Құжаттардың техникалық криминалистикалық зерттеуі

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.........................4
1 КРИМИНАЛИСТІК ҚҰЖАТТАРДЫ ТАНУ ҰҒЫМЫ, МАЗМҰНЫ, МІНДЕТТЕРІ........................7
1 1 Құжаттар, криминалистік маңызды ақпараттардың түпнұсқалары.......7
1.2 Тергеу барысында құжаттарды қарау..................13
2 ҚҰЖАТТАРДЫ ЖӘНЕ ЖАЗУДЫ КРИМИНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ.........15
2 1 Құжаттарды өзгерту фактісін анықтау
2 2 Қойылған қолдың жалғандылығын
2.3 Жалған таңбалар, мөрлер, мөртабандар жасау фактілерін анықтау......26
3 ҚҰЖАТТАРҒА ТЕХНИКАЛЫҚ-КРИМИНАЛИСТІК САРАПТАМА ЖҮРГІЗУ...............................31
3 1 Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптаманың пәні, объектілері.............................31
3 2 Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптаманың жеке міндеттерін шешу әдістемесі................................
3.3 Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама бойынша сарапшының қорытындысы..........................48
ҚОРЫТЫНДЫ..........................57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............59
ҚОСЫМШАЛАР.......................61
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Елімізде әлеуметтік және экономикалық қатынастарға өзгерістер
Қандай да бір тәсілмен мазмұнды мәліметтер жөнінде жазылған объектілер
Құжаттар - мөлшері, пішіні, материалдардың түрлері, қорғау әдістері, мәтіні,
Тәжірибеде кездесетін құжаттарды келесідей түрлерге бөлуге болады:
- тағайындалуы бойынша (қандай да бір фактілер мен құқықты
- шығу тегі бойынша (мемлекеттік мекемелерден шығатын, ресми және
- дайындау тәсілі бойынша (колмен, машинкамен, компьютермен жазылған, баспаханалық,
- шығу кезектілігі бойынша (түп нұсқа және көшірме).
Кейбір жағдайда сараптамаға құжаттық емес сипаттағы объектілер де түседі
Заттай дәлелдеме болып табылатын құжаттар Қылмыстык іс жүргізу кодексіне
Егер оқиға болған жерді карау, тінту және т.б. да
Тергеушіден алынатын құжаттар, яғни заттай дәлелдемелердің бұзылып, закымдануынан немесе
Құжаттарды сараптамаға жібергенде оларды таза қағаздың арасына койып тығыз
Құжаттарды қарауды екі кезеңге бөлуге болады: біріншісінде — кайшылыктардың
Құжаттың мазмұнындағы қайшылықтар, оның жекелеген реквизиттерін салыстыру жолымен анықталады.
Құжатгарды криминалистикалық сараптаудың пәніне құжаттың түп нұскасын немесе жалғандығын
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты тергеуге
Осы аталған мақсаттарды орындау үшін алға мынандай міндеттер қойылды:
- арнайы ғылыми білімдерді және криминалистикалық әдістеме негізінде әр
- құжаттың түпнұсқасын анықтау;
- құжаттың жалғандығын тексеру;
- құжаттарды өзгерту фактісін анықтау;
- тергеуде құжаттарды мұқият қарау;
- құжаттың мазмұнына мән беру;
- құжаттың көшірмелерін салыстыру;
- құжаттың дұрыстығын тексеру;
- құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама тағайындау негіздерін анықтау;
- құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама объектілерін дайындау;
- сарапшыға қойылатын сұрақтарды нақтылау;
- құжаттарға техникалық-криминалистік сараптаманың тергеу үшін маңыздылығын анықтау.
Диплом жұмысының теориялық және әдіснамалық негіздері. Диплом жұмысының теориялық
Диплом жұмысының әдіснамалық негізі ретінде салыстыру, талдау, саралау әдістері
Диплом жұмысының объектісі оқиға болған жерден табылған заттай дәлелдеме
Диплом жұмысының пәні техникалық-криминалистік сараптамаға тағайындалған құжаттың мазмұны болып
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы сегіз бөлімшеден тұратын төрт
1 КРИМИНАЛИСТІК ҚҰЖАТТАРДЫ ТАНУ ҰҒЫМЫ, МАЗМҰНЫ, МІНДЕТТЕРІ
1.1 Құжаттар, криминалистік маңызды ақпараттардың түпнұсқалары
Криминалистика – бұл қылмыс тетігінің заңдылықтары, қылмыс және оның
Криминалистикада қолданылатын тәсілдер мен әдістер дәлелдемелерді жинақтауға бағытталған. Дәлелдемелерді
- дәлелдемелерді немесе іздерді іздептабу;
- оларды бекіту;
- оларды алу;
- алынған заттай дәлелдемелерді немесе іздерді алу барысы мен
Заттай дәлелдемелерді немесе іздерді табу дегеніміз - ол тергеу
Дәлелдемелерді зерттеу - деп қылмыстық іс бойынша жинақталған заттай
Адам баласының жазуды меңгергеннен кейінгі ісінің басы құжат жасау
Құжат деп қандай да бір зат туралы ақпаратты тіркеуге,
Фабрика өнім шығаратыны секілді, әкімшілік басқармалары құжат шығарады. Мұның
«Құжат» ұғымы білімнің көптеген саласында қолданылып, тұтас бір ғылыми
Құжат ұғымына берілген анықтамаларды көктей шолғанда, зерттеу нысанасы мен
Бұл ретте, біз құжаттың пайда болу тарихы мен эволюциясына
Орыс тілінде «документ», яғни «құжат» ұғымы 17-ғасырда пайда болды.
ХІХ ғасырда құжаттың басқару ісіндегі мәніне деген жаңа көзқарас
Төңкеріске дейінгі Қазақстан жағдайына келетін болсақ, XIX ғасырдың алғашқы
Құқықтық күшке ие жазбаша дереккөз тұрғысындағы құжат ұғымы ХХ
1) Қандай да бір фактіні немесе бір нәрсеге қатысты
2) Ұсынушы тұлғаны ресми куәландыратын нәрсе (төлқұжат және т.с.с.).
3) Жазбаша куәлік.
Шетелдік сөздердің түсіндірме сөздігінде аздаған өзгешеліктер болғанымен, жалпы мағынасы
1) Жазбаша куәлік, айғақ – мысалы, оның тарихи құжаттық
2) заң. заң жүзінде белгіленген тәртіппен жасалып, заңды фактіні
3) Төлқұжат, жеке куәлік.
«Мұрағат терминдерінің қысқаша сөздігінде» «құжатқа» берілген анықтама бойынша: «Құжат
Мұнда «құжатты» сипаттау объектісі ретінде, сондай-ақ оны жеткізуші негіздердің
Л.П.Крысинаның шет тілдерден енген сөздер түсіндірме сөздігінде қарастырылып отырған
1) Қандай да бір фактіні немесе бір нәрсеге қатысты
2) Ұсынушы тұлғаны ресми куәландыратын нәрсе (төлқұжат және т.с.с.).
3) Қандай да бір жағдайды жазбаша куәландыру.
Ақпарат бекітілетін «негіз» («носитель») ұғымы ғылыми айналымға алғаш рет
Құжат анықтамасының даму барысын талдай отырып, бұл терминді түсіндірудің
Осылайша, құжаттану тұрғысынан алғанда құжат дегеніміз мәтін, дыбыс жазу
Соңғы кезде құжат анықтамасының мағыналық жүгі ауырлап, материалдық құрамнан
М.В.Ларин «Управление документацией в организациях» (Ұйымдарда құжаттаманы басқару) атты
Қазақстан Республикасында «құжат» ұғымының ресми түсіндірмесі ҚР Экономика және
«Құжат» стандартталған термин, яғни бұл осы ұғымды айқындауға арналған
Сонымен қатар, осы стандартпен белгіленген барлық терминдер заңды тұлғалар
Анықтамадан көріп отырғанымыздай, Қазақстанда қабылданған түсіндірмеден айырмашылығы, ресейлік анықтамада
Өнеркәсіптік, ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы дәстүрлі құжаттау тұрғысынан алғанда
Кеңселік қызмет барысында құжат еңбек құралы ретінде де әрі
Құжат функцияларын жалпы және арнайы функциялар деп екі салаға
Құжаттың жалпы функцияларына мыналарды жатқызуға болады:
1) әлеуметтік – құжат әлеуметтік мәнге ие объект болып
2) ақпараттық – құжат ақпаратты жазып алу, сақтау және
3) қарым-қатынастық – құжат қоғамдық құрылымдар мен жеке адамдар
4) мәдени – құжат әлеумет тәжірибесі мен мәдени дәстүрлерді
Құжаттың арнайы функцияларына мыналар жатады:
1) құқықтық – құжат қоғамдағы құқықтық нормалар мен құқықтық
2) дәрістік – құжат жинақталған әлеуметтік тәжірибелерді ой елегінен
3) танымдық – құжат ой елегінен өткізіліп жазылған мәтін
4) басқарушылық – құжат басқару құралы болып табылады, қоғам
5) мемориальдық – құжат қоғамның, ондағы жекелеген құрылымдардың дамуы
6) есептік – құжат өндірістік және шаруашылық қызметтің барлық
7) эстетикалық – құжат өзінің материалдық негізі құрамына болмысты
8) релаксациялық (ойын-сауықтық, компенсаторлық) – құжаттардың бірқатар түрлерін эмоционалдық
Ұйымда құжаттарды түзу, қолжазбадан қайта басу, оқу, есепке алу,
Ұйымның коммерциялық қызметі табысты жүргізілуі үшін ақпараттардың сақталу жағдайы
Криминалистік құжаттар жазу табиғаты, құжаттарды жасау тәсілдері және жазбалар
Бірінші топ - құжатты жасайтын автордың белгілері мен қасиеттерін:
Екінші топ - құжат материалдарының (қағаз, бояғыш зат, сургуч,
Үшінші топ - сәйкестендіру міндеттерін орындау: құжатты жасаушыны
Бұл міндеттер құжаттарды зерттеудің екі түрін - жазуды криминалистік
Криминалистикада құжаттармен жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыстардың мән-жайы туралы
Ақпараттарды бекіту тәсілдеріне байланысты жазу актілерін, сызба бейнелерін фото-кино-бейнематериалдарын,
1.2 Тергеу барысында құжаттарды қарау
Қылмыстарды ашу мен тергеудегі құжаттармен жұмыс, жетістігі бірқатар ережелерді
Құжатты су қолмен ұстауға, дымқыл немесе кірленген затқа қоюға
Ылғалданған құжаттар жайылған күйде бөлме температурасында кептіріледі. Іске тіркелетін
ЭВМ магнитті таспаларын, компьтерлердің магнитті дискілерін, аудио-бейне-кассеталарын магниттердің тұрақты
Құжатты зерделеуді оның міндетін, негізгі мәтінін және ондағы басқа
Атап айтқанда, мұндай белгілерге:
- нысандардың, түсі және реквизиттерінің сәйкес келмеуі;
- мазмұнының қарама-қайшылығы, емлелік қателер, стандарттан тыс шрифт, пайдаланудан
- механикалық әсер ету іздері (жазуды тазарту кезінде химиялық
- қосып жазу немесе мәтінді өшіріп, орнына жазу (сөз,
- қорғау кестелері жолдарының, мөр элементтерінің сәйкессіздігі түріндегі құрастыру
- сызықтардың түзу еместігі, әріптердің түрі, олардың әркелкі көлемі,
- жалған қол қою іздері (қолдың қозғалысын ақырындату нәтижесінде
- аудио және бейнемагниттік таспаларды біріктіру барысында пайда болған
Құжаттарды қарау және алдын ала зерттеу кезінде құжаттарға зиян
2 ҚҰЖАТТАРДЫ ЖӘНЕ ЖАЗУДЫ КРИМИНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
2.1 Құжаттарды өзгерту фактісін анықтау және құжат мазмұнының өзгеру
Құжаттарды криминалистикалық зерттеу - бұл хаттың, осыдан шыққан кейбір
Құжаттар - қылмыстық әрекеттер, қылмыс жасау құралдары немесе қылмыс
Құжаттарды криминалистикалық зерттеудің 2 түрі бар:
- хатты криминалистикалық зерттеу;
- техника криминалистикалық зерттеу.
Хатты криминалистикалық зерттеу объектілері жазбаша сөйлем мен қолжазба болып
Құжаттарды техника криминалистикалық зерттеуде оның мазмұны, жасалу материалы, оның
- химиялық-құжаттың материалдық құрамын анықтау;
- фототехникалық-сурет бойынша фотоаппараттарды салыстыру;
- фотоскопиялық–магнитті баспаның шифрлерін алу және т.б.
Қылмысты тергеуде заттық дәлел ретіндегі құжаттармен жұмыс істеудің ережелерін
а) құжаттармен бес саусақты қолғап немесе пинцеттерді қолдану арқылы
ә) құжаттарды сулы немесе дымқыл қолмен ұстауға тыйым салынады;
б) сулы немесе кір орындарға құжаттарды қоюға болмайды;
в) құжаттардың теріс немесе артқы жақтарына жазулар жазылмауы тиіс;
г) іске қатысты құжаттың шетінен тіреп тігуге болмайды, оларды
д) құжатқа зияны тиетін әрекеттер қолданылмайды.
Хатты криминалистикалықзерттеу.
Жазуды үйрену ұзақ оқу мен жаттығу салдарынан қалыптасады. Осыдан
- техникалық қалыптасу - адамның жазу барысындағы отырысы немесе
- графикалық қалыптасу - хат заңдылықтары мен олардың ұйқастығын
- хат сөйлемінің қалыптасуы - сөздің құрамы және мәтін
Хат сөйлемінің қалыптасуы әр адамның белгілерін сипаттап, екі топқа
- хаттағы сөйлем белгілері;
- қолжазба белгілері.
Хаттық сөйлем белгілері - бұл адамның сауаттылығын анықтайтын мәтін
Хаттық сөйлем грамматика, лексика және құрау стилі жағынан
а) граммматикалық белгілер орындаушының хат грамматика ережелерінен сауаттылығын немесе
Жазбадағы кездесетін грамматикалық қателіктердің сипатына қарай орындаушының білім деңгейі
ә) лексикалық белгілер жазушының жалпы сөздік даярлығын және оның
- кәсіпқойлық - белгілі бір мамандыққа арналған сөздер;
- архаизм- ескірген сөздер мен сөйлемдер;
- диалектизм - жергілікті жерлер диалектілерімен байланысты сөздер мен
- жаргонды сөздер және олардың айтылуы белгілі бір топтағы
б) стилистикалық белгілер мазмұндаманың жазу тілін, қолжазбаның қалыптасуын
Ол әдеби тіл (көркем, іскерлік, ғылыми, бұқаралық) және жай
Кеңістіктегі түсінік пен мазмұндаманың мәні қысқа және көп сөзді
Композициялық құрылыс нақты бөлшекті жазбалардың болуы (кіріспе, негіз, қорытынды)
Қолжазба белгілері нақты және жеке болып келеді.
а) Жалпы қолжазбаны қозғалыс ретінде сипаттайды. Оған:
- қолжазбаның қалыптасуы - жазушының жылдам жазу жүйесі мен
- қолжазбаның иілуі жазбаша белгінің ұзартылған өсіндегі сызық жолымен
- қолжазбаның жылдамдық қарқыны жол белгілерінің биіктігі мен олардың
- қолжазба мөлшері жолақ әріптерінің орташа биіктігі бойынша анықталады.
- қолжазбаның байланысы белгілі бірнеше әріптердің бір сөзде үзіліссіз
ә) қолжазбаның жеке белгілері бөлек әріптерді олардың элементтері мен
- әріптер мен олардың элементтерін қосуда және орындаудағы қозғалыс
- қозғалыс бағыты - төменнен жоғары қарай, жоғарыдан төмен
- қозғалыстың сызылуы - әріп элементтері штрихтарының әр түрлі
- қозғалыстың байланысы, яғни әріптердегі элементтердің бірігуі, сонымен бірге
- нүктелердің басында, соңында, қиылысында және қозғалыстарының бірігуінде әріптердің
- қозғалыстың жалғасуы онымен әр түрлі әріп элементтері мен
- әріптерді орындағандағы қозғалыс күрделілігі - жай күрделенген және
Құжаттарды техника криминалистикалық зерттеу - бұл жазбаша құжаттарды жасайтын,
Құжаттарды зерттеу мақсаттары:
- құжаттарды немесе оның бөлімдерін дайындау жағдайын анықтау (әдіс,
- құжаттағы өзгеріс пен оның ену әдістерін анықтау (тазалау,
- жай көрінетін көрінбейтін, сонымен қатар құйылған, жапсырылған, сызылған
- құжатты жасауда қолданылған
- құжаттарды немесе олардың бөлімдерін жасау уақытын анықтау;
- құжаттарды дайындау немесе оларға енгізілетін өзгерістер үшін қолданылған
- құжат жасаушыны идентификациялау.
Құжаттар түпнұсқалы және жасанды болады.
Түпнұсқалы құжаттар жарамды немесе жарамсыз болып жіктеледі.
Көрініп дайындалған, бірақ мәтіні өтірік маңызды құжаттар жасанды деп
а) интелектуалды - берілген үлгідегі бланкта шындыққа сай келмейтін
б) материалды – түпнұсқа құжатты тазалау, өшіру немесе барлық
Құжаттардың түпнұсқа бланктары сурет салу немесе бастыру арқылы жасалынады.
Қолжазбаларды зерттеу криминалистік сараптаманың кең түріне жатады. Оның негізгі
Жазуды криминалистік зерттеу бірдейлендіру (идентификациялау) теориясының жалпы ережелеріне, адамның
Жаза білу ұзақ оқу мен жаттығу нәтижесінде қалыптасады. Қолжазудың
Адамның:
- техникалық дағдыларын (жазу кезіндегі отырысы, қағаздарды орналастыруы, жазу
- графикалық дағдыларын (жазу белгілерін және олардың тіркестерін жазу);
- жазбаша тілі дағдыларын (сөздік қоры мен мәтін, сөйлемдер
Қолжазбада көрініс табатын техникалық және графикалық дағдылар жиынтығы адамның
Жазудың өзгеруіне әкелетін әр түрлі себептерге қарамастан, ұзақ уақыт
Адамның қолжазуы ерекше жағдайларда жазғанда өзгеруі мүмкін, олар адамның
Жазба тіл белгілері - мәтінді мазмұндау әдісі, сауаттылығының жалпы
Жазбаша тілдің келесі негізгі белгілері болады:
Стилистикалық белгілер - мәтіннің тілін, ойын, архитектоникасын, ойын жазу
Лексикалық белгілер - жеке кәсіп иелеріне, мекенге және т.б.
Грамматикалық белгілер - жазушының жазудың грамматикалық ережелері туралы білімін
Жазу белгілері екі топқа бөлінеді:
- жазуды қол қимылы жүйесі ретінде сипаттайтын жалпы белгілер;
- жеке әріптерді, олардың бөлшектерін және әріптерді қосып жазу
1) жазу - қозғалу дағдысының қалыптасу деңгейі мен сипатын
- Бұл қолдың дағдылануы және жалпы қабылданған жылдам жазу
- қимылдарды қадағалау - әріптерді жазу кезіндегі қимылдың нақтылығы
- олардың мөлшері, иілісін (жоғары, орта, төмен) сақтау;
- жазу жылдамдылығы (тез, жай, орта); жазу құрылымы -
2) қозғалыстың құрылымдық сипатын көрсететін белгілер:
- қимылдың басымды түрі (түзу сызықты - доғалау; домалақ;
- қозғалыс бағыты (оң айналмалы, сол айналмалы, аралас);
- кіші әріптердің орташа биіктігі бойынша анықталатын жазу мөлшері
- көлденең бойынша қозғалыстың созылуы - қолдың екпін
