Тақырып Географиялық карталар
Қалыптастырушы бағалауға арналған
тапсырмалар жинағы
География
7-сынып
Құрметті мұғалім!
Аталған тапсырмалар жинағы білім беру мазмұнын жаңарту аясында мұғалімдерге көмек құралы ретінде құрастырылды. Бұл мұғалімдердің ұжымдық жұмысының нәтижесі.Бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар қалыптастырушы бағалауды өткізуге, сабақты жоспарлауға, ұқсас тапсырмаларды құрастыруға және іріктеп алуға, оқу мақсатына жетуге қатысты сындарлы кері байланыс беруге көмектесетін үлгі болып табылады.
Жинақтың ұсынылған сипаты сізге білім алушының қажеттілігі мен мүмкіндігін есепке ала отырып, тапсырмаларға толықтырулар мен өзгерістер енгізуіңізге, бейімдеуіңізге мүмкіндік береді.
Қосымша материалдарды (нұсқаулықтар, таныстырылымдар, жоспарлар және т.б.), форумдағы талқылауларды және бейне нұсқауларды сіз Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ smk.edu ресми сайтынан таба аласыз.
Жемісті жұмыс пен шығармашылық табыс тілейміз!
Жинақ негізгі мектеп мұғалімдеріне, әдіскерлерге, критериалды бағалау бойынша өңірлік және мектеп үйлестірушілеріне, басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.
Жинақты дайындау барысында ресурстар (суреттер, мәтіндер, бейне және аудио материалдар, т.б.) қолжетімді ресми интернет-сайттардан алынды. Жинақ коммерциялық емес мақсатта құрастырылған.
2
Мазмұны
1-тоқсан 4
Бөлім 1. Географияны зерттеу тәсілдері 4
Бөлім 2. Картография және географиялық деректер базасы 11
Бөлім 3. Физикалық география 15
2- тоқсан 27
Бөлім 3. Физикалық география 27
3- тоқсан 55
Бөлім 3. Физикалық география 55
Бөлім 4. Әлеуметтік география 79
4-тоқсан 88
Бөлім 5. Экономикалық география 88
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері 108
3
1-тоқсан
Бөлім 1. Географияны зерттеу тәсілдері
Бөлімше 1.1 Зерттеулер және зерттеушілер
Тақырып Географияны зерттеу нысандары
Оқу мақсаты 7.1.1.1 Географияның зерттеу нысандарын анықтайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• География ғылымы және оның салаларын атайды • Оның зерттеу нысандарын анықтайды
Ойлау дағдыларының Білу және түсіну
деңгейі
Тапсырма
1. Кестеге география ғылымдарының салаларын жазыңыз.
Физикалық география ғылымдары
Экономикалық география
салалары
ғылымдарысалалары
Геоморфология −
Демография −
2. Сәйкестендіріңіз.
a. Геосфера 1. атмосфера
2. биогеоценоз
3. биосфера
4. гидросфера
b. Геожүйе 5. ландшафттану
6. литосфера
7. табиғи зоналар
Дескриптор Білім алушы
география ғылымының салаларын жазады;
зерттеу аумағына байланысты нысандарды сәйкестендіреді.
4
Бөлім 1. Географияны зерттеу тәсілдері
Бөлімше 1.1 Зерттеулер және зерттеушілер
Тақырып География ғылымының дамуы
Оқу мақсаты 7.1.1.2 Саяхатшылар мен зерттеушілердің география
ғылымының дамуына қосқан үлесін сипаттайды және баға береді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Саяхатшылардың ғылымға қосқан үлесін талдайды
• Қазақ Географиялық Қоғамының жұмысына баға
береді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары деңгейі
Тапсырма
1.Ұлы Географиялық ашылулар заманындағы (XVғ.соңы -ХVІІІ ғ.ортасы) саяхатшылардың жүріп өткен бағытын атлас картадан анықтай отырып, кескін картаға түсіріңіз.
2. Бір саяхатшы немесе зерттеушінің ғылымға қосқан үлесін SWOT анализ арқылы талдаңыз.
SWOT –талдау әдістемесі
S
Жақсы жақтары
W
Әлсіз жақтары
O
Мүмкіндіктер
T
Қауіп-қатерлер
SWOT – шешімдер
O T
S
W
3. Қазіргі кездегі Қазақ Географиялық Қоғамының қызметіне баға беріңіз.
a. Қазақ География Қоғамы қашан құрылды?
b. Қазақ География Қоғамы қандай жобалармен жұмыс жасауда?
c. Қалай ойлайсыз, қазіргі Қазақ География Қоғамының зерттеулері, болашақта Қазақстан табиғатында болатын өзгерістердің алдын алуға көмектесе ме?
5
Дескриптор Білім алушы
саяхатшылардың жүріп өткен бағытын картадан анықтайды;
кескін картаға саяхатшыларың жүріп өткен бағытын географиялық нысандармен сәйкестендіріп, белгілейді;
жеке саяхатшының немесе зерттеушінің ғылымға қосқан үлесін SWOT анализ арқылы талдайды;
Қазақ Географиялық Қоғамының құрылған жылын айтады;
Қазақ Географиялық Қоғамының жұмыс жасап жатқан жобаларын атайды;
Қазақстан табиғатында болатын өзгерістердің алдын алуға қатысты зерттеулерге болжам жасайды.
6
Бөлім 1. Географияны зерттеу тәсілдері
Бөлімше 1.1 Зерттеулер және зерттеушілер
Тақырып Географиялық дереккөздері
Оқу мақсаты 7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді:
карта, сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының Білу және түсіну
деңгейі Қолдану
Тапсырма
1. Берілген картасызбада саяхатшылардың зерттеу жолдары көрсетілген.
а. Картасызбадағы саяхатшылардың жүрген жолын және негізгі географиялық нысандарды кескін картаға түсіріңіз.
b. Осы саяхаттардың маңыздылығын көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
картасызбадан Васко да Гаманың жүріп өткен бағытын анықтайды;
- саяхатшының жүріп өткен бағытындағы географиялық
нысандарды кескін картаға түсіреді;
саяхаттың маңыздылығын көрсетеді;
картасызбадан Ф.Магелланың жүріп өткен бағытын анықтайды;
- саяхатшының жүріп өткен бағытындағы георафиялық
нысандарды кескін картаға түсіреді;
- саяхаттың маңыздылығын көрсетеді.
7
Бөлім 1. Географияны зерттеу тәсілдері
Бөлімше 1.1 Зерттеулер және зерттеушілер
Тақырып Географиялық тәжірбиелер
Оқу мақсаты 7.1.1.4 Географиялық нысандардың қасиеттерін
тәжірибелік жолмен анықтайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандардың қасиетіне тәжірбие
жасайды
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
Зерттеушілердің саяхаттары жайында ақпараттармен танысып , Егер Христофор Колумб Америка құрлығын бірінші ашқан болса, неге Америка құрлығы Америго Веспуччидің атымен аталған? деген тақырыпта шағын зерттеу жұмысын жүргізіңіз. Нәтижесін кестеде көрсетіңіз.
Христофор Колумб
Америго Веспуччи
Болжамдар
Деректердәлелдемелер
Қорытынды
Дескриптор Білім алушы
ақпаратқа сүйеніп, болжам жасайды;
қажетті деректерді дәлелдемелерді анықтайды;
зерттеу мәселелері бойынша қорытынды жасайды.
8
Бөлім 1. Географияны зерттеу тәсілдері
Бөлімше 1.1 Зерттеулер және зерттеушілер
Тақырып Далалық зерттеу әдістері
Оқу мақсаты 7.1.1.5 Географиялық далалық зерттеу әдістерін
қолданады, көрсеткіштерді тіркейді, жинақтайды, өңдейді, талдайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Далалық зерттеу әдістері арқылы көрсеткіштерге
қорытынды жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Айналадағы нысандарды бағдарлаңыз (көкжиек тұстарын анықтау, арақашықтықты өлшеу т.б.)
Бұл тапсырманы орындағанда, мұғалім алдымен оқушыларды далалық жұмыс кезіндегі
қауіпсіздік ережелерімен,жұмыс ретімен және қолданылатын құралдармен қысқаша
таныстырады (азимут, көкжиек, тұсбағдар, рулетка). Сыныптағы оқушыларды шағын
топтарға бөледі.
Топтық жұмыс.
1. Айналаны бағдарлау
2. Күнге қарап көкжиекті бағдарлау
3.Тұсбағдар арқылы бағдарлау
4. Арақашықтықты өлшеу Әр топ далалық зерттеу жұмыстарының қорытындысын видео, буклет, альбом, постер түрінде ұсынады.
Дескриптор Білім алушы
табиғаттағы қауіпсіздік ережелерімен танысады;
далалық жағдайда карта бойынша айналасын бағдарлайды;
тұсбағдарды қолданып, көкжиек тұстарын анықтайды;
рулетканы қолданып, арақашықтықты өлшейді;
жұмыстарына есептеулер жүргізеді;
жұмыстарының қорытындысын постер, буклет, альбом, видео түрінде қорғайды.
9
Бөлім 1. Географияны зерттеу тәсілдері
Бөлімше 1.1 Зерттеулер және зерттеушілер
Тақырып Географияда графикалық әдістердің қолданылуы
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың және
үдерістердің ерекшеліктерін графикалық түрде бейнелейді:
сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыстар және үдерістердің
ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
География ғылымының зерттеу нысандарын иерахиялық деңгейлер бойынша сәйкестендіріңіз (суреттердің сандарын сызбаның тиісті бағандарына толтырыңыз).
Дескриптор Білім алушы
географиялық нысандардың суреттерін аумақтық қамтылуына қарай жеке иерархиялық (деңгейлік) топтарға жіктейді;
ғарыштық деңгей нысандарын сәйкестендіреді;
аймақтық деңгей нысандарын сәйкестендіреді;
жергілікті деңгей нысандарын сәйкестендіреді.
10
Бөлім 2. Картография және географиялық деректер базасы
Бөлімше 2.1 Географиялық карталар
Тақырып Географиялық картосхемаларды қолдану
Оқу мақсаты 7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Жергілікті жерді планға түсіру бойынша жұмыс ретін баяндау үшін берілген сөйлемдерді ретімен орналастырыңыз.
Заттарға дейінгі қашықтықты өлшеу.
Планшетке шартты белгілерді түсіру.
Заттарға қатысты бағыттарды анықтау.
Планшетті дайындау.
Масштабты анықтау.
2. Планда көрсетілген шартты белгілерді пайдаланып,
табиғатқа саяхат жасау маршрутын баяндайтын әңгіме құрастырыңыз.
.
3. Сынып бөлмесі немесе мектеп ауласының планын жасаңыздар (топтық жұмыс).
Дескриптор Білім алушы
кестеге план сызу ретін дұрыс көрсетеді;
шартты белгілерді қолданып, әңгіме құрастырады;
шартты белгілерді қолданып, жергілікті жердің планын сызады.
11
Бөлім 2. Картография және географиялық деректер базасы
Бөлімше 2.1. Географиялық карталар
Тақырып Географиялық номенклатура
Оқу мақсаты 7.2.1.2 Географиялық номенклатура нысандарын
картадан көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Номенклатура нысандарын ажыратады
• Картадан көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Атлас карталары бойынша географиялық карта мен топографиялық картадағы шартты белгілерді анықтап, тиісті торкөзге + таңбасын қою арқылы сәйкестендіріңіз.
Шартты белгі
Карта
Топографиялық
Географиялық
2. Атлас карталарын қолдана отырып, аталған елдерге берілген жоспар бойынша сипаттама жасаңыз.
Елдің атауы
Қазақстан
Италия
Перу
Аустралия
Астанасы
Жер бедері
Ең биік нүктесі
Пайдалы қазбалары
Өзендері
Дескриптор Білім алушы
план мен картаның оқуда шартты белгілерін ажыратады және шартты белгілері бойынша карталарды топтастырады;
карталарды пайдаланады;
астанасын анықтайды;
жер бедерін анықтайды;
ең биік нүктелерін салыстырады;
пайдалы қазбалардың түрлерін анықтайды;
өзендерін атайды.
12
Бөлім 2. Картография және географиялық деректер базасы
Бөлімше 2.2. Географиялық деректер базасы
Тақырып Географиялық деректерді ұйымдастыру
Оқу мақсаты 7.2.2.1 Географиялық нысандарды топтастырып кесте
түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандарды жинақтап, кестеде
көрсетеді
Ойлау дағдыларының Білу және түсіну
деңгейі
Тапсырма
1.Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
І. Сандық масштабты атаулы масштабқа айналдырыңыз.
а. 1 : 4 000 -
b. 1 : 50 000 -
c. 1 : 900 000 -
d. 1 : 700 -
e. 1 : 10 000 000 -
f. 1 : 350 000 –
ІІ. Атаулы масштабты сандық масштабқа айналдырыңыз.
a. 1 см 50 м -
b. 1 см 7 км -
c. 1 см 600 м -
d. 1 см 30 км -
e. 1 см 400 км -
f.1 см 8 000 км –
ІІІ. Келесі масштаб түрлерін сызықтық масштаб түрінде көрсетіңіз.
a. 1 см-де 350 км -
b. 1: 90 000 000 –
2. Карта мен глобустағы меридиан мен параллельдердің негізгі ерекшеліктерін анықтап, кестені толтырыңыз.
Градус торы сызықтарының белгілері
Меридиандар
Параллельдер
Көкжиек тұстары бағыттары
С
О
Б
Ш
Градуспен алғандағы ұзындығы
1км алғандағы ұзындығы
Глобустағы пішін
Жарты шарлар картасындағы пішіні
3.Масштабты қолданып , Астана және әлем елдері астаналары арасындағы қашықтықты есептеңіз.
Астана – Москва, Астана – Вашингтон, Астана – Лондон, Астана – Пекин.
13
4. Берілген қалалардың географиялық координаталарын анықтаңыз.
Қалалар
Ендік (с.е. және о.е.)
Бойлық (ш.б. және б.б.)
Астана
Париж
Ташкент
Дескриптор
Білім алушы
сандық масштабты атаулы масштабқа айналдырады;
атаулы масштабты сандық масштабқа айналдырады;
сызықтық масштабпен көрсетеді;
географиялық ендік пен бойлықтың негізгі қасиеттерін жазады;
картадағы масштабты қолданып, берілген қалалар арасындағы қашықтықты есептейді;
картаны қолданып, берілген қалалардың географиялық координатасын анықтайды.
14
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.1 Литосфера
Тақырып Литосфераның құрылысы мен заттық құрамы
Оқу мақсаты 7.3.1.1 Литосфераның құрылысы мен заттық
құрамын анықтайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Литосфераның құрылысы мен құрамын сипаттайды
Ойлау дағдыларының Білу және түсіну
деңгейі
Тапсырма
1.Сызба нұсқаға жер қыртысының құрылысын және оның құрамын жазыңыз.
