Кәсіпорынның құрал-сайман шаруашылығын ұйымдастыру

Кәсіпорынның құрал-сайман шаруашылығын ұйымдастыру
1. Өнеркәсіптің құрал-жабдықтармен қамтамасыз етудің мәні мен міндеттері
2. Техникалық жабдықтау
Өнеркәсіптік өнім өндіру кезінде құрал-саймандар, жабдықтар және тағы басқа көптеген технологиялық кұралдар кеңінен пайдаланылады. Кәсіпорында көп бөлшекті, конструкциясы күрделі бүйымдарды ендіру үшін мыңдаған типтік размерлі құрал-саймандарды қолданады. Технологиялық жабдықтардық сапасына, оларга қойылатын талаптарға байланысты өндірілетін өнімнің техникалық деңгейі, өндірістің тиімділігі анықталады.
Кәсіпорынның құрал-сайман шаруашылығы өндірісті технологиялық жабдықтармен қамтамасыз ету, оны сақтау, қолдану жэне жөндеу жұмыстарын жүргізуді басқару үшін бір жерге орталықтандырады. Құрал-сайман шаруашылығының негізгі міндеттеріне кәсіпорынның жабдықтарға қажеттілігін анықтау, құралдарды пайдалануды және оларды қолдану кезінде техникалық бақылауды ұйымдастыру, кұрал-сайман шаруашылығьн жетілдіру шараларын дайындау жатады.
Кәсіпорынның құрал-сайман шаруашылығының құрамына құрал-сайман бөлімі, технологиялық жабдықтарды дайындау цехтары, орталық кұрал-сайман қоймасы, цехтың құрал-сайман тарату қоймалары, құрал-саймандарды қайрау, жөндеу шеберханалары кіреді. Өндірістік цехтарда қүрал-саймандар мен қызмет көрсетуді ұйымдастырумен құрал-сайман шаруашылығы айналысады.
Қолданылатын қүралдардың әр түрлілігін ескере отырып, өндірісте оларды дайындауды жэне қолдануды болжау үшін онын нақты жіктемесі жасалып, индекстелуі қажет. Жабдықтарды жіктеу негізінде өндірістік-техникалық жэне конструкциялық белгілері бойынша оның топтамасы жасалады. Кэсіпорында толығымен қолданылытын құрал-саймандарды пайдалану сипаты бойынша арнайы және стандартты болып бөлінеді. Арнайы қүрал ретінде нақты операцияда белгілі бұйымды өндіруге ғана қолданылатьш құрал-саймандарды айтады. Оны тұтынатын кәсіпорындардьщ өздері дайындайды. Стандартгы деп әр түрлі бөлшектерді өңдеу үшін қолданылатын құрал-саймандарды айтады. Олар кұрал-сайман шығаратын зауыттарда өндіріледі. Құрал-саймандар атқаратын қызметіне қарай бақылау-өлшеуші, технологиялық жабдықтар болып бөлінеді.
Құрал-саймандар, мысалы, темір өндеуші құралдар бойынша мынадай топтарға бөлінеді: кесуші, өлшеуші, монтаждау, қосалқы құралдар және т.б. Олардың әрқайсысы, мысалы, кесу құралдарының класы сияқты топтарға бөлінеді; кіші класстар өз кезегінде топтарға, топтар кіші топтарға, кіші топтар түрлерге, соңғылары тағы басқа түрлерге бөлінеді.
Құрал-жабдықтарға деген кәсіпорынның қажеттілігін анықтау үшін бағдарламаға сәйкес құрал-жабдықтардың шығындарын анықтау, кәсіпорынның қалыпты жұмысын қамтамасыз ететін құрал-жабдықтардың қорларын есептеу, өндірісті құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету жоспарын қүру қажет болады. Кәсіпорынның құралдарға қажетгілігін жұмсау және айналым қорларынан қүралады. Жұмсау қорлары деп өндірістік бағдарламада карастырылғандай, өнімдерді дайындау үрдісінде толық пайдаланылатын қүралдарды айтады. Олар құрал-саймандардың жұмсау мөлшері бойынша есептеледі. Соңғылары өндіріс түріне, кұралды қолдану ерекшеліктеріне, оны пайдалану шарттарына байланысты әр түрлі әдістермен анықталады. Сондай-ақ, сериялық және жаппай өндірісте бөлшек бойынша мөлшерлер, ал біртекті жэне үсақ сериялы өндірісте іріленген жұмсау мөлшерлері қолданылады.
