Банктің инвестициялық портфелін қалыптастыру мен басқарудың мәні мен маңызы туралы қазақша реферат

Банктің инвестициялық портфелін қалыптастыру мен басқарудың мәні мен маңызы туралы қазақша реферат

Банктің инвестициялық портфельді қалыптастыру кезінде оның берілген мазмұнына сәйкес жаңа инвестициялық қасиеті құрылады. Сонымен, инвестициялық портфель құралында төмен тәуекел дәрежелі, белгілі өтімділіктің болуы негізінде табыстың болжанған көлемі алынады.

Инвестициялық портфель – мақсатты бағытталған, белгіленген инвестициялық стратегия негізінде инвестициялық объектіге салынған салымдар жиынтығы. Осыған байланысты, инвестициялық портфельді құрудың негізгі мақсаты инвестициялық саясат негізінде тиімді және тұрақты инвестициялық салымдарды таңдау арқылы ойларды іске асыру болып табылады.

Банк жүйесі мен жалпы экономиканың сәтті дамуы банктердің инвестицияық процессте беделді қызмет атқаруына себеп болады. Бір жағынан коммерциялық банктердің қызметінің міндетті шартты ретінде экономикалық аяның тұрақты болуы деп саналады, басқа жағынан алып қарасақ, экономикалық дамудың тұрақтылығы көбіне банктік жүйенің икемді және тұрақты болуынан, яғни оның нәтижелі қызмет көрсетуінен. Жеке банктердің қызығушылығы тәуекелдің төмен дәрежесінде неғұрлым көбірек пайда табу. Экономиканың инвестициялануына банктер тек қана жағымды, тиімді шарттар болғанда ғана қатысады.

Инвестициялық процессте банктердің жалпы алғанда негізгі бағыттары мынадай:
инвестициялық мақсаттағы банк өнімдерінің шоғырлануы; инвестициялық мазмұндағы несиелердің берілуі; салымдарды бағалы қағаздарға, пайға, үлестік қатысуларға салынуы (банк есебінен де, клиент тапсырмасынан да).
Бұл бағыттар бір-бірімен өте тығыз байланысты. Капиталдарды, халықтың жинақтарын, және тағы басқа да бос ақша құралдарын шоғырландыра отырып, банктер олардан пайда табу мақсатында өз ресурстарын құрастырады. Ақша құралдарын жинастыру операцияларының көлемі мен құрлымы – банктің несиелік және инвестициялық портфельдеріне әсер ететін негізгі факторлар және олардың инвестициялық қызметке жарамдылығының негізі.

Банктің инвестициялық қызметі екі түрлі қызмет көрсететін бизнес ретінде қарастырылады: бағалы қағаздарды бірінші нарыққа шығару және орналастыру; екінші ретті нарықта сатушы мен сатып алушыларды жолықтыру брокерлік және диллерлік қызметтер арқылы.

Совет одағы кезінде банктердің инвестициялық қызметі ретінде қарыз алушыдарға ұзақ мерзімді несиелік капиталды ұсынуды және шоғырландыруды қарастыратын. Бұл тұрғыдағы мәселелер сол кезгі жағдаймен байланысты болып келген, ол кезде банктердің инвестициялық қызметі ретінде ұзақ мерзімді несиелеу болып қарастырылды. Бәріне белгілі себептермен ол кезде бағалы қағаздар нарығының жұмыс істеуі мүмкін болған жоқ.

Инвестиция ретінде банк ресурстарын барлық бағыттар бойынша орналастыру, табыс табу мақсатында ақша қаражаттарын белгілі мерзімге негізделген операциялар жиынтығы деп қарастуруға болады. Бірінші жаірінші жағдайда банктің активті операцияларының барлығы қарастырылса, ал екіншісінде операциялардың құрлымы қарастырылады.

Банктік инвестициялардың өз экономикалық құрлымы бар. Банктің инвестициялық қызметін микроэкономикалық тұрғыда – оны экономикалық субьект ретінде қарастырса, онда банк инвестор ретінде өз қаржы құралдарын тікелей және жанама пайда табу мақсатында белгілі мерзімге қаржылық активтерді және нақты активтерді сатып алу үшін жұмсайды.