- қолдың орамдылығы, яғни жазушының жазу құралын қағаздан айырмай
- қолды басып жазу;
- күшпен (негізгі штрихтардың ені қосу штрихтарының енінен асып
3) қол қозғалысының (топографиялық) және қолжазба фрагменттерінің кеңістікте орналасуын
- құжаттың дербес фрагменттерін, тақырыбын, автордың қолын орналастыру ерекшелігінде
Қолжазудың жеке белгілері:
- әріптерді және олардың элементтерін жазу мен қосу кезіндегі
- жазу кезіндегі қозғалыс бағыты (төменнен жоғарыға, жоғарыдан төменге,
- қозғалыстың созылуы (ол әріптердің әр түрлі элементтерінің штрихтары
- қозғалыстың байланыстылығы, яғни әріп элементтерінің қосылу түрі және
- қозғалыстың басталу, аяқталу, қиылысу және қосылу нүктелерінің бір-біріне
- әріптердің әр түрлі элементтерін жазудағы және оларды қосу
- әріптерді жазудағы қимыл күрделілігі (әдеттегі, күрделіленген, қарапайым) қимылдарды
Қолжазу авторын іздестіріп, сәйкестендіруде қолжазуды пайдалану іздестіру және идентификациялық
Белгісіз тұлға жазған қолжазба мәтіні (қорқыту хаты, жалған медициналық
Іздестіру кестесін жасау үшін ең алдымен қолжазбаны мазмұны зерттеледі,
Қол жазу сараптамасын тағайындау үшін сарапшыларға зерттелуші құжат және
Еркін үлгілер - жасалған қылмысқа, қылмыстық істің қозғалуына қатыссыз
Әдетте қолжазудың еркін үлгілері ретінде, әр уақытта жазылған 5-6
Эксперименттік үлгілер - тергеуші, анықтаушы, жедел қызметкер тапсырмасы бойынша
Эксперименттік үлгілер сапасы зерттеудегі құжат жазылған қағаздай және (жалпақтығы,
Қолжазу сараптамасын тағайындау туралы қаулыда қолжазу зерттеуін жүргізу үшін
Қолжазбаны жазған тұлғаның жеке қасиеттеріне, оның психофизиологиялық күйіне, кәсіби
Қолжазбалардың қолжазу зерттеуін жүргізу әдістемесі туралы жалпы мәліметтерді:
- алдын ала зерттеу;
- жеке зерттеу;
- салыстырмалы зерттеу;
- нәтижелерді бағалау және қорытындыны тұжырымдау деп бөлуге болады.
Алдын ала зерттеу барысында сарапшы ұсынылған материалдың қолда барын
Екінші сатыда зерттеудегі құжат пен үлгідегі жазу белгілері анықталып,
Үшінші сатыда анықталған белгілерін жалпы және жеке, дәл келетін
Құжаттың жалған бланкілері көп жағдайда сурет салу немесе клишеден
Сурет салу арқылы жасалған жалған бланктер штрихтарының, аттас әріптер
Фотоцинкографиялық тәсілмен дайындалған клишеге штрихтардың шетіндегі бояу қабатының қалыңдығы
Құжаттың алғашқы мазмұнын өзгерту фактісін анықтау бұрынғы жазуды тазарту,
Жазуды тазартып өзгерту оның алғашқы мазмұнын өзгерту үшін штрихтарды
Ерітіндімен өңдеу штрих бояуларын химиялық реакциялар (қышқылдар, сілтілер, тотықтырғыштар)
Ерітіндімен өңдеу белгілерін лупа, микроскоп, ультрафиолеттік сәуледе зерттеу арқылы
Жазуды жуып шаю - құжаттың бетінен штрихтарды әр түрлі
Қосып жазу тәсілі құжаттың бос жерлеріне жаңа әріптер, сандар,
Қосып жазудың белгілері: алғашқы және жаңа жазу штрихтарының түсі
Кейде қосып жазуды құжаттың мазмұнын оқу кезінде байқалатын қисындық
Фотосуреттерді көп жағдайда, адамның тұлғасын куәландыратын құжаттарда, құнды қағаздарда
Кең тараған тәсілдер:
- фотосуретті толық ауыстыру;
- түсірілген суретті монтаждау (құжаттағы мөр таңбасы бар бұрынғы
- ескі фотосуреттің бетіне басқа фотосуреттің эмульсиялық қабатының бөлшегін
- құнды қағаздың бөлшегін айырбастау;
- нөмірлер жапсыру [7, 78б.].
Құжат мазмұнының өзгеру түріне тоқталып өтейін.
Тазарту - тақырыптың алғашқы мазмұнын өзгерту мақсатында штрихтарды механикалық
Тазарту барысында қорғаушы тор мен штрих қасындағы орналасқан жазба
Қағаздың сіңіруші қасиетінің көбеюінен қалыптасқан қайта жазылған әріптер, сандар
Механикалық әсер ету іздері тазартылатын мәтінді тегістеп өшіру мақсатында
Уландыру - бұл жазуды немесе олардың бөлшектерін химиялық реативті
Уландыру белгілері қағаздың беткі қабатының бұзылуы уландырған жерлердегі қағаз
Уландыру белгілері лупа, микроскоп, ультра көгілдір жарық түсірушілер көмегі
Шаю - құжат бетіндегі штрихтарды әр түрлі ерітінділер арқылы
Қосымша жазу - яғни бұл жаңа әріптер, сандар, сөздер
Қосымша жазу белгілері:
- бастапқы және жаңа жазу штрихтарының түсі мен реңінің,
- мәтіндегі жеке жазулардың әр түрлі қалыпта орнығуы;
- әріптер, сөздер, жолдар арасындағы тығыз үзілістер;
- бір штрихтағы бояушының басқа түсте болуы.
Басқарушылық тәжірибеде құжаттар оның жалғандық кезеңдеріне сәйкес қолжазбалық, таза,
Қолжазбалық құжаттар қолмен немесе компьютермен жазылған автордың мазмұнын көрсетеді.
Таза жазылған құжат – қолмен немесе компьютермен қолжазбалық құжаттан
Түпнұсқалық құжат деп барлық құжаттың мәтіні, авторы барлық нақты
Құжаттың көшірмесі құжат түрнұсқасының толық немесе бір бөлігінің нақты
Қосымша жазу құжатты шашыраңқы немесе қисық түсуші жарық арқылы
Сурет карточкаларының ауыстырылуы, жеке тұлғаны куәландыратын құжатқа жасалынады. Оның
- суретті толық өзгерту - мөр мәтінінің ұйқаспауы қарастырылады;
- монтаж - суреттің мөр жағы жартылай қалып, оның
- ескі сурет астынан басқа сурет жапсыру - бұл
Парақтарды ауыстыру еңбек кітапшаларында, төлқұжаттарда және т.б. бірнеше парақты
Құжаттардағы ауысқан парақтарға мыналар негізделеді:
- бір құжаттың әр түрлі қағаз сапалары мен реңінің
- бет нөмірлерінің сәйкес келмеуі;
- құжат парақтарындағы сериялар мен нөмірлердің, парақ шеттері өлшемдерінің,
- ауысқан парақтың басқа типографиялық парақтардан ерекшелігі [8, 95б.].
2.2 Қойылған қолдың жалғандылығын анықтау
Аталған жалғандылықтың келесі тәсілдері жиі кездеседі:
- бұрын көрген қолды есте сақтап, құжат бойынша жалған
- қойылған шын қолға қарап отырып, оның суретін салу;
- қолды сиямен не қаламсаппен айналдыра жиектеп көшіру.
Көшірме әдісі арқылы жалған қол қоюдың бірнеше тәсілі кездеседі:
а) жарық өткізу арқылы, көшіргі немесе қара қағаз көмегімен;
ә) көшіру қасиеті бар бұйымдар көмегімен (дайын сөз аралықтарын
Бұдан басқа, адамның қойған қолын ылғалды қара қағазбен де
Фотопроекциялық тәсілден басқа, аталған тәсілдерге сызықтардың иірімділігі және сопақ
Аталған жалған қол қою түрлерінің көп белгілерін құжатты көлбей
Барлық жағдайда қойылған қолға сараптама жүргізу барысында зерттеудегі қолды
2.3 Жалған таңбалар, мөрлер, мөртабандар жасау фактілерін анықтау
Мөр мен мөртабандар - зергерлік жазу шеберханасында немесе полиграфиялық
а) мөрдің суретін құжаттың өзінде салу;
ә) қолдан жасалған клише көмегімен таңба жасау;
б) тура таңбаны жалған құжатқа көшіру.
Мөр немесе мөртабанның бейнесін құжатқа салу жалғандаудың кең тараған
- шрифттің стандартқа сай келмеуі және мәтіннің біркелкі орналаспауы;
- әріптердің, сөздердің және сөйлем жолдарының симметрияға сәйкес орналаспауы;
- суреттердің (елтаңба, эмблема) және т.б. бұрмалануы;
- мәтінде грамматикалық қателердің болуы және оның мазмұнының мағынасыздығы;
- таңбаларды дайындау іздері қағаздың циркуьмен тесілуі;
- қарындаш штрихтарының қалдығы.
Ою, ерітіндімен өңдеу, қағазға суретін салу, қалың материалдардан (резеңкеден,
Оларға шрифттің стандартсыздығы, әріптер мен олардың қашықтығының әр түрлілігі,
Аталған белгілер үлкейту құралдарының, масштабты тор, транспортир көмегімен құжатты
Негізгі құжаттан баспасөз немесе мөртабан таңбаларын көшірме (жасанды) жалған
Қосарланған көшірме жасау жолымен алынған таңбаның жалғандығының белгілері: штрихтардың
Егер бейнені күшейту үшін көшірілген таңбаны үстінен бояса, онда
Аталған таңбаларды жалғандаудың басқа тәсілдеріне пайдаланудан шыққан түпнұсқа мөрден,
Қазіргі уақытта кең тараған шрифті өзгерткен мөр мен мөртабанды
Кейде жалған құжат дайындау үшін басқа ұйымдардың тура мөрлері
Егер мөр құжатқа ксерокс арқылы, компьютерді пайдаланып, сканер әдісімен
Қылмыс мақсатында құжаттарды зақымдайды немесе жояды (құжатты өртеу, жырту,
Криминалистикада осындай құжаттардың мазмұнын қалпына келтіру әдісі жасалған.
Жыртылған құжаттарды қалпына келтіру үшін, оның бөліктерін қағаздың сапасы,
Жанып кеткен құжаттар мәтінінің мазмұнын айқындау мүмкіндігі негізінен, қағаздың
