Сұйықтың тұтқырлығы
Тұтқырлық – сұйықтар мен газдардың негізгі қасиеттерінің бірі. Мысалы, машиналарды майлау үшін жанармайды алдын ала тұтқырлығына қарап таңдап алады. Сұйық тұтқырлығының температураға байланыстылығын өте күшті болады. Себебі сұйықтың температурасы жоғарылап кризистік температураға жеткенде (мысалы, суды алсақ ол 1000с-та қайнап буға айналады) басқа фазаға өтеді. Әсіресе майлар тұтқырлығының тәуелділігі күшті , мысалы, температурасы 180 С-тан 400 С-қа дейін көтерілгенде кастор майының тұтқырлығы төрт еседей кемиді.
Барлық нақты сұйықтардың бір қабаты екінші қабатымен салыстырғанда орын ауыстырса, онда азды-көпті үйкеліс күші пайда болады. Шапшаңырақ қозғалатын қабат тарапынан жай қозғалатын қабатқа үдетуші күш әсер етеді. Керісінше, жай қозғалатын қабат тарапынан шапшаң қозғалатын қабатқа бөгеуші күш әсер етеді. Бұл күштер ішкі үйкеліс күштері деп аталады, олар қабаттардың бетіне жүргізілген жанама бойымен бағытталады. Ішкі үйкеліс күшінің шамасы сұйық ағысының v жылдамдығы бір қабаттан екінші қабатқа көшкенде қаншалықты шапшаң өзгеретіндігіне тәуелді және қарастырылып отырған сұйық қабаты бетінің S ауданы неғұрлым үлкен болса, соғұрлым зор болады. Мысалы, бірінен-бірі Δh қашықтықтағы сұйықтың екі қабаты v1 және v2 жылдамдықпен ақсын (v1- v2=Δv) делік. Қабаттардың Δh арақашықтығын өлшегенде бағыт сол қабаттардың ағыс жылдамдығына перпендикуляр болсын. Сонда ΔvΔh шамасы бір қабаттан екінші қабатқа көшкенде жылдамдықтың қаншалықты шапшаң өзгеретіндігін көрсетеді, оны жылдамдық градиенті деп атайды. Ньютон алғаш рет сұйықтың екі қабатының арасындағы үйкеліс күші жылдамдықтар айырымы мен жанасып тұрған сұйық қабаттары бетінің ауданына тура пропорционал және сол қабаттардың ара қашықтығына кері пропорционал екендігін дәлелдеді.
Тұтқырлық коэффициенті неғұрлым үлкен болған сайын сұйықтың идеал сұйықтан айырмашылығы мен үйкеліс күші соғұрлым үлкен болады.
Тұтқырлық коэффициенттің өлшемділігі:
η=ML-1T-1
Тұтқырлық динамикалық коэффициенті \frac{Hc}{m^2} -пен өлшенеді, яғни жылдамдық градиенті – 1\frac{Hc}{m^2}. Бетінің ауданы 1 м2 сұйық қабаттарының әсерлесу кезіндегі тұтқырлық күші 1 Н болады. Әдетте η коэффициентін тұтқырлықтың абсолюттік коэффициенті деп атайды. Ал осы коэффициенттің берілген сұйықтың тығыздығына (ρ) қатынасы тұтқырлықтың кинетикалық коэффициенті делінеді
Бұл тұтқырлық коэффициентіне кері шама, яғни 1η – аққыштық коэффициенті деп аталады.
Тұтқырлықтың СИ системасындағы өлшем бірлігі1 Па*с, СГС системасындағы тұтқырлық өлшем бірлігі пуаз деп аталады:
1 пуаз = 1 дин*ссм2 =0,1 Н*см2 = 0,1 Па*с.[2]
Мазмұны
1 Заттың тұтқырлығы
2 Судың тұтқырлығы
3 Газ тұтқырлығы
4 Сұйықтың тұтқырлығы
5 Динамиқалық тұтқырлық
6 Қойнауқаттық су тұтқырлығы
7 Қойнауқаттық мұнай тұтқырлығы
8 Сұрыпталған мұнайдың тұтқырлығы
9 Кинематиқалық тұтқырлық
10 Екпінді тұтқырлық
11 Пайдаланған әдебиет
12 Пайдаланған әдебиет
13 Тағы қараңыз
Заттың тұтқырлығы
Сұйық немесе газ түріндегі заттың ығыстыру деформациясына қарсылық көрсету қабілеті.