1.
2.
3
1.
2.
2. Тау жыныстарының ерекшеліктерін сипаттап, кестені толтырыңыз.
Сұрақтар
Шөгінді тау
Магмалық тау
Метаморфтық тау
жыныстары
жыныстары
жыныстары
Түрлері
Пайда болуы
Кездесетін
аймақтары
Дескриптор
Білім алушы
сызбаға литосфераның құрылысын жазады;
әр құрылымның құрамын анықтайды;
кестеде литосфераның заттық құрамы, тау жыныстарының ерекшеліктерін көрсетеді;
кестеге шөгінді тау жыныстардың түрлерін, пайда болу жолын, негізгі кездесетін аймақтарын жазады;
кестеге магмалық тау жыныстардың түрлерін, пайда болу жолын, негізгі кездесетін аймақтарын жазады;
кестеге метаморфтық тау жыныстардың түрлерін, пайда болу жолын, негізгі кездесетін аймақтарын жазады.
15
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.1 Литосфера
Тақырып Жердің тектоникалық құрылысы
Оқу мақсаты 7.3.1.2 Жердің тектоникалық құрылымы мен литосфералық
плиталардың орналасуын картадан
көрсетеді және сипаттайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Жердің тектоникалық құрылымын анықтайды
• Литосфералық плиталарды картадан көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Атлас карталары бойынша литосфералық плиталарды анықтап, литосфералық плиталардың шекараларын және негізгі қатпарлы аймақтарын кескін картаға түсіріңіз.
2. Жоспар бойынша литосфералық тақталардың (плиталардың) біреуінің (таңдауыңыз бойынша) қазіргі қозғалысын атлас карталарынан анықтап, талдау жасаңыз.
Жоспар
Тақтаның Плитаның атауы
Шекараласатын тақталар плиталар
Қозғалу жылдамдығы
Қозғалу бағыты
Қорытынды
Дескриптор Білім алушы
картадан ірі литосфералық тақталарды көрсетеді;
кескін картаға ірі литосфералық тақталарды және негізгі қатпарлық аймақтарды сызады;
таңдап алған тақтаны (плитаны) жоспар бойынша сипаттайды;
өз болжамын дәлелдермен қорытындылайды.
16
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.1 Литосфера
Тақырып Литосфераның тектоникалық қозғалыстары
Оқу мақсаты 7.3.1.3 Жер қыртысының тектоникалық қозғалыстарын
талдайды: дрейф, коллизия, субдукция, спрединг
Бағалау критерийі Білім алушы
• Тектоникалық қозғалыстардың түрлерін жіктеп
түсіндіреді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. А.Вегенердің Континенттер дрейфі теориясы жайлы бейнефильмді көріңіз.
a. Литосфералық тақталар қозғалысы түрлерінің атауларын сызбаларына сәйкестендіріңіз (субдукция, коллизия, спрединг) және таралған аймақтарын кестеге жазыңыз.
b. Литосфералық плиталардың қозғалыс себептерін және салдарын талдап кестені толтырыңыз.
Қозғалыс үрлері
Таралған аймақтар
Себебі
Салдары
.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ... ... ... ... ... ...
3 ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.Картадан таңдауыңыз бойынша (жазықтар немесе таулар) бір жер бедерінің түрін алып, төмендегі сұрақтар арқылы зерттеу жүргізіңіз.
a. Жер бедерінің түрін анықтаңыз.
b.Жер қыртысы картасы мен физикалық картаны салыстыра отырып, жер бедерінің қалыптасу заңдылығын анықтаңыз.
c. Биіктік шкаласын, бояуларды пайдаланып, биіктіктігін және жасын ажыратыңыз.
d.Тақталардың қозғалысы картасын пайдаланып, болашақтағы өзгерісіне зерттеу жасаңыз.
17
Дескриптор Білім алушы
тақталар қозғалысының сызбасын кескін картада көрсетеді, ірі аймақтарды атап, қозғалу бағытын сызады;
кестеде көрсетілген суреттеден литосфералық тақталардың қозғалыс түрлерін анықтайды;
қозғалыс аймағын жазады;
себебін түсіндіреді;
салдарына мысалдар келтіреді;
өзі таңдап алған аймақтың жер бедерінің түрін анықтайды;
қалыптасу заңдылығын жазады;
биіктіктері мен жасын анықтайды (бояуларды пайдалана отырып);
болашақтағы өзгерісіне болжам жасайды.
18
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.1 Литосфера
Тақырып Литосфералық катаклизмдер
Оқу мақсаты 7.3.1.4 Литосфералық катаклизмдердің себеп-салдарын,
таралуын түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Апат аймақтарының пайда болу себептері мен
таралу заңдылықтарын дәлелдейді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Суреттерде апат түрлері берілген. Тақырыптық карталарды қолданып, кестені толтырыңыз.
1-сурет
2-сурет
3-сурет
Сурет
Апаттың түрі
Себебі
Кездесетін
Зардаптар
аймақтары
1-сурет
2-сурет
3-сурет
Дескриптор
Білім алушы
апат түрлерін анықтайды;
апат түрінің пайда болу себебін түсіндіреді;
апат түрінің қай аймақта жиі кездесетінін жазады;
апат түрінің негізгі зардаптарын талдайды.
19
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.1 Литосфера
Тақырып Литосфералық катаклизмдер
Оқу мақсаты 7.3.1.5 Жергілікті компонент негізінде литосфералық
катаклизмдер барысында өзін-өзі ұстау ережелерін түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Апат болған жағдайда өзін ұстау ережелерін
құрастырады (жергілікті компонент негізінде)
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Төменде берілген суретті қолданып, жер сілкінісі болған жағдайында адамдардың үй ішіндегі өзін ұстау ережесін құрастырыңыз.
20
2. Суреттер арқылы адамдардың су басу жағдайында өзін ұстау ережесін құрастырыңыз.
Дескриптор Білім алушы
жер сілкінісі жағдайында өзін ұстау ережесін құрастырады;
су басу болған жағдайында өзін ұстау ережесін құрастырады.
21
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу мен зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді:
карта, сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Фотосуреттер бойынша апат түрлерін анықтап, төмендегі кестеге толтырыңыз.
1
2
3
№ Апат түрі
Таралу аймағы
Ерекшеліктері
1
2
3
Дескриптор Білім алушы
фотосуреттерден апат түрлерін анықтайды;
олардың таралу аймақтарын жазады;
әр апат түрінің ерекшеліктерін сипаттайды.
22
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу мен зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың және
үрдістердің ерекшеліктерін графикалық түрде бейнелейді:
сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыстар және үдерістердің
ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
Тянь-Шань тауының профилін түсіріңіз.
Ең биік нүктесін анықтаңыз.
Осы аймақта болатын апатты құбылысты анықтаңыз.
Қайталану жиілігі және оның себебін түсіндіріңіз.
Салдарына мысалдар келтіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
таудың профилін сызады;
ең биік нүктесін анықтайды;
осы аймақта болатын апатты құбылыстарды атайды;
осы құбылыстардың қайталану жиілігін және себебін анықтайды;
салдарына мысалдар келтіреді.
23
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Дүниежүзінің сейсмикалық қауіпті аудандары картасын пайдаланып, кескін картада сейсмикалық белдеулерді көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
кескін картада сейсмикалық белдеулерді көрсетеді.
24
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.2 Географиялық номенклатура нысандарын
картадан көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Номенклатура нысандарын ажыратады
• Картадан көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Жер сілкінісі мен цунамиден зардап шеккен мемлекеттерді кескін картада көрсетіңіз.
Чили, Тибет, Армения, Гватемала, Филиппин, Тайланд, Жапония, Үндістан, Моңғолия, Қытай.
Дескриптор Білім алушы
жер сілкінісінен зардап шеккен мемлекеттерді картадан тауып, кескін картада белгілейді;
цунамиден зардап шеккен мемлекеттерді картадан тауып, кескін картада белгілейді.
25
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.1 Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық деректер базасы
Оқу мақсаты 7.2.2.1 Географиялық нысандарды топтастырып кесте
түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандарды жинақтап, кестеде
көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Жер қыртысының қозғалыс түрлерін топтастырып сипаттаңыз.
Қозғалыс түрі
Себептері
Салдары
Нәтижесі
Дрейф
Субдукция
Дескриптор Білім алушы
-жер қыртысының қозғалыс түрлерін анықтайды;
-кестеде себептерін және салдарын жазады;
- нәтижесін көрсетеді.
26
2- тоқсан
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.2 Атмосфера
Тақырып Атмосфера және оның құрамдас бөліктері
Оқу мақсаты 7.3.2.1 Атмосфераның құрамын сипаттайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Атмосфера құрамын анықтайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Атмосфералық ауаны құрайтын газдардың пайыздық үлесін, берілген диаграммада көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
атмосфера ауасын құрайтын газдардың пайыздық үлесін диаграммада көрсетеді.
27
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.2 Атмосфера
Тақырып Атмосфера және оның құрамдас бөліктері
Оқу мақсаты 7.3.2.2 Атмосфераның құрылысы мен қабаттарының
ерекшеліктерін графикалық түрде бейнелеп түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Атмосфера қабаттарының ерекшеліктерін талдайды
• Әр қабаттың маңыздылығын графикалық түрде
бейнелейді
Ойлау дағдыларының Қолану
деңгейі
Тапсырма
1. Сызбада атмосфераның қабаттары берілген, тапсырманы орындаңыз.
a. Әр қабаттың жер бетіндегі тіршілік үшін ерекшелігін талдаңыз.
b. Қабаттардың маңыздылығын атап көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
кескінді пайдаланып, әр қабаттың ерекшелігін талдайды;
жер бетіндегі тіршілік үшін қабаттардың маңыздылығын көрсетеді.
28
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.2 Атмосфера
Тақырып Ауа райы және метеорологиялық элементтер
Оқу мақсаты 7.3.2.3 Ауа райы ұғымын түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Ауа райы ұғымы мен оны құрайтын элементтерді
сипаттайды
Ойлау дағдыларының Білу және түсіну
деңгейі
Тапсырма
1. Төмендегі сұрақты топта талдаңыз.
Ауа райын білудің маңызы қандай?
2. Ауа райы элементтеріне кластер құраңыз.
Ауа райы элементтері
Дескриптор Білім алушы
ауа райы ұғымына анықтама береді;
aуа райын білудің маңызын анықтайды;
ауа райын құрайтын элементтерді атайды.
29
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.2 Атмосфера
Тақырып
Ауа райы және метеорологиялық элементтер
Оқу мақсаты
7.3.2.4 Температура, қысым, жел, бұлттылық, жауын-
шашын, ылғалдылық, метеорологиялық элементтері мен
құбылыстарын
сипаттап,
зерттеу
маңыздылығын
анықтайды
Бағалау критерийі
Білім алушы
Ауа райы элементтері мен құбылыстарын зерттеудің маңыздылығын көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Суреттегі метеорологиялық құралдардың аттарын жазыңыз, қолданылуын көрсетіңіз.
А. атаулары
В. қолданылуы
2. Ауа райы элементтері маңыздылығын сипаттап жазыңыз.
№
Метеорологиялық
Маңыздылығы
элемент
1
Температура
Ауа температурасының өзгерістерін бақылай отырып,
температураның адам ағзасына зиянды әсерін (ыстықтың
немесе аяздың) алдын алуға мүмкіндік аламыз
2
3
4
5
6
30
Дескриптор Білім алушы
ауа райының элементтерін өлшейтін құралдарды анықтайды;
құралдардың қолданылу жолын жазады;
әрбір ауа райы элементінің маңыздылығын сипаттап жазады.
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.2 Атмосфера
Тақырып
Ауа райы және метеорологиялық элементтер
Оқу мақсаты
7.3.2.5 Температура, қысым, жел, бұлттылық, жауын-шашын,
ылғалдылық, метеорологиялық элементтердің көрсеткіштерін,
метеорологиялық құралдарды қолданып өлшейді және тіркейді
Бағалау критерийі
Білім алушы
•
Ауа райы элементтерін өлшейтін құралдарды қолданады
•
Өлшеп, нәтижесін көрсетеді
Ойлау дағдыларының
Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Ауа температурасын, атмосфералық қысымды анықтауға арналған есептерді шығарыңыз.
А. 7,6 км биіктікте температура -34 0 C болса, теңіз деңгейіндегі (0м) температура қанша? В. 2,4км биіктіктегі нүкте мен 7,2 км биіктік арасындағы температуралық айырмашылық неше градусқа тең?
С. Туристер саяхат жасау барысында 800 метр таудан бастап, 1 650 м, 2 400 және және 3
260 метр биіктіктерге тоқтап, атмосфералық қысымды өлшеді? Сонда ол биіктіктердің атмосфералық қысымдары нешеге тең?
2. Жергілікті жердегі ауа райының он күндік немесе бір айлық мәліметі бойынша
ауа райы күнделігін жүргізіңіз.
a. Тәуліктің орташа температурасын және орташа айлық температураны анықтаңыз;
b. Температураның тәуліктік амплитудасын есептеңіз;
c. Ауа қысымының өзгерісін анықтаңыз;
d.Ауа ылғалдылығының салыстырмалы және абсолюттік көрсеткіштерін қарастырыңыз, көрсеткіштердің әр түрлі болуын түсіндіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
температураны, қысымды анықтауға берілген есептерді шығарады;
құралдардың көрсеткіштерін анықтап, күнделікке жазады;
көрсеткіштерді қолданып тәуліктің және айдың орташа температурасын анықтайды;
температураның тәуліктік ампплитудасын есептейді;
ауа қысымының өзгерісін анықтайды;
ауа ылғалдылығының салыстырмалы және абсолюттік көрсеткіштерін салыстырады;
құралдардың көрсеткішінен алынған нәтижелер негізінде қорытынды жасайды.
31
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.2 Атмосфера
Тақырып Ауа райы және метеорологиялық элементтер
Оқу мақсаты 7.3.2.6 Жергілікті жер мүмкіндігі бойынша температура,
қысым, жел, бұлттылық, жауын-шашын, ылғалдылық,
метеорологиялық элементтерінің көрсеткіштері бойынша
синоптикалық графикалық материалдарды жасайды
Бағалау критерийі Білім алушы
Метеорологиялық элементтерінің көрсеткіштерін анықтайды
Жергілікті жерге қатысты синоптикалық график жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Кестеде берілген Ауа райы элементтері ̶ изосызықтар ̶ өлшем бірліктерін сәйкестендіріңіз. Ауа райы элементтерінің шартты белгілерін орналастырыңыз.