Жанған құжатты көлеңкелі жарықпен суретке түсіру әдісімен мәтіннің қағазға
Сызылған және бояу төгілген мәтіндерді жарық сүзгі, электронды-оптикалық түрлендіргішті
Машинкамен басылған мәтіндерді зерттеу, әдетте, орындаушы мен жазу машинкасын
Жазу машинкалардың жалпы және жеке белгілері болады. Жалпыға жататындар:
Басу тетігінің адымы - клавишті соққан кезде каретка жылжитын
Жол аралығының шамасы бұл жолда орналасқан белгілердің (сызықтар негізінде)
Штрифт маркалары көлемі (биіктігі, ені) және суреті бойынша бөлінеді.
Нақты жазу машинкасын сәйкестендіру машинкамен басылған мәтінде орын алған
Машинкамен басылған мәтіндерде құжатты жасаған тұлға туралы қажетті мәліметтер
Егер құжаттың авторы мен орындаушысы бір тұлға болса, жазу
Қазіргі уақытта рычагты-сегменттік машинкалардан ең алдымен жазу блогында монолитті
Рычагсыз машинкаларды сәйкестендіру рычагты-сегменттік машинкаларға арналған әдістеме бойынша, бірақ
Полиграфиялық өнімдерді дайындау кезінде пайдаланылатын көбейткіш техника құралдары мен
Біріншісіне - баспаның жоғары, терең және жалпақ трафареттік тәсілдері
Екіншісіне - ксерокс, ротопринт, электрографиялық аппараттар және т.б. көмегімен
Жоғары тәсілмен басу кезінде кескін қағазға баспа нысанның көтеріліп
Жалпақ тәсілмен басу кезінде басылатын және арасындағы бос қалған
Терең тәсілмен кезінде басылатын элементтер бояу толтырылған тереңдік түрінде
Жедел басу тәсілдері ішінде кең тарағаны - ротопринттік тәсіл.
Қазіргі әдістемелер диагностикалық және сәйкестендірушілік міндеттерді шешуге: формалар мен
Ішкі істер органдарында қылмысты тергеу және ашу міндеттерін орындау
3 ҚҰЖАТТАРҒА ТЕХНИКАЛЫҚ-КРИМИНАЛИСТІК САРАПТАМА ЖҮРГІЗУ
3 1 Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптаманың пәні, объектілері
Ең алдымен «құжат», «құжаттың деректемелері», «заңи құжат» деген ұғымдарға
Құжаттарды криминалистік зерттеу дегеніміз бұл – қылмыстарды ашу, тергеу
Криминалистикада құжаттар деп қылмыстық істе маңызы бар фактылар мен
Құжаттарды классификациялау әртүрлі негізде жүргізіледі. Бекіту әдісіне байланысты құжаттар
- жазбақұжаттар (қолжазбалар, таспажазбалар);
- графикалық (суреттер, сызбалар, схемалар);
- фотоқұжаттар;
- киноқұжаттар;
- бейнеқұжаттар;
- дискеттер;
- фоноқұжаттар (дыбысты таспаға жазу)
Жасалу табиғатына байланысты:
- жеке (азаматтар арасындағы хат алысу);
- ресми (азаматтар мен мекемелер, ұйымдар арасындағы жазбалар).
Процессуалдық табиғатына байланысты жазба дәлелдер
– мазмұнында қылмыстық іс бойынша маңызы бар фактылар бекітілген
– айғақ заттар
– қылмыс ізі бар құжаттар.
Материалдық –құқықтық табиғатына байланысты:
- нағыз түпнұсқа құжаттар (мазмұны және реквизиттері талапқа сай)
- жасанды немесе қолдап жасалған құжаттар (мазмұны мен реквизиттері
Реквизит (деректеме) дегеніміз құжатқа заңдық сипат беретін ресми бекітілген
Құжаттарда криминалистік зерттеу объектісі болып негізінен айғақ зат есебіндегі
Құжаттар айғақ зат болып табылады егерде олар:
- қылмыс жасау құралы болса (жасанды накладнойлар, есептер, квитанциялар,
- қылмысты жасыру құралы болса (анонимдық хаттар, қылмысты бөгде
- тікелей қылмыстық әрекет объектісі болса (ұрланған құжаттар)
- қылмысты анықтау құралы болса, немесе қылмысқа байланысты мән-жайларды
Құжаттарды криминалистік зерттеу жүйесі төмендегідей бөлімдерден тұрады:
- жазбаны криминалистік зерттеу;
- құжаттарды техникалық зерттеу;
- әртүрлі баспа құралдарын пайдаланып жасалған құжаттарды зерттеу.
Жазбаларды криминалистік зерттеу дегеніміз – бұл қол жазбаны орындаушыны
Жазба дегеніміз арнайы жасалған шартты белгілер арқылы адамның ойын
Жалпы белгілерге жататындар:
- стилистикалық дағдылардың даму деңгейі;
- лексикалық дағдылардың даму деңгейі;
- грамматикалық дағдылардың даму деңгейі.
Стилистикалық дағдылардың даму деңгейін сипаттайтын белгілерге баяндау стилі, жазба
Лексикалық дағдылардың даму деңгейі автордың жалпы сөз қорымен анықталады.
Оған жататындар:
1) Диалектизм – жергілікті тұрғындар сөздері
2) Кәсіби сөздер
3) Арготизмдер – ерекше мағынасы бар сөздер (хата –
4) Вульгаризм – дөрекі, арнайы сөздер
5) Архаизм – ескі сөздер
6) Неологизм – жаңа сөздер (жанкүйер)
7) Варваризм – басқа тілден алынған сөздер (консенсус -түсіну,
8) Экзотизм – басқа халықтардың ұлттық, тұрмыстық ерекшеліктерін сипаттайтын
9) Жаргонизм – қылмыстық ортада қолданылатын сөздер (ксива –құжат,
Грамматикалық дағдылардың даму деңгейі –автордың тілді меңгеру деңгейімен, қате
Жеке белгілерге осы айтылғандардың нақты авторларға тән сипатталуы жатады.
а) Лексикалық жеке дағдылар.
ә) грамматикалық жеке дағдылар.
б) стилистикалық жеке дағдылар.
Қолтаңба белгілері де жалпы және жеке болып екіге бөлінеді.
Жалпы:
а) қимылдардың кеңістіктегі бағытталуымен сипатталатын белгілері (топографиялық)
ә) жазу қозғалыстарының дағдылану деңгейімен сипатталатын белгілер (қалыптасу, қозғалыс
б) қозғалыс траекториясы құрылымымен сипатталатын белгілер (үлгісі, бағыты, ауытқуы,
Жеке белгілер – жеке адамның жазу дағдыларын сипаттайды. Оған
Құжаттарды техникалық зерттеу дегеніміз – бұл құжаттардың жасандылығын анықтау
Жасанды құжаттар жасау екі түрге бөлінеді. Біріншісі құжатты түгелімен
- фотосуретті ауыстыру (мөр сызықтары мен әріптерінің және жиектерінің
- әріптерді, цифрларды қырып тазарту (қағаз қылдарының үзіліп, ұлпаланып
- мөр, штамптарды қолдан жасау (симмитрияның сақталмауы, грамматикалық қателердің
- әріп, цифрларды жуу (улау) (қағаз қабарының бұзылуы, өңделген
- қосып жазу (қолтаңбаның өзгешеліктері, сияның бояуларының түстерінің сәйкес
- парақтың бетін ауыстыру (беттің реттік сандарының, құжаттың номерлері
- басқа біреудің қолын қою (сенімсіз қимыл іздері, қайта-қайта
- құжаттардың белгілі бір бөлігін арнайы бүлдіру (сия, бояу
Кең мағынада «құжат» (латын тілінен documentum – үлгі, куәлік,
Құжат – бұл материальды тасушыға тіркелген деректемелері бар ақпараттар.
Кез келген құжат оны құрайтын элементтерден тұрады, ол деректеме
Құжат реквизиті – ресми құжатты ресімдеудің міндетті элементі. Әр
Құжаттануда құжат фактілер, оқиғалар, объективті әрекеттер және адамның ойлау
Құжаттар ақпараттармен тіркелген, сонымен қатар олардың сақталуы және толықтырылуы,
Ресми құжаттар – бекітілген тәртіппен ресімделген және куәландырылған заңды
Құжат ең алдымен ақпаратты тіркеуге және оған заңды күш
Басқарушылық қызмет үшін құжаттың заңдық күші өте маңызды, ол
Ресми құжаттың заңдық күші кімге адрестелген немесе басқарушылық әрекет
Құжатты әзірлеуші басқару органы немесе лауазымды тұлға үшін төмендегілер
- оның әзірленуі кезінде әрекет етуші заңнамалық нормаларды сақтау
- құжаттарды өз құзіреттілігі шеңберінде ғана беруі керек;
- белгілі бір уақыт аралығында әрекет ететін құжаттардың әзірленуі
Заңдық маңызы бар реквизиттер:
- ұйым атауы;
- күні және құжаттың тіркеу нөмері;
- қолы;
- таңба;
- келісу және бекіту белгісі.
Заңдық күшті куәландыру үшін әр түрлі құжаттарда әр түрлі
Бірқатар құжат түрлері үшін әрекет етуші ресімдеу ережелерінде заңдық
Басқарушылық тәжірибеде құжаттарды деңгейлері бойынша түпнұсқаны қолжазбалық, таза, түпнұсқа,
Қолжазбалық құжат қолмен жазылған, машинамен жазылу әдісімен немесе компьютерде
Таза құжат – қолмен немесе машинамен жазылған құжат, мәтіні
Оның дұрыстығын растайтын (авторы, уақыты және жасалу орын туралы)
Құжат көшірмесі – толықтай түпнұсқа құжат ақпаратын көрсететін және
Құжаттың заңдық ұғымы – куәландырылған факт (туылуы, неке қию
Құжаттың криминалистік ұғымы – ойлар мен фактілер басылған белгілері
Құжаттарға сот-техникалық сараптама пәні процессуалдық негізде құжатты орындаумен және
Сарапшының арнайы білімі берілген криминалистік техниканың, фотографияның арнайы бөлімдері,
Құжаттарды техникалық-криминалистік зерттеу объектісі:
- құжат реквизитері (мәтіні, қолы, мөртаңба, белгі және т.б.);
