Барша тіршілік иелері қоршаған дүниемен өмірлік маңызы бар байланыстар жасап, әрі оны қажетіне орай өзгертіп, өзінше бағыт бағдар таңдауға қабілетті, яғни белсенділік көрсете алды

Барша тіршілік иелері қоршаған дүниемен өмірлік маңызы бар байланыстар жасап, әрі оны қажетіне орай өзгертіп, өзінше бағыт бағдар таңдауға қабілетті, яғни белсенділік көрсете алды. Тіршіліктің жалпылама сипатын қамтыған адам қоғамындағы белсенділік көрінісі ісәрекет деп аталады. Адам ісәрекеті күрделі құбылыс. Оның қыртараптарын әртүрлі ғылымдар зерттейді: әлеуметтік мағынасын қоғамдық ғылымдар; физиологиялық механизмдерін физиология пәні; ал психология ісәрекеттің психикалық болмысын танумен шұғылданады. Ісәркет психологиясын зерттеуде, әдетте, назарға жеке дара адамның ісәрекеті алынады, ал кейінгі уақыттары психологиялық зерттеулердің объектісіне бірлікті, ұжымдық ісәрекет те алынып жүр.
Адам ісәрекетінің нәтижесі нақты бір өнім. Ал осы өнімді әрбір жеке адам көбіне өзі үшін емес, қоғам игілігі үшін өндіреді, жаратады. Өз кезегінде, осы қоғамның көптеген мүшелерінің өнімі әрбір жеке адамның мүддесін қамтамасыз етуге жұмсады. Тіпті адам бір нәрсені тек өз қажеттігіне жасап жатқаннын өзінде, ол өз еңбегінеде басқалардан алған білімдерін қолданып, олардың тәжірибесін пайдаланады.
Ісәрекет қоғамдықтарихи категория. Шынында да, қалаған жеке ісәрекет қоғам қызметімен тығыз байланыста, әрбір тұлға басқа адамдармен қарымқатынаста. Жеке ісәрекет қоғамдық ісәрекеттің тетігі, нақты көріністегі бөлігі ретінде қарастырылады. Қоғамдық байланыстар мен қатынастардан тыс жеке, дара ісәрекет жасалмайды. Жеке ісәрекет қоғамдық ісәрекеттің құрылымды бөлігі болғандықтан, оны зертеп талдау да осы жеке әрекеттің қоғам өміріндегі рөлін білуден басталғаны жөн. Сондықтан жеке ісәрекет белгілі қоғамның кезеңдік тарихи даму сатысындағы қалыптасқан нақты қоғамдық қатынастар жүйесімен байланыстырыла зерттелуі тиіс.
Қоғамдық қатынастар жеке адамдардың ісәрекетінен тыс болуы мүмкін емес. Керісінше, ісәрекеттің қайсысы болмасын қоғамдық қатынастардың іске ауысуын байқататын негізгі формалардың бірі. Белгілі қоғамдағы ісәрекет түрлері сол қоғамдағы өндірістік күштердің даму деңгейі және қалыптасқан қоғамдық қатынастар жүйесімен анықталады. Ісәрекетте ғана адам қоғамдық тұлға, азамат болып танылады.
Ісәрекет әрдайым міндетті түрде психика қатысуымен түзілетін субьектінің обьектімен байланысы. Қандай да бір ісәрекетті орындау барысында адам бір нәрсені қабылдауы, есінде қалдыруы, ойлауы, оған зейін аударуы қажет; әрекет желісінде оның қандай да көңілкүй шарпулары туындап, ерік сапалары іске қосылады, ниетұстамдары мен қатынастары т.б.қалыптасады. бұларсыз ешбір ісәрекет болуы мүмкін емес. Біз психикалық деп анықтап жүрген адамдағы процестер, қалыптар мен қасиеттердің бәрі осы ісәрекет барысында қалыптасады, дамиды, көрініс береді.
Ісәрекет қырларының ішінде психологияның зерттейтіні ісәрекеттің субьективтік жоспары, яғни әрекетшең адамның дүние шындығын өзінше бейнелеу деңгейі, түрі және формалары. Бұл бағытта психологияны қызықтыратын факторлар: түрткі, мақсат қою, ерік жұмсауғ эмоциялар білдіру т.б. қоғамдық қатынастарды субъектив бейнелеудің арнайы формалары. Субьективке байланыссыз ісәрекет ешқандай психологиялық сипатқа ие емес. Ондай қасиет тек әрекет иесі субьективте ғана болады.
