Әлеуметтік және гуманитарлық мәдениеттанудың ерекшеліктері

Осында мәдениеттануда олар басқа ғылымдар аумағында әлі қойылмаған және шешілмеген мәмелелер, зерттеледі.
Соңғы жылдары әлеуметтік-мәдени шындықты математикалық модельдеу методы жиі қолданылады. Осының негізіне мәдениеттің өмір сүруі мен динамикасының белгілі бір заңдылықтарын бөліп көрсетуге мүмкіндік беретін қазіргі ғылыми білімнің деңгейі жатады. Мәдени процестерді математикалық модельдеу және бұл негізінде сәйкес шешімдер қабылдау мүмкіндіктері әлі толық ашылмаған, әйтсе де кейбірқиындықтар, мысалы, кең аумақты және күрделі құрылымды мәдени ақпаратты бірмағыналы және дәл математикалық формулаларға әкеліп тірелмейтіндігі мәселесәнде, туатыны анық.
Ендеше мәдениеттану «адамзатпен жинақталған, материалдық және рухани құндылықтарды тек қарапайым суреттеуге емес, ал жүйелі бірлік ретіндегі адамдық мәдениеттің бүкіл әлемін зерделеуге ұмтылады, ал мәдениеттану тарихы-бұл адамдық мәдениет әлеміне теориялық ой жүргізудің жаңа тәсілдерінің пайда болуы тарихы. Әрбір жаңа концепцияның пайда болуы алғашқысын шығарып тастамайды, сондықтан мәдениеттанулық білім – бұл өзара әрекет, өзара әсер, сұқбат өрісі.

5. Әлеуметтік және гуманитарлық мәдениеттанудың ерекшеліктері

Мәдениеттанудың ең көп тараған анықтамасы оны мәдениет дамуының ең жалпылама заңдылықтары туралы ғылым*1 деп түсіну болып табылады. Бұл анықтама ақиқатқа қайшы келгенімен, әйтсе де пәнді бір жақты көрсетеді. Ол алдымен, оның міндеті болмыс пен ойлаудың жалпылама абстракцияларын зерттеу болып табылатын, мәдениет философиясы саласына жатады. Бірақ «мәдениетте қашанда әлдебір нақтылық бар: бұл шығармашылықтан белгілі бір тегі және тәсілі. Сондықтан кеңістік пен уақытта түрлі мәдениеттер, түрлі формалар мен мәдениет ошақтары өмір сүреді»*2,- деп жазады Б.С.Ерасов. Мәдениеттанулық мәселенің оның жалпылама көрсеткіштерімен шектелмейтінін еске салады. Оның үстіне, мәдениеттің ғылыми статуасы да әлі толық айқындалмаған. Тұтас алынған гуманитарлық білім сияқты, олар табиғи ғылымдар шеңберінде қалыптасқан, ғылымилық критерийлері мәдениеттануды бірқатар себептермен қанағаттандыра алмайды. Сондықтан қашан, сәйкес методтарға сүйенетін, мәдениеттанулық зерттеулердің әлеуметтік-ғылыми сипатын атап өткілері келгенде, ол мәдениет болмысының өркениеттік формаларын, оның нормаларын, дәстүрлерін, әлеуметтік институттарын зерттейтін, әлеуметтік мәдениеттану туралы айта бастайды.*3 Бұл жағдайда ғылыми методология бойынша жүру міндеті және қалай концептуалдық баяндаманың объектісі

1. Қар.: Арнольдов А.И. Введение в культурологию. М., 1993 с.45
2. Ерасов Б.С. Социальная культуралогия. М., 1994 с.29
3. Қар.: Ерасов Б.С. Социальная культуралогия. М., 1994; Основы социалогии Курс лекций /Под ред.А.Г.Эфендиева М., 1994
болсын, солай оның пәні мен методы болсын, оны ол қамтиды. Қажетті
Эмпирикалық және теориялық түрнегіз мәдениеттанулық гипотезалардың анықтығының критериі қызыметін атқарады, оның қолданылуы шектерін анықтайды.
Гуманитарлық рефлекция және оған сай ойлау мәндері қалай әрбір түлғаның қайталанбайтындығымен, оның ішкі дүниесінің эмоциялық күйінің, сезімдерінің дарындылығының ерекшелігімен болсын, солай оның әлеуметтік мәдени ортаға жатуымен болсын, себептеледі.
Біз адам тіршілігінің әлеуметтік формаларын мәдениетте зеттегіміз келе ме немесе керісінше әлеуметтік – мәдени фонемдердің жеке-дара, қайталанбайтын шағылысуын түсінгіміз келе ме, осыған байланысты мәдениеттанудың геологиялық аспектісі – не әлеуметтік, не гуманитарлық таңдалып алынады. Әлеуметтік немесе гуманитарлық бағдарда мәселенің шешілетінінен тәуелсіз-аталып өткен полярлықтар тым шектен тыс мәдениеттанулық абстракциялар сапасында орын алады. Осымен мәдениеттану пәні мен методының қайсыбір ішкі қайшылығы айқындалады.