Сонымен қатар банктің инвестициялық қызметі қаржылық делдар ретінде макроэкономикалық қызметті де атқарады. Бұл қасиетте банк шаруашылық субьектердің инвестициялық сұранысын қанағаттандыру қызметін, нарықтық экономика жағдайында ақша-несиелік түрде жинақтар мен қорларды инвестицияға айналдырады. Сондықтан банктің инвестициялық қызметі макроэкономикалық тұрғыда экономиканың инвестицияға деген сұранысын қанағаттандыру қызметі деп есептеледі.

Сонымен банктің инвестициялық қызметі екі түрлі қарастырылады. Экономикалық субьект (банк) ретінде қарастырса инвестициялық қызмет банк табысын көбейтуге негізделген. Макроэкономикалық тұрғыда инвестициялық қызмет қоғам капиталының өсуіне бағытталған.

Экономиканың дамуы позициясынан банктің инвестициялық қызметі тек қана банктің пайда табуы емес, сонымен қатар қоғам деңгейінде де табысқа қол жеткізу болып табылады (қоғам табысын қайта бөлу кезінде болатын, банктің жеке табысын ұлғайтатын ивестициялық қызметтерден басқа). Сонымен макроэкономиалық тұрғыдан банктің инвестициялық қызметі өндірістік негізде жүргізілгенде көрініс табады.

Банктің өндіріске инвестициясы өндірістер мен ұйымдардың құрылуы мен дамуына қажет, шаруашылық субьектердің капиталдық шығындарына банктің қатысуы арқылы жүзеге асырылады. Бұл бірінші ретті нарықта орналасқан үлестер, пайлар, акциялар, басқа бағалы қағаздарды сатып алу, инвестициялық несиелендіру, инвестициялық жобаларды қаржыландыру арқылы жүргізіледі. Коммерциялық банктің инвестициялық қызметін екі тұрғыдан қарастыру бір-бірімен тығыз байланыста. Бұл байланыс негізінде объектерді жекешелендіру нарығы мен бағалы қағаздар нарығының дамуы жатыр, олардың құралдары тікелей немесе жанама түрде инвестициялық процесстің қызмет етуін құрайды.

Коммерциялық банктер инвестициялық қызмет барысында микроэкономикалық тұрғыда жекешелендірілген өндірістің бағалы қағаздарын орналастыру арқылы қатысады. Банктер басқару қызметін бірінші ретті нарықта орналасқан өндірістің бағалы қағаздарын, акцияларын, пайларын сатып алу түрінде жарғылық капиталға салым салу арқылы жүзеге асырады. Сондықтан инвестициялық қызмет экономикадағы инвестициялық процесстің негізі ретінде қарастырылады.

Қазақстан экономикасы жағдайында, бағалы қағаздар нарығының спекулятивтік салымдарға толы болуы, тұрақсыздығы мен экономикаға инвестициялаудың мәселерін шешуде ешқандай маңызды ролді ойнамауы, әлі ұзақ мерзімге дейін несиелік түрде инвестициялық сұранысты қанағаттандыру маңыздылығы сақталады. Сондықтан банктердің инвестициялық процесске қатысуын зерттеу кезінде банктің инвестициялық қызметінің екі жақтығын ескеру керек.

Банктің инвестициялық қызметінің индикаторлары ретінде келесі көрсеткіштер қолданылуы мүмкін:
коммерциялық банктердің инвестициялық ресурстарының көлемі; инвестициялық ресурстардың нақты индекстік бағасы; банк инвестицияларының көлемі; инвестициялық салымдардың жалпы банк активтеріндегі үлесі; объектілер бойынша банктік инвестициялардың құрлымдық көрсеткіштері; банктің инвестициялық қызметінің тиімділік көрсеткіштері, соның ішінде, инвестиция көлеміне есептелген активтердің өсуі, инвестиция көлеміне есетелген пайданың өсуі; табысты қаржылық активтерге салымдармен салыстырғандағы инвестициялардың өндірістік секторға альтернативті табыстылықғының көрсеткіштері.
Салымдардың объектісі бойынша нақты экономикалық активтерге салыидар және қаржылық активтерге салымдар деп қарастыруға болады. Банктік инвестицияларды дифференциялған түрде объектілер бойынша қарастыруға болады. Олар: инвестициялық несиелерге, қысқа мерзімді депозиттерге, пайларға және үлестік қатысуларға, бағалы қағаздарға, жылжымайтын мүлікке, қымбат бағалы тастар мен металдарға және тағы басқаларына салымдар деп бөлуге болады.

