Экономикалық аймаққа шетел капиталын тартуды ынталандырудың маңызды жағдайл мерзімді қазақстан

Қазақ мұнай-газына шетел капиталының енуі туралы қазақша реферат

Қазіргі халықаралық шетел капиталдарын тарту республикадағы инвестициялық процестің жедел әрі тиімді дамуының бірден-бір жолы болып отырғаны анық. Шетел капиталдарын тарту отын энергетика, металлургия, мұнай өндіру және мұнай өңдеу, алтын өндіру өнеркәсіптері, көлік және коммуникация сияқты басты салаларда құрылымдық – капиталдық саясатты жүргізу қаражаттың жетіспеушілігімен және ішкі нарықты халық тұтынатын азық-түлік өнімдерін молайту қажеттілігімен байланысты.

Капиталдық саясат елдің экономикалық стратегиясының мақсаттары мен мәселелерін анықтайтын ең маңызды элементі болып табылады. Экономикалық мұнай өндіру реформаларға сәйкес халықаралық капитал мен инвестицияларды тартудың мемлекеттік саясаты дағдарыс пен инфляцияны тежеуге, жеке капиталдардың белсенділігінің артуына және мұнай өндірістің құрылымдық өзгерісіне барынша септігін тигізуі керек.

Негізінен бүгінгі күні республикада шетел капиталын тарту үшін қажетті экономикалық орта мен кепіл жүйесі қалыптасқан: Азаматтық, Кеден, Салық кодекстері іске қосылған, Шетел капиталдары туралы Заң қабылданып, сыртқы экономикалық іс-әрекет толығымен ынталандыруға келтірген, ең бастысы, маңызды капиталдық жобалар үшін үкіметтік кепіл институты қызмет етуде. Үкімет мұнай өнеркәсіпке инвестициялық салымдардың басты маңызды деген бағыттарын анықтаған.

Осы мәселелерді шешуде капиталды жұмылдыру және нарықтық жағдайларға сәйкес келетін жаңа формадағы болудың тиімді механизмін құру үлкен маңызға ие. Осындай механизмнің негізі нарықтық қатынастардың орнауы жағдайында инвестициялар болмақ.

Инвестицияға анықтама берген кезде оның тек мағыналық сипатына ғана көңіл бөлмей, оның мақсатты бағытталуын да көрсету маңызды. Осы тұрғыдан, инвестициялар жалпы ұлттық мұнай өнім өндірісіне жұмсаланатын табыстардың маңызды бөлігін құрайтын, жаңа технология, материалды және тағы басқа еңбек құралдарын енгізумен байланысты мұнай өндірісін кеңейту мен жаңартуға кететін шығындар болып табылады, яғни ақшалай капиталдың ерекшелігі – инвестиция капиталдың құрылуымен, нақты физикалық ұғымдағы капиталдың ұлғаюымен байланысты.

Экономикаға инвестициялардың әсері бұрынғы ҚСРО – да 1966-1970 жылдары күрделі салымдардың 1,4 есеге, жалпы ұлттық мұнай өнімнің 7,6% дейін өсуіне әкелген.

Өкінішке орай, Қазақстанның, сондай-ақ көптеген ТМД елдерінің тұрақтану мен экономикалық мұнай шикізатын өсіру бағдарламаларында алғашында инвестициялық фактор еленбеді. Инвестицияның маңызына жеткіліксіз баға беру және экономикадағы мұнай қаржылықты тұрақтандыру, инфляцияның төмендеу салдарынан инвестициялық белсенділік өзінен-өзі туындайды деген қате пікірмен түсінілген.

Капиталдық белсенділік пен экономикалық мұнай өсудің байланысы бір жақты емес. Олардың бір-біріне өзара ықпалы бар, себебі экономикалық мұнай өсуі капиталдық белсенділікке тәуелді бола отырып, өз кезегінде белгілі бір даму кезеңінде елдің капиталдық нақты мүмкіндіктерін анықтайды. Басқаша айтқанда, жалпы ұлттық мұнай өнімнің, сондай-ақ ұлттық табыстың өсу қарқыны жоғары болған сайын, капиталдық ресурстардың кең өрісті, мұнай өндірісі мен осы негізде тиімді капиталдық саясат құруға мүмкіндіктер аясы кеңейді.

Шетел капиталдарының ағымын, кәсіпорын акцияларын сатып алу, шетел банктерінің несиелері деп бөліп қарастырсақ, Қазақстандағы капиталдың ұйымдастырушылық формасының қалаулы түрі мемлекеттік мұнай кәсіпорындармен біріккен мұнай өндіруші кәсіпорындар құру болып отыр. Сонымен қатар, капиталдар өзін Қазақстан нарығында таныстырудың маңызды жолы – жаңа еншілес мұнай компаниялар құруға, жаңа саудалық байланыстар орнатуға бейім.

