әдістің ерекшелігі қатысымға негізделгендігінде. Яғни, қатысымды жасау үшін шынайы өмір жағдаяттары қолданылады. Оқушыдан басқаларды тыңдап түсінуді және сөйлеуді талап етеді және соған ынталандырады. Коммуникативті жаттығуларда ақпаратты табу және алмасу, кедергіні бұзу, өзі туралы мәлімет беру және басқа мәдениет туралы үйрену сияқты шынайы мақсаты болады. Коммуникативті жаттығулардың артықшылығы шынайы өмірде бар ситуацияларға негізделген. Оқушылар тілдік білімді ғана игеріп қоймай әлеуметтік ортаға түсуге де бейімделеді. Коммуникативті жаттығулар оқушыларды ынталандыруға және олардың қызығушылығын арттыруға бағытталған. Мұндай жаттығулардың нәтижелілігі оқушылардың мұғалімге тәуелділік деңгейінен көрінеді. Дәстүрлі әдісте оқушылардың міндеті тыныш отырып, мұғалімді тыңдау және сұрағына жауап беру болса коммуникативті әдіс оқушылардан белсенділікті талап етеді. Жаттығулар оқушыларды өз беттерімен дербес жұмыс жасауына арналады. Мұғалімнің міндеті оқушыларға бірлесіп әрекет ету, ақпарат алмасуға жағдай тудыра отырып нақты бағдар көрсету. Коммуникативті жаттығулардың шынайы өмірде де мәні болады. Яғни, белгілі мақсаттарды орындауға, қиындықты шешуге арналған. Мысалы, ұшақ билетіне алдын ала тапсырыс беру, қонақ үйге орналасу, досыңды кештікке шақыру, ұсынысқа жауап беру т. б. Мұндай жаттығу түрлері оқушылар өздерін еркін және көңілді сезінулеріне де әсері бар. Дәстүрлі әдісте сөйлеу дағдысын қалыптастыратын жаттығулар бір адамның сұрағына басқалары жауап береді. Әдетте бір ғана дұрыс жауаппен шектеледі. Және сұраққа жауап алдын ала дайындалған түрде болады. Жаттығудың мұндай түрі тек ғана сұрақ қоя білу және сұраққа жауап бере білуге үйретеді. Ал коммуникативті жаттығулар ақпаратты жеткізу немесе өз ойын бөлісу, кедергіден шығу сияқты шынайы қарым - қатынасқа негізделгендіктен қатысымға түсушілердің сұрақтары мен жауаптары бір - біріне белгісіз күйде болады. Мұндай жаттығулардың сабақтың тақырыбы, мақсаты, оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес қолданылатын түрлері көп.

Олардың ішінде сөйлесім іскерлігін қалыптастыруда кеңінен қолданылып жүрген жаттығу түрлері мыналар:
Information gap( ақпараттық саңылау) Жұппен жұмыс жасауға арналған. Бір оқушыда ақпарат бар, ал екіншісінде жоқ. Бірінші оқушының міндеті ақпаратты серігімен бөлісу. Мұндай жаттығулар түрлі мақсатта қолданылады. Мысалы, ақпаратты жеткізу, проблеманы шешу т. б. Әрбір оқушының рөлі маңызды. Егер оқушы ақпаратты басқаларға дұрыс жеткізе алмаса тапсырма дұрыс орындалмағанға саналады. Бұл жаттығудың ұтымды деп саналуының себебі әр оқушының еркін сөйлеуге мүмкіндігі болады.

Brainstorming (ой сергіту) Оқушы шектеулі уақыт ішінде берілген тақырып бойынша өз идеасын табуы қажет. Контекстке байланысты жеке және топтық ой сергіту жаттығулары оқушыларды тапқырлыққа жетелейді. Бір ерекшелігі оқушылардың айтқан идеялары сынға алынбайтындықтан оқушылар қорғаламай, еркін сөйлейді.

Discussion (пікірсайыс немесе талқылау) Жоспарланған сабақ соңында әртүрлі мәселе бойынша пікірсайыс өткізуге болады. Оқушының мақсаты қорытындыға келу, іс - әрекет бойынша өз ойын бөлісу немесе топпен бірлесіп шешім қабылдау. Мұғалімнің міндеті талқыланатын мәселенің тақырыбы мен мақсатын түсіндіру.

Role - play (рөлдік ойындар) Оқушылардың сөйлесім іскерлігін қалыптастыруға арналған нәтижелі жаттығулардың бірі. Оқушылар әртүрлі әлеуметтік контексті алып, әртүрлі әлеуметтік рөлдерге бөлінеді. Мұғалімнің міндеті оқушыларға рөл және көзқарастар мен жағдаяттарды бөліп беру. Мысалы, "You’re David, you go to the doctor and tell him what happened last night and…"

Simulation (образды сомдау) Рөлдік ойынға ұқсайды. Олардың арасындағы айырмашылығы образды сомдау шығармашылық шеберлікті қажет етеді. Шынайы орта жасалынады. Мысалы, оқушы әнші рөлін сомдаса сыныпқа микрофон әкелу т. б. Артықшылығы оқушылардың қызығушылықтары мен ынтасын арттырады, ұялшақ, тұйық оқушылардың өзіне деген сенімділігін қалыптастырады. Себебі оқушылар мұндай жаттығу кезінде өздерінің емес басқаның рөліне енетіндіктен жауапкершілікті сезінбейді және еркін болады.

Story telling (әңгімелеу) Оқушылар бұрын тыңдаған ертегі немесе әңгімелерін қысқаша айтып береді. Немесе сыныптастарына өз ойынан әңгіме құрастырып айтып береді. Бұл шығармашылық ойды дамытуға арналған. Және әңгіме бастау, өрбіту, аяқтау заңдылықтарын үйретуге бағытталған. Оқушылар тек әңгіме ғана емес жұмбақтар мен анекдоттарды да айтады. Бұл сыныптағы барлық оқушылардың назарын аулауға себеб бола алады.

Коммуникативті жаттығулардың жоғарыда аталғандардан басқа Jigsaw; Mind - map; Интервью; драматизалау; әңгімені жалғастыру; сурет бойынша әңгіме құрастыру; суреттердегі айырмашылықты табу; газет, журналдан белгілі мәліметтер бойынша есеп беру т. б жаттығу түрлері бар.

Мұндай коммуникативті жаттығулар оқушының сөйлесім іскерлігін қалыптастырумен қатар коммуникативті құзіреттілігн, жеке және бірлесіп жұмыс істеу қабілетін, сыни және шығармашыл ойлауынын жетілдіреді. Және де бұл жаттығуларды орындау барысында оқушы мен мұғалім арасында кедергі болмайды, оқушы өзін еркін және көңілді сезінеді. Сонымен қатар коммуникативті жаттығуларды оқушылар аудиториясын да қолдану өте тиімді. Өйткені коммуникативті жаттығу түрлері шетел тілін оқытуға арналған барлық стратегияларға сәйкес келеді.