Қазіргі дүниежүзінің саяси картасы

Ұғымдар мен терминдер түйінді сөздерде ерекше шрифтімен берілген. Жаңа ғылыми терминдердің түсінігін сендер сол беттің төменгі жағындағы сілтемеден табасыңдар. Негізгі текске арнайы таңдап алынған карталар, графиктер, статистикалық кестелер мен фотосуреттер қоса берілген. Олар әдетте оқулықтың негізгі тексін қайталамай, қайта оны толықтыра түсті. Кітаптың қосарбеттерінде келтірілген елдердің «Мағлұматтары» осындай мақсатты көздейді. Сондықтан сендер оларды да текспен пара-пар білім көзі ретінде пайдалануға тырысыңдар. Х сыныпқа арналған географиялық атласқа да сілтеме жасалады. Негізгі тексте кейін қосымша текс берілген. Онда тақырыптың мазмұнына қатысты және «оқуға арналға шағын кітаптар» қызметін атқаратын қызықты фактілер іріктеліп алынған. Сендер негізгі тексті рет номері бар квадрат жақшаны көрсетіңдер. Бұл белгі қажет жерінде қосымша тексті пайдалануға бағдарлы одан кейін кітап сөресі келеді. Сендер ұсынылған кітаптарды мүмкіндігінше өз білімдерінің тереңдете түсу үшін пайдалануға тырысыңдар. Білім алу және икемділікті қалыптастыру блогына айрықша көңіл бөліңдер. Оқулықтың негізгі тексінде сендерге қажетті білімнің біразы берілген. Сендер қалған білімді текспен, карталармен, графиктермен, кестелермен, әдебиеттермен, дәптермен, кескін (дәптермен) картамен үнемі жұмыс жүргізе отырып, өздерің алуға тиіссіңдер. Бұл тапсырмалардың сипаты жөнінен күнделікті дәрежесі жөнінен де өзара айырмашылықтар бар. Олардың ішінде сендермен ерекше мақсатқа ұмтылушылықты және оқу мтериалын барынша терең меңгеруді талап етеді. Кейбір есептереді қажет ететін тапсырмаларды орындау үшін компьютерді немесе микрокалькуляторды пайдалануға тырысыңдар. өзіңді-өзің және жолдасыңды тексеру блогы. Негізінен оқу сынағы түріндегі бірқатар нақты сұрақтарды ауызша және жазбаша тапсырмадан тұрады. Сендер осылардың арқасында өздерің немесе
Сендер дүниежүзінің саяси картасын оқығансыңдар, онда сыныпта тарих пәнінен өткенде тағы да өтесіңдер. Шындығында оның қалыптасуы адамзат қоғамының бүкіл даму барысын қамтитын, ұзақ тарихи процесс. Ол көптеген ғасырлар бойында өзгере келе, мемлекеттердің пайда болуы мен ыдырауын олардың шекараларының өзгеруін жаңа жжерлердің ашылуы мен отарлануын, метрополиялар мен отарлардың пайда болуын, дүниежүзілік территорияларға бөлу мен қайта бөлуді бейнелейді. Алайда қазіргі дүниежүзінің саяси картасы ең алдымен экономикалық және әлеуметтік географияның ерекше тармағы саяси географияның оқып үйренетін объектісі болып табылады.

№ қ/с Тақырыптардың аталуы Сағат саны лекция Практ.
1 Кіріспе 2 2
2 Дүние жүзі әлеуметтік және экономикалық географиясы 2 2
3 Дүние жүзінің саяси картасы 2
4 Қоғам мен табиғаттың өзара әрекеті 2 2
5 Дүние жүзінің табиғат байлықтарына баға беру 2 2
6 Айналадағы ортаның ластануы 2 2
7 Дүние жүзі халықтарының демографиялық саясаты 2 2
8 Урбандалу 2 2
9 ҒТР-ны сипаттамасы 2 2
10 Дүние жүзілік шаруашылық 2 2
11 ҒТР-ың д.ж. шаруашылығына ықпал 2 2
12 ҒТР-ың д.ж. жағдайы 2 2
13 Өнеркәсіп географиясы 2 2
14 Ауыл шаруашылығы және балық аулау географиясы 2 2
15 Көлік географиясы 2 2
16 Халықаралық экономикалық қатынастар 2 2
17 Д.Ж. шаруашылығының прогресстік және регресстік өзгерісі 2 2
18 Экологиялық проблема 2 2
19 Демографиялық және азық-түлік проблемасы 2 2
38 22 16

