Сәндік қолданбалы өнер

Маева Кенжегүл Сақыпқызы
Бейнелеу өнері және технология пәнінің мұғалімі
№3 орта мектеп
Атырау қаласы

Баяндама
Бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларды ұлттық өнерге үйрету
Халқымыздың дәстүрлі мұрасы болып табылатын қол өнері мен сәулет өнері, оның тұрмыс-салт, наным –сенімдермен ырым-жоралармен, ауыз әдебиетіндегі тұрақты ұғымдармен байланысы оқушылардың білімі мен түсінік қорын молайтады. Әрі олардың дүниетанымын қалыптасырудағы педогогикалық мүмкіндіктерді жандандырып, күшейте түседі. Жас жеткіншекті өз халқын, Отанын сүюге тәрбиелейді. Ұлттық өнердегі дәстүрлі сипатты бұзбауға, көркем өнердегі әсемдікті әсерлене, жоғары эстетикалық талғаммен түйсінуге, күнделікті өмірдегі сұлулықтыэмоционалдық сезіммен, сүйіспеншілікпен қабылдауға көмектеседі.Қолөнер қашанда заман, өмір ағымымен бірге туындап, дамып отырады. Қазақ қолөнерінің өсу жолы, өзіңе тән даму тарихы бар. Ол тарих сонау көнезамандарданбасталады. Қазақ халхы кең байтақ республика жеріндегі ертеден қалыптасқан көне мәдениеттің тікелей мұрагері ғана емес, сол дәстүрлерді дамытушы, жаңғыртып байытушы. Бұл роцеске әркезеңде Қазақстан аумағына жан- жақтан келген көшпелі тайплар мен халықтардың, сондай-ақ Ресей, Орта Азия халықтарының да мәдениеті әсер етті.ХIХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында қазақ халқының дәстүрлі қолөнері айтарлықтай жоғары деңгейге көтерілді. Революцияға дейінгі қолөнердің дамуына қазақ қуымының әлеуметтік экономикалық жағдайы, көшпелі өміден біртіндеп отырықшылдыққа көшу процесі,көрші елдермен әсіресе Ресеймен сауда қатынасының, шарушылық және мәдени байлаыстарының арта түсуі, тағы да басқа коптеген ішкі және сыртқы факторлардың әсері айтарлықтай мүмкіндігі болмағандықтан, халық шеберлері жасағандарын пайдаланды.Қазақ халқының қолөнерінің дамуын этнографиялық тұрғыдан зерттудің ғылым үшін маңызы өте зор. Өйткені қазақтың қолөнері- жалпы халық мәдениетінің ішіндегі негізгі салалардың бірі. Қазақ халқының тұрмысында ежелден бері ағаштан жасалатын үй бұйымдарының алатын орны ерекше .Ағаш өңдеу өнерінің іскерлікпен қатар қырауыр еңбекті, шынайы талғамды аса қажет ететін түрі-киіз үй сүйегін жасайтын үйшілер ісі. Киіз үй сүйегі, яғни керегесі мен уықтары, көбінесе өзен жағасындағы өсетін әр түрлі талдардан жасалған. Оған Қазақстанның әр өңірінде өсетін: тал, көк тал, қара тал бозтал құба тал сияқты түрлері пайдаланылған. Тал халық тәжірибесі бойынша, киіз үй сүйегін жасауға ең қолайлы ағаш түрі деп танылған.Үйшіге қажетті жабдықтар: қуыс жоңғы,тесе шот, шаппа шот, балта, қашау, қол ара. Олар бұл саймандармен бірге кереге, уық және шаңырақ жасауға арналған әр түрлі қарапайым қалыптар мен кепкен ағашты жібітуге арналған қоз, мор, обын деп аталатын ыстық пештерді де пайдалана білген. Ежелден көшіп – қонып, мал баққан қазақ халқы үшін көліктің негізгі түрі - ат болды.
Сәндік қолданбалы өнер туындыларын жасау үшін ең көп қолданылатын материалдың бірі-киіз. Жүннен жасалған бұйымдардың ішінен кілем, текемет, сырмақ алаша, тұскиіз, қоржын түрлерін атауға болады
Тоқыма өнерінің түрлері-кілем, алаша, ши тоқу, өнері жылдан-жылға дамып келеді. Әсіресе қолөнер кәсібімен айналысқан шеберлер шығармашылығы қазақ халқының мәдениетін жаңа қырынан байытып отырды. Қолөнерге әр дәуір өзінше өшпес із қалдырып көркемдік жағыныан өз әсерін тигізеді. Қолөнер туындылары айналадағы құбылыс, күнделікті кәсіп, қоғамдық құрылысқа қарай өзгеріп, ұрпақтан – ұрпаққа мирас болып келеді. Ғасырлар бойы екшеліп, көркемдік сапасы артып, күні бүгінге дейін жеткен қолөнер қазіргі заманмен ұштасуда. Халық шеберлері тек қана жеке адамның мұқтажын өтеп қойған жоқ, ұлттық өнерді дамытуға ерекше үлес қосты.
Мектепте бейнелеу өнері сабағында оқушыларға көркемдік білім, эстетикалық тәрбие беріп, шығармашылық белсенділікке баулу басты міндеттің бірі. Өнер таусылмас қазына, жұтамас байлық дейді дана халқымыз.Ұлттық өнеріміз төлтума бітім, қасиетімен, көркемдік мән – мағынасымен, шын мәнінде, халқымыздың ғасырлар талғамынан өткен қазына.Осы ұлттық өнерді жоғалтпай үйреніп, ары қарай дамытуымыз қажет. Ұлттық өнердің көне оқыту тәсілдерін дәстүрін жаңа ғылыми негізге салып, жаңа ғылыми ізденістер арқылы көптеген мәелелерді шешуге әбден болады.Көне де көркем сәндік дүниені жүйелі, мақсатты түрде таныстыру арқылы жеңіл және аз уақыт ішінде жемісті де тиімді білім- тәрбие беру жүйесі жеңіл және аз уақыт ішінде жемісті де тиімді білім-тәрбие беру жүйесі жасалуда. Адамның эстетикалық талғамын, идеалға ұмтылу, қабылдау және адамгершілік қасиеттерін қалыптстыруда ұлттық өнер туындыларының орны ерекше. Ұлттық өнердің құндылығы сонда, ол адамгершілкті дамытуға бағытталған дей отырып өз тәжірибемде ұлтымыздың бай мұрасын плитраға топтастыру арқылы баланың осы сабақта өз бойына жинаған құндылықтарын көрсеткім келеді.