Банктік инвестициялар салыну мақсаты бойынша тікелей және портфельді болуы мүмкін. Тікелей инвестициялар инвестициялау объектісін басқаруға бағытталады. Ал портфельді инвестициялар инвестициялық объектіні тікелей басқару емес, пайыздар мен дивидентер арқылы немесе активтердің нарықтық бағасының көтерілуіне негізделген табыс табу мақсатында жүргізіледі.

Инвестициялардың салыну бағыты бойынша өндіріс пен ұйымның банк тарапынан шаруашылық қызметіне қатыспай, тек қана құрылуы мен дамуына бағытталуы мүмкін.

Инвестициялардың құралу көздері бойынша банктің өз инвестициялары және банк есебінен жүргізу, және клиент тапсырмасы бойынша және клиент есебінен банк жүргізуі мүмкін.

Инвестициялардың салыну мерзімі бойынша қысқа мерзімді (бір жылға дейін), орташа (үш жылға дейін) және ұзақ мерзімді (үш жылдан артық) болуы мүмкін.

Коммерциялық банктердің инвестициялары тәуекел түрлері бойынша, салыну аймағы бойынша, салыну саласы және тағы басқа түлері бойынша бөлінуі мүмкін.

Коммерциялық банктер өндіріс саласында инвестициялық қызметті атқармайтын болса, нақты инвестицияларды олар нарықта қызмет жасайтын жылжымайтын мүліктерге, бағалы металдарға, мүліктік және интелектуалдық құқықтарға немесе өзінің материалды-техникалық жабдықтарын жақсартуға жұмсауы мүмкін.

Жылжымайтын мүліктерге салым салу олардың нарықтық бағасының өсуі немесе оларды жалға беру арқылы табыс табуға болады. Бірақ жылжымайтын мүліктерге салым салу инвестицияны қаржыландыратын ұзақ мерзімді қаржы көздерінің болуын талап етеді, сондықтан бұл істі көбінесе ірі банктер жүзеге асырады.

Жылжымайтын мүлік нарығы негізгі үш тараптан тұрады: ғимараттар, шаруашылық объектілер және жер учаскелері. Бұл бағыттардың қай саласынада болмасын инвестициялар жасау банк қызметкерлерінің арасында әр саланың білікті мамандарының болуын қажет етеді. Сонымен қатар бұл салаға салым салу төмен өтімділікке әкеліп соғады. Сондықтан инвестициялық шешім қабылдау барысында барлық көрсетілген факторларды және барлық ақпараттарды талдап, жүйелі шешім қабылдау керек. Жылжымайтын мүлікке салым салу кезінде объектінің жарамдылығы, орналасқан жері, көлемі, оны сатып алу немесе салу керектігі, кейін оны ауыстыруға болатындығы талданып сараланады.

Бағалы металдар мен асыл тастарға салым салу банктің бірнеше мақсатына сүйенеді. Олардың нарықтық бағасының көтерілуіне, бұл активтердің белгілі уақытқа дейін өз құндылықтарын жоғалпауына, сақтану резервтері қызметін атқаратындығына, осы ерекшеліктеріне негізделіп банк салым салуы мүмкін.

Бағалы металдар мен асыл тастарға банк инвестицияларын салу тез арада пайда табуға негізделмеген. Бұл операцияларды ресурстық базасының жеткілікті болуы немесе дұрыс бағаланбаған немесе бағасы анықталмаған активтерге салым салу саясатын жүргізетін банктер жүзеге асырады, бірақ болашақта олардан үлкен табыс күтеді. Бағалы металдар мен асыл тастарға салым салу, жылжымайтын мүліктерге салым салудан қарағанда жоғары өтімді болып келеді, сондықтан күтпеген жағдайлар туғанда оларды тез арада сатып жіберуге болады.

Нақты инвестициялар жалпы банк инвестициясының көлемінің аз үлесін құрайды. Қаржы-несиелік иститут ретінде банкке негізінен қаржылық инвестицияларды жүргізгені абзал.