Ауа райы
Изосызықтар
Өлшем бірліктері
Шартты белгілері
элементтері
қысым
изотерма
оC
температура
изогиета
мм.cын.бағ
ылғалдылық
изобара
мм
2. Қазақстанның климаттық картасын қолдана отырып, кескін картаға изобара, изотерма, изогиета сызықтарын түсіріңіз және жеке аймақтарын сипаттаңыз.
3. Берілген кестеге қарап, өз жеріңіздегі бір тәуліктегі ауа райының жекелеген элементтерін көрсете отырып, синоптикалық карта жасаңыз.
32
Дескриптор Білім алушы
− ауа райы элементтерін барлық сипаттамаларымен
сәйкестендіреді;
климаттық картада белгіленулерін анықтайды;
кескін картада ауа райы элементтерін шартты белгілермен көрсетеді;
климаттық картадан белгілі бір аймақтың климатын шартты белгілер арқылы сипаттайды;
осы шартты белгілерді қолдану арқылы белгілі жердің синоптикалық картасын сызады.
Бөлім 3.Физикалық география
Бөлімше 3.2 Атмосфера
Тақырып Қолайсыз атмосфералық құбылыстар
Оқу мақсаты 7.3.2.7 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде
қолайсыз атмосфералық құбылыстарды талдай отырып, сақтану шараларын ұсынады
Бағалау критерийі Білім алушы
• Қолайсыз атмосфералық құбылыстарды ажыратады • Пайда болу жолдарын анықтайды • Сақтану шараларын ұсынады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Құрғақшылық, үсік, бұршақ, көктайғақ ұғымдарын төмендегі суреттермен сәйкестендіріңіз.
1. 2. 3. 4.
2. Өз жеріңізде жиі байқалатын қолайсыз атмосфералық құбылысты атаңыз.
3. Қалай пайда болатынын түсіндіріңіз.
4. Сақтану жолдарын ұсыныңыз.
33
Дескриптор Білім алушы
ұғымдар мен суреттерді сәйкестендіреді;
өз жерінде болатын қолайсыз атмосфералық құбылыстарды анықтайды;
қолайсыз атмосфералық құбылыстардың пайда болу себебін көрсетеді;
қолайсыз атмосфералық құбылыстардан сақтану жолдарын ұсынады.
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді:
карта, сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Тапсырма
1.Берілген мәліметті қолданып, жергілікті жердің жел өрнегі графигін сызыңыз.
Көкжиек тұстары
С
СБ
Б
ОБ
О
ОШ
Ш
СШ
Желсіз
тынық
күндер
Желді күндер
3
4
6
5
2
0
5
2.Жер бетіндегі ауа температурасы +20о, 7000 м биіктіктегі температураны есептеңіз.
3.Жылдық орташа температураны және жылдық амплитуданы есептеңіз.
Қ
А
Н
С
М
М
Ш
Т
Қ
Қ
Қ
Ж
О.ж
А
-10
-8
-6
0
+8
+14
+16
+18
+12
+8
+2
-16
Дескриптор
Білім алушы
географиялық дереккөздерді қолданады;
жел өрнегі графигін сызады;
биіктіктегі температураны есептейді;
жылдық орташа температураны есептейді;
жылдық температураның амплитудасын есептейді.
34
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1.Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып
1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты
7.1.1.4
Географиялық
нысандардың
қасиеттерін
эксперименттік жолмен анықтайды
Бағалау критерийі
Білім алушы
Географиялық нысандардың қасиеттеріне тәжірибе жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Метеорологиялық құралдарды қолданып, жергілікті жердің ауа райы элементтерін (температура, атмосфералық қысым, жел күші, жел бағыты) өлшеңіз.
2.Өлшеулер нәтижелерін күнделікке жазыңыз.
3. Зерттеу жұмыстарын презентация, буклет, альбом, немесе постер түрінде ұсыныңыз.
4.Өзіңіз тұратын жердің ауа райына баға беріңіз.
Дескриптор Білім алушы
метеорологиялық құралдарды дұрыс қолданады;
температураны анықтайды;
атмосфералық қысымды өлшейді;
жел бағытын анықтайды;
жел күшін анықтайды;
бақылаулар нәтижелерін күнделікке жазады;
жергілікті жердің ауа райына баға береді.
35
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.5 Географиялық далалық зерттеу әдістерін
қолданады, көрсеткіштерді тіркейді, жинақтайды, өңдейді, талдайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық далалық зерттеу әдістерін қолданады • Көрсеткіштерін қорытындылайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Метеорологиялық құралдарды қолданып, жергілікті жердің ауа райының бір айлық көрсеткіштерін өңдеп, күнделікке тіркеңіз.
2.Көрсеткіштерді қолданып, климатограмманы құрастырыңыз.
3.Климат ерекшелігіне талдау жасаңыз.
Дескриптор Білім алушы
метеорологиялық құралдарды қолданады;
жергілікті ауа райы күнделігін жүргізеді;
бір айдың ауа райы көрсеткіштерін өңдейді;
көрсеткіштерді қолданып, климатограмманы құрастырады;
климаттың ерекшелігін талдайды.
36
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың және
үрдістердің ерекшеліктерін графикалық түрде бейнелейді:
сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыстар және үдерістердің
ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Кестеде берілген қолайсыз климаттық құбылыстардың үлестік көрсеткіштерін қолданып, шеңберлік диаграмма құрыңыз.
Құрғақшылық
Нөсер
Дауыл
Үсік
Өрт
Аномалды
Су
жаңбыр
төтенше
төмен
тасқыны
жағдайы
температура
8%
14%
37%
1%
4%
17%
2%
2.Қандай климаттық белдеуге сәйкес келетінін анықтаңыз. Қазақстанда болуы мүмкін бе? Жауабыңызды дәлелдеңіз.
Дескриптор Білім алушы
қолайсыз климаттық құбылыстардың үлестік көрсеткіштерін шеңберлік диаграммада көрсетеді;
диаграммаға талдау жасайды.
37
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Қосымша мәліметтерді(температура, ауа қысымы, жел бағыты, ылғалдылық, жауын-шашын мөлшері) қолданып Қазақстанның синоптикалық картасын құрыңыз.
Қаңтар айының көрсеткіштерін - көк түспен, шілде айының көрсеткішін -қызыл түспен бейнелеңіз.
2. Синоптикалық картаны талдаңыз.
Дескриптор Білім алушы
Қазақстанның синоптикалық картасын құрастырады;
қаңтар айының көрсеткіштерін көк түспен көрсетеді;
шілде айының көрсеткіштерін қызыл түспен көрсетеді;
картаға талдау жасайды.
38
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.3 Гидросфера
Тақырып Гидросфера және оның құрамдас бөлігі
Оқу мақсаты 7.3.3.1 Гидросфера және оның құрамдас бөліктерін
сипаттайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Гидросфера және оның құрамдас бөліктерін
анықтайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Төмендегі сұрақты жұпта талдаңыз. a. Гидросфераның құрамдас бөліктері ...
2. Дүниежүзілік мұхит бөліктерінің анықтамаларын кестеге толтырыңыз.
Теңіздер
Шығанақ
Бұғаз
Түбек
Арал
Ішкі теңіз
Сыртқы
теңіз
3. Дүниежүзілік мұхит бөліктерінен өз қалауыңыз бойынша 2 теңіз, 2 шығанақ, 2 бұғаз, 2 түбек, 2 аралды кескін картаға түсіріңіз.
4. Карта мәліметін пайдаланып, дүниежүзілік мұхиттар аудандарының салыстыру нәтижесін диаграммада көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
гидросфераның анықтамасын айтады;
құрамын анықтайды;
дүниежүзілік мұхит бөліктерінің анықтамасын жазады;
дүниежүзілік мұхит бөліктерін кескін картада белгілейді;
төрт мұхиттың аудандарының салыстыру нәтижесін диаграммада көрсетеді.
39
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.3 Гидросфера
Тақырып Су ресурстарының маңыздылығы
Оқу мақсаты 7.3.3.2 Cу ресурстарының маңыздылығын түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Су ресурстарының маңыздылығын дәлелдейді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Суреттер бойынша су ресурстарының қолдану мақсатын әңгімелеп беріңіз.
Дескриптор Білім алушы
су ресурстарының қолдану аясын сипаттайды;
күнделікті өмірде қолданылуын әңгімелейді;
экономика салаларында қолдануын әңгімелейді;
маңыздылығын дұрыс қорытындылайды.
40
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.3 Гидросфера
Тақырып Дүниежүзілік мұхиттың географиялық жағдайы
Оқу мақсаты 7.3.3.3 Дүниежүзілік мұхиттың құрамын, географиялық
жағдайын сипаттайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Дүниежүзілік мұхиттың құрамын және географиялық
орнын анықтайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Физикалық картаны қолданып, берілген жоспар бойынша Үнді мұхитының географиялық орнын сипаттаңыз.
Жоспар
Географиялық орны
Ірі теңіздері
Құрамына кіретін ірі аралдары
Ірі түбектері
Ірі шығанақтары
Ірі бұғаздар
Дескриптор Білім алушы
картада Үнді мұхитының географиялық орнын анықтайды;
құрамына кіретін Ірі теңіздерді анықтайды;
ірі аралдарды анықтайды;
ірі түбектерді анықтайды;
ірі шығанақтарды анықтайды,
ірі бұғаздарды анықтайды.
41
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.3 Гидросфера
Тақырып Дүниежүзілік мұхиттың географиялық жағдайы
Оқу мақсаты 7.3.3.4 Мұхит және оның құрамдас бөліктерін жоспар
бойынша сипаттайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Мұхитты және құрамдас бөлігіне сипаттама береді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Кез келген бір мұхитты алып, жоспар бойынша сипаттаңыз.
Жоспар
Мұхиттың атауы және ауданы
Экватор мен бастапқы меридианға қатысты орны
Құрамына кіретін ірі аралдары, түбектері, шығанақтары, бұғаздары
Ең терең жері
Жылы және суық ағыстары
Дескриптор Білім алушы
мұхиттың ауданы бойынша орнын жазады;
мұхиттың экваторға қатысты орнын анықтайды;
бастапқы меридианға қатысты орнын анықтайды;
құрамына кіретін ірі аралдарды анықтайды,
құрамына кіретін ірі түбектерді анықтайды;
құрамына кіретін ірі шығанақтарды анықтайды;
құрамына кіретін ірі бұғаздарды анықтайды
ең терең жерін анықтайды;
жылы ағыстарын анықтайды;
суық ағыстарын анықтайды.
42
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.3 Гидросфера
Тақырып Дүниежүзілік мұхит суларының қасиеттері
Оқу мақсаты 7.3.3.5 Мұхит суының қасиеттеріне әсер ететін
факторларды анықтайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Мұхит суының қасиеттерін сипаттайды
• Әсер ететін факторларды түсіндіреді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Төмендегі сұрақтарды жұппен талдаңыздар.
Мұхит суының негізгі қасиеттері қандай?
Осы қасиеттерінің өзгеруіне қандай факторлар әсер етеді деп ойлайсыз?
2. Атлас карталарынан 1 мұхиттағы 2 теңіздің тұздылық деңгейлерін салыстырып сипаттаңыз (теңіздер мұхиттың әр бөлігінде орналасуы керек, қатар тұрған теңіздерді алуға болмайды).
3.Карта мәліметтерін пайдаланып, дүниежүзілік мұхиттың тұздылығына байланысты есептер шығарыңыз.
a. 450 лирт теңіз суында, әр түрлі заттардың мөлшері неше грамм ? (Ескерту: дүние жүзілік мұхит суының орташа тұздылығы 35‰. Промилле 11000 бөлік дегенді білдіреді) b. Егер тұздылық 27‰ болса, Қара теңіздің 4.2 м³ суында әр түрлі заттардың мөлшері неше грамм (кг) (1 м³ - 1000 литр)?
4.Дүниежүзінің кескін картасына, дүниежүзілік мұхит суының тұздылығы жоғары және төмен аймақтарын белгілеңіз.
Дескриптор Білім алушы
мұхит суының қасиеттерін (температура, тұздылық)
сипаттайды;
карта арқылы осы қасиеттерінің өзгеру себептерін анықтайды;
өз анықтауларын мысалдар мен аргументтер келтіре отырып, түсіндіреді;
нақты мәліметтерді қолдана отырып, есептеулер жүргізеді;
есептеулер бойынша негізгі аймақтарды кескін картаға белгілейді.
43
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.3 Гидросфера
Тақырып Мұхит суларының қозғалыстары
Оқу мақсаты 7.3.3.6 Мұхит суының қозғалыстарын жіктеп, түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Мұхит суының қозғалыс түрлерін ажыратады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Төмендегі суретте толқынның элементтерін атап жазыңыз.
2. Суреттерді мұхит суының қозғалысы түрлерінің атауларымен (цунами, ағыстар, жел әсерінен пайда болған толқындар) сәйкестендіріңіз, әрқайсысының пайда болуына әсер ететін факторларды атаңыз.
1-сурет 2-сурет
3-сурет
44
3. Атлас картаны қолданып, мұхит ағыстарының құрлықтың климатына тигізетін әсерін сипаттаңыз.
Дескриптор Білім алушы
суретке толқынның элементтерін жазады;
суреттер мен атауларды сәйкестендіреді;
пайда болуына әсер ететін факторларды атайды;
мұхит ағыстарының әсерінен құрлықтағы болатын климаттық өзгерістерге мысалдар келтіріп, сипаттайды.
45
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.3 Гидросфера
Тақырып
Мұхиттармен байланысты апаттар
Оқу мақсаты
7.3.3.7 Мұхиттар және теңіздермен байланысты апаттарды
топтастырып, сақтану шараларын ұсынады
Бағалау критерийі
Білім алушы
•
Мұхиттар мен теңіздерде болатын апат түрлерін
ажыратады
• Апаттардың жиі болатын аймақтарын анықтайды.
•
Сақтану жолдарын ұсынады
Ойлау дағдыларының
Қолдану
деңгейі
Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
1. Төмендегі суреттерге қарап, мұхиттар мен теңіз суларында болатын апаттардың түрлерін анықтап, сипаттаңыз.
1-сурет 2-сурет
2. Осындай апаттар көбіне Дүниежүзілік мұхиттың қай аймақтарында жиі болатынын анықтаңыз.
3. Сақтану жолдарын ұсыныңыз.
Дескриптор Білім алушы
мұхиттар мен теңіздерде болатын апаттардың болу себебін анықтайды;
картаны, ғаламторды қолдану арқылы осындай апаттар жиі болатын аймақтарды анықтайды;
бастапқы қорғану шараларын ұсынады.
46
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.3 Гидросфера
Тақырып Дүниежүзілік мұхиттың проблемалары
Оқу мақсаты 7.3.3.8 Дүниежүзілік мұхит проблемаларын топтастырып,
шешу жолдарын ұсынады
Бағалау критерийі Білім алушы
• Дүниежүзілік мұхиттың проблемаларын анықтайды • Проблемаларды шешу жолдарын ұсынады
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
1. Дүниежүзілік мұхиттың ластану жолдары мен соған байланысты туындайтын проблемаларды жұппен талдаңыздар.