үстерін анықтауүстерін анықтауүстерін анықтауүстерін анықтауүстерін анықтау

Ұлттық өнер туындыларының көркемдік бағасының артуы, мәдениет қатынастарының жетліуіне, қоғам дамуының заңдылығына байланысты.Осыдан келіп ұлттық көркем өнер түрлерінің дәстүрлік, әлеуметтік мәні күшейеді.

Сабақтың тақырыбы: Ұлттық сәндік қолданбалы өнер
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнері жайлы мағлұмттар беру. Ою-өрнектердің түрлерімен танысу.
Дамытушылығы:Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру. Сурет салуға қабілетін шындау.
Тәрбиелілігі: Табиғатпен берілген жеке қабылдау қасиеттерін ояту
Сабаққа қажетті құрал- жабдықтар:Дидактикалық көрнекілік құралдар, репродукция, халық шеберлерінің еңбектері, ою- өрнек түрлері салынған көрнекіліктер т.б.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
Сабақтың әдісі:Түсіндірме, топтастыру, сұрақ жауап, талдау жинақтау.
Сабақтың жүрісі: Ұйымдастыру.
1.Қызығушылықты ояту.
Сәндік қолданбалы өнер; ою-өрнек, темір өңдеу, ағаш өңдеу,зергерлік бұйымдарын таныта отырып, қазақ халқының қолданбалы қолөнерінен мағлұмат беру.
2.Жаңа сабақ:

Сабақты сызбаның көмегімен оқушыларға таныту.
3.Ой қорыту- Танып біл ойыны.
Берілген суреттерді осы сызбаға орналастыру. Ойынның мақсаты жаңа сабақты оқушылардың қаншалықты меңгергенін анықтау. Сурет соңындағы берілген сұрақтарға оқушылардан жауап алу.
4. Ой шақыру.
Оқушыларды топқа бөліп, топ жетекшілері қалаған ұлттық сәндік қолданбалы өнердің түрлерімен жұмыс жасау.(Ұсталар, зергерлер, ағаш шеберлері, ісмерлер.) Суреттер салғызу.
5.Пәнаралық байланыс:
1-топ Зергерлер: Ф. Оңғарсынова Зергер
2-топ Ұсталар: Ш.Смаханұлы Он саусақ
3- топ Ағаш шеберлері: Киіз үй
4-топ Ісмерлер: Ф.Оңғарсынова Ою
6. Сабақты қорытындылау.
Суретті тест (4топқа-4 тест)
7. Бағалау. (Бағалау парағы бойынша)
Сабақтың соңында өзімнің түйгенім:

Кім еді сенің есімің Ашайық оның шешімін
Өз-өзіңді таны...
Мақсаты: Оқушыларға өз есімдерінің шығу тарихы жайлы әңгімелесу
Тәрбиелік мәні: Оқушылардың өз есімдеріне лайық азамат болуға тәрбиелеу
Көрнекілігі: Ұлағатты сөздер :
Өзіңді танығаның-бүкіл ғаламды танығаның
(қағида)
Компьютер, маркерлер, таратпа бетшелер, бөлімдік анық тама, кесте буындары, бағалау кестесі, қуыршақтар.
Мұғалім: Жас сәби іңгәлап жар салып,т жарық дүниеге келген кезде, аспан әлеміне оның анықтайтын жарық жұлдыз пайда болады дейді. Адамның мінезі мен тағдырына оның шоқжұлдызы да әсер етеді. Әрине бала дүниеге келгеннен кейін оған ата-анасының берген есімінің маңызы зор. Бала туғаннан кейін ел ішіндегі аузы дуалы қарияға немесе атасына, әжесіне немересінің атын қойғызады. Кейде Қырықтың бірі-Қыдыр деп, құдайы қонаққа да баланың атын қойғызатын сәттер болады. Көбіне, молданы әкеп азан шақырып, баланың атын қойдырған. Ат қоюдың өзінен де халықтың ұлттық ерекшелігі таным-түйсігі, ой-арманы айқын көрініп тұрады. Абзал-араб тілінен енген. Ардақты, аса қадірлі, ең құрметті
Азамат - араб сөзі
1)ұлылық, даңқ;
2) нағыз жігіт;
3) саналы адам;
Азат - иран сөзі. Ерікті, еркін тәуелсіз адам. Әйгерім - әй және керім сөздерінен жасалған біріккен тұлғалы есім Әлия - араб сөзі. Құны, бағасы артық, биік, жоғары. Айбек - қазақ сөзі. Берік мықты. Сәби ғұмырлы, беделді болсын деген тілекпен қойылған есім. Аян - қазақ сөзі. Көпке белгілі, жұртқа мәлім.
Әділ-араб сөзі. Шыншылдық, ақиқат, дұрыстық
Гүлдана- тәжік сөзі. Сұлу, дана, данышпан, білгір
Талғат-араб сөзі. Өң, түр, келбет, рең, жүз, әдемілік, сұлулық
Нұрсұлтан-араб сөзі. Әділ, нұрлы, сұлтан
Индира - үндіше Ай

І. Өз атыңның қойылу тарихы, себебі
Мақсаты: Оқушылардың өз есімдерінің шығу тарихы туралы
әңгімелесу.
Сұрақтар: 1. Атың кім?
2. Есіміңді кім қойды?
3. Есімің нені білдіреді?
4. Өз есіміңе ризасың ба?

ІІ. Аттастыру байқауы
Мақсаты: Әр бала өзі аттас атақты есімдерді атау керек. Кімнің
атақты аттасы көп болса, сол бала жеңімпаз атанады.

ІІІ. Ең ұзақ есім байқауы
Мақсаты: Әр бала өзінің есімін дауыстап айтып, ондағы әріптерді
санайды. Есімінде ең көп әріп бар оқушыны анықтау.

ІV. Өз досыңды танып ал ұлдар ойыны
Мақсаты: Ортаға бір ойыншыны шығарып,оның көзін байлайды. Ойыншыны жан-жағында тұрған қатысушылардың ішінен сұлбасы бойынша досын тауып, атын атайды. Оқушыны аңғарпаздалыққа, байқағыштыққа тәрбиелеу, достық сезімін қалыптастыру.

V. Біздің құрған есімдер байқауы
Мақсаты: Берілген кесте буындар арқылы оқушылар неғұрлым көп адам есімдерін құрастыруға тырысады. Көп есім құрастырған оқушы жеңімпаз атанады.
(ер, лан, ай, дос, ас, қар, бол, нұр, ат, ар)

VІ. Қуыршақтың есімін тап атты қыздар ойыны
Мақсаты: Қуыршақтың қалтасында қағазда оның есімі жазылған. Қуыршақтың жасырын атын табу керек. Қуыршақтың есімін тапқан бала сол қуыршақты сыйға алады.
1.Абай атамыз ғашық болған бойжеткен. Есімінің бір буыны - Жер планетасының серігі.
2. Махаббат символы атанған ару, есімінің бір бөлігі - матаның түрін білдіреді.
3. Бөбек қорының президентінің есімімен аттас.
4. Бұлбұл әнші, Қазақстанға еңбегі сіңген әртіс есәмәмен аттас, атының бір бөлігі-хош иісті табиғат өсімдігі

VІІ. Адамдар есімдері кездесетін әндер аукционы
Мақсаты: Оқушылрдың өнерге құштарлығын арттыру, есімдер кездесетін әндерді орындау шеберлігін байқау. Жалқаубек, Алтынай ,Еламан, Жамалым, Айқаракөз ,Ақбаян, Әселім, Құралай, т.б.