- реквизиттерді ресімдеу үшін қолданылатын пәндер (жазу машинасы, мөртаңба
- құжатты әзірлеу үшін қолданылған материалдар (қағаздар, сия, машинамен
Құжаттарды техникалық-криминалистік зерттеу жүйесі:
1) Құжат бланкілерін криминалистік зерттеу.
Зерттеу объектісі:
- құжаттың түрлі бланкілері: квитанциялар, жүкқұжаттар, тапсырыс, билеттер, рұқсат
Осы объектілерді зерттеу арқылы келесі міндеттер шешілуі мүмкін:
- бланкіні әзірлеу әдісін анықтау, мөртаңба түрі, таңба әдісі;
- мөртаңба түрінің идентификациясы, құрылғы және тетіктері (терілген мәтін,
- бланкі материалына топтық тиесілі қажеттіліктерді анықтау (қағаздар, картондар,
- бланкінің түпнұсқалығын анықтау, оның бекітілген формаға сәйкестігін анықтау
2) Мөр мен мөртаңбаларды криминалистикалық зерттеу.
Зерттеу объектісі:
- мөр мен мөртаңбаның мөртабансы бар әр түрлі құжаттар.
Осы объектілерді зерттеуде келесі сұрақтар шешіледі:
- мөртабан немесе мөртаңба қандай жолмен әзірленген?
- сезіктіден алынған мөр (мөртаңба) фабрикалық немесе қолөнерден әзірленген
- құжаттағы мөр (мөртаңба) мөртабансы нақты аталған ұйыммен басылғанба?
3) Машинамен жазылған мәтіндерді криминалистік зерттеу.
Зерттеу объектісі:
- машинамен терілген мәтінді құжаттар, жазатын машиналар, көшірме қағаздары,
Келесі сұрақтар қоюылуы мүмкін:
- құжат мәтіні терілген жазу машинасының моделі қандай?
- 2, 3, тіпті бірнеше құжаттардың мәтіні бір немесе
- құжат нақты жазу машинасында терілгенбе?
4) Қолды техникалық-криминалистикалық зерттеу.
Зерттеу объектісі:
- күмәнді қолы бар құжаттар, хат материалдары, көшірме қағаздар,
Мұндай объектілерді зерттеуде келесі сұрақтар қойылуы мүмкін:
- құжаттағы қол техникалық құралдар немесе техникалық амалдар арқылы
- көрсетілген құжаттағы қол қандай тәсілмен орындалған?
5) Құжаттағы ішінара өзгерістер.
Зерттеу объектісі:
- ішінара және өзгертілген құжаттар: тазартылған, қалғаны жазылған, өңделген,
Келесі сұрақтар қойылуы мүмкін:
- берілген құжат мазмұнында өзгеріс бар ма?
- қандай жолмен олар енгізілген?
- құжаттың алғашқы мазмұны қандай?
6) Құжат мазмұнын қалпына келтіру.
Зерттеу объектілері:
- белгіленген, бүлінген мәтіндер немесе жазуы бар құжаттар.
Мұндай құжаттарды зерттеуде негізгі сұрақ алғашқы мазмұнын қалпына келтіру
7) Арнайы қорғау әдістреміне жасалынған құжаттарды зерделеу.
8) Қылмыскерді іздестіру және қылмыстың алдын алу мақсатында құжаттарды
Құжаттардың техникалық-криминалистік сараптамасы – құжаттың толықтай немесе олардың реквизиттерінің
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама зерттеу объектілерінің санына қарай оны жүргізуші
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама дәстүрлі түрде екі топтық міндеттерді шешеді:
- идентификациялық;
- диагностикалық.
Идентификациялық зерттеу шеңберінде келесі мндеттер шешіледі:
- салыстырушы объектілердің ұқсастығын анықтау (мөрлерді мөртабансы бойынша идентификациялау,
- бірнеше объектілердің шығу көздерін анықтау;
- құжатты әзрілеуші тұлғаларды сәйкестендіру;
- толықтай бөліктері бойынша анықтау;
- бірнеше құжаттардың шығуының ортақ белгілерін анықтау.
Диагностикалық міндеттерге келесілер жатады:
- құжаттар мен олардың реквизиттерінің жасалу әдісін бекіту;
- құжаттың бастапқы мазмұнының өзгеру фактісін және әдісін анықтау,
- қолдың техникалық жасалу фактісі мен әдісін анықтау;
- құжат реквизитінің жасалу ескілігін анықтау.
Зерттеу объектілеріне байланысты құжаттардың техникалық-криминалистік сараптаманы келесі түрлерге бөлуге
- құжат бланкілеріне сараптама;
- мөр, мөртаңбаларға және оларддың мөртабанларына сараптама;
- реквизиттерге сараптама;
- қойылған қолға сараптама (олардың орындалуында техникалық әдістердің қолданылу
- құжаттың бастапқы мазмұнының өзгеру фактісін анықтау, сонымен қатар
- көрінбейтін және әлсіз көрінетін реквизиттері бар құжаттарға сараптама;
- арнайы қорғаныш әдістерімен жасалынған құжаттарға сараптама.
Осындай міндеттерді шешуде сарапшы-криминалистке әр түрлі, соның ішінде техникалық
Әдістерді келесі топтар бойынша жіктеуге болады:
1) Танудың жалпы диалектикалық-материалистік әдістері.
2) Жалпы (жалпы танымдық) әдістер: бақылау, өлшеу, сипаттау, эксперимент,
3) Жеке құрал-жабдықтық және көмекші-техникалық әдістер.
4) Арнайы әдісттер.
Осы әдістерді қолдану арқылы құжаттарға техникалық-криминалистикалық сараптама өнідірісінің келесі
1) Бүліну және құжаттың елеулі түрде өзгерісі болмау керек.
2) Ғылыми негізделген және тәжрибемен мақұлданған болуы.
3) Зерттеу әдістерін қолдану нәтижесі сарапшы үшін де, басқа
Құжаттарға техникалық-криминалистакалық сараптама әдістері жаратылыстану және техникалық ғылымдардың заманауи
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама жүргізуде қолданылатын зерттеу әдістерінің жоғарыда көрсетілген
Құжаттарды зерттеуде бақылау әдісі қаруланбаған көзбен және оптикалық құрылғылар
Құжатты бақылауда ерекше маңызды жарық түрін таңдау болып табылады
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама жасауда өлшеу әдісі көптеген тапсырмаларды орындауда
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптамада сипаттау әдісі – зерттеу барысын және
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптамада салыстыру әдісі мына әдістерді қолданумен реттеледі:
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптамада модельдеу әдісі, мысалы, бедерлi көшiрмелердiң жасауы,
Қайта қалпына келтіру әдісі мөр таңбаны түрін әзірлеу әдісі
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптамада жалпы әдістерден басқа жеке және арнайы
Олардың негізіндегі мәні бойынша және қағидалары бойынша оларды келесі
- физикалық;
- физика-химиялық;
- химиялық;
- математикалық.
Физикалық әдістерге:
- визуальды зерттеу әдістері, соның ішінде лупаны қолдану (визуальды
- микроскопиялық әдістер (оптикалық, электронды микроскопия);
- люминесценттiк әдiстер (люминесценттiк талдау, анализ);
- полиграфиялық әдіс (оптикалық және фотоэлектрлік профильдеу);
- оптикалық фильтрация әдісі (оптикалық квант генераторын немесе монохроматикалық
- сұйық кристалды термоиндикаторларды қолдану;
- рентгендік әдістер (жұмсақ сәулелерді, рентгендік құрылымдық анализ, рентгенді
- рельфті көшірме әдісі;
- тоқтан жоғары тазалықты зерттеу;
- таңдау адсорбция әдісі;
- радиоактивті әдістер;
- ультра дыбысты қолдану;
- репрографикалық әдістер (термокөшірме, түсті көшірме, электрография);
- құрғақ көшірме әдісі;
- спектрлік әдіс (УФ және УК зоналарындағы спектрометрия).
Физика-химиялық зерттеу әдістері:
- фотографиялық;
- көшірме әдістері (дымқыл көшірме, адсорбционды-люминисценттік әдіс);
- диффузиялық-көшірме әдіс;
- хроматографиялық;
- жылтылдайтын құрылымдарды қолдану;
- электрохимиялық;
- құрамында йоды бар реагенттерді қолдану.
Химиялық әдістерге:
- химиялық индекаторларды қолдану;
- сапалы және санды химиялық реакциялар әдісі;
- термиялық әдіс;
- қышқылмен, мүсәтір спиртімен, сілтімен объектілерді өңдеу.
Аталған әдістер құжаттар реквизиттері мен материалдарын зерделеуге бағытталған. Құжатты
Аталған топтар әдістерін кешенді қолдану құжаттарға техникалық-криминалистикалық сараптаманың қиын
Осындай жолмен, сарапшы-криминалистер құжатты зерттеуге маманданғанда алғашқы екі топтың
Құжаттарға техникалық-криминалистикалық сараптамамен жауап берілетін сұрақтар 1-кестеде келтірілген.
1-кесте
№ р/с Сараптамамен жауап беруге тиіс сұрақтар Сараптама жүргізу
1 Құжат қандай тәсілмен дайындалған? 1. Заттық дәлел –
2. Үлгі – түпнұсқалық құжат (мүмкіндігі бойынша)
2 Құжат және үлгі дайындалған қағаз бірдей ме? 1.
2. Үлгі – түпнұсқалық құжат
3 Мөрдің (мөртаңба) мөртабансы қалай басылған? Заттық дәлел –
4 Мөр түрі қандай тәсілмен дайындалған (мөр, мөртаңба, клише)?
5 Мөртаңбаның мөртабансы басылғанның көмегімен мөр түрі қандай тәсілмен
6 Мөртабан нақты мөрмен басылғанба? 1. Заттық дәлел –
2. Үлгі – мөр
7 Құжат мәтіні өзгеріске ұшырамады ма (тазалау, қосып жазу,
