Классикалық - әкімшілік баскару мектебі

Ф.Тейлор кезінде өмір жолын жай жұмысшыдан бастаған. Сондықтан да оның (зерттеулерінің негізгі) басқару іліміне көзқарасы жеткілікті, ол тек өндіріс процессімен шектеліп жатты.
Ал, әкімшілік мектебі басқаруды жетілдіру, дамытудың негізі ретінде ұйымды тұтасымен алады, тұтас жүйе ретінде қарайды.
Бұл бағыттың, мектептің негізін салушы Анри Файоль - француз инженері (1841-1925ж.). Ол 30 жыл бойы ісі таукен компаниясының бас директоры болып қызмет атқарған. Осы компанияға келген кезде өндіріс орны ең бір нашар халде болған, ал одан кетер кезде дүние жүзіндегі ең қуатты да ірі компаниялардың қатарына жеткізген.
А. Файолды - қазіргі менеджменттің әкесі деп атайды. Классикалық - әкімшілік мектептің негізгі мақсаты: - басқарудың ортақ, жалпылама принциптерін ойлап табу. Осы принциптерді күнделікті жұмыста қолдану арқылы үлкен табыстарға жетуге болады.
А.Файоль әкімшілік басқарудың бірнеше (бірге, айрылмас) принциптерін ұсынады. Олар мыналар:
1. Бірлік жауапкершілікпен әрқашанда бірге, айрылмас болады.
Біз бұны "Құқық алдың ба — жауап беруге даяр бол", дейміз. Қазір маңызы "Жауапкершілік арттың ба - құкық бер".
2. Мамандықтандырумен қатар еңбекті бөлшектеу. Бірақта еңбекті бөлшектеудің шегі болуы керек.
3. Жарлық бірлігі. (Дара басшылық принципі)
4. Тәртіп. Тәртіп барлығына бірдей. Басшыдан бастап төменгі сатыдағы қызметкерлерге дейін тәртіпті сақтау қажет.
5. Басқару бірлігі. Бұны түсінуге болады: "Бір басшының ортақ мақсаты бар операциялардың жиынтығына жоспары болу керек". Бұл мақсатты басқарудың негізін қалайды.
6. Жеке бастың мүддесін жалпы мүддеге бағындыру қызметкердің немесе бірнеше қызметкерлердің мүддесі кәсіпорынның жалпы мүддесіне қайшы келмеуі керек. Басшы осыны реттеп отыруы қажет.
7. Сіңген еңбегі үшін сый беру.
Сый беру мен еңбек ақы төлеу әділ болу керек.
8. Орталықтандыру, бір орталықтан басқару.
Оның шегі болу керек. Өнеркәсіп орны көп болған сайын орталықтандыру аз болу қажет.
9. Иерархия.
Төмен шенділердің жоғарғы шенділерге бағыну тәртібі.
10. Рет, жөн, тәртіп.
А. Файоль ретті 2-ге бөлді.
1) материалдық "заттарды" жөнге, ретке келтіру.
2) әлеуметтік.
а) Әр нәрсенің өз орны бар, сонда бәрі де орнын табады
б) Әркімге өз орнын беру керек, әркім өз орнында болуы керек
11. Әділеттілік. (адалдық, ниеті түзулер).
Бұл жұмыкерлер жағынан адалдық және берілгендік, ал басшылар жағынан — мейрімділік пен әділділікті сипатайды.
12. Жұмыскерлердің тұрақтылығы.
А.Файоль жұмыс күшінің тұрақсыздығын — жаманда нашар басқарудың себебі мән нәтижесі дейді.
13 Инициатива, ынталылық, ықыластылық.
Басшы төменгі қызметкерлердің ынтасын, ықыласын қолдап отьгруы.
14. Корпоративтік дем.
Жұмыста коллективтік, ұйымшылдық көрсету, ұйымның мүддесі барлығына ортақ, басты мақсат болу қажет.
Классикалық мектептің әрі қарай дамуы екі бағытта болды:
1. Өндірісті жетілдіру.
2. Басқарудың жалпы проблемаларын зерттеу.
Бұл бағыттарда Г.Эмерсон. Л.Урвик. М.Вербер және Г.Фордтың еңбектерін айтып кеткен жөн. Әсіресе басқару ғылымының теориясы мен тәжірибелі қолданылуына зор үлес қосқан инженер — механик Гаррингтон Эмерсонның (1853-1931 ж.) орны бөлек. Германияда білім алып, АҚШ та жұмыс істеген ол 1911 жылы "Еңбек өнімділігінің 12 принциптері" деген еңбегімен белгілі болды.
Ол принциптер мыналар:
1. Мақсатты айқын қою.
2. Анықталған мақсаттарды белгілеп алға қою.
3. Дұрыс мағына.

