Базалық көрсеткіштер
Кіріспе.......................................................................................................................3
Аудиттегімаңыздылық..................................................................................5
Маңыздылық пен пікір............................................................................5
Қателер мен заңсыз әрекеттер................................................................8
Бұрмалау анықталған кездегі аудитордың іс-әрекеті...........................9
Маңыздылықтың рұқсат етілген деңгейін анықтау................................12
2.1. Маңыздылық деңгейін анықтаудың шетелдік
2.2. «Қазақтелеком» АҚ қаржылық есептілігінің маңыздылық
Қорытынды............................................................................................................23
Қосымша.................................................................................................................24
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.............................................................................28
КІРІСПЕ
«Аудиттегі маңыздылық» Халықаралық стандартта: «Ақпарат оны жіберіп алу
«Алаяқтық және қателер халықаралық стандартында аудитор жалпы қаржылық
Маңыздылықты бағалау аудит жүргізу кезінде, әсіресе жоспарлау
Алаяқтық – басшылық құрамының бір немес бірнеше адамдары,
Аудиттегі маңыздылық
Маңыздылық пен пікір
Аудиторға қаржылық есеп беру бұрмалануын тудыратын фактілерден ауытқудан
Бухгалтерлік есеп стандартының дұрыс қолданылмауы;
Қажетті ақпаратты өткізіп алу.
Қаржылық есеп беруді тексеру кезінде оған аудиттегі маңыздылықтың
Маңыздылықтың сапалық жағы – жасалатын операциялардың Қазақстан Республикасында
Сандық жағы маңыздылық деңгейімен сипатталады.
Маңыздылық деңгейі – бұл қаржының есеп беру нақтылығына
Концептуалды негіздің 12-тарау 46-б. Қаржылық есеп беруді дайындау
Сондықтан аудиторларға есеп беруді ықтимал пайдаланушылар және бұл
Маңыздылық туралы алдын ала пікір білдірудің мақсаты –
«Маңыздылық туралы пікір – аудитор қабылдайтын маңызды шешімдерінің
Жұмыс барысында аудитор жекелеген елеусіз бұрмалаудың жиынтығын да
Маңыздылық туралы алдын ала пікір білдіруге әсер етуші
Кәсіпорын көлемі;
Базалық көрсеткіштер;
Аудиторлық фирма клиентурасы құрылымының өзгеруі;
Бухгалтерлік есеп, аудит пен салық салу саласындағы заң
Маңыздылық деңгейін анықтау кезінде екі шама пайдаланылады: қатенің
Абсолюттік шама – бұл көлеміне, мысалы 500 теңге
Салыстырмалы шама қабылданған базалық шама сәйкес пайыздық қатыста
Әр аудиторлық фирмаға маңыздылық деңгейін анықтау жолданын дайындау
Маңыздылық деңгейін анықтау кезінде аудиторға екі факторды ескеру
Қаржылық есеп беруді құру жағдайы;
Пайдаланушылар үшін қаржылық мақсаты, яғни бір клиент
Маңыздылықты анықтау кезінде аудитор клиентпен есептеу деңгейін немесе
Жоспарлау кезеңінде маңыздылық қарастырылады:
Шоттар сальдосы деңгейінде;
Қаржылық есептеме деңгейінде.
Шот сальдосы деңгейіндегі маңыздылық елеулі түрде бұрмаланған деп
Шот сальдосы деңгейіндегі маңыздылыққа қатысты қорытынды қабылдау кезінде
Қаржылық есеп беру деңгейіндегі маңыздылық жөніндегі аудитордың алдын-ала
Шотта болатын бұрмалаудың шындыққа жақын болуы;
Осы шотты тексерумен байланысты мүмкін болатын шығындар.
Қателер мен заңсыз әрекеттер
Алаяқтық – басшылық құрамының бір немес бірнеше адамдары,
Есепке алу жазбаларындағы алдаушылық – есеп пен есеп
Шаруашылық операциялар нәтижелерін жою – мазмұны мен сомасы
Ерекше операциялар – бір реттік мәліметтер мен ерекше
Қате – есеп жазулары мен топтауларындағы арифметикалық немесе
Қателердің негізгі түрлеріне жатады:
Кездейсоқ қателер – қаржы шаруашылық қызметтің қандай да
Бухгалтерлік есеп стандарттарын білмеуге байланысты қателер. Мынадай қателерге
Салық заңы мәселелерінің білмеуіне байланысты қателер. Мынадай қателерге
Бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылаудың балама жүйелердің тұрақты
Аудитор алаяқтық пен қателер фактілерін болдырмауға жауапты болмайды.