2. Төмендегі суреттерде дүниежүзілік мұхиттың мұнай өнімдерімен ластануы, проблемалары және шешу жолдары көрсетілген. Суреттерді ретімен қойыңыз және осы суреттерді қолдана отырып, шағын эссе жазыңыз.
47
Дескриптор Білім алушы
дүние жүзілік мұхиттың ластану жолдарын анықтайды;
әр ластану жолына байланысты туындайтын проблемаларды топтастырады;
проблемалардың шешу жолдарын ұсынады.
48
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып
1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты
7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді:
карта, сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Дүниежүзілік мұхиттар картасын пайдаланып, төмендегі кестедегі берілген мұхиттарға салыстырмалы сипаттама беріңіз.
Салыстыруға
Солтүстік Мұзды
Ұқсастығы
Үнді мұхиты
алынатын негізгі
мұхит
категориялар
Географиялық орны
Көлемі
Орташа
температурасы
Тұздылығы
Орташа тереңдігі
Дескриптор
Білім алушы
Солтүстік Мұзды мұхитқа және Үнді мұхиттарға салыстырмалы сипаттама береді;
картадан дүниежүзілік мұхиттардың географиялық орнын анықтайды;
мұхиттардың көлемдерін салыстырады;
орташа температурадағы айырмашылықты жазады;
тұздылығын салыстырмалы түрде жазады;
орташа тереңдіктерін жазады.
49
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып
1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты
7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың және үдерістердің ерекшеліктерін графикалық түрде көрсетеді: сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Нысандар, құбылыстар және үдерістердің
ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Сізге гидросфераның құрамдас бөліктерінің пайыздық көрсеткіштері берілген:
дүниежүзілік мұхит - 95%, құрлық сулары (өзендер, көлдер, батпақтар) - 1%, мұздықтар
2%, жерасты сулары - 2%.
Осы көрсеткіштерді қолданып, шеңберлік диаграмма құрыңыз.
Дескриптор Білім алушы
берілген көрсеткіштерді қолданып, диаграмма құрайды.
50
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Тақырыптық картосхема құрастырады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Қызыл теңіздің кескін картасы берілген.
a. Кескін картаға Қызыл теңіздің бөліктерін белгілеңіз.
b.Теңіз тұздылығының өзгерістерін қабатты бояулармен көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
теңіздің бөліктерін белгілейді;
тұздылығын шартты белгілерді қолдану арқылы көрсетеді.
51
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.2 Географиялық номенклатура нысандарын картадан
көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Номенклатура нысандарын ажыратады
• Картадан көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Кескін картада цифрлармен көрсетілген ағыстарды анықтаңыз.
а. Жылы ағыстарды -қызыл түспен,суық ағыстарды көк- түспен көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
ағыстардың атауларын анықтайды;
жылы ағыстарды картада қызыл түспен көрсетеді;
суық ағыстарды картада көк түспен көрсетеді.
52
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.2 Географиялық деректер базасы
Оқу мақсаты 7.2.2.1 Географиялық нысандарды топтастырып, кесте
түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандарды жіктеп, кестеге жазады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Берілген нысандарды физикалық картадан табыңыз.
Арабия, Гренландия, Шпицберген , Лаперуза, Аппенин, Жаңа Зеландия, Мексика, Жерорта, Филиппин, Дрейк, Бенгел.
2. Осы нысандарды кестеге топтастырыңыз
Теңіз
Бұғаз
Шығанақ
Арал
Түбек
Архипелаг
53
Дескриптор Білім алушы
дүниежүзілік мұхиттың құрамына кіретін нысандарды физикалық картадан табады;
осы нысандарды кестеге топтастырады.
54
3- тоқсан
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.4 Биосфера
Тақырып Биосфера және оның құрамдас бөліктері
Оқу мақсаты 7.3.4.1 Биосфераның құрамын, құрылымын, шекаралары
мен қасиеттерін анықтайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Биосфераның құрамын, құрылымын, шекарасы мен
қасиеттерін сипаттайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Терминдерді анықтамалармен сәйкестеңдіріңіз.
1
Биосфера
A
тірі ағзада өтетін барлық химиялық реакциялардың
жиынын айтамыз. Зат алмасу нәтижесінде ағзаға қажет
заттар түзіледі және энергия бөлінеді
2
Биоценоз
B
жер шарындағы тірі организмдер мен олардың
топтарының таралуы мен орналасу заңдылықтарын
зерттейтін ғылым саласы; өсімдіктер мен жануарлардың
және олардың бірлестіктерінің жер шарында таралуы
мен олардың бөлектеніп мекендеу сипатын зерттейтін
ғылым
3
Биогеоценоз
C
жасыл жапырақ органоидтері, яғни хлоропласт арқылы
Күн сәулесі энергиясының химиялық байланыс
энергиясына айналу процесі
4
Биогеография
D
мекен ету ортасы бір, бір-бірімен байланысты түрінің
жиынтығы
5
Зат алмасу
E
жердің тіршілік қабаты
6
Фотосинтез
F
тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін
өзара байланысты түрлердің (популяциялардың) тыныс-
тіршілік ортасы
2. Сурет бойынша биосфераның шекарасын анықтаңыз.
Атмосфера
(км)_____________________________
___________________________________ ______
Гидросфера
(км)____________________________
55
а. Тірі ағзалардың биосферадағы таралу шекарасын жазыңыз.
3. Берілген схема бойынша биосферадағы зат айналымын түсіндіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
терминдер мен анықтамаларды сәйкестендіреді;
биосфераның шекараларын анықтайды;
биосфераның құрамын анықтайды;
ағзалардың алуан түрлілігін және ерекшеліктерін сипаттайды;
ағзалардың таралу аймақтарын көрсетеді;
биосферадағы зат айналымын анықтайды;
зат айналымын сызбада көрсетеді.
56
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.4 Биосфера
Тақырып Топырақ және оның құрамы мен құрылымы
Оқу мақсаты 7.3.4.2 Топырақ құрамын,түрлерін анықтап, құрылымын
графикалық түрде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Топырақ құрамын,түрлерін сипаттайды
• Құрылымын графикалық түрде бейнелейді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Мәтінді оқып, көп нүктенің орнына керек сөздерді орналастырыңыз.
Топырақтану ғылымының негізін орыс ғалымы
... ... ... ... ... ... ... .
қалады. Ол топырақ
түзілу процесінің ... ... ... ... ... ... .
байланысты екенін анықтады. Оларға: бастапқы аналық
тау жыныстар, ... ... ... ,
... ... ... , уақыт және ... ... ... ...
мен ... ... ... ... ...
жатады. Кейін
ғылыми зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су ( ... ... ... ... ... ..
, жерасты суы)
және ... ... ... ... ... ... ... ... .
қосылды.
Керекті сөздер: (В.В.Докучаев, бес фактор, ауа райы, жер бедері, өсімдіктер, жануарлар, топырақ суы, адамның шаруашылық әрекеті).
2. Cәйкестендіріңіз.
Топырақ
Сипаттама
түрлері
1
Қаратопырақ
а
Құрамында минералды тұздар кең таралған. Өсімдіктерге
зиянды.
2
Сұрғылт түсті
b
Топырақтың беткі қабаты, бұл қабатта өлген тірі
топырақ
организмдердің қалдықтары жиналып, қарашірік түзеді.
Қарашірік қаншалықты көп болса, соншалықты өсімдіктер
нәрлі заттарға толы болады.
3
Құмды топырақ
c
Топырақта саздар кең таралған. Жаңбыр болмаған кезде,
саздар қатады да, тас сияқты қатты болады. Ал жауынды
күндері саз байланған күйде болады да, суларды тереңге
қарай өткізбейді. Сондықтан сулар тұрып қалады да,
өсімдіктердің тамырлары шіри бастайды. Өсімдіктердің
өмір сүруіне қолайсыздау .
4
Сазды топырақ
d
Нәрлі заттарға кедей болып келеді, себебі жоғарғы
қарашірік қабаты жұқа. Топырақта ылғал жиналып, шіруге
ықпал етеді.
5
Сортаң топырақ
e
Бұл топырақтарда құмдар кең таралған және бөлшектері
әлсіз жалғанған, өсімдіктердің тамырларының бекінуі
қиынға соғады. Мұндай топырақтар тез жылынады және
құрғақ болады. Өсімдіктер аз таралған.
1 -__ 2-__3-__ 4-__ 5-__
57
2. Топырақ кесіндісінің қимасы берілген, сызбаға сәйкес кесіндіні толтырыңыз.
3. Сызбаға топырақ түзуші факторларды жазыңыз.
5. Мына фотосуреттер арқылы топырақтың өзгеруі мен құнарсыздану себептерін анықтаңыз және топырақ құнарлығын арттыру жолдарын ұсыныңыз.
Дескриптор Білім алушы
мәтінді керекті сөздермен толықтырады;
топырақтың түрлерін сипаттамасымен сәйкестендіреді;
топырақ кесіндісінің қимасын толтырады;
топырақ кесіндісін қолдана отырып, топырақ түзуші факторларды анықтайды;
топырақ эрозиясының пайда болу жолдарын анықтау үшін зерттеулер жүргізеді;
құнарлығын арттыру жолдарын айтады;
қорғау шараларын ұсынады.
58
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.4 Биосфера
Тақырып Қазақстанның топырақ түрлері
Оқу мақсаты 7.3.4.3 Қазақстанда топырақ түрлерінің таралуын
анықтайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Қазақстанда кездесетін топырақ түрлерінің
таралуын зерттейді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
1. Атласты қолданып, суретте көрсетілген топырақ түрлерінің қайсысы Қазақстанда кездесетінін анықтаңыз (күлгін топырақ, батпақты топырақ, орманның сұр топырағы, қара топырақ, сұр топырақ, қоңыр топырақ, күрең топырақ).
3. Осы топырақ түрлерін кездесетін аймақтарына қарай топтастырыңыз.
4. Қалыптасу себебін топырақ түзуші факторлармен сәйкестендіре отырып, зерттеңіз.
Дескриптор Білім алушы
атласпен жұмыс жасап, топырақтың Қазақсанда кездесетін түрлерін анықтайды;
осы топырақ түрлерін кездесетін аймақтарына қарай топтастырады;
− топырақ түзуші факторларды ескере отырып, таралу
себептерін зерттейді, қорытынды жасайды.
59
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.4 Биосфера
Тақырып Қазақстанның топырақ түрлері
Оқу мақсаты 7.3.4.4 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде
топырақ ресурстарына баға береді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Топырақ ресурсының қолданылуы бойынша
қорытынды жасайды
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
Суретте топырақтың түрлері берілген (егер мүмкіндік болса, бұл жұмысты далалық зерттеу орталығында жасауға болады, тек әр түрлі топырақ түрлерінің алынуы шарт).
a. Берілген топырақтарды құнарлығына қарай: құнарлы, құнарсыз;
b. Түсіне қарай: сары, қызыл, қара, қара қоңыр;
c. Механикалық құрамына қарай: тасты, құмды, балшықты түрлерге топтастырыңыз.
b.Топтастырылған топырақтардың түрлерін қолданылуына қарай шаруашылықтың қандай саласын дамытуға болатынын талдаңыз.
c. Құнарсыз топырақты қалай құнарландыруға болатынына ұсыныс жасаңыз.
Дескриптор Білім алушы
әр топырақты түрлеріне қарай топтастырып, олардың сапалық құрамын бағалайды;
ауыл шаруашылығының қандай да саласын дамытуға (мал, егістік, суармалы егістік т.б.) қай топырақтың қолайлы болатынын талдайды;
топырақтың құнарлылығын арттыруға арналған шараларды ұсынады.
60
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.4 Биосфера
Тақырып Топырақтың экологиялық проблемалары
Оқу мақсаты 7.3.4.5 Топырақтардың экологиялық проблемаларын
жіктеп, шешу жолдарын ұсынады
Бағалау критерийі Білім алушы
• Топырақтың экологиялық проблемаларын
анықтайды
• Ұсынған шешу жолдарын дәлелдейді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
1.Төмендегі берілген суреттер бойынша талдау жасаңыз.
а. Топырақ қандай өзгерістерге ұшырайды?
b. Топырақтың өзгерісі қандай факторлардың әсерінен болған?
c. Осы әсерлерден қандай экологиялық мәселелер туындайды?
2. Төмендегі суретте табиғаттағы тепе-теңдік берілген.
а. Топырақтың өзгерісі осы теп-теңдіктің өзгерісін туғызады. Сондықтан сіз осы тепе-теңдікті сақтау үшін, топырақтың экологиялық мәселесін қалай шешуге болатынын түсіндіріңіз.
b. Алдын алу жолдарын ұсыныңыз.
61
Дескриптор Білім алушы
сурет бойынша топырақтағы өзгерістерді анықтайды;
топырақ өзгерісіне әсер ететін факторларды атайды;
сол факторларға байланысты туындайтын экологиялық мәселелерді айқындайды;
табиғат балансын сақтау үшін жасалатын іс-шараларды анықтайды;
өз ұсынысын айтады.
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді: карта,
сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Суреттерде бейнеленген табиғат кешендерін, ерекшеліктеріне қарай топтастырыңыз (дала, биік таулық шалғын, өзен жайылмасы, антропогендік, батпақ).
а.Топтастыру белгілерін (критерийлерін) жазыңыз (қандай белгілеріне қарап топтастырдыңыз)
Жалпы белгілер __________________________________________________ Дала ____________________________________________________________ Биік таулы шалғын ________________________________________________ Өзен жайылмасы _________________________________________________ Антропогендік____________________________________________________ Батпақ __________________________________________________________
62
b. Суреттердегі табиғат кешендері топтарын, тиісті табиғат зоналарына сәйкестендіріп, кескін картада белгілеңіз.
Дескриптор Білім алушы
берілген суреттерден табиғат кешендерін анықтайды және белгілері бойынша топтастырады;
табиғат кешендерін топтастыру белгілерін атайды;
табиғат кешендерін, табиғат зоналарына сәйкестендіріп, кескін картада белгілейді.