6. Қазіргі өмірдегі біліктілік және кәсіби мәдениет мәселесі

Өзінің табиғатқа әсері бойынша техносфера неғұрлым қуатты бола берген сайын соғұрлым адам қойылатын кәсібилік сапаларға деген талаптар арта түседі. Өндірістік әрекет экологиялық тепе – теңдікті мәнді бұзбауы үшін, қазір маман, ең азында, технологиялық стандарттарды дәл орындауы қажет. Бұл мақсаттарда өндірістерді басқарудың барынша дәл және күрдей алгоритімдері – адамның машинамен, ара қатынасындағы өзінше «заңгерлік» кодек жасалып жатыр. Жаңа ғылыми техникалық идеяларды апробациялау үшін ерекше тәжірибелік негіз қалыптасып келеді, оның салдарынан инновациялық және репродуктивтік әрекеттер әр түрлі әлеуметтік ортаға ажыратылады. Бұрын, техногендік өркениеттің алыс алғы тарихында, осындай дилемма болмаған. Соның куәсі – ежелгігрек термині «техненің» антикалық түсіндірмесі, «техне» - ежелгілердің түсінігінде, бұл әрі шеберлік, әрі өнер, әрі білім солай, антикалық шебер бір мезгілде түрлі рөлдерде көрінді: идеяның жасаушысы және оның техникалық жүзеге асырушысы: өзінің циялында болашақ сызатын, суреттер; өзінің идеялық ойланылған ойланылғанын табиғи материалғы ендіретін, қолөнерші. Оның дарыны көпқырлы болды, бірақ ол әсемдігі, ол жасаған заттардың қолданбалығы және сапасы бойынша бағаланады.Көненің қолдан шыққан өнері бізге құмырашылық, қару – жарақтың, зергерлік бұйымдар, храмдармен мүсіндер, желкен кемелер мен бақылау аспаптары, көненің көптеген басқа ескерткіштері бойынша белгілі. Жиі атауы жоқ, олар авторлық қолтаңбаның, мәнердің, композициясының қайталанбас жеке – даралығын сақтап келеді. Расында, кейде бізден қайталанбас туындының жасалу процессінің өзі жасарып қалды.
Технологиялық инновацияларға, өркениеттілік прогрестің басымдылықтарына қатынас мәдениет типінен, ұлттық дәстүрлерден, өмір жағдайларынан тәуелді. Бір халықтардың философияға немесе нәзік өнерлерге бейімділігі, басқалардың қызыққандылығы немесе пайымшылдығы, үшіншілердің іскерлігі немесе үшіншілердің іскерлігі немесе аңдағыштығы, ал мүмкін, ұлттық менталиттердің басқа да кейбір ерекшеліктері техносфенаның құрылымен динамикасына шешуші ықпалын тигізді.
Ресейдің әлемдік мәдениеттегі орны туралы көп жазылған. Бүгін де осы жөнінде ғылыми, философиялық, саяси пікірталастар толастар емес. Өзінің географиялық кеңістігінде Шығыспен Батысты қоса отырып, ұлттық мінездің ерекшелігіне әсер еткен, түрлі мәдени ауысуларға біздің еліміз қашанда ашық болды.Бұл өз көрінісін классикалық романдар кейіпкерлерінің философиялық толғауларында, көркем суреттегі лирикалықта, мистикашылдық пен діндарлықта, протарлық революциялық патетика мен көпестік меценаттық та тапты.
Өкінішке орай, ресейлік шындықтың қазіргі көптеген мәселелері біліксіздікпен дилетаннылықтан туындады, ықтимал, олардың да терең тарихи тамырлары бар шығар. Жалаңдық мақсатсыздық пен кәдімгі жалқаулықты билік қуатымен жеңе алмайсың. Адамға қойылған талаптар ең дұрысында оның қызметін жеке түсінушілігі менжауапкершілік сезіміне байланысты ретке келтіреді. Сырттан келетін тәртіптік қысымға жауапжекебастық жауапсыздық және болудан гөрі, көрініс табуға ұмтылу түрінде бола алады.
Неғұлым көп компонентсіздікпен біз кездесетін болсақ, онда соғұрлым біздің біліктілігіміздің артуы қажет екендігі түсінікті. Соқыр, кейде агрессияшыл қарапайым сауатсыздықтың стихиясын жеңу үшін үлкен санаттағы біліктілік бізге қахет. Іс мүдделерін өзінің ойларың мен қылықтарыңды бағындыруға үйрендіруің керек. Қалай көрнекті орыс философы В.Розанов жазғандай осындай шектеуде жігер өзіне заңды табады, ал сонымен бірге, бұрын оны білмейтін, іс-әрекеттер беріктігіне жетеді*1 Мақсаткерлік, жинақылық, шешімдер мен әрекеттер айқындығы тек біліктілік деңгейін ғана сипаттап қоймайды, бірақ онымен бірге өмірге сенімділік пен оптимизм әкеледі.
Сонымен, қуатты технологиялардың пайда болуы біліктілік ұғымын өзгертті; техникалық әрекеттің жаһандық сипаты эмпирикалық жолмен –санап көру мен қателіктер тәсілімен алға жылжуға мүмкіндік бермейді. Адасқан қадамдар мен бұрыс шешімдердің теріс салдарлары қымбаттап кетті. Мамандардың кәсібилік деңгейі – олардың білімдері, квалификациясы, шеберлігі – техникалық жүйенің сенімділігіне, орнықтылығына, болашақтылығына кепіл бола алады. Түпкілікті сипаттама демей-ақ, кәсібилік туралы мыналарды атап өтейік:
- жұмыскердің өндірістік жүйе практикалық бейімділігі, тәртіп,

