Африка өзендер мен көлдері

Тақырыбы:§ 48 Африка өзендер мен көлдері.
Білімділік мақсаты - Африканың өзендері жүйесі оның негізгі түрлері, және көлдеріне басқа салаларына тоқталу. Өзеннің жүйесі кешеннің құрамдас бөліктері туралы білім беріп, көлдердің маңыздылығы географиясын оқып меңгерту.
Дамытушылық мақсаты – Жалпы оқу іскерліктерін үйрену, жалпы табиғат туралы оқушылардың көзқарастарын дамыту, пәнге деген қызығушылығын, танымдық қызығушылығын арттыру.
Тәрбиелік мақсаты – оқушыларды еңбекқорлыққа тәрбиелеу, өз ойларын жеткізе білуіне, қарым - қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, адамгершілік қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.
Оқу құралдары: Оқулық, 7 сынып Атлас, жарты шарлар физикалық картасы, дүние жүзінің саяси картасы.
Сабақ түрі: Аралас сабақ.
Оқыту әдістері: Репродуктивті, проблемалық әдіс.
Сабақтың жоспары: І кезең – ұйымдастыру
ІІ кезең – жаңа тақырыпты меңгеру
ІІІ кезең – білім мен икемділіктерін бекіту
ІV кезең – үй тапсырманы беру
V кезең – бағалау кезеңі
VІ кезең – қорытынды

Сабақтың барысы.
Оқушылармен амандасу, балалардың кім - жоғын сұрау. Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
Өзендер.
• Жерінің аумағы 29, 2 млн. км2 (аралдарымен бірге 30, 3 млн. км2). Тұрғыны 728 млн. адам. Солтүстіктен оңтүстікке қарай 8000 км - ге, батыстан шығысқа қарай 7500 км - ге (Сахарада) созылған, оңтүстігіндегі ені 810 км. Жағалауының жалпы ұзындығы 30500 км. Африканы экватор сызығы ортасынан кесіп өтеді. Құрлықты солтүстігінде Жерорта теңізі, батысында Атлант мұхиты, шығысында Үнді мұхиты мен Қызыл теңізі сулары шайып жатыр. Солтүстік - шығысында жіңішке Суэц мойнағы (112 км) арқылы Азиямен жалғасады. Гибралтар бұғазы арқылы Еуропаның Пиреней түбегінен бөлінген. Ірі шығанақтары Гвинея, Сидра. Ең үлкен түбегі – Сомали, құрлықтың шығысында – Мадагаскар, Занзибар, Сокотра, Мафия, Пемба, Комор, Маскарен, Амирант және Сейшель аралдары, батысында – Мадейра, Канар, Жасыл мүйіс, Гвинея шығанағында Аннабон, Сан - Томе, Принсипи, Фернандо - По аралдары орналасқан.

Өзендер
• Африкадағы өзендер жүйесінің неғұрлым жиі таралған жері – экватор маңы мен материктің оңтүстік – шығыс бөлігі. Шөлді аймақтарда өзендер өте аз. Керісінше кеуіп қалған арналар – уәдтер көп кездеседі. Олар сирек жауатын жаңбырлар кезінде ғана суда толады. Жер бедерінің шығысқа қарай көтеріңкі болуына байланысты өзендердің басым көпшілігі Атлант мұхитына құяды. Материк ауданының ⅓ - і ішкі тұйық алапқа жатады. Африканың шығыс бөлігіндегі өзендер
Үнді мұхиты алабына жатады.
• Жер бедерінің көтеріңкі болуына және кристалды жыныстардың кең таралуына байланысты Африка өзендерінде шоңғалдар мен сарқырамалар көп кездеседі. Соңдықтан өзен суларының гидроэнергетикалық қоры мол. Өзендердің барлығы дерлік жаңбыр суымен қоректенеді. Срндықтан экваторлық белдеу арқылы ағып өтетін өзендердің суы жыл бойы мол болады, ал басқа белдеулерде ылғалдың мөлшері мен түсу мерзіміне байланысты өзен деңгейлері ауытқып отырады.
• Материктегі ірі өзен жүйлеріне Ніл, Конго ( Заир ), Нигер, Замбези өзендері жатады.
Ніл
• Ніл (лат. Nіlus, гр. Neіlos ) – Африкадағы және дүние жүзіндегі ең ұзын өзен. Ұзындығы 6671 км, алабының аумағы 2870 мың км2. Орташа су ағымы Асуан маңында 2600 м3 с (әр жылдары 500 м3 с - тан – 15000 м3 с - қа дейін ауытқиды). Шығыс Африка таулы үстіртінен 2000 м - ден астам биіктікте басталып, Жерорта теңізіне атырау жасап құяды. Ніл Рукарара өзені болып басталып, Кагера өзені арқылы Виктория көліне құйып, одан Виктория – Ніл деген атпен ағып шығады. Альберт көлінен кейін Альберт – Ніл, Асуа саласы қосылған жерде Бахр - әл - Жебел, Бахр - әл - Газал қосылғаннан кейін Ақ Ніл (Бахр - әл - Әбияд) деп аталады. Хартум қаласының тұсында Ақ Нілге Көгілдір Ніл қосылады да, сағасына дейін Ніл деп аталады. Жоғарғы бөлігінде ағысы қатты, арнасы шоңғалды және көптеген суқұламалар жасайды. Ең ірісі – Мерчисон суқұламасы (биікт. 40 м). Таулы үстірттен шыққаннан кейін өзен аса кең, жайпақ қазаншұңқырды басып ағады. Ағысы баяулайды, арнасы тарамдарға бөлініп кетеді. Аңғарында кристалл тау жыныстары ашылған жерлерде шоңғалдар пайда болған (Хартум мен Асуанның арасында 6 шоңғал бар). Көгілдір Ніл алабында жаңбыр жазда мол жауады. Сондықтан Ніл төмен ағысында жаздағы су шығыны сабасына түскен кездегіден 5 есе асып түседі. Ніл аңғары адамзаттың ежелгі мәдениет ошақтарының бірі. Оның суы ежелден жер суаруға, кеме қатынасына, халықты сумен қамтамасыз етуге, балық аулауға пайдаланылып келеді. Ніл аңғарында Египет халқының 97%- ы тұрады. Бірнеше бөгендер мен СЭС - тер салынған (ең ірісі – Асуан СЭС - і). Кеме жүзетін су жолының ұз. 3000 км - ден асады. Жағалауында Хартум, Асуан, Каир, атырауында Александрия қалалары орналасқан.