63
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып
1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты
7.1.1.4
Географиялық
нысандардың
қасиеттерін
тәжірибелік жолмен анықтайды
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Географиялық
нысандардың
қасиетіне тәжірбие
жасайды
Ойлау дағдыларының
Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Мәтінді оқып, кестені толтырыңыз
Қазақстандағы топырақ түрлері
Топырақ түрлері
Шекарасы
Алып жатқан
Типтері
Құрамындағы
(ендіктері)
аумағы, %
қарашірік
мөлшері, %
Қара топырақ
Қарақоңыр
(каштан түсті)
топырақ
Қоңыр және сұр-
қоңыр топырақ
Тау топырақтары
Қазақстанның топырақ жамылғысы күрделі және әр түрлі. Топырақ жамылғысының зоналар бойынша таралғаны айқын байқалады. Қазақстанның аумағының 86%-ын жазықтар алып жатыр. Негізінен үш топырақ зоналарына бөлінеді: қара топырақты зона (52° с.е. солтүстігінде); қара қоңыр топырақты зона (52°-48° с.е. аралығында); қоңыр, сұр қоңыр топырақты зона (48° с.е. оңтүстігінде).
Қара топырақты зона республиканың солтүстігінде тараған . Бұл зона Солтүстік Қазақстан облысын түгелімен, Қостанай облысының көп жерін, Ақмола, Павлодар, Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарының солтүстік бөліктерін камтиды. Республика аумағының 25,5 млн гектар жерін (9,5%-ын) алып жатыр. Қара топырақты зона үш зона аралығына бөлінеді: сілтісізденген қара топырақ - орманды дала табиғат зонасының оңтүстігінде аз ғана бөлігін алып жатыр; кәдімгі қара топырақ және оңтүстіктегі қуаң даланың қара топырағы - дала зонасына тән . Құнарлылығы жағынан алдыңғы екі өңірдің топырақ құрамында гумусы (қарашірік) мол (6-8%) қара топырақ орын алса, оңтүстігінде қара топырақтың қара шіріндісі аздау (4-6%) келеді. Қара топырақты зона ылғалмен қамтамасыз етілген жазық далада тараған, республиканың негізгі астық өндіретін алқабы саналады.
Қара қоңыр (каштан) топырақ зонасы қара топырақтың оңтүстігінде орналасқан. Бұл Орталық Қазақстанның көп жерін, Каспий маңы ойпатының солтүстігін, Шығыс Қазақстан облысының жазықтарын алып жатыр. Бұл – республиканың оңтүстік дала (тым
64
құрғақ далалы) және шөлейтті алқаптарын 90,6 млн гектар немесе республика жерінің
34%-ын алып жатқан зона. Қара қоңыр топырақ зонасы да үш зона аралығына бөлінеді: қуаң даланың күңгірт қара қоңыр топырақты өңірі; қуаң даланың жай қара қоңыр топырақты өңірі; шөлейт жердің ашық қара қоңыр топырақты өңірі. Топырақтың құнарлылығы оңтүстікке барған сайын кеми түседі. Күңгірт қара қоңыр топырақ пен кәдімгі қызыл қоңыр топырақтың гумусы (қарашірік) 4,5-3,0%, ал шөлейт ашық қызыл топырағының гумусы (қарашірігі) азырақ, 3,0- 2,0%. Бұл топырақ зонасының солтүстігінде астық өндіру мен мал шаруашылығымен айналысады. Өйткені мұнда ылғал аз түседі.
Сұр қоңыр топырақты зона қара қоңыр топырақты зонаның оңтүстігінде шөлді аймақ топырақтары алып жатыр. Мұнда негізінен қоңыр және сұр қоңыр топырақ жамылғысы басым келеді. Топырақтың Бұл типі 120 млн гектар жерді, республика жерінің 44%-ын алып жатыр. Қазақстанның оңтүстік бөлігін түгел камтыған. Бұл топырақтың гумусы аз (2,0-1,0%), сондықтан онда негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Бұл өңірде суармалы егіншілік қана тиімді.
Солтүстік Қазақстандағы Батыс Сібір ойпатынан оңтүстіктегі Алатау өңірлеріне дейінгі аралық 1500-1600 км, Батыстағы Атырау алқабынан Алтай тауларына дейінгі 3000 км-ге жуық өңірлерді әр түрлі топырақ жамылғысы басқан. Бұл топырақ жамылғысының әр аймақтарда түзіліп, орналасуы географиялық зоналық заңына байланысты. Мысалы, Қазақстанның 86% жерін алып жатқан жазық алқаптарында климаттың, топырақтың солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгеруі көлденең зоналық заңына сәйкес өзгерсе, Қазақстанның 14% жерін алып жатқан оңтүстік, оңтүстік-шығыс таулы алқаптарында - биіктік белдеулік заңына сәйкес болады.
Дескриптор Білім алушы
берілген мәтінді пайдаланып, кестені толтырады.
65
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.5 Географиялық далалық зерттеу әдістерін
қолданады, көрсеткіштерді тіркейді, жинақтайды, өңдейді, талдайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Далалық зерттеу әдістері арқылы
көрсеткіштерге қорытынды жасайды
Ойлау дағдыларының деңгейі
Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
1. Мәтінді оқып шығып, топырақтың құрамы және құрылымы жайында түсіндіріңіз.
Топырақ құрамына қарай - механикалық (балшық пен құмның ара қатынасына қарай)
және құрылымдық (гумустық түршіктердің мөлшері мен көлемдері) сипатын ажыратады, маңызды көрсеткіштің бірі топырақтың қышқылдығы.
Ұсақ түйіршікті, немесе түйіршікті құрамы бар топырақ неғұрлым құнарлы және өңдеуге жеңіл болып табылады.
Бұлар, мысалы орта және жеңіл құмбалшықтар. Балшықты сияқты тығыз және тұтас құрылымды топырақтар ауыр болып саналады. Шаңды құрылымы бар топырақтар ылғалды нашар өткізеді және онда ауа аз.
Құм мен балшықтың ара қатынасына қарай топырақ құмды, құмайтты, құмбалшықты, балшықты және шымтезекті (батпақ) болады.
Құнарлы топырақта міндетті түрде ұсақ кесектер (агрегаттар) болу керек. Агрегаттардың үлесі - 80%, ал көлемі - 7-10 мм болғанда топырақта ең жақсы құрылым
болады. Ұсақ кесекті және түйіршікті топырақтар ылғалды жақсы өткізеді және жеткілікті мөлшерде ауаны да жинақтайды.
2. Төменде құрылымды, құрылымсыз және құмды топырақтарды атаңыз (суреттің орнына топырақтың коллекциясын беруге болады).
1-сурет
2-сурет
3-сурет
3. Осы топырақтардың қайсысы ауыл шарауашылығын дамытуға қолайлы және неге?
66
Дескриптор Білім алушы
сурет бойынша құрылымды топырақты атайды;
сурет бойынша құрылымсыз топырақты атайды;
сурет бойынша құмды топырақты атайды;
ауыл шаруашылығын дамытуға осы топырақтардың қайсысы қолайлы және не себептен екенін көрсетеді.
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың,
құбылыстардың және үдерістердің ерекшеліктерін графикалық түрде көрсете алады: сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыстар және үдерістердің ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Тапсырма
1.Табиғатта зат және энергия айналымы берілген суретті пайдаланып: оттегі, көміртегі, су, азот айналымдарының орнын белгілеңіз.
a. Суретте қандай зат
айналымы берілгенін
атаңыз және
бағыттауышпен айналым
бағыттарын көрсетіңіз.
b. Айналым қалай жүзеге асатынын түсіндіріңіз.
c. Бұл айналымның топырақтың түзілуінде маңыздылығын түсіндіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
суретті пайдаланып, табиғаттағы айналым бағыттарын сызады;
суреттегі айналым барысын түсіндіреді;
айналымның топырақ түзілуіндегі маңызын атайды.
67
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Дүниежүзінің топырақ картасынан, қаратопырақтың қай материктерде таралғанын анықтап, кескін картада белгілеңіз.
2.Өз елді мекеніңізде (облысыңызда) топырақтың қандай түрлері таралғанын, картаға қарап анықтаңыз және кескін картада белгілеңіз.
68
Дескриптор Білім алушы
картадан қара топырақтың қай материкте таралғанын анықтайды;
кескін картада қара топырақтың таралған аймағын белгілейді;
картадан өз елді мекенінде таралған топырақ түрін анықтайды;
кескін картада өз елді мекенінде (облысында) кездесетін негізгі топырақ түрлерін көрсетеді.
69
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.2 Географиялық деректер базасы
Оқу мақсаты 7.2.2.1 Географиялық нысандарды топтастырып кесте
түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандарды жіктеп, кестеге жазады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Мәтінге және өз біліміңізге сүйене отырып, кестені толтырыңыз.
Топырақтың эрозияға шалдығуы өте қатерлі, зиянды құбылыс. Латын тілінде эrosio-бүліну
деген мағынаны білдіреді. Топырақ эрозиясы деп оның бұзылып, үгіліп желмен ұшуын
немесе сумен шайылуын айтамыз. Топырақтың бұзылып, жойылуына басты ықпал етуші
факторына байланысты топырақ эрозиясы екі түрге бөлінеді. Олар жел эрозиясы
(дефляция) және су эрозиясы. Жел эрозиясының басым болуы , біріншіден Қазақстан
жерінің көп бөлігінің жазық және ашық болуы, екіншіден күшті желдің соғуы, үшіншіден
топырақтың құрылымы бос немесе механикалық құрамы жеңіл топырақтардың молдығы.
Сондықтан бұндай жерлерді игеру өте жауаптылықты қажет етеді. Су эрозиясы –
топырақты шайып кету және жыра эрозиясы деп екіге бөлінеді. Көктемде қар ерігенде,
нөсер жаңбыр жауғанда ағыл - тегіл су топырақты шайып, құнарлы қабатты ағызып
әкетеді. Егер топырақ бетінде өсімдік мол болса, топырақ қабаты аз шайылады.
№
Топырақ
Топырақ эрозиясының
Эрозияның болу
Салдары
эрозиясының
таралған аймақтары
себептері
түрлері
1
2
Дескриптор Білім алушы
эрозия түрлерін ажыратады;
эрозия түрлерінің таралған аймақтарын анықтайды;
эрозияның болу себептерін анықтайды;
эрозия түрлерінің салдарын анықтайды.
70
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.5 Табиғи-аумақтық кешендер
Тақырып Табиғи-аумақтық кешендердің қалыптасуы
Оқу мақсаты 7.3.5.1 Географиялық қабық, материктер мен мұхиттар,
зоналар және белдеулер, ландшафт табиғи-аумақтық кешендердің қалыптасуын түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Табиғат кешендерінің қалыптасуын дәлелдейді
• Табиғат кешендерін ерекшеліктеріне қарай
топтастырады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Географиялық қабықтың заңдылықтарын сипаттаңыз.
2. Суреттердегі табиғи-аумақтық кешендердің түрлерін анықтаңыз.
а. Қалыптасуын түсіндіріңіз және тән ерекшеліктеріне қарай топтастырыңыз.
Дескриптор Білім алушы
географиялық қабықтың заңдылықтарын түсіндіреді;
суреттерден табиғат кешендерінің түрлерін анықтайды;
табиғат кешендерінің қалыптасу себептерін түсіндіреді;
табиғат кешендерін тән ерекшеліктеріне қарай топтастырады.
71
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 3.5 Табиғи-аумақтық кешендер
Тақырып Табиғи-аумақтық кешендердің түрлері
Оқу мақсаты 7.3.5.2 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде
түрлі деңгейдегі табиғи-аумақтық кешендерді жоспар бойынша сипаттайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Кез келген табиғи-аумақтық кешенге сипаттама
береді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Картаны қолданып, Қазақстан аумағында таралған табиғи-аумақтық кешендерді анықтаңыз.
2. Жергілікті жердің табиғи-аумақтық кешенін жоспар бойынша сипаттаңыз.
Жоспар
1
ТАК атауы
Сипаттамасы
2
Географиялық орналасқан
жері
3
Рельефі
4
Климаты:
−
қаңтардың орташа
температурасы;
−
шілденің орташа
температурасы;
−
орташа жылдық жауын-
шашын мөлшері;
5
Топырағы
6
Өсімдіктер дүниесі
7
Жануарлар дүниесі
Дескриптор Білім алушы
- Қазақстанның табиғи-аумақтық кешендерін анықтайды;
- жоспар бойынша жергілікті жердің табиғи-аумақтық кешеніне
сипаттама береді.
72
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді: карта,
сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Мәтінді оқып, сұраққа жауап беріңіз.
Жер бетіндегі табиғат зоналарының қалыптасуының себептері қандай?
Мәтін
Табиғат зоналарының қалыптасуы.
Табиғат зоналарын ең негізгі сыртқы факторлар қалыптастырады. Олар көп жағдайда күн жылуының таралуына (яғни географиялық ендікке) тәуелді. Тағы бір фактор - аумақтың ылғалдылығының әртүрлілігі.
Жылу мен ылғалдың арақатынасы нәтижесінде әр түрлі табиғи зоналар пайда болады. Мәселен, аумаққа күн жылуы көп түссе, оның біраз ылғалдылығы жеткіліксіз (К=0,3) болса, онда шөлді аймақтар пайда болады. Әрбір зона өзіне тән климатымен, топырағымен, өсімдік және жануарлар дүниесімен ерекшеленеді. Кейде бір зонаның ішінде басқа зоналарға ұқсас жеке үлескілер де кездеседі.
Табиғаттағы зоналылық тек жазықтарда ғана емес, биік тауларда да байқалады. Таудағы табиғат кешендері оның етегінен биік шыңдарына дейін температура мен қысымның төмендеуіне, белгілі бір биіктікке дейін жауын-шашын мөлшерінің артуына, тау беткейлеріне түсетін жарық мөлшерінің әр түрлілігіне байланысты алмасады. Бұл зоналар тауды әр түрлі биіктіктегі белдеулер түрінде көмкере орналасатындықтан, оларды биіктік белдеулер деп атайды. Таудағы биіктік белдеулері жазықтағы зоналарға қарағанда тезірек алмасады. Тау жүйелері экваторға жақын орналасса және неғұрлым биік болса, ондағы биіктік белдеулер саны көп және табиғаты алуан түрлі болады.
2. Мәтінде берілген мәліметтерді және табиғат зоналары картасын пайдалана отырып, Алтай тауларының биіктік белдеулері сызбасын толтырыңыз.
73
Дескриптор Білім алушы
− − мәтінді оқып, табиғат зоналарының қалыптасу себебін
анықтайды;
− мәтінді және картаны қолданып, Алтай тауының сызбасын
толтырады.
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.5 Географиялық далалық зерттеу әдістерін
қолданады, көрсеткіштерді тіркейді, жинақтайды, өңдейді, талдайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Далалық зерттеу әдістері арқылы
көрсеткіштерге қорытынды жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Тақырыптық картаны қолданып:
а. Қазақстанның солтүстігінде орналасқан табиғат зоналарын анықтаңыз.
b.Қаңтар және шілде айларының жылдық орташа температурасын анықтаңыз.
