Физикалық қасиеті

Фосфордың қасиеттері туралы қазақша реферат

Физикалық қасиеті.Фосфордың екі аллотропиялық түрі бар: ақ және қара фосфор, алайда олардың арасында-күлгін, қызыл түрлері бар.

Фосфордың атомдары Р2, Р4, не Р2∞ полимерлі молекула болып бірігеді.

Р2 молекулалары N2 сияқты құрылған, бірақ 10000С жоғары температурада ғана тұрақты, 20000С артық температурада атомға ажырайды. 10000С төмен жағдайда Р4 молекулалары тұрақты, олар тетраэдр тәрізді болады.

Ақ фосфор (d-модификация) фосфор буын тез салқындатқанда түзіледі, қатты кристалдық зат, меншікті салмағы 1,820, tб0С=44,1, tқ0С=275 сұйық, не бу күйінде 10000-қа дейін молекуласы Р4 одан жоғары температурада Р2 айналады.

Ақ фосфор таза күйінде түссіз болады, бірақ сатудағы ақ фосфор сарғылт тартқан балауыз тәрізді болып келеді.Төмен температурада морт сынғыш,150-тан жоғары жұмсап, пышақпен оңай кесіледі. Ауада оңай тотығады, әрі қараңғыда жарық шығарады, сәл қыздырса, мысалы үйкесе болғаны, жанып кетеді, жанғанда көп жылу бөліп шығарады. Фосфор ауада тотыға келіп, шыққан жылудың әсерінен өзінен-өзі жануы да мүмкін. Ақ фосфорды тотығудан сақтау үшін су астында сақтайды: суда ол ерімейді, көміртек дисульфидінде, бензолда ериді.

Ақ фосфор – өте күшті у, өзіне тән исі болады. Азотпен салыстырғанда фосфор элементінің бейметалдық қасиеттерінің кему, оның жай заттарының қасиеттеріне әсер етеді.

Фосфордың аллотропиялық түр өзгерістерінің қасиеттері олардың құрылысымен түсіндіріледі. Ақфосфор құрылысы толық зертелген (8.9- сурет). Оның малекулалық кристалдық торы бар. Ақ фосфордың малекуласы төрт атомды және дұрыс үш қырлы перамида тәріздес. Фосфордың әрбір атомы перамиданың төбесінде орналасқан. Малекулалық торлы басқа заттарға ұқсас, ақ фосфор жеңіл балқиды және ұшқыш.

Ақ фосфорды 280-3400-қа дейін ауаның қатысынсыз қыздырса, аллотропиялық екінші түрі-қызыл фосфорға айналады. Ақ фосфорды ұзақ сақтаса, жарықтың әсерінен біртіндеп, өте баяу қызыл фосфорға айналады, сатудағы ақ фосфордың сарғылт болуы осыдан.

Қызыл фосфор, ақ фосфордан өзгеше оны балқытуға болмайды, қыздырса, бірден буға айналады (4160), буын жинап салқындатса, ақ фосфорға айналады; ауада өте баяу тотығады, қараңғыда жарық шығармайды. 2600-қа дейін қыздырғанда ғана жанады, күкіртті көміртегінде де, бензолда да ерімейді, улы емес. Меншікті салмағы 2,20. Қызыл фосфордың молекуласы ақ фосфорды күрделі полимерлі деп есептеледі.

Қара фосфорды алу үшін ақ фосфорды 2000-та және 1,2.1010Па қыздырады.Соңғы кезде қысымсыз сынап катализаторының жәрдемімен алатын болды. Қара фосфорда атомдар коваленттік байланыс арқылы алты бұрыш жасайды.

Химиялық қасиеттері. Химиялық қасиеті жағынан фосфор өте реакцияласқыш элемент, көпшілік заттармен тікелей қосылысады, әрі көп мөлшерде жылу бөліп шығарады.Оттек, галогендер, күкірт және бірсыпыра металдармен өте оңай қосылысады.

Осы арада айта кететін бір мәселе жай заттардың активтігі олардың құрылымына өте тәуелді. Ақ фосфор қызыл фосфордың химиялық қасиеттері бойынша қатты ерекшеленеді. Мәселен, ақ фосфор ауада жеңіл тотығады және өздігінен тұтынады, сондықтан оны су астында сақтайды. Қызыл фосфор 240 С –тан жоғары қыздырғанда тұтынады. Ақ фосфор тотыққанда қараңғыда жарық шығарады, яғни химиялық энергияны тікелей жарық энергиясына айналуы жүреді.

Сұйық және еріген күйінде, сондай-ақ 800 С-тан төмен температурада бу күиінде фосфор Р малекуладан тұрады. 800 С тан жоғары температурада малекула дессоциацйяланады: Р 2Р .

Соңғысы 2000 С тан жоғары температурадан атомда ыдырайды:

Р     2Р. Осылай фосфор атомдары Р , Р малекулаларына және полимерлі затқа бірігеді.

Фосфор көптеген жай заттармен – оттекпен, гологендермен, күкіртпен және кейбір металдармен тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш қасиеттер көрсете қосылады.

Мысалы:

2Р+3S=P S                      2P+3d     PCI

2P+3Ca=Ca P                 PCI+CI     PCI

Қызыл фосфорға қарағанда ақ фосформен рякция жеңіл   жүреді. Фосфордың металдармен қосылысы фасфидтер деп аталады, олар суда жеңіл айырылып, сарымсақ иісті өте улы тұрақсыз газ фофин РН түзеді:Са Р + 6Н О= 3Cа(ОН) +2РН↑.