1 Розанов В Цельчеловеческой жизни М., 1994, с.43
технологиялық амалдарды меңгеру;
- пайдаланудың сенімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- пәнді жетік білу, техникалық ақпаратта еркін бағалау;
- Күрделі жағдайларда дәл шешім қабылдау.
Кәсибилік кәсіби мәдениетінің қажетті, бірақ жеткіліксіз шартын құрастырады. Аталған сапалардың айырмашылығын шебер мен оның көмекшісінің ара қатынасын еске салады; біріншісі мақсаттармен әрекет тәсілдерінің зор таңдау мүмкіндігіне ие бола отырып, екіншісіне стандартталған және техникалық шешілген жұмысты тапсырады.
Маман мәдениеті практикалық тәжірибе арқылы дамиды, бірақ кәсібилік интелектуалдық негіздері білім алумен қалыптасады, оның басты мақсаты - кәсіби биліктілікке жету. Бұл ұғым өзіне мыналарды енгізеді; біріншіден, таңдалған мамандық бойынша кең ақпараттық көкжиек, екіншіден, практикалық және танымдық принциптердің арасында сәйкестік орнықтыруға қабілетті, ақылдың аналитикалық мәнері; үшіншіден, жалпы табиғи – ғылыми заңдарды және табиғи материалдардың қасиеттерін білу. Кәсіпкердің тікелей өзінің кәсібінде шектелгендігің және олардан шығатын тұйық жолдардан аса алмайтындығын атай келе, белгілі неміс философы және социологі Т.Адорно, бұл қауіпке ең жақсы жауап – адамның абыройлығына сай келетін, қоғамды қалыптастыру*1, деп жазды.
Социологтар бойынша интелектуалды және техникалық сұранымдар – бұл қоғам талаптарына жауап. Шынында да, әлеуметтік мүдделіктер мен құндылықтар, көңіл-күйлермен таңдаулар, нормалар мен дәстүрлер анық немесе анық емес әрекеттердің біреулерін алға жылжытады, басқа бағыттарын ұстап тұрады, өсу қарқыны мен басымдылықтарына әсер етеді. «Адамдар және техника мұқтаждықтар мен заттар бірін-бірі өзара жақсыға немесе жаманға құрылымдастырады. Сол немесе басқа өркениет аймағында индивид пен қоғамның құрылымдары техникалық - функционалдық ерекшеліктермен әмбебапты заңдай байланысқан»,2 –деп, атап өтеді Ж. Бодтийяр.
Чехносферяда бүкіл адамдық табиғи мүмкіндіктер – тәндік күштер, сезімдер, интелект – жалғаса береді. Соның арасында, қалай Т. Адорно сынайы жазғандай социологтар техникада тым аз түсінеді, ал техниктерге бүгінгі өмір талаптары тек кейде осындай заттар туралы ойлануға мәжбүрлейді. Әсіресе, - дейді ол, - « техникалық өндірістің өзіндік процестерін қоғамдық тұрғыдан зерттеу, ал сондықтан, қалай қоғамдық мотивация техникалық операциялардың, нақтылы түрлеріне енетін тәсілдерін қарастыру жетіспейді. Және керісінше, жаңа әлеуметтік –психологиялық даму технологиялық өндірістің бүгінгі формаларынан тым тәуелді болып кетеді, бұл еңбектің ғылыми бөлініуінің аса қауіпті жақтарына жатады, бірақ міне бұл байланыстар әлі де жеткілікті зерттелмеген»3.