с. Қазақстанның солтүстігінде табиғат зоналарының қалыптасуына, климат көрсеткіштерінің қалай әсер ететінін түсіндіріңіз.
d.Қазақстанның солтүстігінде өсетін өсімдік түрлерін анықтаңыз.
e. Қазақстанның солтүстігінде мекен ететінін жануарлар түрін анықтаңыз.
Дескриптор Білім алушы
тақырыптық карта бойынша Қазақстанның солтүстігінде орналасқан табиғат зоналарын анықтайды;
тақырыптық карта бойынша Қазақстанның солтүстігіндегі табиғат зоналарының климаттық көрсеткіштерін анықтайды;
Қазақстанның солтүстігіндегі табиғат зоналарының қалыптасуына, климаттық көрсеткішінің арасындағы байланысының әсерін түсіндіреді;
Қазақстанның солтүстігінде өсетін өсімдік түрлерін анықтайды;
Қазақстанның солтүстігінде мекендейтін жануарлар түрлерін анықтайды.
74
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.2 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың және
үдерістердің ерекшеліктерін графикалық түрде бейнелейді:
сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыстар және үдерістердің
ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Терминдерге анықтама беріңіз.
географиялық қабық - материктер және мұхиттар - географиялық белдеулер - зоналар (орман, дала, шөл, саванна) - географиялық аймақ –
2. Осы терминдерді табиғи кешендердің деңгейлік реті бойынша жіктеп, иерархиялық сызба сызыңыз.
Дескриптор Білім алушы
терминдерге анықтама береді;
берілген кешендерді реттік деңгейі бойынша жіктеп сызба сызады.
75
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлім 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Картаны қолданып, континенттер бойынша табиғат зоналарын анықтаңыз.
2. Берілген суреттерде бейнеленген табиғат зоналарын ендік зоналық бойынша кескін картада сәйкестендіріңіз.
1
2
3
4
5
6
Дескриптор
Білім алушы
тақырыптық карталарды қолданып, континенттердегі табиғат зоналарын анықтайды;
суреттердегі табиғат зоналарын ендік зоналық бойынша цифрлармен кескін картаға орналастырады.
76
Бөлім 3. Физикалық география
Бөлім 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.2 Географиялық деректер базасы
Оқу мақсаты 7.2.2.1 Географиялық нысандарды топтастырып кесте
түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандарды жіктеп,кестеге жазады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Берілген суреттердегі жануарлар мен өсімдіктердің атауларын анықтаңыз. Картаны қолданып, олар таралған табиғат зоналары мен материктерді кестеге толтырыңыз.
Жануарлар мен өсімдіктер
Өсімдіктер мен
Өсетін
Таралған
жануарлардың
мекендейтін
материктер
атауы
табиғат зонасы
77
Дескриптор Білім алушы
суреттер бойынша жануарлардың атауларын анықтайды;
суреттер бойынша өсімдіктердің атауларын анықтайды;
карта бойынша өсімдік түрлері таралған табиғат зонасы мен материкті анықтайды;
карта бойына жануарлар түрлерінің мекен ететін табиғат зонасы мен материкті анықтайды.
78
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 4.1 Халық географиясы
Тақырып Дүниежүзі халқының тілдік әулеттері мен топтары
Оқу мақсаты 7.4.1.1 Дүниежүзі халықтарының этнолингвистикалық
жіктелуін түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Дүниежүзі халықтарының этнолингвистикалық
құрамын анықтайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Халықтың этникалық құрамы ұғымын түсіндіріңіз.
2. Төмендегі кестені толықтырыңыз және кескін картаға халықтардың таралу аймақтарын сызыңыз.
№
Ұлттың аты
Тіл тобы
Тіл әулеті семьясы
Мемлекеті
1
қазақ
түркі
Алтай
Қазақстан
2
орыс
славян
Үнді-еуропалық
Ресей
3
француз
роман
Үнді-еуропалық
Франция
4
қытай
Сино-тибет
Қытай
5
грузин
Картвель
Грузия
6
эстон
Фин-угор
Орал-юкагир
Эстония
Дескриптор Білім алушы
этникалық құрам ұғымын айтады;
кестеде берілген тіл әулеттерінің таралған мемлекеттерін кескін картада сызады.
79
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 4.1 Халық географиясы
Тақырып Дүниежүзі халқының діни құрамы
Оқу мақсаты 7.4.1.2 Дүние жүзі халқының діни құрамы мен діндердің таралу
аймақтарын анықтайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Дүние жүзі халқының діни құрамын және
діндердің таралу аймақтарын сипаттайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Сізге негізгі діндердің атаулары берілген.
Ислам
Шейіттер
Сүнниттер
Христиан
Православие
Католик
Протестант
Буддизм
а. Осы негізгі діндердің пайда болу себебін түсіндіріңіз.
b. Олардың бөліну себептерін көрсетіңіз.
2. Кескін картада таралу аймақтарын белгілеңіз.
Дескриптор Білім алушы
негізгі діндер және олардың пайда болу себебін түсіндіреді;
ол діндердің жеке топтарға бөліну себептерін көрсетеді;
осы негізгі діндердің таралу аймақтарын атласты қолданып, кескін картада көрсетеді.
80
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 4.1 Халық географиясы
Тақырып Дүниежүзінің тарихи-мәдени аймақтары
Оқу мақсаты 7.4.1.3 Халықтың этникалық және діни құрамына
байланысты дүниежүзінің тарихи-мәдениөркениеттік аймақтарының қалыптасуын түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Дүниежүзінің тарихи-мәдениөркениеттік
аймақтарының қалыптасуын сипаттайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Негізгі діндердің таралу аймақтары төмендегі кестеде көрсетілген. Діндердің пайда болған осы аймақтарына байланысты қазіргі кезде ірі тарихи – мәдени орталықтар пайда болған.
Сол орталықтарды атаңыз және кескін картада белгілеңіз.
Діндер
Пайда болу
Тартылған
Таралу аймақтары
уақыты мен
адам саны,
орны
млн.адам
1. Христиан
I ғасыр,
1900
Палестина
Католик
1058
Франция, Испания, Португалия, Италия,
Австрия, Ирландия, Польша, Литва,
Чехия, Словения, Хорватия, АҚШ,
Канада, Латын Америкасы , Филиппины,
Батыс Украина.
Протестант
469
Швеция, Норвегия, Финляндия,
Ұлыбритания, Германия, Нидерландия,
Швейцария, АҚШ, Канада, Австралия,
Жаңа Зеландия, Латвия, Эстония.
Православ
174
Ресей, Украина, Беларусь, Молдова,
Грузия, Румыния, Югославия, Греция,
Кипр.
2. Ислам
VII ғасыр,
1033
Арабия
түбегі
Сүнниттер
857
Таяу Шығыс, Солтүстік Африка,
Орталық Азия, Үндістан, Индонезия,
Пәкістан, Ауғаныстан, Бангладеш,
Солтүстік-Батыс Қытай, Малайзия,
Бруней, Тропиктік Африка елдері,
Босния мен Герцеговина, Македония,
Албания, Ресейде– Башқұртстан,
Татарстан, Солтүстік Кавказ
81
Шейіттер
165
Иран, Әзірбайжан, Ирак, Йемен.
3. Буддизм
VI б.э.д.,
339
Оңтүстік, Оңтүстік-Шығыс және
Үндістан
Орталық Азия, Ресейде – Бурятия, Тува
түбегі
мен Калмыкия.
Дескриптор
Білім алушы
негізгі діндердің орталықтарын атайды;
кескін картада сол орталықтарды белгілейді;
тарихи-мәдени орталыққа айналу себептерін дәлелдейді;
өз аймақтарынан немесе халықаралық туристік бағыттардың негізгі бөліктерінен - осы орталықтарға туристік бағдар жолдарын сызып көрсетеді.
82
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 4.1 Халық географиясы
Тақырып Ұлтаралық және дінаралық келісім
Оқу мақсаты 7.4.1.4 Қазақстандық компонентті қосымша қамту
негізінде ұлтаралық және дінаралық келісімнің
қажеттілігін дәлелдейді және қалыптастыру жолдарын
ұсынады
Бағалау критерийі Білім алушы
• Ұлтаралық және дінаралық келісімнің қажеттілігін
түсіндіреді
• Ұлтаралық келісімді қалыптастыру жолдарын
сипаттайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Қазақстанда бірнеше ұлт өкілдері тұрады.
Жұпта талқылаңыз.
а. Қазақстанда ұлттық бірлік күні қай күнге белгіленген? b. Ұлттар арасындағы келісім не үшін қажет?
2. Қазақстан халқы Ассамблеясы ұғымын қалай түсінесіз? Ассамблеяның эмблемасы қандай мағынаны білдіреді? Сипаттап түсіндіріңіз.
3. Ұлтаралық келісімді қалыптастыру жолына мысал келтіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
Қазақстандағы ұлттардың бірлік күнін атайды;
Қазақстанда және басқа да елдерде ұлттар арасындағы татулықтың қажеттілігін түсіндіреді;
Қазақстан халқы Ассамблеясының эмблемасы жайлы сипаттайды;
ұлтаралық келісімді қалыптастыру жолына мысалдар келтіреді.
83
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді: карта,
сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Төмендегі картаны қолданып, қазақтардың саны басым, орташа және өте аз облыстарды анықтаңыз.
2. Облыстар бойынша қазақ ұлты мен басқа ұлттар үлесінің ара қатынасының осындай болу себебін көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
берілген картаны қолданып, қазақтардың әр облыстардағы пайыздық үлес көрсеткіштерін анықтайды;
қазақ және басқа ұлттардың облыстар бойынша үлесінің әркелкі болу себебін көрсетеді.
84
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың
және үдерістердің ерекшеліктерін графикалық түрде көрсетеді: сызба, диаграмма, профиль, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыстар және үдерістердің
ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы
көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Қазақстан халқының саны - 17 693 000 адам (2015 ж). Төмендегі кестеде Қазақстандағы халықтың ұлттық құрамының көрсеткіші берілген. Осы көрсеткіштерден пайыздық мөлшерін есептеп шығарыңыз.
2. Төмендегі көрсеткіштерді шеңберлік диаграммада көрсетіңіз.
Қазақтар
Орыстар Өзбектер Украиндар Ұйғырлар Татарлар Немістер
85
Дескриптор Білім алушы
халықтың ұлттық құрамының пайыздық үлес көрсеткішін есептеп шығарады;
халықтың ұлттық құрамын шеңберлік диаграмма түрінде көрсетеді.
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Төмендегі тіл әулетіне кіретін ұлттарды Еуразияның кескін картасына шартты белгілер арқылы (бояудың әртүрлі реңктерін) бейнелеңіз.
АЛТАЙ ӘУЛЕТІ
Түріктер
Әзірбайжандар
Түркімендер
Татарлар
Қазақтар
Дескриптор Білім алушы
− Алтай тіл әулетінің таралуын кескін картада бояумен көрсетеді.
86
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.2 Географиялық деректер базасы
Оқу мақсаты 7.2.2.1 Географиялық нысандарды топтастырып кесте
түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандарды жинақтап, кестеде көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Төмендегі кестеде Оңтүстік Америка халқының этностық әралуандығының қалыптасу жолы көрсетілген. Ақпарат көздерін қолданып, кестені толықтырыңыз.
Жергілікті халық
Мигранттар
Үндістер
Экваторлықтар
Мулаттар
Самболар
Дескриптор Білім алушы
ақпарат көздерін пайдаланып, этностық кестені толықтырады.
87
4-тоқсан
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 5.1 Табиғи ресурстар
Тақырып Табиғи ресурстардың жіктелуі
Оқу мақсаты 7.5.1.1 Табиғи ресурстарды жіктейді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Табиғи ресурстарды белгілері бойынша топтастырады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Терминдерді анықтамалармен сәйкестеңдіріңіз.
№
Ұғым
Сәйкестік
Анықтамасы
1
Табиғат
А. табиғи ресурстардың таусылмайтын бөлігі
ресурстары
(күн энергиясы, жел, ағын су, теңіздің толысуы)
2
Рекреациялық
В. күннің және космостың энергияларының
ресурстар
жиынтығы
3
Энергетикалық
С. демалыс пен туризмге қажетті ресурстар
ресурстар
демалу және емделу мақсатында пайдаланатын
табиғат нысандары
4
Сарқылатын
D. адам пайдаланатын және материалдық
ресурстар
игіліктерді жасау үшін қолданылатын табиғат
нысандары
5
Сарқылмайтын
Е. табиғи процестердің нәтижесінде орны
ресурстар
толмайтындықтан табиғи ортадан алынған сайын
сарқылатын ресурстар
а. Табиғат ресурстарының түрлерін жіктеңіз
88
2.Берілген семантикалық картаны толтырыңыз ( + ).
Агрокли маттықресурстар
Биологиялықресурстар
Дүниежүзілікмұхит
Жер ресурстар
Минералдықресурстар
Тұщы суресурстары
Рекреациялықресурстар
Ніл өзені
Амазонка
ормандары
Шабындықтар
Париж қаласы
Жауын-шашын
Темір кені
Ватикан
Балықтар
Егістіктер
Алтын
Мұздықтар
Жел
3. Атластағы тақырыптық карталарды пайдаланып, агроклиматтық, биологиялық, минералдық ресурстар түрлерін анықтап, кестені толтырыңыз.
Агроклиматтық ресурстар
Биологиялық ресурстар
Минералды ресурстар
Дескриптор Білім алушы
− табиғат ресурстарының анықтамалары мен атауларын сәйкестендіреді;
− табиғат ресурстарының түрлерін жіктейді; − семантикалық картаны толтырады;
− тақырыптық карталарды қолданып, табиғат ресурстарының түрлерін анықтайды.
89
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 5.1 Табиғи ресурстар
Тақырып Табиғи ресурстардың жіктелуі
Оқу мақсаты 7.5.1.2 Жергілікті компонентті қосымша қамти отырып,
табиғи ресурстардың таралу заңдылықтарын талдайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Табиғи ресурстардың таралу заңдылықтарын
дәлелдейді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
1. Атласты қолданып, табиғат ресурстарының таралу заңдылықтарын анықтаңыз және себебін түсіндіріңіз.
2. Қазақстан жерінде кездесетін жанатын пайдалы қазбалардың негізгі кен орындары картада көрсетілген.
Жанатын пайдалы қазбаның бір түрін алып, зерттеу жүргізіңіз.
Пайдалы қазбаның атауын жазыңыз.
Кездесетін орнын анықтаңыз.
Қандай географиялық жағдайға байланысты сол жерде кездеседі? Дәлелдеңіз.
Осы пайдалы қазбаның болашақтағы рөлін талдаңыз.