Банктің қаржылық инвестицияларына бағалы қағаздарға, басқа банктердегі қысқа мерзімді депозиттерге, несиелік инвестицияларға, пайлар мен үлестік қатысуларға салым салу жатады. Қор нарығының дамуы салдарынан бағалы қағаздарға: борыштық міндеттемелерге (вексельдерге, депозиттік сертификаттарға, мемлекеттік және муниципалды бағалы қағаздарға), үлестік бағалы қағаздарға (акциялар), туында бағалы қағаздарға (деривативтер) салым салу тиімді саналуда. Бағалы қағаздарға салымдарды банк өз есебінен (бактің инвестициялық операциялары) және клиент тапсырмасы мен соның есебінен (клиенттің инвестициялық операциялары) жүргізуі мүмкін. Банк басқа банктердегі қысқс маерзімді депозиттерге салым салуы мүмкін.

Банк несиелік инвестицияларды төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық, ол дегеніміз банк міндетті түрде қарыз сомасын және ол бойынша пайыздарды қайтарып алады, бірақ бірлескен шаруашылық қызметке араласпау негізінде ұзақ мерзімді несие түрінде береді. Сонымена қатар бұл несиелеу өзге несиелерден айырмашылығы бар, несиенің түпкілікті пайдалану мақсаты, басқаларға қарағанда ұзаұ мерзімге және тәуекел дәрежесі жоғары. Тәуекел дәрежесін төмендету мақсатында инвестициялық несиелеуді жүзеге асыратын банктер қарыз алушыларға қосымша міндеттемелер жүктейді. Ең көп таралған міндеттемелер келесідей болады:
ұйымның басқару құқығын беретін акция бөлігін иемдену; үкімет немесе сенімді банктердің қаржылық кепілдік көрсетуі; жоғары өтімді кепілдің болуы; үлестік қатысу.
Инвестициялық несиенің ұзақ мерзімге берілуіне байланысты, несиелік арызды немесе инвестициялық жобаны қарастыру барысында инвестициялық тәуекелді анықтау кезінде, қарыз алушының несие кабілеттілігі және несие тарихы ғана емес, және ұйымның қаржылық жағдайының динамикасы талданады.

Үлестік қатысуға, пайларға, акцияларға салым салу, инвестициялық несиеден ерекшелігі, ұйымның шаруашылық қызметіне банктің араласуы болып табылады. Банк ұйымның жарғылық капиталының қаржылық және қаржылық емес мазмұнында қатысушысы және құрылтайшысы болып табылады.

Өндірістер мен ұйымдардың құрылуы мен дамуына банк инвестициялары екі негізгі түрден тұрады: басқа ұйымдардың шаруашылық қызметіне салымдар және банктің өз қызметіне салымдар. Банктің өндіріс немесе ұйымның шаруашылық қызметіне инвестициялар салуы арқылы, олардың капиталдық шығындарына, жарғылық капиталдарын құру немесе ұлғайту арқылы араласады. Ұйымның акцияларын, пайларын, үлестерін сатып алу арқылы жарғылық капиталға араласуы, банктер заң бойынша жарғылық капиталдың құрылтайшысы ретінде берілетін барлық құқықтарға ие болады. Еншілес ұйымды құру мен оны дамытуға салым салу банктің құрылтайшылық қызметіне араласуына негіз болады, өйткені банк оның қаржылық және қаржылық емес құрылтайшысы болып табылады.

Коммерциялық банктердің құрылтайшылық ұйымдары болып, көбінесе қаржылық саладағы (инвестициялық қорлар және компаниялар, брокерлік фирмалар, инвестициялық кеңестер, лизингтік және факторингтік фирмалар, депозиттік және клирингтік институттар, сақтандыру фирмалары, мемлекеттік емес зейнетақы қорлары, холдингтер, қаржылық топтар және тағы басқслары) немесе қызмет көрсету саласында (қаржылық кеңестер беру, ақпараттар және тағы басқалары).