№ Тақырыптардың аталуы Сағат саны Лекция Практика
1 Шет елдік еуропаға сипаттама 2 2
2 Шетелдік еуропаның ірі бөліктері 2 2
3 Шетелдік азияға жалпы сипатта 2 2
4 АҚШ 2 2
5 Африкаға жалпы шолу 2
6 Латын Америка еліне сипаттама 2 2
7 Бразилиямен танысу 2 2
8 Жапония 2 2
9 Канада және Австралия 2 2
10 Қытай және Индия 2 2
Барлығы 20 14 6

Елдердің саны мен топтастырылуы
Қазіргі дүниежүзілік саяси картасында 230 – ді ел мен территория бар олардың басым көптігі – егемен мемлекеттер. Сендер мұншама көп елді ең әуелі әр үлкен сандық белгілері бойынша топтастырып алу қажет болатынын білесіңдер.

2. Айналадағы ортаның ластануы.
Сендер табиғи байлықтарымен және экологиялық проблемалармен географияның курстарында –ақ таныса бастағансыңдар. Біз оларды оқып-үйренуді одан әрі жалғастырамыз. Мұның ерекше маңыздылығы жетекші мәселе. Ол географияны бәрінен гөрі практикамен, болжаумен көбіреу байланыстырады. Соңғы ондаған жылдар ішінде география ғылымында табиғат байлықтары географиясы, геоэкология, демалыс географиясы және т.и.и жаңа ғылыми бағыттар қалыптасты.

Географиялық орта туралы ұғым
«Табиғат» және «географиялық орта» деген ұғымдар мен ұқсас ұғымдар. Дегенмен олардың біріншісінің мағынасы мен географиялық қабықтың антропогенді ықпалдың әсерімен ұзақ эволюциялық дамуы «Жасанды табиғат» дейтініміздің яғни қалалардың суаттардың каналдардың, жолдардың т.б жасауы нәтижесінде пайда болады.

3. Дүниежүзі халықтарының географиясы
Сендер халықтар географиясымен өткен сыныптардағы география курстарынан таныса бастадыңдар. Дегенмен бұл тақырып әлі де қарастырылып біткен жоқ. 40 жылдары Н.Н.Баранский географиялық кітаптардың авторларын халыққа байланысты мәселелерге жете мән бермегені үшін қатты сынаған болатын. «Адамды. Ұмытқансыңдар!» - деп жазды ол. Ендігі жерде халықтар географиясы экономикалық және әлеуметтік географияның жақсы дамыған басты тармақтарының бірі болып отыр. Халықтар географиясы мен этногеографияның жапсарында этнография пайда болды. Сонымен қатар халықтар географиясы демографиямен сондай-ақ этнографиямен, тығыз байланысты сақтап отыр.
Дүниежүзі халықтарының саны: өте тез өсуі
Географтар мен демографтар өз жұмыстарында халық санағының деректерін кеңінен пайдаланды. ХІХ ғасыр басынан бері дүниежүзінде осындай екі мыңнан астам санақ өтті. Қазіргі кезде ондай санақ көпшілік дамыған елдерде 5 немесе 10 жылда 1 рет өтіп отыр.

4. Ғылыми – техникалық революция және дүниежүзілік шаруашылық
Сендер ғылыми-техникалық революция және оның қазірігі бүкіл дүниеге орасан зор әсері туралы білесіңдер. Сендер бұл тақырыпты оқығанда ҒТР – дың ерекшеліктері мен көріністері туралы неғұрлым толығырақ түсінік аласыңдар. Сендер үшін дүниежүзілік шаруашылықта мүлде жаңа ұғым болып табылады. Дүниежүзілік шаруашылықпен ҒТР-ды көптеген қоғамдық жаратылыстану және дәл ұғымдар зерттейді. Бірақ оларға тән географиялық тұрғылар экономикалық және әлеуметтік географияның бір тармағы ретінде дүниежүзілік шаруашылық географиясының қарастыратын объектісі болып табылады.

