Қаржы жүйесі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ-да 1993жылы ақша реформасы жүргізудің негізгі себебі ақша белгісін тұрақтандыру себебі КСРО ыдырағаннан кейін екі жыл аралығында кеңестік рубль бұрынғы одақтас республиканың орнына құрылған ТМД елдерінде біртектес ақшаретінде қолданды. 1991жылы қаңтарда КСРО мемлекетінің банкінің 1961жылы үлгідегі ақша бегісін төлемге қабылдамау және оларды айырбастау тәртібімен қолма-қол ақша беруді шектеу туралы президент жарлығы шықты. 1992жылы і-жартысында ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ-ның президенті, үкіметі жоғары кеңесі қазаөстанға өз валютасын енгізу қажеттерін түсініп құпия түрде Қазақстан ның валютасының пішімін дайындайтын топ құрып оны басып шығаратын шетелдік фермамен кеісімге қол қойды. 1993 жылы наурызда Англияда Харриссон және ұлдары атты жеке фермада қажетті мөлшерде ұлттық валютаны дайындап Алматыға жеткізді. 1993 жылы 12 қарашады ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ-ның президенті Н.Назарбаев ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ұлттық валюта енгізу туралы жарғы шығады. Бұл жарлықта: 1993 жылы 15 қарашада 800-ден бастап ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ –да Ұлттық валютатеңге енгізілсін делінген. Сонымен 18 қарашадан бастап теңге заңды төлем туралы болып тағайындалды. Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген елдегі ақша айналысын ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Әрбір мемлекеттің өзінің ұлттық ақша жүйесі бар.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ-ның ақша жүйесі 1995 жылы 30-наурыздағы «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ-ыс ұлттық банкі туралы» ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ президентінің заң күші бар жарлығыны сәйкес ұйымдастырылған. Жарғы ақша айналысын ұйымдастырунегізінен және формаларын белгіледі, онда ресми ақша бірлігі, ақшабілгілерінің эмиссиясы, сонымен қатар манеталарды жасау тәртібі, ақша айналысын ұйымдастырып және реттеу тәртіптері қамтылады.
Ақша жүйесі келесі элементтерден тұрады:
Ақша бірлігінің атауы. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ-ның ақша бірлігі ретінде 100 тиыннан құралған 1 теңге болып табылады.
Ақша белгілерінің түрлері. Егер 1991жылы 1-қаңтарына дейін айналыста қазыналық бейлеттер болса, онда қазіргі кездре ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ақша белгілері болып олардың өсу құны бойынша төлемнің барлық түріне қабылдайтын банкнотарлармен манетаолардан құралады. Олар ұлттық баныктің міндеттісі болып табылады және барлық активтермен қамтамасыз етіледі.
Эмиссия тәртібі.
Қолма-қол ақшаларда шығарып, олардың айналысын ұйымдастыру және айналысын шығаруды ұлттық банктың қолма-қолсыз ақша эквивалентін алумен банк ноталарымен манеталарда сату формасында жүзеге асырады.
Ақша түрлері: Заңды төлем құралы болып табылатын: қағаз және несие ақшалар беиметализм-бұл ақша жүйесінде жалпы құндық эквивалент ролін заңды түрде екі метал атқарады. Алтын және күмісманеталар кең көлемде соғылып, еркін айналысқа түсті, бейметализмнің үш түрі болды:
1) Паральлелді валюта жүйесі, алтын және күміс манеталар арасындағы қатынас металдық нарықтық бағасына сәйкес стихиялы түрде бекітілді.
2) Қосарлау валюта жүйесі, бұл қатыныасты мемлекет анықтады.
3) «Ақсақ» валюта жүйесі, күміс манеталар алтын белгісі болып қалыптасады.
Манетализм-жалпыға эквивалент ролін бір ғана метал атқаратын ақша жүйесі. Алтын манетализімі ағаш рет Ұлыбританияда 1816жылы, Германияда 1871-1873жылы, Францияда 1876-1878 жылы, ресеймен Жапонияда 1897 жылы, АҚШ-та 1900жылы белгіленді. Күміс манетализм ресейден 1834-1852 жылы, Үндістанда 1852-1893жылы, Нидерландыда 1847-1875жылы қолданылды.
