Оңтүстік Қазақстан облысындағы несие нарығының қазіргі жағдайын талдау

Оңтүстік Қазақстан облысы банктерінің қызметінің нәтижесі бойынша келесі жағдайларды атап өтуге болады: несие нарығының жағдайын сипаттантын сандық және салыстырмалы көрсеткіштер өзгерді. Банктің экономикадағы несие көлемі облыста 2005 жылдың 1 аумағында өткен жылмен салыстырғанда 2,3 есеге көбейтіп, 7843,5 млн теңгені қүрады.
Орта және ұзақ мерзімді берілген несиелердің жалпы көлемі 3558 млн теңгені құрап, олардың ішінде экономикалық нақты секторына несие үлесі 50% болды. Неснелік салымдардың салалық құрылымы сапалы өзгерді-44% кұрап, өндірістік кәсіпорындарды дамытуға багытталды. Экономиканың алдыңғы салаларының бірі ауыл шаруашылығын қарастыратын болақ, онда өкінішке орай 2005 жылдын ақпанында несиелік салымдардың барлық несиелегі үлес салмағы 6%-ті құрады. Ол 2004 жылдың ақпан айында 29%, ал 2003 жылы дәл осы айда 30%-ті құраған.
Тасымалдау , қүрылыс және байланыс сияқты салаларына иесиелік салымдардың өскені байқалады. 2003 жылы акпанда осы 3 салаға бөлінген нссиелер жалпы несиелік салымдардың 1%-тін құраса, 2004 жылдың ақпанында осы салаларға берілген несиенің жалпы көлемі 81 млн теңгені құрап немесе 2,5% болды. Сауда бұрынғысынша иесие салымдарын көп қажет ететін сала бола отырып, 2003 жылдың ақпан айында берілген несиенің жалпы көлемінің 58%-тін құраса , ал 2005ж ақнанында бұл салаға бөлінген несие 3690 млн тецгепі қүрап, жалпы несие көлемінің 44%-ті құрады. Өндірістік мақсаттарға берілгсн несие соммасы - 3321 млн теңге (соның ішінде үзақ мерзімдік негізде несиелер-1654 млн теңгені), ауыл шаруашылығын дамытуға -
642 млн теңге құрады.
Банктің несие нарығындағы бнлсенділігінң артуы клиенттердің депозит
және құралдарынан құралатын ресурстың базасының үлғаюы әсерінен
болады.
Шаруашылық субъетілерін несиелеу бас банктердің ресурстары есебінен және де "Туран Алем Банк", Казкоммерцбанк, Алматы сауда қаржы банкі келісімге тұрған ЕБДР несиелік желісі арқылы жүзеге асырылады.
Егер де екінші деңгейлі банктердің иесиелендіру объектісі бойынша несие құрылымын толығырақ қарастырсақ, онда ОҚО бойынша 2005ж жылдың ақпанында айналым құралдарын ұлғайтуға 7527 млн теңге несие бөлінді, ол 2004 жылмен салыстырғанда 5197 млн теңгеге аз болды немесе 2,5 есе.