Жаппай жэне сериялық өндіріс шартында өндірістік жылдық бағдарламаны орындау үшін кесуші құралдардың жұмсау мөлшерін есептеу құралдың түрі, әрбір өңделетін бөлшектер, яғни мына формула бойынша есептеледі:

n =N* T маш /Ттозу(-Ка)60
мүнда:
п — таңдалған бірлікке жүмсау нормасы (100, 1000 жэне т.б. өңделетін бөлшектер), дана;
N — жүмсау мөлшеріне қатысты өңделетін бөлшектер саны;
Тм — берілген құралмен бір бөлікті өңдеудегі машиналық уақыт, мин;
Т — қүралдардың толық тозғанға дейін қызмет ету мерзімі, сағ;
Ка — құралдардың кездейсоқ азаю коэффициенті (0,05-0,1 шегінде қолданылады).
Тозғанға дейінгі қүралдың қызмет ету мерзімі былай анықталады:
Т =(а . + 1)T
тозу ч каит ' сt
T ct — екі қайта қайрау арасындагы кұралдың жұмыс істеу уақыты.
а - құралдың толық тозуына дейінгі қайта қайрау саны.
Өз кезегінде қайта қайрау саны іс құралдың кесетін бөлігін қайрау мүмкін мөлшерінің шамасын бір қайта қайрау кезінде алынатын бір қабатының шамасына бөлудің жеке бөлігі болып саналады.
Жұмсау мөлшерін қолдана отырып, өндірістік бағдарламаға кесуші кұралдың жұмсау қорларына қажеттілігін анықтау қиын емес. Ол үшін бағдарлама бойынша өндеуге жататын бөлшектер санын сол бірлікте жұмсау мөлшеріне көбейту қажет.
Біртекті және аз сериялы ендіріс шартында кесуші құралдардың жүмсау мөлшері машина уақытындағы берілген құралдың үлестік қатысуынан, олардың жұмысынын 100 және 1000 сағатьша бір типті станок тобының шегінде тығыз әр құралдың түрі бойынша бекітіледі.
Оны мына формула бойынша есептеуге болады:
N= Tч Км.ш.Кд/Т бұйым

мұнда:
п — жұмсау мөлшері есептелінетін құрал-жабдық жұмысьша (Tч) қажет кесуші құралдың жұмсау мөлшері, сагат;
Км.ш - берілген құрал тобы үшін бір даналық уақыттың машиналық уақытқа қатынасын сипаттайтыи коэффициент;
Кд - жалпы машиналық жүмыстағы құралдың түрінің үлестік қатысу коэффициенті;
Кмш - өндіріс түрі мен қүрал-жабдықтардың түріне байланысты болады, бүл коэффициент жеке ендірісте ол 0,4-0,6 ал аз немесе үсақ сериялы өндірісте 0,7-0,8-ге тең болады.
Кәсіпорынның өздері шығаратын жеке мөлшерлерімен қатар, машина жасау зауыты 100, 1000 бөліктерге құралдардың салалық жұмсау мөлшерін кең қолданады. Жүмсау мөлшерін қолдана жэне жоспарлы жылы берілген қүрал-жабдықтың тобының жалпы жүмыс уақытын біле отырып, кесуші қүралдардың түрлері бойынша жұмсау қорындағы жалпы қажеттілікті анықтайды.
Берілген әдістеме бойынша тек қана жүмсау мөлшерін ғана емес, сонымен катар құралға қажеттілікті де есептеуге болады. Есеп 1 кесте көмегімен жүргізіледі. Өлшеуіш қүралдардың шығыны олардың қолданылу жиілігі және тозуына байланысты болады. Бағдарлама бойынша өлшеуіш құралдарға қажетгілікті анықтау үшін мына формула қолданылады:
мұнда:
N= NZқ a/Zк.тозу (1-Kа)
п - багдарламаға сэйкес олшеу құралдарының шығыны, дана;
Zқ — бір бөлікке елшеу мөлшері (саны);
а — бөлікті қамту деңгейін бақылауды сипаттайтын коэффи-циент;
N бөліктер санын өлшеу үшін қолданылатьш құрал;
Zк.тозу -толық тозуға дейін өлшеу санымен көрсетілген құ-ралдардың тозу тұрақтылыгы;
Ка-олшеу құралының кездейсоқ азаю коэффициенті.
Жүмсау қорларымен қатар жабдықтардың айналым қорлары есептеледі, яғни өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін оның минималды қажетті көлемі анықталады.
Айналым қоры цехтардағы пайдалану қорлары жэне орталык құрал-сайман қоймаларындағы запастар жиынтығынан тұрады.
Орталық құрал-сайман қорларында (ОҚҚ) технологиялық құрал-саймандардың қорларын реттеу жэне қалыптастыру не-гізін "максимум-минимум" жүйесі қүрайды. Ол ОҚҚ-дағы қүрал-саймандардың эр түріне максимум-минимум қорларының мелшерлері бекітіліп, сэйкес болуы керек. "Максимум-минимум" жүйесі қүрал-сайман запастары-ағымдық жэне сақтандыру деп 2-ге бөлінеді. Ағымдағы запас-өндірісті құрал-саймандармен үздіксіз қамтамасыз ету үшін қолданылады. Көрсетілген кезең аралығында ағымдағы қор мөлшері қатысты өзгеріп отырады, яғни тапсырыс берілген құрал-сайман партиясының түсу кезіндегі максимумнан келесі партияның түсу кезеңіне дейін (нөлге дейін) өзгереді.