90
Дескриптор Білім алушы
табиғи ресурстардың таралу заңдылықтарын атлас карталарын қолданып талдайды;
табиғат ресурстарының бір түрін мысалға алып, таралу себебін зерттейді;
пайдалы қазбаның атауын жазады;
кездесетін орнын анықтайды;
сол жерде кездесу себебін дәлелдейді;
осы пайдалы қазбаның болашақтағы рөлін талдайды.
91
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 5.1 Табиғи ресурстар
Тақырып Табиғи ресурстардың жіктелуі
Оқу мақсаты 7.5.1.3 Табиғи ресурстардың шоғырланған орындарын
картада көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Табиғат ресурстарының таралу аймақтарын
картадан анықтайды
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Дүниежүзінің орман ресурстары картасынан анықтаңыз.
а. Дүниежүзі орман ресурстарын қандай екі белдеуге бөлінетінін.
b. Орман ресурстарына бай елдерді.
2. Дүниежүзі бойынша тұщы суға бай аймақтарды кескін картада көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
картадан дүниежүзі орман ресурстары мол екі белдеуді анықтайды;
картадан орман ресурстарына бай елдерді анықтайды;
дүниежүзі бойынша тұщы суға бай елдерді кескін картада көрсетеді.
92
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 5.1 Табиғи ресурстар
Тақырып Табиғи ресурстарды игерумен байланысты туындайтын
проблемалар
Оқу мақсаты 7.5.1.4 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде,
табиғи ресурстарды игерумен байланысты туындайтын проблемаларды талдап, шешу жолдарын ұсынады
Бағалау критерийі Білім алушы
• Табиғи ресурстарды игерумен байланысты
туындайтын проблемаларды жіктейді
• Мәселені шешу жолдарын ұсынады
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
1.Суреттерде минералдық ресурстарды игерумен байланысты болатын табиғат кешеніндегі өзгерістер бейнеленген.
1-сурет 2-сурет 3-сурет
a. Суреттерді терминдермен сәйкестендіріңіз: кен өндіру, террикон, карьер
b.Минералды ресурстарды осындай жолмен өндіру Қазақстанның қай аймақтарында кездеседі? Неге?
2. Кен өндіру салдарын талдаңыз.
а. Минералды ресурстарды өндіруден кейін географиялық қабық қалай өзгереді? Қандай мәселелер туындайды?
b. Осы мәселелерді шешуге қандай ұсыныстар жасайсыз? Жауабыңызды дәлелдеңіз.
Дескриптор Білім алушы
1,2,3, суреттерді: кен өндіру, террикон, карьер терминдерімен сәйкестендіреді;
минералды ресурстарды өндірудің осындай жолы Қазақстанның қай аймақтарында кездесетінін анықтайды және түсіндіреді;
минералды ресурстарды өндіру барысында географиялық қабықта (литосфера, атмосфера, гидросфера, биосфера) болатын өзгерістерді талдайды және туындайтын мәселелерді анықтайды;
мәселелерді шешу жолдарын ұсынады.
93
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді: карта,
сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Берілген табиғи ресурс атауларын, төмендегі кестеге ресурс топтарымен сәйкестендіріп толтырыңыз.
Тұщы су, жағажай, қайың, газ, темір кені, топырақ, жануар.
Биологиялық
Рекреациялық
Су
Орман
Жер
Минералды
ресурстар
ресурстар
ресурстары
ресурстары
ресурстары
ресурстар
Дескриптор Білім алушы
табиғат ресурстары топтарына берілген ресурс атауларын сәйкестендіру арқылы кестені толтырады.
94
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың және
үрдістердің ерекшеліктерін графикалық түрде көрсетеді:
сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыста және үдерістердің
ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Су – жер бетіндегі кең таралган зат. Гидросферадағы барлық судың мөлшері 1,6
млрд. км3. Оның 96,6 % мұхиттар мен теңіз сулары, 1,7 % мұздықтар мен тұрақты қарлар, 1,7 % жер асты сулары, 0,06 % өзен, көл, батпақ, атмосферадағы
су болып табылады.
a. Берілген мәліметтерді қолданып, шеңберлік диаграмма тұрғызыңыз.
Дескриптор Білім алушы
берілген мәліметті шеңберлік диаграмма тұрғызады.
95
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 2. Картография және деректер базасы
Тақырып
2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты
7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Қазақстанда өндірілетін минералды ресурстардың: көмір мен темірдің ошақтарын кескін картаға белгілеңіз.
Дескриптор Білім алушы
Қазақстанда өндірілетін көмірдің ошақтарын кескін картаға белгілейді;
Қазақстанда өндірілетін темір кенінің ошақтарын кескін картада белгілейді.
96
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 2. Картография және деректер базасы
Тақырып
2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты
7.2.1.2 Географиялық номенклатура нысандарын картада көрсетеді
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Номенклатура нысандарын ажыратады
• Картадан көрсетеді
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Минералды ресурстар және Дүниежүзінің орман зоналары карталарын қолданып, жанатын ресурстары мол 3 мемлекетті және солтүстік орман зонасы мен тропикалық орман зонасы өтетін аймақтардан 3 мемлекетті кескін картада көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
жанатын минералды ресурстардың таралу аймақтарын кескін картада сызады;
орман ресурсы көп таралған мемлекеттерді кескін картада көрсетеді.
97
Бөлім 4. Әлеуметтік география
Бөлімше 2. Картография және деректер базасы
Тақырып 2.2 Географиялық деректер базасы
Оқу мақсаты 7.2.2.1 Географиялық нысандарды топтастырып кесте
түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандарды жинақтап, кестеде жіктейді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Табиғат ресурстарын ерекшеліктеріне қарай топтастырып, кестені толықтырыңыз.
Табиғат ресурстары
сарқылатын
?
?
Қалпына
Ішінара
Су, жел, күн энергиясы
келмейтін
қалпына
келетін
Биологиялық,
?
?
топырақ
Дескриптор
Білім алушы
табиғат ресурстарын ерекшеліктеріне қарай топтастырып, кестені толықтырады.
98
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 5.2 Әлеуметтік-экономикалық ресурстар
Тақырып Көлік инфрақұрылымы
Оқу мақсаты 7.5.2.1 Қазақстандық компонентті қосымша қамти отырып
көлік инфрақұрылымының элементтерін сипаттау негізінде оның маңыздылығына баға береді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Көлік инфрақұрылымының элементтерін
сипаттайды
Маңыздылығына баға береді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
1. Берілген суретке қарап, көлік түрлерін анықтаңыз.
2. Көлік түрлерінің Қазақстан аумағында қолданылуын талдаңыз.
а. Осы көліктің түрлері Қазақстанның қай аймақтарында басым болып келеді?
b. Қай көліктің түрі климатқа тәуелді?
c. Атласты қолданып анықтаңыз, себебін жазыңыз.
3. Көліктің қандай түрлерінің қолданылуын анықтаңыз: a.Күнделікті өмірде -
b.Саяхатқа шыққанда - c. Іс-сапарға барғанда -
d. Жүк тасымалдауда -
e.Жауабыңызды дәлелдеңіз.
99
Дескриптор Білім алушы
сурет бойынша көлік түрлерін ажыратады;
осы көлік түрлерінің Қазақстанның қай аймақтарында басымдығын анықтайды;
көліктің қай түрінің климатқа тәуелділігін анықтап, себебін жазады;
күнделікті өмірде көліктің қай түрі қолданылатынын анықтайды және дәлелдейді;
саяхатқа шыққанда көліктің қай түрі қолданылатынын анықтайды және дәлелдейді;
іс-сапарға барғанда көліктің қай түрі қолданылатынын анықтайды және дәлелдейді;
жүк тасымалдауда көліктің қай түрі қолданылатынын анықтайды және дәлелдейді.
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 5.2 Әлеуметтік-экономикалық ресурстар
Тақырып Әлеуметтік инфрақұрылым
Оқу мақсаты 7.5.2.2 Қазақстандық компонентті қосымша қамти отырып
әлеуметтік инфрақұрылымның элементтерін сипаттап, маңыздылығына баға береді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Әлеуметтік инфроқұрылым элементтерін сипаттайды • Маңыздылығына баға береді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
Әлеуметтік инфрақұрылымға (қызмет көрсету): білім беру, денсаулық сақтау, сауда, қоғамдық тамақтану, тұрмыстық қызмет көрсету, театрлар, кинотеатрлар т.б жатады. Осы түрлерді екі үлкен салаға біріктіріңіз.
Әлеуметтік -тұрмыстық Әлеуметтік -мәдени
2. Әлеуметтік инфрақұрылымның маңыздылығына, соның ішінде сауданың ел экономикасының дамуындағы рөліне баға беріңіз, өз таңдауыңыз бойынша бір елді алыңыз.
3. Өзіңіз тұратын жерде әлеуметтік инфрақұрылымның қай элементтері жақсы дамыған?
100
Дескриптор Білім алушы
әлеуметтік инфроқұрылымды әлеуметтік-тұрмыстық және әлеуметтік-мәдени салаларына ажыратады;
ел экономикасының дамуындағы сауданың рөліне баға береді;
өзі тұратын жерде әлеуметтік инфроқұрылымның дамыған элементтерін анықтайды.
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 5.3 Дүниежүзілік шаруашылықтың салалық және аумақтық құрылымы
Тақырып Дүниежүзілік шаруашылықтың салалары: ауыл
шаруашылығы мен өнеркәсіп
Оқу мақсаты 7.5.3.1 Шаруашылық салаларын жіктейді және
маңыздылығын түсіндіреді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Шаруашылық салаларын сипаттайды
• Маңыздылығын дәлелдейді
Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары
деңгейі
Тапсырма
1. Балық қаңқасы әдісін қолдана отырып, мәтінмен жұмыс. Мәтінді түсініп оқыңыз. Балық қаңқасы ( Фиш-боун) әдісі бойынша тапсырмаларды орындаңыз (бір жұп сұрақ қояды, екінші жұп жауап жазады).
Шаруашылық - өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік, сауда, білім беру, денсаулық сақтау салаларының өзара байланысқан жиынтығы.
Сала – біртекті өнімдер шығаратын не біртекті қызмет көрсететін кәсіпорындардың жиынтығы.
Шаруашылықтың салалық құрылымы 2 бөлінеді: өндірістік сала және өндірістік емес сала.Өндірістік сала өнеркәсіптің А тобы деп аталады, оған ауыр өнеркәсіп жатады. Өндірістік емес сала Б тобы деп аталады, оған жеңіл және тамақ өнеркәсібі жатады.
a. Мәтіндегі берілген ақпаратқа сұрақтар құрастырыңыз.
b. Сұрақтарды жоғарғы қаңқаға орналастырыңыз.
c. Төменгі қаңқаға, кезектесе отырып, қойылған сұрақтарға жауаптар жазыңыз.
101
2.Шаруашылық салаларын жіктеңіз.
Егін шаруашылығы, мал шаруашылығы, ірі қара, қой, түйе, құс, отын өнеркәсібі, көмір, электр энергетикасы, металлургия, химия , құрылыс, машина жасау, тігін , ауыр машина, нан, тоқыма, кондитер, сүт өндіру, қант өндіру, жеңіл өнеркәсіп, бақша дақылдары, астық дақылдары, жеміс-жидек, тамақ өнеркәсібі.
ШАРУАШЫЛЫҚ
ӨНЕРКӘСІП АУЫЛ
ШАРУАШЫЛЫҒЫ
3. Өсімдік шарушылығының халық үшін маңыздылығының түсіндіріңіз.
Дескриптор Білім алушы
шаруашылық ұғымының анықтамасын айтады;
сала ұғымының анықтамасын айтады;
шаруашылықты салаларға бөледі;
керекті сөздерді пайдаланып, шаруашылық салаларын кестеде көрсетеді.
өсімдік шаруашылығының халық үшін маңыздылығын түсіндіреді.
102
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.3 Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді:
карта, сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Суреттегі жанатын пайдалы қазбалардың біреуін таңдап, жоспар бойынша сипаттаңыз.
Жоспар
Пайдалы қазбаның атауы.
Пайдалы қазбаның қысқаша сипаттамасы.
Шаруашылықтағы маңызы.
Дескриптор Білім алушы
пайдалы қазбаның түрін атайды;
пайдалы қазбаға қысқаша сипаттама береді;
шаруашылықтағы маңызын түсіндіреді.
103
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың және
үдерістердің ерекшеліктерін графикалық түрде көрсете алады: сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыста және үдерістердің
ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Шаруашылық салаларын сызба түрінде көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
шаруашылық салаларын сызба түрінде көрсетеді.
104
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып
2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты
7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Кескін картада Қазақстандағы бидай, күріш егетін аудандарды белгілеңіз
(өсірілетін ауданның шекарасын сызып көрсетіңіз, бидай өсірілетін ауданды 1 санымен, күріш өсіретін ауданды 2 санымен белгілеңіз).
Дескриптор Білім алушы
кескін картада, Қазақстанның бидай егетін ауданын шартты белгімен белгілейді;
бидай өсіретін ауданның шекарасын сызып көрсетеді;
кескін картада, Қазақстанның күріш егетін ауданын шартты белгімен белгілейді;
күріш өсіретін ауданның шекарасын сызып көрсетеді.
105
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.2.Географиялық номенклатура нысандарын картадан
көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Номенклатура нысандарын ажыратады
• Картадан көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1. Дүниежүзі бойынша шаруашылықтың өнеркәсіп саласы жақсы дамыған елдерді картадан көрсетіңіз.
АҚШ, Жапония, Ұлыбритания, Германия.
2. Дүниежүзі бойынша ауылшаруашылық саласы жақсы дамыған елдерді картадан көрсетіңіз.
Үндістан, Аустралия, Монғолия, Қырғызстан.
Дескриптор Білім алушы
өнеркәсібі жақсы дамыған елдерді картадан көрсетеді;
ауылшаруашылығы жақсы дамыған елдерді картадан көрсетеді.
106
Бөлім 5. Экономикалық география
Бөлімше 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып
2.2 Географиялық деректер базасы
Оқу мақсаты
7.2.2.1 Географиялық нысандарды топтастырып кесте түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Географиялық нысандарды жинақтап, кестеде
көрсетеді
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Берілген ұғымдарды кестеге тиісті сәйкестікке келтіріп толтырыңыз: темір балқыту, бидай егу, бау-бақша , қой өсіру, картоп өсіру, машина жасау, қағаз шығару, ірі қара өсіру, жылқы өсіру, тоқыма-мата өндірісі.
Өнеркәсіп
Егін шаруашылығы
Мал шаруашылығы
Дескриптор Білім алушы
шаруашылық түрлерін топтастырып, кестеге толтырады.
107
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Бөлімше 6.1 Дүние жүзі елдері
Тақырып
Дүниежүзі елдерінің географиялық жағдайы
Оқу мақсаты
7.6.1.1 Қазақстандық компонентті қосымша қамти отырып, елдерді географиялық орнына байланысты топтастырады
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Елдерді географиялық орнына байланысты анықтайды
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
1. Дүниежүзінің физикалық картасын пайдаланып, Елдерді герографиялық орнына байланысты жіктеу кестесін толтырыңыз.