1.Адорно Т.В. О технике и гуманизме. С. 370
2. Бодрийяр Ж. Система вещей. С.104
3. Адорно Т. О технике и гуманизме//Философия техники в ФРГ. М.,1989. с.366
Жаңа технологиялардың дамуы олардың күрделену мөлшері бойынша, төлтума технологиялық идеяларды туындататын, ішкі шығармашылық
импульстардың пайда болуы есебінде салыстырмалы дербестікке ие болады.
Мақсаттардың келіспеушілігінің алдын алу үшін тек қана қоғамның өзекті мұқтаждықтарына немесе коньюктураға бет бұру жеткіліксіз.Заңдарды, нақтылы әлеумет дамуының динамикасын білу және тану, оның болашағын болжау керек.
Кәсібилік сатыда маман неғұрлым жоғары орын алатын болса, оның қабылдайтын шешімдерінің әлеуметтік ұйымға, өмір салты мен сапасына, білім мен құндылық бағдарларына тигізетін әсері соғұрлым мәнділеу болады. Бұл жеке кәсіби биіктілік жеткіліксіз, әлеуметтік біліктілік те қажет, дегенді білдіреді. Міне ол маманның кәсіби мәдениетінің алғы шарты бола бастайды. Сонымен, кәсіби мәдениетті меңгеру кәсіби әрекетті әлеуметтік – мәдени құндылықтар басымдылықтарына саналы бағындыруды білдіреді.

7. Неге технократикалық және гуманитарлық ойлау стильдерінің альтернативасы пайда болды?