8 Сызылған жазу мазмұны қандай? Заттық дәлел – зерттелетін
9 Іздері бар парақтағ ы мәтін мазмұны қандай? Заттық
10 Жыртылған құжаттың мазмұны қандай? Заттық дәлел – зерттелетін
11 Көшірме құжаттағы бейнеленген мәтін мазмұны қандай? Заттық дәлел
12 Құжатта фотокарточка желімденбегенбе? Заттық дәлел – зерттелетін құжат.
13 Мәтін терілген жазу машинасының үлгісі, маркасы қандай? Заттық
14 Мәтін орындалған принтердің үлгісі, түрі қандай? Заттық дәлел
15 Аталған жазу машинасының (аталған принтердің) көмегімен құжат мәтіні
2. Нақты жазу машинасымен (принтермен) орындалған құжат үлгісі.
3. Қылмыстық істің материалдары (басып шығарушы құрылғының жөндеу түрі
16 Қол техникалық жалғандық құрамай ма? Егер құраса, оның
Құжаттарға техникалық-криминалистикалық сараптама жүргізуде мәтін зерттелуде, қоса жазу, қоса
Құжаттарға техникалық-криминалистикалық сараптама мынандай мақсаттарда жүргізіледі:
- құжаттың әзрлену әдісін анықтау;
- құжаттың бастапқы мазмұнының өзгеру фактісін анықтау;
- құжат бөлімдерінің кезектілікпен әзірленуін анықтау;
- машинамен терілген мәтінді анықтау (басып шығарушы құрылғының ерекшелігі,
- мөр және мөртаңбаның мөртабанны зерттеу;
- құжат мәтінің мазмұнын анықтау;
- жыртылған және өртелген құжатты зерттеу;
- ақша және бағалы қағаздарды зерттеу.
Бұл зерттеу түрі мөрдің, мөртаңбалардың және бланкілердің түпнұсқалығын анықтауға,
Мөр мен мөртаңбаның мөртабансына сараптама:
- құжаттағы мөр немесе мөртаңбаның графикалық суреттерді салу әдісін
- бар мөртабан бойынша мөрді идентификациялау;
- мөрдің мөртабанның орындалу уақыт аралығын анықтау.
Машинамен терілген мәтінге сараптама:
- қазақ тіліндегі мәтіннің орындалу әдісін анықтау;
- жазу машинасымен жазылған мәтіні бойынша жазу машинасының моделі
- монтаж фактісін немесе құжаттың жалғандығын анықтау;
- қосымша ақпараттарды қоса жазу жолымен өзгеру фактсін анықтау;
- нақты жазу машинасын идентификациялау.
Полиграфиялық өнімге сараптама:
- зерттелетін мәтіннің мөр технологиясын анықтау;
- қолда бар көшірме бойынша электрофотографиялық аппаратты идентификациялау;
- электрофотографиялық көшірмені орындау процесінде монтаж (жалғандық) фактісін анықтау.
Құжатты жасауда қолданылатын материалдарға сараптама:
- жазу материалдарының химиялық құрамын анықтау;
- қалдырылған іздер бойынша шарикті қаламсапты идентификациялау;
- жазудың, мөр мөртабансының орындалу аралығын (күні) анықтау.
Тағы бір оқулықтарда құжаттарға техникалық-криминалистік сараптамаға мынандай анықтама береді:
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама объектілері:
а) қолмен және машинамен жазылған құжаттар;
б) полиграфиялық тәсілмен әзірленген құжат, олардың бөліктері (құжат бланкілері,
в) хат құралы:
- қаламдар, шарикті қаламсаптар, фломастрлер және т.б.;
- полиграфиялық және репрографикалық құрылғылар;
- жазу машинкалары және принтерлер;
- мөрлер, мөртабандар және т.б.;
г) құжат материалдары (қағаз, сия, типографиялық бояу, принтерлер үшін
Мұндай құжаттарға келесілер жатады:
- жеке (куәландыру – куәлік, жүргізушілік құжат, диплом және
- анықтама-куәландыратын (оқуы туралы анықтама, бала саны, жалақы, жұмыс
- ақшалық, кіріс және қолма қол ақша операциялары (чек
- материалдық құндылық қозғалысын білдіретін (жнелтпе құжат, есеп журналы,
- өзгелер (лотерея билеті, ақшалық билеті, теміржол және әуе
Криминалистикалық сараптаманың пәнінің мазмұны тәжірибе тұрғысынан да, процесуалдық аспектілерде
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптаманың пәнін құжаттарды техникалық-криминалистік зерттеу саласында анықталған
3 2 Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптаманың жеке міндеттерін шешу әдістемесі
«Сот сараптамасы», «техникалық-криминалистикалық сараптама», «сот-техникалық сараптама» терминдері синонимдес болып
Құжаттардың сот сараптамасына тоқталып өтейін.
Сот жазутану сараптамасының тақырыбы: жазуды іске асырудағы орындаушының жеке
Сараптаманың обьектілері:
- жазуды іске асыру, (қолжазбалар мен олардың фрагменттері, қысқаша
- жазуды іске асыруды орындаудың жағдаяттары туралы деректер салыстырмалы
Сот жазутану сараптамасын тағайындауда материалдарды дайындаудың ерекшеліктері. Еркін үлгілер
Экспериментті үлгілерді алу барысында орындаушыға әдеттегі жазу жағдайы қамтамасыз
Шартты-еркін салыстырмалы үлгілерге оған өз қолымен жазған түсініктемелер, жауап
Қолтаңбаларды зерттеу әдістемесімен өзгешелігі салыстырмалы материалдарды дайындаумен ерекшелінеді. Салыстырмалы
- зерттелетін құжаттағы жазуды орындаған адамның қолтаңбалары мен
- жазуды орындаған деп жобаланған адамның қолтаңбалары мен жазуының
- зерттелетін қолтаңбаларды орындаған адамның қолтаңбаларының экспериментті үлгілері;
- зерттелетін қолтаңбаларды орындаған адамның 3-5 парақтағы аты-жөні жазылып
- жазуды орындаған деп жобаланған адамның 5-7 жазбадан 3-5
Құжаттарды сот-техникалық зерттеу. Сот-техникалық сараптаманың тақырыбы: құжатты дайындаудың тәсілін;
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес «құжат» латын
Сараптама обьектлері: құжаттар, құжаттарды дайындауға пайдаланылатын техникалық құралдар және
Құжаттардың сот-техникалық сараптамасының ғылыми-әдістемелік негіздері құжатты қалыптастырумен оны өзгертудің
Құжаттардың сот–техникалық сараптамасын тағайындау үшін материалдарды дайындаудың ерекшеліктері. Құжаттарды
Құжаттарды сақтау және тасымалдау кезінде олар ылғалдылықтан, жылу және
Сот–автортану зерттеуі. Сот-автортану зерттеуі көбінде азаматтық істерді жүргізу кезінде,
Сот-автортану сараптамасының тақырыбы:
- мәтін авторын
- сөйлеу хабарының қалыптасу жағдайын анықтаумен байланысты іс жағдаяттарын
Сараптама обьектлері жазбаша сөйлемдердің әртүрлі стильдерінде (қолжазба, машинамен жазылған,
Сот-автортану зерттеуінің тікелей обьектлері мәтіннің құрылымдық ерекшеліктері, автордың тілдік
Сот-автортану сараптамасының ғылыми-әдістемелік негіздері жазбаша сөйлемнің дербестігін, динамикалық тұрақтылығын,
Сот–автортану сараптамасын тағайындау үшін материалдарды дайындаудың ерекшеліктері. Сот-автортану сараптамасын
Мәтіннің байланыстылығы мен мән-мағынасы және оның көлемі 500 сөзден
Жазбаша сөйлеу еркін үлгілерінің саны 10-15 құжат болып ұсынылуы
Құжаттарға сараптама жүргізуде келесі сұрақтар шешіледі:
Құжатқа және оның реквизиттеріне сараптама:
1) Ұсынылған құжат қандай тәсілмен әзірленген?
2) Құжаттың мөр реквизиттері қандай тәсілмен орындалған?
3) Құжаттың қолмен жазылған реквизиттері қандай тәсілмен орындалған?
4) Құжаттағы мөр мөртабандары қандай тәсілмен орындалған?
5) Құжат көшірмесі қандай тәсілмен орындалған?
6) Ұсынылған құжат көшірмесінде монтаждау белгілері бар ма?
Өзгертілген құжаттарға сараптама:
1) Құжат мазмұнына қандай да бір өзгеріс енгізілген бе?
2) Егер өзгеріс енгізілген болса, ол қандай тәсілмен және
3) Өзгертілген реквизитердің бастапқы мазмұны қандай?
Мөр (мөртаңба) мөртабанының сараптамасы:
1) Құжаттағы мөр мөртабаны қандай тәсілмен орындалған?
2) Құжаттағы мөртабаны бар мөр қандай тәсілмен дайындалған?
3) Құжаттағы мөр мөртабаны нақты мөрмен енгізілген бе?
4) Әр түрлі құжаттарға мөр мөртабаны бір мөрмен басылған
Қолдың техникалық сараптамасы:
1) Құжаттағы қол қандай тәсілмен орындалған?
2) Құжаттағы қол қандай да бір арнайы техникалық әдістерді
Штрих кездесетін құжатқа сараптама:
1) Құжаттағы штрихтелген реквизиттердің қайталануы қандай?
2) Қайсысы бірінші орындалған – жазылған мәтін немесе қол?
3) Қайсысы бірінші орындалған – жазылған мәтін немесе мөр
4) Қайсысы бірінші орындалған – қол немесе мөр мөртабаны?
Жазу машиналарының сараптамасы:
1) Құжаттың мөр реквизиттері қандай жазу машинасымен, қандай түрі,
2) Құжат мәтіні нақты жазу машинасында терілгенбе?
Полиграфиялық жабдыққа сараптама:
1) Құжаттың мөр реквизиттері қандай тәсілмен орындалған (қандай мөр
2) Құжаттың мөр реквизиттері бір немесе әртүрлі мөр түрлерімен