Қазақстанның бай табиғи ресурстары мен олардың нарықтық потенциялы мемлекетті капиталдарға әсер ететін стратегиялық бірден-бір фактор болып отыр. Қазақстанның мұнай және газ кендері шетел капиталдарын қызықтыратын негізгі бағыт болып табылады. Қалған экономика мұнай секторларының капитал көлемі біршама аздау болса да, тау-кен, геологиялық сапа және мұнай кәсіпқойлық қызмет көрсету мен көлік салаларында капиталдық белсенділік басымырақ.

Қазақстан Республикасын капиталдау кедергілерінің ең маңыздысы ретінде бюрократиялық қатынастар, салықтар, қаржылық тәртіп, құқықтық инфроқұрылым және т.б. факторлар болып отыр. Қазақстанға капиталдар ағымын арттыру үшін, ең алдымен, шетел капиталдарының пікірінше, мемлекет құрылымының реформасын, коррупцияға қарсы күресті мейлінше тиімді жүргізу керек.

Экономикалық мұнай газ өңдеу аймақтарға шетел капиталын тартуды ынталандырудың басты шартты болып Қазақстан Республикасының егеменді мемлекет ретінде тәуелсіздігінде жатыр. Бұл мемлекеттің нарықтық қатынастарға өтуге бағытталған әлеуметтік, экономикалық,капиталдық және сыртқы экономикалық саясатты дербес мұнай өңдеуге мүмкіндік береді. Ұлттық нарықтық қатынастарды құрған кезде алдыңғы әкімшілік-әміршілік экономиканы реформалаудың тәжірибесін есепке ала отырып, экономикалық мемлекетті басқаруда мемлекеттің рөлін күшейту үшін қажетті шарттарды жүзеге асырды. Жинақталған тәжірибие өтпелі экономика жағдайында Қазақстанның халық мұнай газ шаруашылығын және оның аймақтарын дамытудың индикативті жоспарын өңдеп іске асыру негізінде аймақтарды басқаруды ұйымдастыру мүмкіндігін берді.

Индикативті жоспарлау салалық және теориялық пропорциялармен қатар экономикалық аймақтар байланысында мемлекеттік реттеуді күшейту салдарынан мемлекеттің тұтастық экономикасы шеңберінде аймақтардың даму өзара қатынасы мен комплекстік принципінің жүзеге асу мүмкіндігін берді. Бұл қоғамда әлеуметтік-саяси және экономикалық мұнай өндіру тұрақтылыққа жетуге мүмкіндік туғызды. Экономикалық аймаққа шетел капиталын тартуды ынталандырудың маңызды жағдайл мерзімді қазақстан — 2030 даму стратегиясы;

-Экономиканың жан-жақты тәртіптері мен оның аймақтық секторлары және де оның дамуындағы маңызды бағыттардың негіздері;

-Экономиканың либерализациялануы мен экономикалық мұнай газ өндіру реформалаудың тереңдеуі;

-Қазақстан Республикасының экономикалық мұнай газ саласынын өсу факторының негізінде капитал рөлінің әсіресе шетел капиталының өсуі.

Шетел капиталын кең көлемде тарту жөніндегі қарастырылған жағдайлар қоғам инфрақұрлымының дамып жатқан салаларымен (мұнай , газ байланыс, сауда, және т.б.) қалыптасқан жеткілікті күшті мұнай өнеркәсіптік, құрылыстық және аграрлық потенциалымен қуаттырылған. Маманданған инженер-техникалық және қызметкерлер кадрларының қазіргі экономиканың қиын мұнай өндірістік және ғылыми-техникалық мәселелерді шеше білу қабілеттілігі және тәжірибесінің арқасында шетел капиталын тартудың төзімді негізі құрылды. Республиканың экономикалық өсуінің маңызды факторларына негіз болған республиканың соңғы жылдардағы капитал процестің активтендірілу барысында айқындалған басымды тенденцияны атап өтпеуге болмайды.

Ұзақ мерзімді Қазақстан — 2030 даму страегиясында экономикалық реформалаудың өткізілу ауыртпалығы мен іске асуы экономикалық аймақтарға жүктеліп, олардың рөлі мен орны анықталған. Экономикалық реформалаудың нәтижелігі мен салдары көбінесе аймақтар орнында құрылымдық, капиталдық және ғылыми – техникалық шаралардың оның шешілуіне байланысты болады.

Аймақтардағы капиталдық қызметті активтендірілу мәселесі қазірге шешіле қойған жоқ, соның салдарынан аймақтық, капитпалдық саясаттың өңделіп жүзеге асуы жөнінде жинақталған тәжірибені қорту қажет. Аймақтардың экономикалық ерекшелігі болып капиталдық мұнай шикі зат ресрустарының жетіспеушілігі саналады. Сонымен бірге аймақтардағы капитал нарығы әзірге әлсіз дамыған және де инвестициялық қызмет белсенділігінің маңызды шарты болып табылады.