Техногендік өркениеттің қазіргі күйіне сай келетін, кәсіби мәдениеттің қалыптасуы әлеуметтегі басым ойлау мәнерінің түбегейлі өзгеруімен байланысты. Индустриалдыққа дейінгі формацияларда үстемдік етіп келген сезімдік дүниетаным ұзақ ғасырлар бойында шындықты рационалистік (оның тым әсіре түрінде – формалдық –логикалықта ) түсінуге өзгерді.Егер антикалық ойшылдардың ақылын дүниенің жалпы суреттемесі қызықтырса, және бұл үшін арнаулы танымдық амалдар жасалса, онда қазір тереңдетілген, бірақ үзікті зерттеудің тар практикалық мұқтаждықтары аналитикалық методтардың үстемділігіне әкелді. Жаратылыстану мен математика ғылымда дәлелдемелерінің дәлелдігімен, пайымдарының айқындығы қорытындыларының анықталғанды мен алдыңғы орында салтанатты келеді. Нақтылы дүниенің құрылыме абстрактылы логикалық рәміздерінің әдемі «өрнектерінде» қалпына келтіріледі. Керемет түрде ғалымдар өзінің ойымен жасалған құрылымдарына эмпирикалық бекіту тауып отыр.
Өзкезегінде, жаңа инженерлік технологиялар, адамдық қатынастарды тану саласына дарадүрсін ауыстырылғандықтан, рационалистік методтардың құдіреттілігіне сенімді онан сайын нығайтады, қайда жуық арада оның сыңаржақтылығы және жасампаз еместігі көрініс тапқан, гуманитаристикалық да бір шама ықпал еткен, ойлаудың еркше технологиялық мәнері рухани құндылықтардың айтарлықтай девальвациясы өрісінде қалыптасты табыс көздеу күйбеңінде, жаппай практицизмде және коньютурада адамгершілік категориялары құқықтың нормалар деңгейіне дейін түсіндірілді, ізгілік пайдамен теңестірілді, бақыт не болумен ауыстырылды. «Механикалық жылдамдыққа бағытталған барлық жарыстарда, түрлі олжалар мен бір күндік корольдермен ханшаларды жасауда, оны ежелгі тамаша мектептер берген, ойлау өнерінің әлі асып түсірілмеген үлгілері, қарадүрсін пайымдармен екінші қатарға шегерілуде»1, - деп еске салады, Н.К. Керих. Жаңа жағдай өмір сүріп тұрған әмбебапты құндылықтарға қатынасты қайта қарауды талап етті. «Өнерде тек қана тәртіпке келтіруші ғана емес, сонымен бірге мазмұнды кәсіптік білім беру, ғылымда – тұтастықтың мағанасына сүйенетін білім мен зерттеу салаларындағы оқыту, философияда – тұлғадан тұлғаға берілетін сенім дәстүрі жоғалады деген қауіп, туып тұр»,2 – деп К. Яспере сақтандырылады.
Қазіргі әлеуметтік даму кезеңіне сай жаңа білім парадиагмасы, оларды шартты түрде техногендік және мифологемдік деп белгілеуге болатын,мәдениеттің полярлік типтерінің арасындағы айырмашылықтарды анық сезінуді талап етеді. Мифологендік бұл жағдайда әлемнің рәміздік – бейнелік қабылдануын, нақтылы қабылданғанмен қилданғанды рационалды танылған мен индуктивті пайдаланғанды қосып жіберуді білдіреді. Аталған типтердің негізгі белгілерін салыстырайық (1 кесте). Бұл схема толық ақпаратқа ниет білдірмейді және тағы ойлануды қажет етеді.

1 кесте
Мәдениет құндылықтары Мәдениет типі
Техногендік Мифологендік
Дүниетаным өзегі Өркениет Рухани мәдениет
Табиғатқа қатынасы Бағындыру Сәйкес болу
Экономикалық мүдделері Жеке немесе коллективтік игілік, иелену өмірді жетілдіру
Мораль (қылықтың сыртқы реттеушілері) Басқару, бағыну Келісім ынтымақтастық
Адамгершілік (қылықтың ішкі реттеушілері) Заң, норма Махаббат, ұнатушылық
Білім (ақиқатқа жету тәсілдері) Рационализм, прагматизм, дәлелдеме Интуитивизм, иррационализм, сенім
Ойлау мәнері Пайым Зерде
Таным методтары Анализ Синтез
Баяндау қисыны Дедукция Индукция
Шығармашылық саласы Әрекет технологиялары (ғылым, техника, рухани практика) Дүниені рәміздік меңгеру (көркем, діни-мистикалық)
Әрекет сипаты Мақсаттылық, дифференцияция, мамандану Аңдаушылық, интеграция, әмбебаптылық

1. Рерих Н.К. Компанент дождь//Держава света. Рига, 1992, с.217
2. Яснерс К. Смысл и назначение истории М.,1994 с.366

Әрине, мәдениеттің «таза» типі өмір сүрмейді. Әңгіме басым құндылық бағдарлары туралы немесе өркениет қалыптасуының басты бағыттарын айқындайтын, «өзекті» қатыстар туралы болып отыр. Мұратта аталған альтернативті құндылықтар жүйесін үйлестіру қажетті, бұл білім берудің жаңа концепциясында көрініс табуға міндетті.
Ойлаудың гуманистік типінің басты белгілері – адамгершілік принциптерін аңғару және оларды өмірге енгізу, логикамен дұрыс ақылды сезіммен зердені сенім мен ғылыми дәлелдемені органикалық үлестіру. Бұл өнерге жоғары мәдени қуаттары дарынды және білімді, жігерлі және әдепті адамдар ие. Осының арасында «техналь» міндетті түрде технократ емес, ал гуманитарлық мамандықтар гуманистік құндылықтарды қашан да кепілі бола алмайды.

8. Инженерлік білім жүйесінде мәдениеттің орны.