Белгілі жағдайда адамды, нақты ісәрекетке бағыттайтын ықпал қандай нәрсе? Адамды барша тіршілік иесі сияқты белсенді ісәрекетке келтіретін күш бұл қажетсіну, яғни индивидтің өзінің тіршілік және дамуының қажетті жағдайларына тәуелділігінің көрсеткіші.
Хайуанаттар әлемінде қажеттілікті қамтамасыз ету белсенділікке мәжбүр ететін қандайда бір табиғи затқа байланысы (қорек, ін, қарсы жынысты түр, т.б.). Ал адам қажеттіктері өндіріс пен мәдениеттің даму салдарынан туындайды. Егер жануарлар қажетсінуін табиғи (органикалық) деп есептесек, онда адам қажеттігі табиғи қажеттікке үстеме, тікелей заттық мәні мен әрекетінен алшақтап, жанама түрге келген құбылыс. Мысалы, сәбидің стол басында отырып, қасықпен тағам қабылдауы оның жалғызақ тамаққа деген қажетсінунен емес. Столдың да, қасықтың да тіпті керегі жоқ. Бірақ қоғамда қабылданған тәрбие талаптарына орай аталған заттар негізгі табиғи қажеттілікті қамтамасыз ету үшін керек болған қосымша қоғамдық қажеттіліктер. Адамның қылықәрекетінің формасы тікелей қажеттіліктен емес, ал сол қажеттілікті қанағаттандыру үшін қоғам тарапынан қабылданған әдістерге тәуелді.
Адамның өз қажеттіліктерін қамтамасыз етуде нақты қоғамда тарихи қалыптасқан тәсілдерді пайдалануы осы қажеттілікті орындаудағы жеке және қоғамдық әрекеттің бірігуінен айқын көруге болады. Бұл сондайақ әрбір жеке адамның өзінің ең қарапайым қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қоғамдық еңбек бөлінісі нәтижелерін пайдаланады (шаһарлықтар ауыл шаруашылық өнімдерін өсіруде, жинауда қатыспайды, бірақ өз өнімдерін айырбастау арқылы ауыл өнімдерін қажеттігіне пайдаланады). Қажетсінудегі жеке және қоғамдық мүдделердің байланысты болуын әрбір адамның жеке көптеген қажеттіліктерінің өзі араласқан қоғам, ұжым, топ қажеттіліктерімен тығыз байланыста болуынан деп түсіндірген орынды. Сондықтан да бір топқа саналы біріккен адамдардың қажеттіліктері де бірыңғай келеді (мысалы, отбасында, сыныпта, бригадада).
Қажеттіліктерді келіп шығу көзі және мазмұны бойынша бөлуге болады. Өз туындауына орай қажетсінулер табиғи және мәдени сипатқа ие. Табиғи қажеттілік адамға өз тіршілігін сақтау мен қуаттау және ұрпақ жалғасы үшін керек (тағам, ұйқы, суыұтан және ыстықтан сақтану т.б.). Табиғи қажеттіліктер қамтамасыз етілмесе, адам тіршілігі күйзеліске түседі, не жойылады. Ал мәдени қажеттіліктер объектісіне қандай да табиғи қажеттіліктерді іске асыру үшін қолданылатын заттар (шанышқы, қасық т.б.), сондайақ басқа адамдармен қатынас үшін, қоғамдық өмірге араласу үшін керекті мүліктер. Мәдени қажеттіліктердің қамтамасыз етілмеуінен адам өлмейді, бірақ оның әлеуметтік болмысы жойылады.

Ұқсас жұмыстар

Ұжым және жеке тұлғаның ара қатынастарының ерекшеліктері

Мектеп оқушыларының еңбек ету әрекеттерін психологиялық тұрғыдан қалыптастыру

Іс-әрекет түсінігі және онымен байланысты психологиялық факторлар

Адамның психикалық процестерінің теориялық негіздері

Психологияның ғылымдар жүйесіндегі орыны

Жеке адамның психикалық процестері

Баланың психикасының дамуына әсер ететін факторлар

«Психология» пәнінен лекциялар жинағы

Ғылыми психологияның принциптері мен жалпы зерттеу әдістері

Адам санасының қоғамдық – тарихи сипаты

Бу қазандықтары мен шаң дайындау жүйелері есебі