Капитал түсінігі Қазақстан Республикасының Шетел капиталдары туралы заңына нақты, көлемді қарастырылған: капиталды – табыс табу мақсатымен инвесторлардың мұнай өндірістік қызметтің обьектілеріне салынатын мүліктің бағалықтары мен интеллектуалдық меншік құқықтардың барлық түрі болып табылады. Өз кезегінде инвестициялық қызмет мағынасын табыс табу немесе әлеуметтік салдар алу мақсатында мұнай саласындағы кәсіпкерлік және тағы басқа қызмет обьектілеріне салынған мүліктік құндылықтар салу процесі деп түсінуге болады.

Капиталдық – сатуды қосқанда белгілі бір мұнай өнім өндірісіне кәсіпорының қорын құру мен кеңейтуге салынған ұзақ мерзімді капитал салымы, сонымен қатар компания қызметінің кеңеюі мен оның заңды формасынан тәуелсіз компания үстінен бақылау орнатумен байланысты барлық басқа операцияларға салым болып табылады. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономиткалық дамудың маңызды шарты болып республикадағы соңғы жылдардағы жоғарғы инвестициялық белсенділік болып саналады.

Мұнай өнімдеріне және де, минералды-шикізат ресурстарына бай аймақтарда капиталды қажет ететін мұнай кен өндір, қайта өңдеу кәсіпорындарына базисті ресурстар жинайтын жаңа ережені енгізуде ыңғайлы жағдайлар жасалуда. Осының арқасында ресурстарға шығынның аз жұмсалуы, әсіресе әлемдік бағалардан төмен тауарларға мүмкіндік туып отыр. Ресурс жинайтын технологияны мұнай өнеркәсіптік базалық салаларға енгізу ғылымды қажет ететін өнеркәіпті және жоғары технологияны инвестициялаудың сапалы негізін құрды. Себебі ресурс жинайтын мұнай технологияның енгізудің арқасында капиталды қажет ететін саланың инвестициясын төмендетіп, алынған нәтижені ғылымды қажет ететін және жоғары технологиялы өндіріске жұмсыуға болады.

Жақын және алыс шет мемлекеттерінің тәжірибесі көрсеткендей инвестициялар өтпелі кезеңде нарықтық экономиканың қалыптасуы мен дамуының маңызды факторы болады, сонымен қатар мұнай өндірістік апаратты жаңартып қайта құрып жаңа мұнай өндіріспен кәсіпорындардың құылуын қамтамасыз етеді. Сол себепті мемлекеттік экономикалық аймақтарға шетел капиталын ынталандыру мен қолдану қазіргі кезеңнің капиталдық процестің заңды басымдылығы болып табылады.

Нәтижесінде шетел капиталының мақсатты бағытталған әсері Қазақстанда құрылымдық саяси экономикалық, энергетикалық және мұнай өндіру саясаттын қамтамсыз етуге, сонымен қатар мұнай өндіруге бай минералды-шикізат ресурстарын пайдаланумен байланысты таукен өнеркәсібінің стратегиялық маңызды саласының жылдам дамуына бағытталып отыр. Мұнай өндіруге бай минералды-шикізат ресурстарын пайдаланумен байланысты өнеркәсіптің құрылымы жақсарады, өнеркәсіптің салалық құрылымы базалық салалардың – мұнай-химиялы өнеркәсіптерінің дамуының басымдылығы есебінен жақсарады.

Бүгінде Қазақстан Республикасында шетел капиталды тартуды ынталандырудың ары қарай дамуына қолайлы жағдайлармен алғы шарттар жасалуда. Мемлекет аймақтарға шетел капиталын тартудың нәтижелігін көтеру үшін экономикалық аймақтардың талаптарын қамтамасыз ететін шетел инвестициясын тартуды ынталандыру қажет. АҚШ, Германия, Жапония, Ұлыбритания және басқада мұнай өнеркәсiбі дамыған елдердің экономикалық өсудің қарқыны талдау соңғы онжылдықта барлық жағдайда капиталдық белсендiлiктiң деңгейi экономикалық ең жоғарғы қарқындарына сәйкес келген.

Капитал импорты оның жақтары мен бiрге оны алатын елге тepic әcepi де болады, ең алдымен шетел капиталы елдiң мұнай өнеркәсiп салары тез айналым арқылы кipic оның iшiнде үйлесiмдi бұзады және транспектiк баға қалыптасу да өз әсepiн тигiзедi. Бағаны жөндеу өз кезеңiнде елдiң нарықтық құылымы мен төлем балансына әсер етедi. Бұл жерде топ ipi компания болғандықтан елдiң халықаралық және экономикалық байланыстарына ықпал етедi. Мұндай жағдайда мемлекет жекелеген компаниялар үшiн арнайы ережелер жасап шығарып, реттеп отыруы қажет.Шетел фирмаларының мұнай өндiрiсiнiң жоғары тиiмдiлiгi мен өткізу мүмкіндіктері отандық мұнай өндірушілерді нарықтан шығару немесе шетелдiктермен біріктіруі мүмкін.