ЭТР – дің ұғымы
Адамзат өрокениетінің бүкіл дамуы ғылыми – техникалық прогресспен тығыз байланысты. Алайда осы прогресс құрамында өндіргіш күштерінің жедел және терең өзгерістерінің жеке кезеңдері болып тұрады. XVIII-XIX ғ. бірқатар елдерде қол өндірісінен ірі машина өндірісіне өтуді жария еткен елдер кәсіп төңкерістері кезеңі осындай еді. Оның үстіне ХХ ғасыр ортасында басталған қазіргі ҒТР кезеңі тап осындай еді.
Ғылыми – техникалық рефолюция ғылымының тікелей қоғамның өндіргіш күштеріне айналуына негізделіп, адам баласының өндіргіш күштерінің сапа жағдайынан түбейлеу өзгергендігі болып табылады.

9.1. Артта қалған мемлекеттер
Алайда шетелдік Еуролада әлі де айтарлықтай артта қалған, негізінен өнеркәсіпті бірқатар аудандар бар. Оның жарқын мысалы - ел территориясының 40% -ін алып жатқан Оңтүстік Италия. Мұнда халықтың 35%-тен астамы және өнеркәсіпте еңбек ететіндердің 18%-і ғана шоғырланған. Жан басына шаққанда халықтың табысы Солтүстіктегіге қарағанда екі есе дерлік аз. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі, аграрлық секторда халықтың айтарлықтай көп қоныстануы салдарынан Оңтүстіктен 5 млн.-нан астам адам көшіп, тұтас аудандар қаңырап қалды деуге болады.

10.1. Экономикалық интеграция
Дүниежүзілік шаруашылық пен географиялық еңбек бөлінісі дүниежүзінің барлық елдерін қамтып болғаннан кейін, соңғы онжылдықтарда енді жан жағынан гөрі, тереңге қарай өсуде. Олар күрделеніп, жаңа формалар табуда. Халықаралық маманданудың және айырбастың тереңдеуі бірқатар елдердің ұлттық шаруашылығының ерекше етене «кірігіп» кетуіне себепші болады. Сөйтіп, халықаралық географиялық еңбек бөлінісінін жаңа, жоғары сатысы - халықаралық экономикалық интеграция пайда болды. Ол жеке елдер тобының олардың мемлекетаралық келісім саясаты негізінде тым терең және тұрақты өзара байланыстарда дамуының заңды процесі болып табылады.

11.1. АҚШ
Территориясының көлемі жөнінен АҚШ дүние жүзінің елдері ішінде төртінші орынды алады. Мемлекеттік құрылысы бойынша АҚШ - 50 штаттан тұратын федерациялы республика. АҚШ халқының саны жөнінен де дүние жүзінде үшінші орын алады. Иммиграция қашан да АҚШ халқының санына зор ықпал етіп келеді және солай бола береді де. АҚШ халқының ұлттық құрамын қалыптастыруда жаппай иммиграция шешуші рөл атқарады. Қазіргі американ ұлты — бұл ең алдымен әлемнің әр түрлі бөліктерінен, әсіресе Еуропа мен Африкадан қоныс аударушылардың этникалық араласуы мен қосылуының нәтижесі.

11.2. Еуропа елдеріне мінездеме
Шетелдік (ТМД елдеріне қатысты) Еуропа 500 млн. адам халқы бар 5,1 млн. км территорияны қамтиды. Мұнда тарихи тағдырларының ортақтығымен, тығыз саяси, экономикалық және мәдени қатынастармен өзара байланысқан 40 шақты егемен мемлекет орналасқан. Шет елдік Еуропа – дүниежүзілік өркениет ошақтарының бірі, Ұлы географиялық ашылулардың, өнеркәсіп төңкерістерінің, қала агломерацияларының, халықаралық экономикалық интеграцияның отаны өздерің білетіндей «еуропоцентризм» дәуірі келмеске кеткенімен, бұл аймақ қазіргі кезде де дүниежүзілік саясат пен экономикада өте маңызды орын алады.

11.4. Шығыс Еуропа елдері
Шетелдік Еуропадан 4 ірі бөлікте немесе ірі аймақты бөліп көрсетуге болады: Шығыс Еуропа (1,2 млн. км2), Орта Еуропа (1,5 млн. км2), Солтүстік Еуропа (1,3) және Оңтүстік Еуропа (1,1). Олардың әрқайсысы қайталанбас қауымдастық болып саналады. Мұндай қауымдастық олардың табиғат белгілерінің, шаруашылық өмірлерінің ұқсастығына, оларда тұратын халықтардың тарихи тағдырларының тығыз ұштасып жатуына байланысты.