Судың тұтқырлығы
Судың қозғалысы барысында оның үйкеліс күшін туындату қабілеті. Осы құбылыс ағыс жылдамдығы жоғарырақ судың аталған жылдамдық мөлшері төменірек суға әсер етуін қамтамасыз етеді. Судың тұтқырлығы температура мен сулы ерітіндінің үйірімділігіне тәуелді, оның мөлшері тұтқырлық коэффициентімен бағаланады.
Газ тұтқырлығы
Бір-бірімен жарыса, бірақ әр түрлі жылдамдықтармен жылжыған газ қабаттары аралығында пайда болатын олардың ішкі үйкеліс күші (тұтқырлығы).
Сұйықтың тұтқырлығы
Сұйықтың қозғалысы барысында оның өз өңірінде үйкеліс күшін тудыру қабілеті. Сұйықтың тұтқырлығы қатты жылдамдықпен қозғалған сұйық қабаттарының қозғалысын азырақ жылдамдықпен қозғалған сұйық қабаттарына беруге қабілетті. Сұйықтың тұтқырлығының мөлшері температура көрсеткішіне және ерітіндінің үйірімділігіне тәуелді. Физикалық тұрғыдан сұйықтың тұтқырлығы тұтқырлық коэффицентімен бағаланады.
Динамиқалық тұтқырлық
Динамиқалық тұтқырлық – газ немесе сұйықтықтың бір қабаттының екінші қабатына қатысты жылжу кедергісінің сандық сипаттамасы. Сұйықтың динамикалық түтқырлығы. Ауданы 1 см2 сұйық (су) қабатының 1 смс жылдамдықпен 1 см қашықтыққа қозғалуына қарсылық көрсету күші.
Қойнауқаттық су тұтқырлығы
Мөлшері температура мен ерітінді үйірімділігіне тәуелді болып келетін, судың қозғалысы барысында үйкеліс күшін тудыру қабілеті.
Қойнауқаттық мұнай тұтқырлығы
Мұнайдың қойнауқаттық жағдайлардағы қозғалмалық дәрежесін анықтайтын, сөйтіп мұнай жатынын игеріп алудың өнімділігі мен тиімділігіне айтарлықтай әсер ететін сол мұнайдың өзіндік қабілеті. Бұл қабілеттің мәнін қысым мөлшерлерінде айырмашылықтар бар аралықтарда қойнауқаттық мұнай тамшыларының қозғалуына жасалатын кедергі деп түсіну керек. Бұл көрсеткіш әдетте динамикалық тұтқырлық бірлігімен өлшенеді.
Сұрыпталған мұнайдың тұтқырлығы
Белгілі бір күш әсер еткенде газдан арылған қалыпты жағдайдағы мұнай тамшыларының қозғалыстарына жасалатын кедергі; кинаматикалық (см2сек) немесе динамикалық тұтқырлықтар түрінде есепке алына отырып, әр түрлі мұнай жатындары үшін МПа.сек бірлігінің ондаған бөлігінен жүздеген, тіпті мыңдаған бөлігіне дейінгі аралықтарда өзгереді.
Кинематиқалық тұтқырлық
Кинематиқалық тұтқырлық – газ немесе сұйықтықтын тығыздығына динамиқалық тұткырлықтың қатынасы.
Екпінді тұтқырлық
Екпінді тұтқырлық – екпінді жүктеме әсерінен бұзылу үрдісі нәтижесінде қатты денелердің механиқалық энергияны сіңіруі.
Пайдаланған әдебиет
↑ Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0
↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Сәулет және құрылыс Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: ЭКО ҒӨФ, 2006. – 280 6.ISBN 9965-808-83-Х
↑ Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2
↑ Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық – Алматы: Мұнайшы Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1
Сұйықтың тұтқырлығы
Магниттік тұтқырлық
Сұйықтың динамикалық түтқырлығы
Сұйықтар мен газдардың негізгі қасиеттері
Сұйықтың тұтқырлығын анықтау
Азық-түлік өнімдерінің реологиясы
Қанның реологиялық қасиеттері
Халық тығыздығы
Сұйықтар мен газдардың механикасын зерттейтін физиканың бөлімдері
Сұйықтың тұтқырлығынан
Қазіргі уақытта қалыпты температурада тұтқырлығы жоғары мүнайларды, немесе парафин мөлшері
Сұйықтың қозғалысы