Конго ( Заир ).
• Конго(Congo) (шегінде республиканың Заир Заир аталады), өзен экваториальной Африке, Заире, жарым - жарты ша оның шекараларының халықтың Конго республикасы және Анголой. Бас г. банана атлантикалық мұхитқа деген впадает. Ша бассейннің және водоносности өлшемдеріне 1 - е жерді Африке қарызға алады және 2 - е(кейін Амазонки) арада әлемде. Ұзындық 4320 километрдің(ша сырттың деректерлерінің, 4374 километр) Луалабы истока, Чамбези истока - свыше 4700 километр аудан бассейн 3691 мың км2(ша сырттың деректерлерінің, 3822 мың км2). К. бассейні шегінде Заира(свыше ортақ оның ауданының 60%), халықтың Конго республикасы, Камеруна, центральноафриканской республиканың, Руанды, Бурунди, Танзании, Замбии және Анголы пейілді. Физико - географическом қатынаста ол Конгоның шұқырын мен ол аймақтың плоскогорьями қамашалайды. Ша құрылымның өзгешеліктерінің жазықтар 3 негізгі телімнің: сырт(истоков дейін Стэнли сарқырамаларының, около 2100 километр), орта(Стэнли сарқырамаларынан до г. Киншаса, свыше 1700 километр) және төменгі(около 500 километр) ажыратылады.

Көлдер
Виктория, Виктория - Ньянза, Укереве(Victoria, Victoria Nyanza), көл шығыстың Африке, баста аумақта Танзании, Кении және Уганды. Биіктікте м пейілді 1134. Аудан 68 мың км2(ша аумаққа 2 - е - кейін көлдің сырттың - әлемнің пресных көлдерінен). Наибольшая ұзындық километрлер 320, ен километрлер 275 40 ортаның тереңдіктері м(наибольшая 80 м). Солтүстіктер, және оңтүстіктер шығыстың шағылды жағаларының низменные, мен көпшілік шығанақтардың. Батысшыл жаға биік және біте -. Жағаның сызығының ортақ ұзындығы свыше 7 мың километр ең ірі шығанақтар - Кавирондо және Спика. Көп арал, ортақ аудан 6 мың около км2(ең ірі - Укереве және Сесе аралдарының). Көл пологий тектонический прогиб Восточно - африканского жонның солтүстіктің бөлігінде, мен С. подпружено лавовым тасқынмен қарызға алады. При көлдің шұқырының білімінде Альберт және Эдуард разломов Восточно - африканской зонасының алғашқы ағынды Конгоның шұқырына бұз - орталықтың тармағында ара орта антропогенового кездің туған. Ағынның жаңа жүйесі бас бұр - Виктория(көл Африке) болды.

Тақырыпты бекіту:
1. Африка өзендері қандай алаптарға жатады?
2. Африка жерінде ішкі тұйық алап көп бөлікті қамтиды?
3. Көлдер неге Африканың шығысында шоғырланған?
4. Чад көлінің жағалауы неге үзік сызықтармен көрсетілген?

Үй жұмысы:
§48 Африка өзендер мен көлдері. оқып мазмұнын айту.
1. Африканың физикалық және климаттық карталарын пайдаланып, Нигер және Замбези өзендеріне сипаттама.
1. Өзеннің материктегі орнын, қай алапқа жататындығын анықтау.
2. Өзен қайдан басталады, қайда құяды?
3. Өзеннің су жинау алабы, оның жер бедеріне тәуелділігі.
4. Өзеннің қоректену көздері.
5. Өзеннің режимі, оның климатқа байланыстылығы.
6. Шаруашылық маңызы.
7. Өзеннің экологиялық жағдайы.