3) Құжаттың мөр реквизиттері нақты мөр үлгісін қолданумен орындалғанба?
Принтер, факс, көшірмелер, көп функциялы құрылғыға сараптама:
1) Құжат реквизиті қандай тәсілмен орындалған (қандай репрографиялқ жабдық
2) Әр құжатта реквизит бір немесе бірнеше тәсілмен жасалғанба?
3) Құжат реквизиті нақты принтер, факс, көшірме, көп функциялы
Тәуелсіз сараптама жүргізу үшін құжаттарды әзірлеуге тоқталып өтейін.
Сарапшы еркіне келесі материалдарды ұсыну керек:
1) құжат пен оның реквизиттеріне сараптама, өзгертілген құжат сараптамасы,
- зерттелетін құжаттың түпнұсқасы;
- құжат көшірмесі (көшірме жасау тәсілі, сондай-ақ монтаж белгілерніің
2) Мөр (мөртаңба) мөртабанына тәуелсіз сараптама жүргізу үшін:
- зерттелетін құжат түпнұсқасы;
- мөртабандар қолданылған мөр, мөртаңба;
- мөр (мөртаңба) мөртабандарының үлгісі.
3) Жазу машиналарына тәуелсіз сараптама жасау үшін:
- құжат түпнұсқасы немесе құжатың сапалы көшірмесі;
- жазу машинасы;
- тексеріліп жатқан жазу машинасында орындалған құжат үлгісі.
4) Полиграфиялық жабдыққа тәуелсіз сараптама жасау үшін:
- құжат түпнұсқасы;
- полиграфиялық жабдық (мөр үлгілері, фотоүлгілер, түпнұсқа файлдар), сонымен
5) Принтерге, факске, көшірмеге, көп функциялы құрылғыға тәуелсіз сараптама
- егер объект құжат кшірмесі болса, құжат түпнұсқасы немесе
- нақты жабдықты қолданумен алынған жабдық немесе құжат.
Сарапшыға келесі сұрақтар қойылуы мүмкін:
1) Құжат қандай тәсілмен дайындалған?
2) Қолмен жазылған мәтінді орындау үшін хат құралының қай
3) Аталған құжатты дайындауда қолы, мөр мөртабаны бар құжат
4) Құжаттың бастапқы мазмұны (тазалау, қоса жазу, өңдеу және
5) Қайсысы бірінші орындалды: мөр мөртабаны, мәтін, қол немесе
6) Егер құжаттың бастапқы мазмұны өзгертілген болса (боялған, сызылған
3.3 Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама бойынша сарапшының қорытындысы
Ең алдымен сарапшы қорытындысына тоқталмас бұрын, «сарапшы» ұғымына, сарапшының
Сарапшы – сараптамалық қызметпен айналысуға лицензиясы бар ҚР азаматы.
- сот сараптамасын жүргізу үшін тартылатын арнайы білімі бар
- сот сараптамасы органдарындағы штаттық лауазым,
- қоғамдық өмірдің әр саласында туындайтын мәселелер бойынша консультация
Сарапшы арнайы ғылыми білімге ие болып, заңда көрсетілген талаптарға
- Жоғарғы білімнің болуы;
- Сот сараптамасының белгілі бір түрі саласында арнайы ғылыми
- Сот сараптамасының белгілі бір түрін жүргізу құқығына арналған
- ҚР Әділет Министрлігінің комиссиясында аттестациядан өтуі;
- Сот сараптамасын жүргізу құқығына лицензиясының болуы.
Сарапшының: қылмыстық iстiң сараптама жүргiзуге қатысты материалдарымен танысуға; өзiне
Сарапшының: қылмыстық процестi жүргiзушi органнан басқа процеске қатысушылармен сараптама
Сарапшының міндеттері: қылмыстық процестi жүргiзушi органның шақыруы бойынша келуге;
Қажеттi зерттеулер жүргiзiлгеннен кейiн оның нәтижелерiн есепке ала отырып,
Сарапшының қорытындысында мыналар көрсетiлуге тиiс: қашан, қай жерде, кiм
Егер сарапшының зерттеу жүргiзгенге дейiн оның алдына қойылған мәселелер
Құжаттарға техникалық-криминалистік сараптама бойынша сарапшының қорытындысы – қылмысты ашу
Тәжірибеде сараптама өндірісінде мынандай жағдайлар кездеседі: құжатты өзгерту фактісін
Қорытындыдағы сарапшы қорытындылары сарапшыға да, сот органдарының өкіліне де
Бәрінен бұрын, қорытындыларды тұжырымдауда мынандай ұғымдар қолданылады: «жалған (түпнұсқа)
Құжат деген ұғымға тоқталып өтейін.
Құжат (лат. documentum – куәлік, дәлелдеу) –
1) техникада – құрал-жабдықтың қысқаша сипаттамасы берілген техникалық төлқұжат.
2) компьютерде – қолданбалы бағдарламалар көмегімен пернелер арқылы енгізілген
3) заңда фактілер туралы мәліметтер, жазулар, рәміздер, таңбалар, суреттер
4) социологияда – фактілер туралы мәліметтер; эмпирик. мағлұмат жинауда
Құжаттың жалғандығы (түпнұсқалылығы) туралы сарапшы қорытындысы қылмыстың болуы және
Құжаттың жалғандығы (түпнұсқалылығын) анықтау сарапшымен қылмыс оқиғасын анықтау болып
ҚР ҚІЖК 323, 324, 325-баптарында заңшығарушы қылмыс құрамын нақтылау
Барлық талаптарды толықтай және жеткілікті анықтап және бағалап, құжатты
Енді, көбіне тергеушінің алдына қойылатын құжаттың жалғандығы мен түпнұсқалылығы
Құжаттың түпнұсқалылығы туралы сұрақты шешуде құжат бланкісін әзірлеу тәсілін
Кейбір жағдайлар болады, құжаттың тазартылған немесе қоса жазылған белгілерін
Осындай жолмен, тергеуші сараптамамен шешу үшін сұрақ қоюға, сарапшы
Алдын ала тергеу кезінде құжаттың барлық реквизиттері (бланкі, мөр
- құжат ресімделген бланкі терілгенбе;
- құжат ресімделген мөр және мөртаңба дайындалғанба;
- құжатта көрсетілген соңғы күн;
- сол ұйыммен берілген құжат сол ұйымның мөр және
Сараптамаға қойылған сұрақтарды шешу үшін ең алдымен, ережеге сәйкес
- сыртқы белгілер;
- мәтін, суреттің жасалу әдісі;
- мөр тәсілі және сапасы (егер бланк басып шығарылған
- суреттің орындалуында қаріп пен терудің ерекшелігі;
- қағаз ерекшелігі;
- бояу ерекшелігі.
Сыртқы белгілері бойынша құжаттар көбіне визуальды түрде салыстырылады. Сарапшы
Мөр тәсілі бойынша бланкілерді салыстыру стереоскопиялық бинокулярлы микроскоптарды қолдану
Терілген мәтінді қаріп бойынша салыстыру суреттерді салғастыруға, салыну жне
Терілген мәтіннің терілуі форматы бойынша, абзац қойылуы, соңғы жолдың
Табылған суреттердің орындалу ерекшеліктері бойынша да салғастырылады: графикалық нақтылығы
Қағазды салыстырмалы зерттеуде оның тығыздығы, аналитикалық кварц лампаларында ультракүлгін
Қағаздың 600-ден астам түрі бар. Қағаз 11 топқа бөлінеді:
баспалық қағаз (баспаханалық, офсеттік, иллюстрациялық, картографиялық, т.б.) – тегістігімен,
Жазбалық қағаз (жазуға, конверттік, карточкалық, т.б. поштаға арналған қағаздар)
Сызба және сурет салу қағазы (сурет салу, сызба сызу
Сіңіргіш қағаз (сүзгілік, сорғыштық, т.б.) фибра, жарғақ, санитарлық-гигиеналық бұйымдар,
Аппараттық қағаз (таспалық, перфокарталық, т.б.) өте жоғары механикалық беріктігімен
Көшірмелік қағаз арнайы өңделіп дайындалады.
Орамдық қағаз тағамдық және өнеркәсіптік бұйымдарды орауға, бууға, т.б.
Өнеркәсіптік-техникалық қағаз патрон, зімпара, диффузор жасауға, жіпке қосуға, дыбыс
Талшықты материалдарды ұнтақтау – қағаз өндірісіндегі басты операцияның бірі.
Зерттеудің химиялық әдісі бланкілерді әзірлеуде арнайы қағаз немесе арнайы
Зерттелуші объектінің барлық белгілеріне талдау жасаудың нәтижесінде құжаттағы сурет
Зерттелуші бланкі мөр формасымен алынғандығы туралы факт анықталғаннан кейін,
Мөр форматын әзірлеу әдісі (мысалы, граверлік, типографиялық қаріппен теру,
Күмәнді құжаттардың бланкілерін зерттеу кезінде мыналарды анықтау қажет: оларды
Зерттелуші бланкілердегі және үлгі бланкілердегі бояғыш заттар түсі мен
Егер зерттелуші құжаттың сыртқы беті болса оның материалы мен
Күмәнді бланкінің әзірлену әдісін бекіту – осы немесе жалғандықтың
Бланкі шртихінің микроскопиялық зерттелуі үшін бейненің көлемді нәтижесін бақылауға
Аталған объектілерді зерттеуде физикалық, химиялық және физика-химиялық әдістердің кешені
- микроскпиялық;
- люминесцентті;
- хроматографиялық зерттеу;
- тамшылық;
- эмиссионды;
- спектрлі анализ.
Осы әдістерді қолдану мүмкіндігі арнайы химиялық-криминалистік әдебиеттерде толық жазылады.
Қағаздарды зерттеу оның түрін анықтаумен шешіледі. Әдетте ол қағаздың
Құжат желімдемесінің деңгейі сия-штрихті әдіспен тексеріледі.
Бояғыш заттарды зерттеу химиялық құрамға негізделген олардың ерекше белгілерін
Қағазға бояғыш заттарды салу сипатын мақсатты түрде МБС-10 микроскопының
Құрылымы, сондай-ақ бояғыш заттардың мөлдірлігі көрінетін сәулелерде микроскоп көмегімен
Бояғыш затттардың ерітінділігі фильтрленген қағазға дымқыл көшірумен анықталады.
Бояғыш заттардың түрлерін анықтау үшін негізінен спектральды анализ және
Құжатты әзірлеуде қолданылған белгісіз желімдейтін затты зерттеу физика-химиялық ерекше
