Ерте Палеолит адамдары

Ерте Палеолит адамдары- б.з.д. 2млн-140 мың жылдықтар.
Адамдардың еңбек құралдары тастан жасалғандықтан бұл кезең Тас ғасыры ( б.з.б.800-140 мың.жыл ) деп аталады .
Төменгі Палеолитте тасты жару үшін Жұмыр тасты қолданған.
Тұрақтары: Шабақты, Бөріқазған, Тәңірқазған тұрақтары ( Оңт Қаз табылған ).
Алғашқы қауымдық құрлыста Қазақстан жерінде: Мамонттар Мүйіз тұмсықтар, Бейзондар т.б. жануарлар өмір сүрген.
Б.з.б.100-80 мың жылдай бұрын Мұз басу дәуірі басталды. Тек б.з.б. 12 мыңыншы жылы ғана ауа-райы жылынды.
Адамдардың алғашқы қоныстанған жері Оңт Қазақстандағы Қаратау жотасы. Алғашқы адамдар - аң аулау, терімшілікпен айналысқан:
Археологиялық табылған жерлер: Шу жағасындағы Қазанқап шатқалы және Қарасу тұрағынан адамзат дамуын бірнеше кезеңінің ізі табылды. Ол жерден 15-мыңға жуық заттар табылды.
Алғашқы еңбек құралдары тастан жасаған, оларды археологиялық: Шоппер (шапқы) немесе шоппинг деп аталады. Алғашқы адамдарды Епті адам және Тік жүретін адам деп атаған.
2. Орта Палеолит мустер дәуіріндегі адамдар – б.з.б. 140-40 жылдықтар.
Бұл кезде еңбек құралдарын дөңгелек өзек тастан (нуклеус) жасау әдісі кең тараған.
Орта Палеолит ежелгі адамдар ұйымы Үлкен қауым қалыптасты.
Аң аулау ең басты әдісі аңды қуып жүріп, шаршатып ұстау. Оған көп адам қатысты.
Ежелгі мустер дәуіріндегі адамды Неандертальдық деп атаған.
Орта палеолитте ең ірі жаңалық от алуды үйренге.
Археологиялық ескерткіштері Топалы шатқалынан табылды.
Қызыл Рысбек тұрақтары және Арыстанды мекеніндегі Ш. Уәлиханов тұрағы Орта Палеолитке жатады.
Орт Қазақстанда табылған ең көне тұрақ Жезқазған облысындағы Обалы сай.
Мустер дәуіріндегі қоныстар Ертіс өңіріндегі Қанай ауылынан табылған.Мұзбел ескерткіші орталық Қазақстаннан табылған.Жағабұлақ ескерткіші батыс Қазақстаннан табылған.
3. Кейінгі Палеолит дәуіріндегі адамдар – б.з.б. 40 – 120 мың жылдықтар.
Бұл дәуірдегі адамдарды саналы адам деп атаған. Мұндай адамның сүйегі бірінші рет Франциядағы Кро-маньон үңгірінен табылғандықтан, оларды Кро–Маньондықтар деп атады.
Кейінгі Палеолитте Бола (Болас) деп аталатын қару пайда болды.
Кейінгі Палеолитте ұйымның алғашқы түрі рулық қауым қалыптасты.
Археологиялық ескерткіштері : Оңт Қазақстандағы Ащы сай тұрағы. Бұлжерден 15-шақты оттың орны табылған.
Орталық Қазақстандағы Батпақ тұрағы және Қарабас көңбесі. ІІІ – Қарабас көңбесінен – 172 парфюриттен жасал-
ған заттар табылды. Ірі балықтарды аулауға ыңғайлы ілмекті сүңгілер кейінгі Палеолитте қолданды.
Кейінгі Палеолитте пышақ тіліктер жасауды үйренді.

Мезолит дәуірі –б.з.б. 12 – 5 мың ж.
Мезолит дәуірінде уланған немесе өртенгіш жебелер пайда болды. Бұл дәуірде ауа-райы жылынып, төрт мезгіл
қалыптасқан. Жебелі садақ пен Бумеранг дүниеге келген.
Қазба жұмыстары нәтижесінде садақтың доғал және домалақ ұштары табылған. Оларды терісі бағалы аңдардың, терісін бүлдірмей алу үшін пайдаланған. Мезолит дәуірінде адамдар балық аулау үйренген.
Неолит дәуірі – 5-3 мың ж.
