Ағыбай батыр, Шұбыртпалы Ағыбай (1802 - 1885), Кенесары Қасымовтың Ресей отаршылдығына қарсы көтерілісі басшыларының бірі, қолбасшы

Ағыбай батыр, Шұбыртпалы Ағыбай (1802-1885), Кенесары Қасымовтың Ресей отаршылдығына қарсы көтерілісі басшыларының бірі, қолбасшы. Жорықта жолы болғыштығы үшін Ақжолтай батыр атанған. Сарбаздары Абылай есімімен қатар Ағыбай батырды да ұранға айналдырған. Ағыбай батыр 1824 ж. Қарқаралы аймағында Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы көтеріліске белсене араласты. 1826-1849 ж. аралығында Ресей империясының Қарқаралы, Ақтау, Ақмола бекіністеріне шабуыл жасап, патша әскерлерін Ырғыз, Тобыл өзендері бойындағы ұрыстарда, Қызылжар, Көкшетау шайқастарында ойсырата жеңген. Қырғыз манабы Орманға қарсы соғыстарда ерекше ерлік көрсеткен. 1847 ж. Кенесары ханның Кекілік тауындағы қырғыздармен ұрысында Наурызбай батырмен бірге дұшпан шебін бұзып еткен. Кенесары өлгеннен кейін де Ресей өктемдігіне қарсылығын тоқтатпай, Сыздық төре қолы құрамында соғыс жүргізген. Ағыбай батырдың мазары Сарыарқа мен Бетпақдаланың шектескен Тайатқан-Шұнақ деген жерінде, сонда жерленген. Кенесарының бас батыры Ағыбай батырдың өмір жолы қазақ тарихшылары мен қаламгерлерінің шығармаларына арқау болған. 19 ғасырдың аяғында Ағыбай батыр киссасы шықты. Ағыбай Нысанбай жыраудың Наурызбай-Қаншайым жырының, I. Есенберлиннің Қаһар романының бас кейіпкері. 1992 ж. Айыртау-Сопыда батырдың туғанына 190 жыл толуына байланысты республика дәрежесінде үлкен той етті. Ұрпақтары Ағыбайға үлкен кесене салды. Ол 1980 ж. күрделі жөндеуден өтіп, басына құлпытас қойылды.[1]

Кенесарының бас батыры Ағыбай батырдың өмір жолы қазақ тарихшылары мен қаламгерлерінің көптеген шығармаларына арқау болған. 1914 ж. Есім төренің көмегімен Әлихан Бөкейханов Қазан қаласынан Қызыл қайнар Тектұрмас деген кітабын шығарды. Сәкен Сейфуллин Ақжолтай батыр деген роман жазған.

Ұқсас жұмыстар

Ағыбай батыр Қоңырбайұлы

Кенесары хан әулетінің шежіресі

Иман батырдың азаттық жолындағы күрес жолы

Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтерілістің негізгі мәнін ашу

Қазақ халқының 1837-1847 жылдардағы азаттық қозғалыстың жақтаушылары және қарсыластары

Көтерілістің қозғаушы күштері - қазақ шаруалары

ХІХ ғасырдың 20-50 жж. Қазақ - Ресей қатынастарының тарихнамасы

Тарих пен әдебиет

Кенесары Қасымұлы - Қазақ хандығының соңғы ханы

Кенесары Қасым ұлы бастаған Орта жүз қазақтарының көтерлісінің барысын талдау

ҚАСЫМҰЛЫ КЕНЕСАРЫ ХАН