Сезіктіден заттай дәлелдерді алу кезінде, яғни жалған бланкілер, мөр
Полиграфиялық әдіспен әзірленген жалған бланкілерді зерттеу қандай да бір
Мөр формасының жалпы белгілеріне мыналар жатады:
- суреттің жалпы көлемі, оның композициясы және мазмұны (мәтіннің,
- мәтін мазмұны, жолдар мен сөздер арасындағы қашықтық;
- гарнитура, қолданылған типографиялық қаріп.
Жеке белгілерге мыналар жатады:
- жол аралығы;
- кейбір әріптердің, сандардың және белгілердің араласуы;
Мөр формасының жалпы белгілері өлшеу, қоса атқару жолымен анықталады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Тергеу және сот тәжірибесін талдауда қарау, тергеу және қылмыстық
Автомашинамен спекуляциясы туралы істі тергеуде мынандай жағдайларды анықтау қажеттігі
Кей жағдайларда құжаттарға техникалық-криминалистік зерттеудің көмегімен өлген адамның тегін
Мысалы, бір қалалардың бірінде кассадағы қарауылдың өлімін тергеуде қылмыс
Жалған құжаттарды әзірлеумен байланысты қылмысты тергеуде көбіне жалған құжатты
- біріншіден, тергеушіні егер ол ескі қылмыстық істер бойынша
- екіншіден, бір көзден шығатын жалған құжаттардың иелері көбірек
- үшіншіден, бірнеше қылмыстық істерді біріктіру немесе жедел іздестіру
Мен өз диплом жұмысымда бірнеше мысалдарды келтірдім, оларда құжатарға
Сараптама жүргізу нәтижесінде жалған құжатты анықтау фактісімен анықталатын профилактикалық
- құжаттың арнайы категорияларына қарау жүргізу мен жалғандықтың белгілерін
- құжаттың мазмұнының өзгеруін анықтау мақсатында құжат тексеруде жеке
- мемлекеттік мекемелердің, жеке кәсіпорындар мен фирмалардың қызметкерлерінің жеке
- қазақ тілінде құжаттарға техникалық-криминалистикалық сараптама туралы оқулықтар санын
- сараптама бойынша сарапшылардың арнайы білімін әр сала бойынша
Жоғарыда келтірілген ұсыныстар қылмысты тергеуде және қылмыстың алдын алуда
Елімізде құжаттарға техникалық-криминалистикалық сараптаманы одан әрі дамытсақ, қылмыстарды болдырмау
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Белкин Р.С. Криминалистическая энциклопедия. − М.: Издательство БЕК,
2 Тілеубергенов. Е. Криминалистика. − Алматы: «Дәнекер», 2002.
3 Жәкішев Е. Криминалистік тактика. − Алматы:
4 Технико-криминалистическая экспертиза документов. Курс лекций. - Волгоград:
5 Технико-криминалистическая экспертиза документов: Практикум / Под ред. В.Е.Ляпичева.
6 Газизов В. А., Проткин А. А. Криминалистическое исследование
7 Яблоков Н.П. Криминалистика. – М.: Юрист, 2007.
8 Ищенко Е.П. Криминалистика. Учебник. - М.: Инфра-М, 2006.
9 Жәкішев Е.Ғ. Криминалистика - Алматы: Жеті жарғы, 2006.
10 Порубов.Н.И. Курс криминалистики. − Минск: Выш.шк., 2000.
11 Абуов А.Ғ. Криминалистика негіздері. – Алматы: «Жеті жарғы»,
12 Исаев А.А. Теоретические и правовые проблемы применения специальных
13 Жәкішев Е.Ғ., Исаев Ә.А., Найманова Г.Х., Тапалова Р.Б.,
14 Есімболова М.Қ. Мемлекеттік тілде іс жүргізу курсы (үлгілер).
15 Гинзбург А.Я., Белкин А.Р. Криминалистическая тактика: Учебник. -
16 Шаев Ә., Шакенов А. «Криминалистика және сот сараптамасы
17 Белкин Р.С. «Собирание, исследование и оценка доказательств». -
18 Криминалистическая экспертиза: исследование документов // Межвуз. сборник научных
19 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексі. – Алматы:
20 Саханова Т.В. Судебная экспертиза. − М.: Городец, 2000.
21 Кобзарь С.И. Организация назначения криминалистических экспертиз и использования
22 Яблоков Н.П. Криминалистика: учебник. − М.: «Лекс Эст»,
23 Белкин Р.С. Криминалистика. Учебник. – М.: Норма, 2002.
24 Алексеева Л.М. О важности взаимодействия экспертов при производстве
25 Шакенов А.О. Криминалистика. Оқулық. - Астана: «Фолиант» баспасы,
ҚОСЫМШАЛАР
1-кесте
№ р/с Сараптамамен жауап беруге тиіс сұрақтар Сараптама жүргізу
1 Құжат қандай тәсілмен дайындалған? 1. Заттық дәлел –
2. Үлгі – түпнұсқалық құжат (мүмкіндігі бойынша)
2 Құжат және үлгі дайындалған қағаз бірдей ме? 1.
2. Үлгі – түпнұсқалық құжат
3 Мөрдің (мөртаңба) мөртабансы қалай басылған? Заттық дәлел –
4 Мөр түрі қандай тәсілмен дайындалған (мөр, мөртаңба, клише)?
5 Мөртаңбаның мөртабансы басылғанның көмегімен мөр түрі қандай тәсілмен
6 Мөртабан нақты мөрмен басылғанба? 1. Заттық дәлел –
2. Үлгі – мөр
7 Құжат мәтіні өзгеріске ұшырамады ма (тазалау, қосып жазу,
8 Сызылған жазу мазмұны қандай? Заттық дәлел – зерттелетін
9 Іздері бар парақтағ ы мәтін мазмұны қандай? Заттық
10 Жыртылған құжаттың мазмұны қандай? Заттық дәлел – зерттелетін
11 Көшірме құжаттағы бейнеленген мәтін мазмұны қандай? Заттық дәлел
12 Құжатта фотокарточка желімденбегенбе? Заттық дәлел – зерттелетін құжат.
13 Мәтін терілген жазу машинасының үлгісі, маркасы қандай? Заттық
14 Мәтін орындалған принтердің үлгісі, түрі қандай? Заттық дәлел
15 Аталған жазу машинасының (аталған принтердің) көмегімен құжат мәтіні
2. Нақты жазу машинасымен (принтермен) орындалған құжат үлгісі.
3. Қылмыстық істің материалдары (басып шығарушы құрылғының жөндеу түрі
16 Қол техникалық жалғандық құрамай ма? Егер құраса, оның
Құжаттардың криминалистикалық зерттеуі
4
Жеке
Жалпы
Интеллектуалдық дағдыларды сипаттайтын
Жазу тілінің белгілері
Қолтаңба белгілері
Тілдік дағдыларды сипаттайтын
ХАТТЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ
Құжаттардың техникалық криминалистикалық зерттеуі
Қолжазбалық құжаттардың криминалистикалық ззерттеуі
Құжаттану жүйесі
Статистикалық:
-қолданылатын тіл;
баяндау мәнері;
- қолжазба құру
Грамматикалық:
-сауаттылықтың жалпы деңгейі;
- жіберілген қателіктер сипаты
Тілдік дағдыларды сипаттайтын
Лексикалық:
-жалпы сөз байлығы;
- сөз байлығының ерекшеліктері
ЖАЗУ ТІЛІНІҢ БЕЛГІЛЕРІ
Интеллектуалдық (ойлау қабілеті) дағдыларды сипаттайтын
Шындықты көзбен көру
Ойлау құралдарын пайдалана білу деңгейі
Көзбен қабылданғанды көрсетіп беру
Үздіксіздігі
Реттілігі
Саны
Созылмалылығы
Бағыты
Формасы
Қозғалыс транскрипциясы
ның құрылымы
Жазбалық-қозғалыстық дағдылардың қалыптасу сипаты мен деңгейі
Жеке
ҚОЛТАҢБАНЫҢ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ
Жалпы
Созылмалылығы
Бағыты
Үздіксіздігі
Формасы
Типографиялық шрифт көмегімен дайындалған
Қашалған
Қиып істелінген
Ойып істелген
Дұрыс көшірмеден дымқыл көшірулер жүргізу
Қазіргі ЭЕМ және көбейткіш техникасы көмегімен әзірлеу
Құжат үстіндегі көшірменің салынған кескіні
Көшірмелерді жасанды формалар көмегімен әзірлеу
Салынған
Вулканизация көмегімен жасалған
Қашалған
Қиып істелінген
Дұрыс көшірмеден дымқыл көшірулер
жүргізу
Қазіргі ЭЕМ және көбейткіш техникасы көмегімен әзірлеу
МӨР ЖӘНЕ ШТАМП КӨШІРМЕЛЕРІН, ҚҰЖАТ БЛАНКІЛЕРІН ҚОЛДАН ЖАСАУ ТӘСІЛДЕРІ
Қойылған қолдар
Шифрленген және құпия жазулар
Өртенгендер
Сия төгілген, сызып тасталған, қиылған, жыртылған, түссізденген
дер
Қиын оқылатын мәтіндегі құжаттарды зерттеу
Ауыстырылған, қайта жапсырылған фотосуреттер, парақтар және олардың бөліктері, басқа
Толықтыра жазулар, түзетулер, тазартулар, өшірулер, жуып-шаюлар, уландырулар
Жартылай өзгерістер мен көзге түскен құжаттарды зерттеу
Мөр (штамп) көшірмелері
Бланкілер
Толық жасандылықпен көзге түскен құжаттарды зерттеу
ҚҰЖАТАРДЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ – КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУІНІҢ БАҒЫТТАРЫ





Ұқсас жұмыстар

---

Криминалистика пәнiнен дәрістер кешені

---

Криминалистік құжаттарды тану Оқу-әдістемелік құрал

---

ҚҰЖАТТАРДЫ ЖӘНЕ ЖАЗУДЫ КРИМИНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ

---

Қаржы - несие саласындағы сыбайлас жемқорлықпен жасалған қылмыстарды тергеу әдістемесі

---

Ұрлықты тергеу әрекеттерін жүргізу мәселелері

---

Криминалистикалық болжамдар және тергеуді жоспарлау

---

Қылмыс. Криминалистика

---

Криминалистикалық фотография, бейне- және дыбыс жазбаларының түсінігі, маңызы және жүйесі

---

Сот сараптамасы бойынша есептер

---

Сараптама зерттеулерін қолдану мен жүзеге асыру

---