Мәдениеттанулық әдісті нақтылы кәсіби әрекетте қолдану қабілеттігі бірталай шамада, оның құрылымдық эелементі әлеуметтік-мәдени біліктілік болып табылатын, маманның кәсіби мәдениетінің белгілерімен сипатына ықпалын тигізеді.
Мәдениеттанулық әдіс үшін атап айтқанда, не ерекше құнды және қажетті екендігін, айқындайық. Егер кәсіби әрекет-бұл мәдениеттің мамандандырылған саласы екендігін еске алсақ, онда оны зерттеудің мәдениеттанулық деңгейі экстраутилистарлық, яғни мамандықтың тар шегінен шығатын, бұл әрекетің құндылық – нормативтік көрсеткіштерін зерттеуді қажет етеді. Оларға жататындары:
- оларды әлеуметтік жарамдылықтың критерийлері бойынша оның жүзеге асуының сол немесе басқа тәсілдерін нормалайды және реттейді;
- әлеуметтік баға мен бұл әрекеттің әлеуметтік салдарының шектерін айқындайды;
- оның әлеуметтік тиімділігі бағдарында осындай әрекеттің тарихи тәжірибесін жинақтайды және заңдандырады:
- мамандық бойынша оқу нормаларымен технологияларға «классикалық» талаптарды қалыптастырады;
- кәсіби коммуникация мен өзара түсінудің арнаулы салалық тілдерімен семпотикалық кодтарын жасайды;
- бұл әрекет нәтижелерінің әлеуметтік құндылығын анықтаудың, сол немесе басқа функциялардың беделдігін және оны орындаушыладың әлеуметтік статусын, кәсіби атрибутиканы, этиканы, моданы, материалды, дәстүрлерді және т.б. жасап шығарады
Ендеше техника мәдениеттануы ұғымын енгізуге болады және ол өзіне білімнің келесі салаларын енгізеді:
- инженерлік мәдениеттің онтологиясы: оның анықтамалары мен таным жақтарының, әлеуметтік функциялары мен көрсеткіштерінің әртүрлілігі;
- кәсіби мәдениетінің гноселогиясын: инженерлік әрекет туралы білімінің негіздері және олардың ғылымдар жүйесінда алатын орны, ішкі құрылым мен методология;
- кәсіби мәдениеттің морфологиясы: әлеуметтік ұйым формаларының жүйесі ретіндегі оның функционалдық құрылымының негізгі көрсеткіштері;
- инженерлік мәдениет семантикасы: рәміздер, таңбалар, тілдер, мәдениет, мәтіндері, мәдени өзара әрекет тетіктері туралы түсініктер;
- инженерлік мәдениет антропологиясы: мәдениеттің тұлғалық белгілері, техносфера өнімдерінің өндірушісі және тұтынушы ретіндегі инженер туралы түсініктер;
- мәдениет социологиясы: кәсіби мәдениеттегі әлеуметтік страттар туралы, кәсіби мәдениет жүйесіндегі «ойын ережелері» мен әлеуметтік өзара әрекет технологиясы;
- кәсіби мәдениеттің әлеуметтік динамикасы: техногендік өркениет шеңберіндегі процестердің негізге типтері туралы, мәдени феномендердің генезисі мен өзгермелігі туралы түсініктер;
- кәсіби мәдениеттің тарихи динамикасы: инженерлік әрекет шегіндегі әлеметтік-мәдени ұйымдар формаларының эволюциясы туралы түсініктер;
- техника мәдениеттанудың қолданбалы жақтары: мәдени саясат, мәдени ұжымдардың функциялары, мәдени жобалар туралы түсініктер.
Сонымен, мамандандырылған, жеке алғанда, инженерлік мәдениеттанулық талдаудың пәніне, оның әлеуметтік әрекет етуін реттейтін, құндылық-нормативтік ұстанымдар мен тетіктер, бұл әрекет етудің әлеуметтік бағасымен салдарының мүмкін шегі, ал сонымен бірге кәсіби инженерлік қауымдастық пен басқа қоғамдық құрылымдардың арасындары өзара әрекет пен қарым-қатынастар жасады.