Банктердің ұйымның немесе өндірістің шаруашылық қызметіне қатысуы бірнеше жағдайларға байланысты:
инвестицияларға қаржылық бақылау орнату; тәуекелдің диверсификациясы және банктік бизнестің табыстылығы; қызмет көрсету аймақтары мен клентерге көрсететін қызмет түрлерін кеңейту арқылы банк беделін әр түрлі нарықтарда артыру; еншілес қаржылық иституттар құру арқылы ресурстік және клиенттік базаны ұлғайту; еншілес ұйымдар арқылы банкке келетін ақша құралдарының ағымын ұлғайту; банкке заңды айнала жұмыс істейтін, рұқсат етілмейтін операцияларды ұлғайту (өндіріс саласында, материалдық құндылықтармен сауда-саттық және сақтандыру).
Еншілес ұйымдарды инвестиция арқылы, олады құру мен дамыту өндірістік және өндірістік емес сипатты иеленуі мүмкін.

Өндірістік инвестициялар, банктің шаруашылық субьектілердің капиталдық шығындарына қатысуы, инвестициялық несиелерді беру және инвестициялық жобаларды қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады. Коммерциялық банктер несиені беру, акционерлеу, жарғылық капиталды құру немесе ұлғайту, лизинг беру арқылы инвестициялық жобаларды қаржыландыра алады.

Инвестициялық жобаға инвестициялау арқылы банк тек қана пайда таппайды, сонымен қатар құрылған немесе қайта құрылған ұйымды басқару құқығына ие болады. Инвестициялық жобаға тікелей қатысуы арқылы банктің жалпы басқару стратегиясын құруына себепші болады. Бұл жобаны қаржыландыру мен оны тиімді басқаруға деген қарым-қатынасты жақсартады.

Қазақстандық банктер өндіріс орындары мен ұйымдардың құрылуы мен дамуына инвестициялауы пайыздар мен дивидентерге ғана қызығушылықпен емес, экономикалық нәтижелерге: нарықта өз беделін күшеуті, қосымша клентерді тарту және тағы басқа қызметтер көрсетуге бағытталады. Инвестициялаудың бірден-бір тұжырымы ретінде ұйымды басқаруға қол жеткізу болып табылады.

Банктердің өндіріс орындарына инвестицияларды жұмсауы күтпеген жағымсыз жағдайлар туғызуы мүмкін. Банктердің қаржылық емес ұйымдарға көп көңіл бөлуі банктік тәуекелдің жоғарлауна, және банктік жүйенің тұрақтылығы мен сенімділігінің төмендеуіне әкеліп соғады. Соған байланысты банктердің шаруашылық қызметке араласуын шетейтін заңдар мен нормативтік актілер бар.

Банктің өз қызметіне ивестициялар салуы өзінің материалды-техникалық базасы мен ұйдастырушылық қызметін жақсартуға жұмсалады. Бұл салымдардың бағыты, банктің осы салымдар арқылы қандай мәселелерді жүзеге асыратынына байланысты анықталады. Инвестицияның бағыты бойынша:
банк қызметінің тиімділігін артыру мақсатындағы инвестициялар. Олар банктік жоғалтуларды төмендетуге бағытталған техникалық жабдықтарды жақсартуға, банктік қызметтерді ұйымдастырудың жаңа сатысына шығуға, еңбек ету жағдайын жақсартуға, қызметкерлерді үйретуге, сапалы талдау жүргізуге бағытталған; банктік қызметтерді диверсификациялау мен кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Бұл инвестициялар банктің ресурстық және клиенттік базасын ұлғайтуға, банктік операцияларды көбейтуге, жаңа банктік қызметтерді жүзеге аыра алатын жаңа бөлімшелер құруға бағытталады; мемлекеттік қадағалау органдарының қойған талаптарына сай болуға бағытталған инвестициялар. Бұл инвестициялар банктік қызметті белгіленген жағдайлар бойынша жүргізу үшін қадағалау органдарының қойған талаптарын қанағаттандыруға жұмсалады.
Банктің өзінің дамуына салынған инвестициялардың тиімділігі, жасалған қаржылық шығындардың арқасында банктің қаржылық жағдайының жақсаруы немесе банктің жоғары деңгейге көтерілуі салдарынан көрінеді. Өз қызметіне инвестициялау көлемі мен құрлымы, нақты техника-экономикалық есептеулер нәтижесіне сүйеніп іске асуы қажет. Қажет болған көлемнен артық мөлшерде инвестициялау өтімділіктің өзгеруіне, банк табысының азаюына және банк қызметіндегі тиімділіктің төмендеуіне алып келеді.