Әр нәрсенің орындалмау, бітпеу себептерін тек қана сырттан іздемей, өзімізден де қарауымыз керек. Әр қадамымызға сын көзбен қарап, өзімізге байланысты себептерді кемшіліктерді мойындап, оны тезірек жөндеуге әрекет жасаған дүрыс.
3. Жетікті кеңес беру. Басқаруды әруақытта да токтаусыз жетілдіру, дамыту, бұл іске жетік, білгір мамандарды кеңесші ретінде басқару мәселелерін зерттеуге және шешуге тарту, шақыру.
4. Тәртіп. Бұл принцшттің ерекшілігі мынада: Нағыз тәртіп мынамен қамтамасыз етіледі:
- әркім өзінің міндетін өте жақсы білу керек;
- әркім не үшін, кім оны жазалай да және сыйлай да алады;
- жұмыста тез, толық және тура есеп пен бақылау болса;
- заң, ереже алдында барлығы бірдей жауапкер және басынушылық болмайды;
5. Қызметкерлерге әділеттілік көрсету, әділеттілікпен қарау.
6. Жылдам, толық, сенімді, тура және тұрақты есеп беру.
Бұл былайша айтқанда кері байланыс принципі.
7. Диспетчерлік. Жоспарланған істі өндірісте ойдағыдай атқаруда маңызы зор. Эмерсонның бұл жөніндегі мынадай сөзі бар.
"Жоспарланған жұмысқа диспетчерлік артық жасамағаны тиімді". Жоспарланған жұмысқа диспетчерлік жасаған тиімді.
8. Нормалар мен кестелер.
Еңбектегі жоғарғы көрсеткіштерге жету үшін жұмысты қиналып істемеу керек, ал керісінше жұмысты жеңілдету арқылы жету керек. Бірінші қарағанда бұл бір түрлі. Ал, көліктің әруақытта тез жүргеніне пайда бола бермейді. Станоктың да айналымының жылдамдығының шапшаңдығынан пайда бола бермейді. Ең бастысы - еңбек өнімділігінің қорларын (резерв) пайдалану.
9. Жағдайды нормаландыру, тұрактандыру. Адамға ойдағыдай жағдай жасау. Машина, механизмдер адамға бейімделетін болу керек, керісінше емес.
10. Операцияларды нормалау (мөлшерлеу).
11. Стандарттық (үлгі) нұсқауларды жазбаша дайындау.
12. Еңбек өнімділігінің өсуіне сыйлық беру, тарту, ынталандыру.

«Адамдар арасындағы қатынастар» мектебі.

Классикалық басқару мектебінің дәуірінде, психология ілімі енді ғана аяғынан тұрып келе жатқан ілімдердің қатарында болатын. Сондықтан да адамдардың еңбекке деген ықыластарын, көзқарастарын әкімшілік мектебінің өкілдері есепке ала бермейді.
XX - ғасырдың басында Фрейд теориясы — адамдардың әдейлік мінез құлық бағыт теориясы пайда болады.
Олар адамдардың іс-әрекеттерінің негізгі себебі, экономикалық күштер емес, ал әртүрлі қажеттіліктер, олардың кейбіреулері ақша арқылы қанағаттандырады. Бұл бағыттың негізін салушы инженер — Эдуардо Мейо. Ол шағын өндірістегі жұмысшылардың еңбек жағдайын зерттей келіп мынадай қорытындыға келеді: жұмысшылардың еңбек өнімділігі тек ақшаға байланысты емес, ол жұмысшылар ортасының психологиясымен әлеуметтік жағдайына да байланысты.
Ол "неформальды" топ деген мағынаны енгізеді. Жұмысшылар кей-кезде бастықтардың, ақшаның ықпалынан гөрі неформальдық топтың әсеріне қатты бағынады.
Осы нәтижелерге сүйене отырып, бұл бағыттың ғалымдары мынадай қорытынды жасайды. Егер басшылар өз қарамағындағы қызметкерлердің қал жағдайын ескеріп, оларға әрқашанда қамқорлық жасаса, еңбекке, іске деген ынталылық артып, еңбек өнімділігі де көтеріледі.