Туу мөлшемдері адамға

Кез-келген ғылымының құндылығы болашақты білу қабілетімен бағасы-демография негізінен халық санына байланысты болжамға құрылатын ғылым. Болжам қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді болады. Демография азды-көпті нақты болжамды 25-30 жыл алдын-ала беруі мүмкін. Ал бұл уақытта алдыңғы буын аға ұрпақ өкінішке қарай тұтастай болмасада біртіндеп кеми бермек. Демографиялық болжам ары кеткенде 20-15-10-5 жылға яғни қысқа мерзімі қамағат тұтатын саяяси, әлеуметтік, экономикалық және экологиялық болжамдардан озық тұрады. өтен шақтағы өсіммен салыстырғанда, келешекте халықтың кемуі ұзаққа созылады жәгне мехнизмінен аңғарғандай оның өз заңдылығы бар-қарапайым орын алмастырудан (1-2бала) көп төмен тұрған бала туудың әлсіз жағдайында қатты қартайған халықтың табиғи кемуі-сәйкес емес.

Егер екінші мыңжылдық жер шарының барлық түкпіріне халықтар қоныстанғандықтан “Нomo sapiens” деп аталса, онда соңғы ХХ ғасыр Адамзат баласының санының тез өсуімен сипатталады. Адамзат баласының санының тез өсуімен сипатталады әлем халықтарының саны 4есе көбейеді. Адамзат санының 6млрд-қа жетуі ең аза мерзім ішінде өсті, небары-11 жылда. (1988-1999).

Алайда, сөзсіз болатын абсолютті тығыздықтағы баяу депопуляцияны еңсеру қажет және сол арқылы барлық халық міндетті түрде көпбалалыққа (1-2 баладан) біртіндеп көшеді. Бұл яғни, адамдардың демографиялық іс-әрекеттерінің ғаламдық өзгеріске ұшырауы хақында 1999 жылдың қазан айында адам санының 6млрд-қа көбеюіне байланысты “Almaty Times” газітне алғашқы рет жазған болатын.

әлемдік “демографиялық жаратылыс” алдымен словян тілдлес халықтарды, әсіресе оның ішінде орыстарды шарпыса, одан кейін демографиялық жарылыс үлкен қуатпен түркі тілдес халықтарды, оның ішінде 1 кезекте Османдық түріктерді қамтыды. Одан көп кейін мұндай халықтардың жылдамдатылған өсімін қазақтар, сонан соң да Орталық Азия халықтары бастан кешті.

Жуық аоада 2010 жыл олардың саны-теңеседі, осыдан 50жыл бұрын словяндардың саны 3 есе көп болса, ал 80 жылдан кейін керісінше түркілер 2 есеге дейін өседі, кейінен де православиеліктер мен түркітілдес этностардың ақырғы және шешуші позициялары бірдей болып келеді. Бұл кереғарлықта халықтардың даму заңдылығы терең жасырынып жатыр. Орталық Азия немесе Түркістан территориясы 6 млн км2 құрайтын бір тұтас этномәдениетті аймақ болып табылады.

Шығыс және оңтүстік бөліктерін қоса есептеген халықтарының саны 75млн адамға шейін жетеді.

Орталық Азия халықтарының қатарына өзбек, қазақ, тәжік, қырғыз және қарақалпақ т.б. түркі халықтары жатады.

Демографиялық болжамның қазқақ ұлының 2030 жылға дейінгі болжамын берсек:

1979-2030жылдары.

1979ж (санақ)-5289, 1989ж (санақ)-6497. 1999ж (санақ)-7985, 2005ж (санақ)-8650, 2010ж (қысқа мерзімді) –9300, 2020ж (орта мерзімді)-10700, 2030ж, (ұзақ мерзімді)-12000.

Бұл сандарды көре отырып біз қазақтардың 70%-ды құрайтын болады. Демографиямыздың күміс кезеңін оралмандар мен ішкі табиғи өсіім беріп отыр.

Мемлекет

Жансаны

(2001)

миллион

Жансаны

(2025)

миллион

Жансаны

(2050)

миллион

Туу мөлшемдері

адамға

Өлім мөлшемдері

адамға

Табиғи су

мөлшері

2001-2005ж.ж.

өсу

болжамы

%

Қазақтан

14,8

14,7

14

15

10

0,5

-5

Өзбекстан

25,1

34,1

44,4

22

5

1,7

61

Ресей

44,4

136,9

127,7

9

15

-0,7

-12

Қытай

1,273

1,431

1,396

15

6

0,9

8

Үндістан

1,033

1,363

1,628

26

9

1,7

58

Германия

82,2

80

70,3

9

10

-0,1

-14

АҚШ

60

64,1

64,2

12

11

0,1

7

Манголия

284,5

346

413,3

15

9

0,6

45

Сауд

2,4

3,4

3,9

20

7

1,4

61

Арабиясы

21,1

40,9

60,3

35

6

2,9

185

Туркия

66,3

85,2

97,2

22

7

1,5

47

Ауғанстан

26,8

45,9

67,2

43

19

2,4

151

Пэкістан

145

251,9

345,4

39

11

2,8

138

Иран

66,1

88,4

100,2

18

6

1,2

52

Канада

31

36

36,5

11

8

0,3

18

Австралия

19,4

3,2

25

13

7

0,6

29