Бақылау сұрақтары және өзін - өзі тексеру сұрақтары
1. Ғылыми және оқу пәні ретіндегі мәдениеттану қалыптасуының ерекшелігі неде?
2. Қандай ғылымдар мәдениеттанудың негізін қалады?
3. Мәдениеттанулық білімнің ерекшелігі неде және оның құрылымы қандай?
4. Қандай сипаттамаладың негізінде мәдениеттану интегративті ғылым деп айта аламыз?
5. «Мәдениет» ұғымының адамзат тарихындағы эволюциясы
6. Фунбаментальды және қолданбалы мәдениеттанудың мақсаттары мен міндеттері қандай?
7. Инженерлік әрекетті мәдениеттану қалай талдайды?
8. Кәсіби мәдениеттанудың пәні неде?
9. Арнаулы кәсіби әрекет саласында әлеуметтік – мәдени біліктілікке қандай талаптар қойылады?

Рефераттар мен шығармашылық тапсырмалардың тақырыптары

1. Мәдениеттанулық білімнің тарихы мен динамикасы
2. Мәдени-антропологиялық мектептер мен ілімдер.
3. Л.Уайттың мәдениеттанулық ілімі.
4. Постмодернизімдегі мәдениеттану пәнін анықтау мәселесі
5. Компаративтік мәдениеттану.
6. Әлеуметтік-мәдени процестерді математикалық модельдеу.
7. Мәдениеттанудың инженерлік білім беру жүйесіндегі орны.
8. Әлеуметтік-гуманитарлық білім саласы ретіндегі мәдениеттанудың пәндік өрісіне бар оқулықтар мен құралдарды сүйене отырып салыстырмалы талтау беріңіз.
9. Қайбір жобаның, техникалық жүйенің, инженерлік құрылыстың, технологияның, сіздің болашақ мамандығыңызбен байланыстыра отырып бұл талдаудың міндеттері мен критерийлерін көрсете отырып мәдениеттанулық талдау жүргізіңіз.

2 тақырып

Мәдениеттің мәні құрылымы және функциялары

Екі әлем бар адамда:
Бірі, ол бізді жасаған,
Екіншісі, оны біз көп ғасыр
Өзіміз жасап келеміз
Н.А.Заболоцкий

Мәдениетті түсінудегі тәсілдер, бағыттар мен мектептердің көп түрлілігінің себебі неде?

Э.Б.Тайлор берген және бірінші болып есептелетін, мәдениеттің сипаттамасы. Э.Б.Тайлордан кейін жүздеген басқа анықтамалар берілгегіне қарамай, әлі күнге дейін ең көп тараған болды және болып келді. Бұл көптүрлік мәдениет ұғымының көп қырлылығымен, көпмағыналылығымен байланысты және әрбір зерттеуші оның мазмұнындағы сол немесе басқа басымдылықтарға негіз аударады. Зерттеушілер төрт негізгі бағытты атап өтеді;
- интелектуалдық, рухани, эстетикалық дамудың жалпы процесін абстрактитты белгілеу;
- құқыққа, тәртіпке, мінездер жұмсақтығына және т.б. негізделген, қоғам күйін белгілеі; бұл мағынада мәдениет өркениет сөзінің бір мағынасымен сай келеді;
- қайсыбір қоғамда, адамдардың қайсыбір тобына, қайсібір тарихи кезеңге тән өмір сүру немесе өмір салтының тәсіліндегі ерекшеліктерге абстрактылы көрсету;
- интелектуалды және ең алдымен көркем әрекет формалары мен өтімдерін абстрактылы телгілеу (мәдениет сөзінің тап осы мағынасы ең көп тараған)1 Оның шегінде осындай талпыныс жасалатын, ғылыми, пәнге де тәуелді мәдениет әртүрлі анықталады.
Солай, мәдениетке тарихи көзқарас оны тарихи - өркениеттік өзгерістердің динамикалық өзара әсерінің нәтижесі ретінде басқа мәдениет қозғалысының кезеңінде байқалатын қайталанбалық пен ырғақты анықтауға және түсіндірме беруге негіз қызыметін атқарады.
Мәдениет социологиясы шеңберінде мәдениеттің мәні мақсаттары мен құндылықтары мәселелері қарастырылады.
Антропологиялық ұстын мәдениеттің даму деңгейі, оны бағалаудың критерийлері, прогресі туралы сұрақтарды ескермей,релятивистік тұрғылардан шығады, ол әрбір қоғам өзінің мәдениеті арқылы, оларға ол сүйене отырып сақталатын және қайта өндірілетін, құндылықтар іздейді және белгілі бір шамада табылады.

1. Қар. Ионин Л.С. Социология сультуры М.,1996. с.17