Неолит дәуірінде Аналық рулық қауым (матриархат) қалыптасты. Ең ірі жаңалығы Неолит төңкерісі адамдар өн –
діруші шаруашылықпен айналыса бастаған. Дән үккіштер Неолитке жатады. Неолит дәуірінде кетпенді ойлап тапқан.
Бұл дәуірде адамдар аңдарды қолға үйрете бастаған, ең алғашқы ит үйретілді.
Неолит адамдары саз балшықтан жасалған, отта күйдірілген мықты қыш ыдысы “Керамика” үйренген.
( Геометриялық өрнек пайдаланылған).
Неолит дәуірінде тас қалақтардан сына дайындай білді. Оны жұмыр тастан жасаған. Неолит дәуірінде “Микролит” дайындауды меңгерген. Неолит адамдары енді жаппай отырықшылыққа көшу басталды, қыш ыдыстары жасалынды, кен кәсібі мен тоқмашылық қолға алынды.
Өлген адамдарды өртеп, қабірге әшекей заттары мен тас қаруларын, тамақпен бірге қойылған. Солт. Қазақстандағы
Железника ауылынан Неолит қабірі табылған. Мәйіт өртелінген (Кремация) түрінде садақ жебелерімен үш қыш ыдысымен табылған.
Тас өңдеудің жаңа әдістері тегістеу, бұрғылау, ұнтақтау пайда болды.
Неолит тұрақтары.
1. Арал өңіріндегі Сексеуіл тұрағы.
2. Қостанай облысындағы Ботай тұрағы.
3. Қарақұдық тұрағы.
Неолит дәуірінде шығыс Қазақстаннан Үсті-Нарым ескерткіші табылды.
Қола дәуіріндегі Қазақстан - б.з.б. 2-1 мың ж.
Қола дәуірінде рулық қатынастар ыдырап, орнына қуатты тайпалық бірлестіктер пайда болды. Ең алғашқы қоғамдық бөлінісі мал шаруашылықтың егіншіліктен бөлінуі.
Қола дәуіріндегі Яшма мен Кварциттен жасалған құралдар солтүстік шығыс Балқаштан табылған. Қола дәуіріндегі адамдар мыс пен қалайыны қосу арқылы , қола алуды үйренді. Қолда өсетін жануарлар саны көбейді. Сондықтан далалық өңірлерде шаруашылықтың жаңа түрі көшпелі шаруашылығына ауыса бастады.
Аналық рудың орнына аталық отбасылық рулық қатынас Патреархат орнай бастады.
Балқыту пештері Атасу өзенінің жағасынан табылған. Қола дәуірінде жайлауға көшу салты шықты.
Қола дәуірінің ерекшеліктері.
1. Қола металургиясы.
2. Мал шаруашылығы.
3. Теселі егіншілік.
Қола дәуірінің тұрағы Бейғазы Дәндібай, Атасу, Түгіскен, Арқайым.
Қола дәуірінде жеке меншік пайда болды.
Халық үшке бөлінді.
1. Жауынгерлер – қызыл.
2. Абыздар - ақ.
3. Қарапайым халық – сары, көк.
Кен өндіру үш әдіспен алынды.
1. Кварцит қабаты – Омырау әдісі. (Жұмсақ кенді).
2. Қатты қабатты - отпен уату әдісі. (Қатты кенді , ІІІ –Vғ. Зергерлік өнер).
3. Кені көп қабатты – астын үңгіп қазу. (Металда көп қолданды).
VIIІ –IХғ. Қазақстан күміс заттарды шығару өндірісі Жетісуда болды.
Андронов мәдениеті.
1914ж. Оңт. Сібірдегі Андронов (Ачинск) деревнясының жанынан Ежелгі Қола дәуірінде өмір сүрген тайпалардың қоныстары табылды. Бұл өте үлкен аймақ. Еуропа мен Азиядағы Қола дәуірінің мәдениетінің ескерткіші. Бұл жер Батыс Сібірден Памир тауларына дейін созылып жатыр.
Андронов мәдениетінің негізгі орталықтарының бірі Орт. Қазақстан. Бұл өңірден 150-дей қабірлер мен қорымдар табылған. Ең ежелгі қалада Арқайым осы кезде пайда болған. Ол Қостанай мен Челябі облысының түйіскен жерінде орналасқан. Археологиялық ескерткіштері Сырдарияның төменгі ағысында Түгіскен кесенесі. Андронов мәдениеті кезеңінде көшпелі шаруашылық дамыған , сол кезде киіз үй пайда болған.