Құрлық
Аралдағы
Түбектегі
Топаралдағы
Теңіз
ішіндегі
жағалауындағы
2. Қазақстанның географиялық орналасуы қандай түрге жататын анықтаңыз.
Дескриптор Білім алушы
картадан дүниежүзі бойынша құрлық ішіндегі елдерді анықтайды;
картадан дүниежүзі бойынша аралдағы елдерді анықтайды;
картадан дүниежүзі бойынша түбектегі елдерді анықтайды;
картадан дүниежүзі бойынша топаралдағы елдерді анықтайды;
картадан дүниежүзі бойынша теңіз жағалауындағы елдерді анықтайды;
Қазақстанның географиялық орналасуы қандай түрге жататынын анықтайды.
108
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Бөлімше 6.1 Дүниежүзі елдері
Тақырып
Дүниежүзі елдерінің географиялық жағдайы
Оқу мақсаты
7.6.1.2 Қазақстандық компонентті қосымша қамти отырып елдердің географиялық орнын жоспар бойынша сипаттайды
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Елдердің географиялық орнын жоспар бойынша
анықтайды
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Төмендегі жоспар бойынша бір елдің географиялық орнын сипаттаңыз.
Сипаттау жоспарының пункттері
Сипаттау
Ел атауы
Астанасы
Географиялық орналасу түрі
Шектесетін елдері
Елдің с-о, б-ш қарай ұзындығы
Орналасқан материгі
Елдің шекарасындағы физикалық
нысандар
Географиялық орналасуына
байланысты қорытынды
Дескриптор
Білім алушы
картаны қолданып кез келген елдің географиялық орнын жоспар бойынша сипаттайды;
географиялық орналасуына байланысты қорытынды жасайды.
109
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Бөлімше 6.1 Дүние жүзі елдері
Тақырып
Елдердің экономикалық-географиялық жағдайы
Оқу мақсаты
7.6.1.3 Қазақстандық компонентті қосымша отырып, елдерді экономикалық-географиялық байланысты топтастырады
қамти орнына
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Елдерді
экономикалық-географиялық
орнына
байланысты анықтайды
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Тапсырма
Төменде берілген елдерді экономикалық-географиялық орнына байланысты жіктеңіз.
Ирландия, Үндістан, Франция, Мадагаскар, Қытай, Лаос, АҚШ, Венгрия, Индонезия, Норвегия, Германия, Молдова, Қазақстан, Италия, Чили, Португалия, Нигер, Алжир, Польша, Венгрия, Филиппиндер, Вьетнам, Канада, Ресей, Мали, Швейцария, Бразилия, Ұлыбритания, Морокко, Мексика, Иран, Үндістан, Жапония, Монғолия
Орталық
Перифериялық
Теңіз жағалаулық
Түкпірлік (континентішілік)
Дескриптор Білім алушы
берілген елдерді экономикалық-географиялық орнына байланысты топтастырады.
110
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Бөлімше 6.1 Дүние жүзі елдері
Тақырып Елдердің экономикалық-географиялық жағдайы
Оқу мақсаты 7.6.1.4 Қазақстандық компонентті қосымша қамти отырып,
елдердің экономикалық-географиялық жағдайын жоспар бойынша сипаттайды
Бағалау критерийі Білім алушы
• Елдердің экономикалық-географиялық жағдайына
сипаттама береді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
1.Шеңберге елдерді экономикалық-географиялық жағдайына байланысты (орталық, перифериялық (шеткі), ішкі, теңіз жағалауындағы елдер) топтастырыңыз (2 мысалдан).
2.Дүние жүзінің саяси картасын қолданып, жоғарыда көрсеткен елдерді (орталық, перифериялық (шеткі), ішкі, теңіз жағалауындағы елдер) кескін картаға түсіріңіз.
3. Бір елдің экономикалық-географиялық жағдайын жоспар бойынша сипаттаңыз.
Жоспар Ел атауы Шекаралас елдері Табиғат байлықтары Экономикалық жағдайы
111
Дескриптор Білім алушы
экономикалық-географиялық орны ұғымына байланысты орталық,
перифериялық (шеткі), ішкі, теңіз жағалауындағы елдерді топтастырады;
саяси картаны қолдана отырып, аталған елдерді кескін картаға түсіреді;
бір елдің экономикалық-географиялық жағдайын сипаттайды.
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Бөлімше 6.1 Дүние жүзі елдері
Тақырып Елдердің экономикалық-географиялық жағдайы
Оқу мақсаты 7.6.1.5 Қазақстандық компонентті қосымша қамти
отырып елдердің экономикалық-географиялық жағдайына баға береді
Бағалау критерийі Білім алушы
Елдердің ерекшеліктерін анықтай отырып, экономикалық-географиялық орнына баға береді
Ойлау дағдыларының деңгейі Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
Қазақстан Республикасының физикалық және экономикалық жағдайын жоспар бойынша сипаттап, экономикалық-географиялық жағдайына баға беріңіз.
Елге физикалық -географиялық
Елге экономикалық -географиялық баға беру
баға беру
1.
Ел атауы
1.
Ел атауы, астанасы
2.
Географиялық орны
2.
Көрші географиялық нысандарға (басқа елдерге,
3.
Экваторға қатысты орны
шаруашылық аудандарға, ірі қалаларға) қатысты
(солтүстік және оңтүстік
орналасуы
нүктелерінің географиялық
3. Негізгі құрлықтық және теңіз көлік жолдарына
координаттары)
қатысты орналасуы
4.Бас меридианға қатысты орны
4.
Табиғи ресурстары, негізгі отындық-шикізаттық
(батыс және шығыс нүктелерінің
базаларға, өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық
географиялық координаттары)
аудандарына қатысты орналасуы
5.Қай материкте, оның қай
5.
Өнімді тұтынатын негізгі аудандарға (өнімді сату
бөлігінде орналасқан
аудандарына) қатысты орналасуы
6.
Елдің шекарасындағы
6.
Географиялық жағдайы әлемдік экономиканың
физикалық нысандар
басты орталықтарына қатысы
7.
Елдің физикалық жағдайына
7.
ЭГО-ның елдің шаруашылығының дамуы мен
баға беру (ФГО тиімді жағы,
орналасуына әсер етуі туралы жалпы қорытынды (ЭГО
тиімсіз жағы, мысалдар клтіре
тиімді жағы, тиімсіз жағы, мысалдар келтіре отырып
отырып дәлелдеңіз)
дәлелдеп, баға беріңіз)
Дескриптор
Білім алушы
картаны және ақпарат көздерін қолдана отырып, Қазақстанның экономикалық-географиялық орнына баға береді.
112
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Бөлімше 6.1 Дүниежүзі елдері
Тақырып
Елдердің экономикалық-географиялық жағдайы
Оқу мақсаты
7.6.1.6 Қазақстандық компонентті қосымша қамти отырып, елдердің экономикалық-географиялық жағдайын жақсарту жөнінде ұсыныс жасайды
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Елдердің экономикалық-географиялық жағдайын
жақсартуға жасалған ұсынысты дәлелдейді
Ойлау дағдыларының деңгейі
Жоғары деңгей дағдылары
Тапсырма
Берілген жоспар бойынша 2 елді салыстырыңыз: Қазақстан және Түркия.
Елдердің экономикалық–географиялық жағдайы дегеніміз - дүниежүзі саяси картасындағы орны. Экономикалық-географиялық жағдайын анықтау дегеніміз: дамыған мемлекеттерге жақын орналасуы; көрші елдердің даму жағдайы мен саяси тұрақтылығы, халықаралық көлік жолдарынан алыс-жақындығы т.б. Экономикалық -географиялық жағдай тиімді немесе тиімсіз, қолайлы немесе қолайсыз болуы мүмкін.
.
Сипатының жоспары
Қазақстан
Түркия
Географиялық орны
Дамыған мемлекеттермен
шекаралас болуы
Ірі жол тораптарына
қатысы
Көршілес мемлекеттердегі
саяси тұрақтылық
Көршілес мемлекеттердің
экономикалық дамуы
ЭГЖ жақсарту үшін
ұсыныс
жасаңыз
Дескриптор Білім алушы
атласты қолдану арқылы мемлекеттердің ЭГЖ сипаттайды;
ЭГЖ жақсарту үшін, дәлелдер келтіріп өз ұсыныстарын жасайды.
113
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып
1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты
7.1.1.3.Географиялық дереккөздермен жұмыс істейді:
карта, сурет, мәтін, фотосуреттер, графикалық материалдар
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Географиялық дереккөздерді қолданады
Ойлау дағдыларының
Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Азияның саяси картасын, фотосуреттерді және мәтінді пайдаланып, елді анықтаңыз
Азияның оңтүстік-шығысында аралдар мен түбекте орналасқан қарқынды дамып келе жатқан ел. Елбасы сұлтан болып табылады. Исламдық стилде салынған 88-қабаттық Петронас мұнаралары биіктігі — 451,9 метр, елдің астанасында орналасқан.
Дескриптор Білім алушы
мәтіннен ақпаратты алады;
фотосуретті мәтінмен сәйкестендіріп, елді анықтайды;
саяси картадан елді көрсетеді.
114
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Бөлімше 1. Географиялық зерттеу әдістері
Тақырып 1.1 Зерттеу және зерттеушілер
Оқу мақсаты 7.1.1.6 Географиялық нысандардың, құбылыстардың және
үдерістердің ерекшеліктерін графикалық түрде көрсетеді:
кесте, сызба, диаграмма, профиль, график
Бағалау критерийі Білім алушы
• Нысандар, құбылыста және үдерістердің ерекшеліктерін графикалық әдіс арқылы көрсетеді
Ойлау дағдыларының
Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Елдерді экономикалық орталықтарға қатысты орналасуы сызбасын толықтырыңыз (басқа үлгілерді де құрастырса болады)
(үлгі)
Дескриптор Білім алушы
сызба түрін таңдайды;
елдерді экономикалық орталықтарға қатысты орналасу сызбасын жасайды;
сызбаны толтырады.
115
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері Тақырып 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып
2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты
7.2.1.1 Тақырып бойынша картосхемалар жасайды
Бағалау критерийі
Білім алушы
• Картосхемаларды тақырыпқа қатысты жасайды
Ойлау дағдыларының
Қолдану
деңгейі
Тапсырма
ТМД елдері картасында Қазақстанның халықаралық жол тораптарына қатысты транзиттік жағдайын картосхема түрінде көрсетіңіз.
Дескриптор Білім алушы
ҚР-ның транзиттік жағдайын картосхема түрінде көрсетеді.
116
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Тақырып 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.1 Географиялық карталар
Оқу мақсаты 7.2.1.2. Географиялық номенклатура нысандарын картадан
көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Номенклатура нысандарын ажыратады
• Картадан көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Ұсынылған номенклатура нысандарын (оқушы өз нұсқасын ұсынса да болады) саяси картадан көрсетіңіз.
Түбекте
Аралда
Архипелагта
Мұхит (теңіз)
Мұхитқа
орналасқан
орналасқан
орналасқан
жағалауында
(теңізге)
елдер
елдер
елдер
орналасқан
шыға
елдер
алмайтын
елдер
1.
Португалия
1.
Исландия
1.
Палау
1.
ОАР
1.
Қазақстан
2.
Тайланд
2.
Шри-Ланка
2.
Мальдив
2.
Қытай
2.
Чехия
3.
Сомали
3.
Гаити
3.
Индонезия
3.
Польша
3.
Боливия
4.
Үндістан
4.
Кипр
4.Ұлыбритания
4.
Эквадор
4.
Зимбабве
5.
Оман
5.Мадагаскар
5.
Жапония
5.
Мексика
5.
Ауғанстан
Дескриптор
Білім алушы
елдерді географиялық орнына байланысты ажыратады;
орналасуы бойынша саяси картада көрсетеді.
117
Бөлім 6. Елтану және саяси география негіздері
Тақырып 2. Картография және географиялық деректер базасы
Тақырып 2.2 Географиялық деректер базасы
Оқу мақсаты 7.2.2.1. Географиялық нысандарды топтастырып, кесте
түрінде көрсетеді
Бағалау критерийі Білім алушы
• Географиялық нысандарды жинақтап, кестеде
көрсетеді
Ойлау дағдыларының Қолдану
деңгейі
Тапсырма
Төменде көрсетілген елдерді географиялық орнына қарай топтастырыңыз.
Мұхитқа
шыға
Түбектік елдер
Аралдық елдер
Архипелагтық
алмайтын елдер
елдер
Тайланд
Сомали
Үндістан
Оман
Исландия
Шри-Ланка
Гаити
Кипр
Мадагаскар
Палау
Мальдив
Индонезия
Ұлыбритания
Жапония
ОАР
Қытай
Польша
Эквадор
Дескриптор Білім алушы
берілген елдерді кестеде, географиялық орнына қарай топтастырады.
118
ɀɚɡɛɚɥɚɪԑɚ ɚɪɧɚɥԑɚɧ ɨɪɵɧ
Теруге 29.07.2017. берілді. Басуға 31.07.2017. қол қойылды. Пішімі 60х848. Кеңсе қағаз 80 грм2. Сандық басылыс. Шартты б. т.12,6. Таралымы 19 дана. Тапсырыс № 1574 Педагогикалық шеберлік орталығы ЖМ типографиясында басылды. 010000, Астана қ., №31 көше, 37а үй. e-mail: info@cpm.
Картографиялық өнімдердің географиялық сипаттамалары
Карта - географиялық заңдылықтарды анықтау құралы
Негізгі орта білім беру деңгейінің 7-9-сыныптарына арналған География пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы
Құрлықтар мен мұхиттар географиясын оқытудың әдістемесі
Картадағы және аңыздағы сурет пен түске сәйкес белгілердің сәйкестігі
Қазақстан картографиясын дамытудың перспективасы
Физикалық географиялық карталар
Топография мен геодезияның даму тарихы
Ұсақ масштабты географиялық карталарды пайдалану әдістері
География оқулықтары
Оңтүстік Қазақстан облысы топонимиясының физикалық-географиялық астарлары
Азияның басты өзендерінің географиялық ерекшеліктері
Іле Қазақ автономиялы облысының экономикалық географиялық инфрақұрылымы
Синьцзян Ұйғыр автономия Іле қазақ облысының экономикалық географиялық проблемалары
О.Қ.О Созақ ауданының эконом икалық географиялық орны
Генетикалық карталар туралы
Географиялық ойындар
Генетикалық карталар
Тақырып Эстафеталық жүгіруді түрлендіру
Тақырыптар Ұзақ мерзімді жоспардың мазмұны