Ахмет Йүгінеки Хибатул хакайк туралы қазақша реферат

Ахмет Йүгінеки Хибатул хакайк туралы қазақша реферат

Толық аты-жөні Әдиб Ахмет иби Мұхмуд Йүгінеки XII ғасырдың аяғы мен XIII ғасырдың басында өмір сүрген ақын. Бұл туралы өз кітабында айтылады. Ахмет Йүгінеки Жүйнек (Югнак) қыстағында туылған. Бартольдтың айтуынша Жүйнек деген жер Самарқанд маңында бар. Маллаев Юғнақ Ферғана, Түркістан аймақтарында бар дейді. Р. Бердібаев, Х. Сүйіншәлиев, А. Қыраубайқызы, Н. Келімбетов. Т.б. қазақ ғалымдары ақынды Түркістан маңындағы Жүйнекте туылып, сонда өмір сүрген деп есептейді. Туғаннан зағип соқыр болған. Шығармасын түркі тілінде жазған. Араб, түркі тілдерін меңгерген, өз ортасының білімді, оқыған ақыны болған. Шығармаларын өзі айтырып отырып біреуге жаздырған сияқты. Шығармалары халық арасында сол кезде кең тарап, беделді болған. Бізге Йүгінекидің Ақиқат сыйы атты жалғыз еңбегі белгілі. Дастанның түпнұсқасы бізге жетпеген. XIV-XV ғасырларды жазылған үш көшірмесі жеткен. Сонымен бірге үш түрлі үзінділері бар дейді зерттеушілер.
Шығармашылығының зерттелуі

Қазір бізге бұл шығарманың бірнеше қолжазба нұсқасы мәлім. Соның ішінде ең көнесі әрі біршама толық сақталғаны – Самарқанд нұсқасы. Бұл қолжазба қазіргі Стамбул қаласындағы Айя-София кітапханасында сақтаулы. Оны 1444 жылы Самарқан қаласында атақты каллиграф Зейнул –Абидин Джураний деген кісі ұйғыр әрпімен көшірген екен. 1480 жылы Шейхзаде Әбдірзақ-бақши көшірген нұсқасын Нәжіп Асим осман түріктерінің тіліне аударып, шығарманың түпнұсқасымен қоса оны 1916 жылы жеке кітап етіп басып шығарды. 2-нұсқа: XIV ғасырдың аяғымен XV ғасырдың басында көшірілген. 526 жол. Араб жазуымен жазылған. Ендігі бір көшірме Ұзын көпірдегі Сейіт Әлі дегеннің кітапханасына тапсырылып, кейінен жоғалып кеткен. Тағы басқа да нұсқалары Берлин кітапханасында сақталған. Берлин нұсқаларын салыстыра зерттеп, толық мәтінін шығарған Рашит Арат болды. 1951 жылы латын әрпімен шығарды. ХХ ғасырдан бастап (1915 жылы) Нәжип Әсім, В.В. Радлов, Т. Ковалевский т.б. француз, поляк сияқты ұлт-ел ғалымдары зерттеді. Бұл кітап қазақ тіліне аударылып, әдеби шығарма ретінде 60-жылдардан бастап қазақ әдебиетінің тарихында қарастырыла бастады. Қазақ ғалымдарынан тілдік тұрғыдан Ә. Құрысжанов, Б. Сағындықов, Өміралиев, Ш.Сарыбаевтар зерттеді. өзбек ғалымы Қ. Махмудов 1972 жылы Ахмет Йүгінекидің Хибатул хақойық асари хақида деген атпен академиялық нұсқасын және лингвистикалық талдау еңбектрін жариялады. Стамбулдық нұсқасын қазақ ғалымдары Ә.Құрысжанов, Б.Сағындықовтар 1985 жылы шығарманың авторлық мәтіні, сөзбе-сөз аудармасын және поэтикалық аударма мәтінін енгізіп жеке кітап етіп шығарды.

Мысалы:

Бұл кітапты Ыспаһсалар Бек үшін

Шығардым. Дүниеде аты қалсын деп.

Кітабымды көрген, естіген кісі

Шаһымды дұға оқығанда есіне алсын деп.