Жаңа құрылысқа несиелік салымдар айтарлықтай ұлғайды. 2005ж жылдың наурыз айында 1003 млн теңге бөлінді, ал 2003ж жылы небәрі 7 млн теңге бөлінген болатын, яғни 996 млн теңгеге көбейгенін көрсетеді. Банктер табыстылығы жоғары және тартымды бағытының бірі мақта өндірісінің дамуына көп көңіл бөлуде. Макта шаруашылығына ірі банктермен 20 млн доллар көлемінде несие желісі ашылды. 2004 жылдың желтоқсанында заңды түлғаларға берілген несиелердің орташа өлшемді сыйақы мөлшерлемесі 17% жылдық, халыққа 25% жылдық болды. 2004 жыл барысында қарыз алушылармен банкке 16279 млн теңге көлемінде несие өтелді. Несиелердің қайтарымдылығы 2004 жылы 13%-ке өсті. Сонымен қатар осы жылы халыққа тұтыну мақсатында берілген несие соммасы өсті, яғни 2005 жылдың ақпанында 569 млн теңгені құрады, яғни өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 17%-ке үлғайғанын көрсетіп отыр.
Екінші деңгейлі банктердің ЕБДР желісі бойынша шағын және орта бизнестi несиелендiру бағдарламасына қатысуы нәтижесіне шағын және орта бизнеске иесие көлемі 1 жылда 53%-ке ұлғайып, 2005 жылдың ақпанында 2196 млн теңгені құрады.
Осы жылдың басында шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға облыстың банктерінен берілген» несие көлемі 10777 млн теңгені құрады, өткен жылмен салыстырғанда 4,4 есеге көп.
Сонымен Оңтүстік Қазақстан облысындағы екінші деңгейлі банктердің несие нарығынндағы қызметінің нәтижесі облыс экономикасының дамуында шаруашылық субъектілердің белсенділігінің өскендігін көрсетеді.
ОҚФ ААҚ "Туран Алем Банкі" елімізде ең ірі таңдаулы банктердің бірі болып табылады:
-яғни депозиттік базасьшың өсуі бойынша 1-ші орында;
-бірлескен клиенттер базасы калыптасқан;
~ААҚ "Туран Алем Банк" пластикалық карталар шығару бойынша алғашқы орынардың бірінде;
-филиал жағы айтарлықтай үлкен (53 филиалы және 237 есеп кассалық бөлімшелері бар)
-ОҚФ ААҚ "Туран Алем Банкі" саудалық қаржыландыру нарығынаң 25%-тін құрайды.
ОҚФ ААҚ "Туран Алем Банкініц" ссудалық портфелін талдау. Күмәндігi және үмітсіз несиелер бойынша құрылған резерв көлемі 2005 жылдың 1 ақпанында 621 мың теңгені құрады. Осы жыл барысында филиалмен күмәнді және үмітсіз несиелер бойынша шығынды жабу үшін арнайы резервке 1006 мың теңге көлемінде қаржы бөлінді. Күмәнді және үмітсіз несиелер бойынша құрылған резервтер өткен жылмен салыстырганда 282 мың теңгеге өсті.
2004 жыл барысында үмітсіз несиелерге 446 мың теңге соммасында құрылған резервтер есебінен бөлінді, ал оларға есептелген процснт бойынша 29 мыц теңге. Жалпы осы жылда филиалдың несиелік портфслі-449333 мың теңгеден 1611887 мың тсңгеге дейін өсіп, 3,6 есе көбейді.Осыдан 2004 жылдың ақпанында несиелік портфель провизиясы 0,14% құраса, ал 2005 жылдың ақпанында 0,15%-ті құрады.