Сақтандыру қоры - құралдардың түрақты түсуінде тоқтап қалу немесе үзіліс пайда болған жағдайда өндіріс жүмысының ырғақтылығын қамтамасыз етуге арналған. Сақтандыру қоры әрқашан қоймада болуы керек, сондықтан ол өндірісті құрал-сайманмен қамтамасыз ету үшін қажетгі минималды қорды білдіреді.
Минималды сақтандыру қоры (З) нақты құралдарға орташа күндік қажеттілігін (Нк), оның кезекті партиясын тез дайындау күндеріне (Т ) көбейту арқылы есептеледі.
3min=Н хТ
к орт
Максималды запасқа тоқталсақ, онда ол ағымдағы запасты тұрақты жаңарту шарты үшін есептеледі жэне мына формула бойыыша анықталады:
Зmax= Н хТ +3
: күв н гаш

мұнда:
Т - құрал-саймандарды қальшты жағдайда дайындау жэне сатып алудың қойманы олардың келесі партиясымен жабдықтау кезеңінің ұзақтығы, тәулік (күн).
Құрал-сайман запастары қорларын нормативті деңгейде қам-тамасыз ету нсмесс ұстау үшін минималдыдан эрқашан төмен бо-латыидай тапсырыс берудің жаңа жүйесі қажет.
Ол үшін "тапсырыс беру нүктесі" бекітіледі, яғни саймандардың кезекті партиясын сатып алуына немесе дайындауында тапсырыс берілетін құрал қорының мөлшері. Тапсырыс нүктесінің шамасы мына формуламен анықталады:
3 =3.+Н хТ
т.р min кун тол
мұнда:
Т - қорды толтыру кезеңі (тапсырыс беру сәтінен коймаға тапсырыс партиясының түсуіне дейін), күн.
Өндірісті қүрал-саймандармен қамтамасыз ету жоспарын құру келссі белімдер бойынша жүргізіледі:
1. Өндірістің құрал-сайманға қажеттілігін анықтау;
2. Жаңа өндірісті қамтамасыз ету;
3. Цехтың айналым қорларының өзгеруі;
4. ОҚҚ қорларының өзгеруі;
5. Шетке қүрал-саймандарды дайындау.
Бөлімдер бойынша есеп нэтижесінің қосындысы жалпы кэ-сіпорын бойьшша сонғы қажеттілікті анықтайды. Бүл қажетгілікті жабу көздеріне өз өндірісі және шеттен құралдарды қамту жатады. Кәсіпорынньщ қүрал өндірісі бөлімшелерінде дайындауга жататын, технологиялық құрал-саймандар номенклатурасын және көлемін анықтау кезінде кэсіпорынның технологиялық қүралдарға қажеггілігі, қорлардан алынган күрал-саймандардың номеклатурасы мен көлемін анықтау ескеріледі.
Өнеркәсіптік кәсіпорындарда құрал-саймандарды ұйымдастыруды жетілдіру кәсіпорынның тиімділігін арггырудың негізгі көзі болып саналады. Мысалы, оларға:
- ең бірінші, стандарттық қүрал-сайман өндірісінің орталықтандыруы және мамақцануы;
- арнайы жабдықтардьщ унификациясы жэне стандартизациясы; кэсіпорында технологиялық жабдықтарды қайта құру немесе қалпына келтіру бойынша жұмыстарды кеңейту;
- жұмыс орындарын жабдықтармен қамтамасыз ету әдістерін жэне прогрессивті жүйелерді қолдануды кеңейту;
- технологиялық жабдықтарды және қүралдардьщ арнайы қоймаларын қүру, қоймалық опсрацияларды автоматгандыру негізінде құрал-сайман қоймаларының жұмыстық жүйесін күру;
- оперативті-өндірістік жоспарлаудың алдыңғы қатарлы жүйелерінің және құрал-сайманмен қызмет көрсетуді ұйымдастыруына есептің кең енгізіліуі;
- технологиялық жабдықтардың жағдайьша жэне оның эксплуатациясының ережелерінің сақталуын қадағалау жэне бақылауды жүзеге асыру.
- "қүрал-саймандармен қызмет көрсету" жүйесІн енгізу арқылы оларды бақылауды іске асыру жэне т.б. шаралар жатады.
Кэсіпорынньщ қүрал өндірісі бөлімшелерінде дайындауга жататын, технологиялық құрал-саймандар номенклатурасын және көлемін анықтау кезінде кэсіпорынның технологиялық қүралдарға қажеггілігі, қорлардан алынган күрал-саймандардың номеклатурасы мен көлемін анықтау ескеріледі.