11.5. Жапония
Территориясының көлемі бойынша Жапонияны Батыс Еуропаның барынша ірі елдерімен және АҚШ-тың үлкен штаттарымен салыстыруға болады. Жапония - төрт ірі және 4 мыңдай ұсақ аралдарға орналасқан архипелаг ел. Жапония халықтың ұдайы өсуінің екінші түрінен бірінші түріне көшкен Азиядағы тұңғыш елге айналды. Дүние жүзінде балалар өлімінің көрсеткіші ең төмен болып отырған, дені сау адамдардың ұлтынан тұратын ел. Елде негізгі екі дін бар, олар ертедегі феодолизм дәуірінде пайда болған - синтоизм мен буддизм. Соңғы онжылдықтарда Жапонияда урбандалу қарқыны өте жоғары деңгейге жетті. Осының нәтижесінде ол урбандалу деңгейі жөнінен дүниежүзіндегі алғашқы орындардың біріне шықты. Елде екі жүзден астам үлкен қалалар бар.

11.6. Канада және Австралия
АҚШ-тың дүние жүзілік шаруашылықтағы үлесінің біраз кемігеніне қарамастан, ол қазір де экономикасы барынша дамыған мемлекет болып қалып отыр. Канадамен бірге бұл ағылшындық Америка бүкіл дүние жүзінің ең қуатты экономикалық аймағын түзгендей болады.
Шетелдік Азия- халқының саны жөнінен дүние жүзіндегі ең үлкен аймақ және оның көптеген экономикалық, әлеуметтік, экологиялық проблемалары демографиялық жарылысқа байланысты. Аймақ территориясының өте үлкендігі де аймақтың орнына, табиғат жағдайлары мен қорларына, халқы мен шаруашылығына байланысты көптеген айырмашылықтар туғызады.

11.7. Қытай. Индия
Қытай халық Республикасы - территориясының көлемі жөнінен дүние жүзінде үшінші орын алатын мемлекет. Бұл ел батыстан шығысқа қарай 5,7 мың км-ге, солтүстіктен оңтүстікке қарай - 3,7 мың км-ге созылып жатыр. Қытай екі мың жылдан бері жер шарындағы ең халқы көп ел болып келеді.
Пішіні жөнінен Үндістанның территориясы үшбұрышты еске салады, бұл үшбұрыштың негізі материкке сүйеніп, Азияның қалған бөлігінен Гималай тау жүйесімен бөлінген. Үндістанның экономикалық-географиялық шаруашылықты дамытуға қолайлы. Үндістан - дүние жүзіндегі ең ежелгі мемлекеттерінің бірі. Ол екі ғасырдай уақыт бойы Англияның отары болды. 1947 ж. тәуелсіздікке жетті, ал 1950 ж. республика болып жарияланды. Мемлекеттік құрылысы бойынша Үндістан - 25 штаттан тұратын федерациялы республика.

11.8. Латын Америка елдері
Латын Америкасының территориясы солт. оңт. қарай 13 мың км-ге, бат. шығ. қарай - ең ұзын тұсы 5 мың км-ге созылып жатыр. Экономикалық-географиялық жағдайы оның АҚШ-қа айтарлықтай жақындығы мен басқа ірі аймақтардан едәуір қашықтығына байланысты анықталады. Мемлекеттер құрылысы жөнінен Латын Америкасының барлық тәуелсіз елдері республикалар, немесе Ұлыбритания бастаған Достастықтың құрамындағы мемлекеттер. Тұтас алғанда, Латын Америкасы территориясының көпшілік бөлігі адамдардың өмірі мен шаруашылық әрекеті үшін қолайлы болып келеді. Алайда көптеген жағдайларда олар тиімді пайдаланылмайды, кейде тіпті жыртқыштықпен пайдаланылады.

3. Мазмұны
Кіріспеъ
Тарау I Дүниежүзілік саяси картасы
Тақырып 1.1. Табиғат ресурстары
Тақырып 1.2. Дүние жүзілік халықтар демографиялық саясат
Практикалық сабақ:
1. Урбондалу
2. Адамның басты проблемалары
Лабораториялық сабақтар
1. Тасылатын және таусылмайтын табиғи байлықтар.
Тарау 2 Қала халқының өсуі:
Т.б.
Курстык жұмыс
Рефераттар. баяндамалар
4. Оқу - әдістемелік жабдықтау
Ұсынылатын әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер
Қосымша әдебиеттер
Көрнекті құралдар мен ОТҚ
Тест тапсырмалары
Емтихан сұрақтарының тізімі