Қаржының қызметтері:
Мемлекеттің қаржы қызметтері толып жатқан және алуан міндеттерді орндау түрінде көрінеді. Ол мемлекеттік қорларын құру бөлу және пайдалану сияқты үш бағытта әрекет етеді. Мұның басты әлеуметті бақылау қызметі.
Мемлекеттік қаржы қызметің ашылу түрлілігі қаржы жүйесінің құрылымдық ерекшеліктермен анықталады. Мемлекет мемлекеттік кәсіпорындар қаржыларының сақтық қорларының бюжеттік және несие ресурстарын құру, бөлу жәнепайдалану қызметін жүзеге асырып, өз ықпалын сан түрлі орталықтандырылған және орталықтандырлмаған ақша қорларына, сонымен қатар шарушылық жүргізуді басқада меншік формаларының ақша қаражаттарына да таратады.
Қаржы қызметі мазмұнына, ролімен ауқымына қарай мемлекеттік басқару түрінде атқарылады. Жоғарғы оргыны жоғарғы кеңес, төменгі буын жергілікті насихаттап, орындаушы үкімет билігін президент министрлер кабинете, жер жерлерді жергілікті әкімдер жүзеге асырады. Кәсіпорын қызметі экономикалық реттеу жүйедегі қаржылық жоспарлаудың алатын ролі ерекше. Қаржылық жоспарлау кәсіпорындарға қажетті қаржы ресурыстарының қамтамасыз ету және кәсіп орындарының қаржылық іс әрекетінің тиімділігін арттыру бойынша қаржылық көрсеткіштермен жоспарлаудың жүйесін жасау процесі болып табылады. Кәсіпопынның қаржы жоспарлары бұл сұранысқа ие тауарларды анықтау, қаржыландыру көздерін таңдау, қаржа ресурстарын үйлестіру, қаржы төлемінің жүзеге асыруын бақылау құжаты боып табылады.
Қаржылықты жоспарлаудың үш негізгі принціпі бар.
1. Сәйкестірлік бұл принціп бойынша ағымдағы активтердің сатып алуын қысқа мерзімді қаржы көздері есебінен жоспарлау, яғни банктың қысқа мерзімді несиесін алу намесе жеткізіп беруден комерциялық несие алу керек.
2. Әрдайым жұмыс капиталына деген қажеттіліктіңбөлу принціпі бұл кәсіпорындардың айналмалы қаржылары қысқа мерзімді қарыздар сомасын асып түсу керек.
3. Ақша қорларының шамадан тыс артық болу принціпі мұндай жоспарлау кезінде, ақша есеп шотын төменгі деңгейге жеткізуге болмайды. Қазіргі жағдайда теориялық тұжырымдар көрсетіп отырғандай тарататын жоспарлау екі негізден тұрады.
1. Болжау.
2. Шешім қабылдау.
Қаржылық божау мына әдістердің көлемімен жүзеге асырылады.
1. Экстраполятция әдісі-ол қаржылық көрсеткіштерді олардың динамикасын, есеп қисаптар есепті кезендер жетістіктері олардың өсуі немесе төмендіктерінің салыстырмалы тұрақты қарқынына түзету негізінде жүргізілді. Оның кемшіліктері: а) ішкі шаруашылық зерттеуді анықтауды есепке алмайды.
б) материалдық және ақша ресурстарын пайдалануға теріс әсер етеді.
2. Нормативтік әдіс-жоспарлы қаржылық көрсеткіштер белгіленген нормалармен нормалардың негізінде есептеліп шығарылады.
3. Математикалық үлгілеу әдісі – процнсінің үлгісін құру және оны қаржа салаларында көшіру іс-әрекетін жүзеге асырады.
4. Баланыстық әдіс—шығындардың оларды жабу көздерімен үйлесуін сонымен бірге өңдірістік және қаржылы қорлардың өзара үйлесуін қарастырды.
5. Сараптық бағалау әдісі: Жоспарлауобектілерінің параметрін
анықтау әдісін білікті сарапшылардың тәжірбесін пайдалануды қажет етеді