2005 жылдың ақпанында филиалдың жалпы активіндегі ссудалық портфельдің үлес салмағы-54%-ті құрады.
2004 жылғы ссудалық портфельдің өзгеру динамнкасы келесідей сипатталады.
Кесте 3.1. Ссудалық портфельдің өзгеру динамикасы (мыц теңге)

Күндер Барлық ссудалық : портфель
01/01/04 449 333
01/04/04 751 176
01/07/04 1 346 426
01/10/04 2 401 169
01/01/05 1611877

Есепті жылы ссудалық портфель 1162544 мың теңгеге немесе 3,6 есе екенін байқап отырмыз. Ссудалық портфельдің айтарлықтай өсуіне жаңа несиелерді беру есебінен филиалдың меншікті капиталы мен депозит базасыныц өсуі әсер етті.
Несиелендіру филиалдың меншікті құралы есебінен, сондай-ақ Бас банкпен және ЕБДР желісімен берілген ресурстар ссебінен жүзеге асырылады.
Кестс 3.2. Филиалдық несиелік портфелініц құрылымы (%)

01/01/04 01/01/05
Шағын және орта бизнеске несиелік салымдардың үлесі 45,2 29,4
Басқа да салымдар 54,8 70,
ОҚФ ААҚ "Туран Алем Банктің" ссудалық портфельді салыстырмалы талдауы төмендегідей;
Сызба 3.3. 2004 жылғы филиаллың ссудалық портфелін талдау (мың теңге)
Несиелер Негізгі карыз сомасы Негізгi қарыздардың үлес салмағы %-пен Құрылған провизиялар Провизияның
үлес салмағы "/и Провизияның НҚ-ға қатысты сомасы
01/01/04
Стандартты 443843 98,8 0 0 0
Субстандартты 4859 1,1 310 47,8 0
Қанағаттанарлықсыз 0 0 0 0 0
Тәуекелдігі жоғары
күмәндi несиелер 583 о 291 44,8 0
Үмітсіз 48 0,01 48 7,4 0
Жалпы 449333 100 649 100 0,0014
01/01/05
Стандартты 1596340 99,0 0 0 0
Субстандартты 10686 0,7 803 32,6 0
Қанағаттанарлықсыз 4110 0,2 1035 42,1 0
Тәуекелдігі жоғары
күмәндi несиелер 200 0,01 100 4,1 0

Үмітсіз 521 0,03 521 21,2 0
Жалпы 1611887 100 2459 100 0,0015

Келтірілген сызбадан филиалдың ссудалық портфелініц 3,6 есеге өскенін көреміз. Стандартты несиелер үлесі 0,2%-ке өсті, ал күмәнді несиелер үлесі 0,3%-ке төмендеді, үмітсіз несиелер 0,02%~ке өсті. Құрылған провизиялардың негізгі қарызға қатынасты сомма көрссткіші өткен жыл деңгейінде. Провизия құрылымынан талдағандағы көргеніміз, арнайы провизиялар үлесі 52,2% тен 25,3% ке дейін азайды, ал жалпы провизиялар 47,8% тен 74,7% ке дейін үлғайғаны филиалдың несиелік теуекелді басқарудағы тиімділігін көрсетеді.
Несиелік портфельдің жіктелуіне катысты 2005 жылы ақпанда 2459 мың теңге көлемінде провизия құрылды. Соның ішінде субъстандартты несиелерге-803 мың теңге, қанағаттанарлықсыз несиелерге-1035 мың теңге, тәуекелі жоғары күмәнді несиелерге -100 мың теңге, үмітсіз несиелерге-521 мың теңге бөлінді.
Бұрьн берілген несиелерді кайтару мақсатында фнлиалда талап ету жүмыстары жүргізіледі.
Өткен жылы филиалда 10 ссудалық борышты өндiрiп алу туралы, 7 келісім міндеттемесін орындамау туралы т.б. талаптар анықталды. Жүгізілген жүмыс нәтижесінде 2004 жылы 1835 мың теңге соммасында борыш өтелді, соның ішінде, 1027 мыц теңге негізгі қарызды өтеуге, 808 мың теңге- сыйақыны өтеуге жұмсалған.
Өтелген несиелердің жалпы көлемінен 1835 мың теңге заңды түлғалармен өтелген. 2004 жылы несиелерді өтеу нәтижссінде банкке 1835 мың теңге көлемінде табыс түсті.
Филиалда анықталган мақсатқа жету үшін мыналар енгізілген және де жүзеге асырылады:
1. ЕБДР мен бірге жүзеге асырылатын жеке кәсіпкерлсрмен шағын кәсiпорындар үшін шағын бизнесті несиелсу бағдарламасы.
2 ААҚ "Туран Алем Банктің" Басқармасымен 2004 ж 5 тамызда
№152 қаулысымен бекітілген "автокөлік құралдарын сатып алушыларды
несиелеу бағдарламасы"
2. ААҚ "Туран Алем Банктің" Басқармасының 2004ж маусымдағы
№43 қаулысымен бекітілген "Халық түтыну товарларын алуы үшін
түтынушылық несиелендіру Бағдарламасы".