Бұрмалаулар анықталған кездегі аудитордың іс-әрекеті
Аудиттің халықаралық стандарттарының терминдері глоссариясында қаржылық есептемедегі бұрмалауға
Бұрмалау екі түрлі болуы мүмкін: әдейі және әдейі
Қаржылық есеп беруді әдейі бұрмалау клиент персоналының әдейі
Қаржылық есеп беруді әдейі емес бұрмалау персоналдың әдейі
Аудиторлық фирма тексеру жүргізу жөнінде қаржылық есеп беруде
Бұрмалау анықталған жағдайда аудитор тексерілген есеп берудің нақтылығын
Ол қаржылық есеп беруге қатысты елеулі сипаттамаға бұрмалау
Алаяқтық фактісі анықталған кезде аудиторға оған субъектінің жоғарғы
Аудит процесінде анықталған қаржылық есеп беруді бұрмалау фактісін
Маңыздылықтың рұқсат берілген деңгейін анықтау
2.1. Маңыздылық деңгейін анықтаудың шетелдік тәжірибесі
Аудиттің халықаралық тәжірибесінде (АҚШ, Ұлыбритания және басқаларда) аудиторлық
Маңыздылық деңгейі орнатылған базалық көрсеткіштер үлесі ретінде есептелуі
Базалық көрсеткіштер белгілі бір уақыт бойында тұрақты және
Қазір аудиттің қазақстандық практикасында маңыздылық деңгейін анықтау әдістемесі
1-кестеде көрініп тұрғандай фирма арасында маңыздылық деңгейінде қатысты
АҚШ-та БРС шығарған жоспарланған маңыздылықты анықтау кезінде бағдар
Ресейде «Маңыздылық және аудиторлық тәуекел» ережесі (стандарты) қабылданған.
Егер (стандарт) базалық көрсеткіштер жүйесімен маңыздылықтың бірегей деңгейін
Баланстық пайданың 5 %-ы;
Сатудың жалпы көлемінің 2%-ы;
Баланс валютасының 2%-ы;
Меншік капиталының 10%-ы;
Ұйымның жалпы шығынының 2%-ы.
Аудиторлық ұйым базалық көрсеткіштер жүйесін және оларға қолданылатын
Ірі қазақстандық аудиторлық фирма маңыздылық деңгейін анықтаудың фирмаішілік
Салық салынғанға дейіңгі табыс бойынша жиынтық қателік
Ішкі бақылаудың тиімді жүйесінің болмауы;
Елде әрекет етуші нормативті актілердің бұзылуы.
Ішкі бақылаудың тиімді жүйесінің болмау белгілері:
Лауазымды адамдардың адал емес болуы; ұрлық, ысырап, заңсыз
Қызметтің қандай да бір түрлерінің лицензиясыз іске асырылуына
Маңыздылық туралы пікір аудиторлық тексеруді жоспарлау мен оның
Маңыздылық туралы алдын ала пікір құрғаннан кейін аудиторға
3 кестеден көріп тұрғандай әр шот бойынша мәліметтер
Ұсынылған мысалдарға элементтерді таңдау кезіндегі аспекті назардан тыс
2.2. «Қазақтелеком» АҚ қаржылық есептілігінің маңыздылық деңгейін анықтау
Бухгалтерлік есеп жүргізу және қаржылық есеп құруда ақпараттар
Қаржылық есептілікті тексеру кезінде аудитор аудиттелуге жататын ақпаратта
«Маңыздылық» ұғымы нені білдіреді?
320 «Аудиттегі маңыздылық» Халықаралық Аудиторлық стандартындағы ұғымына төмендегідей
«Егер ақпараттың жіберілуі мен ауытқуы қаржылық есептілік негізінде
Жоспар жасаған кезде аудитор сандық көзқарас тұрғысынан маңызды
Маңыздылық деңгейі деп қаржылық есептіліктегі осы кезден бастап,
Жоспарлау сатысында маңыздылық деңгейін анықтау клиент жайында алдын
Кейде аудитті жүргізу барысында жаңа фактілер мен жағдайлар
Аудиттегі маңыздылық деңгейін бағалау мәселесінде аудиторлыр мен кәсіби
Нұсқаулық жалпы маңыздылық деңгейі бойынша аудит стандарттарына жатқызылған
Ресейде мәнділік дейгейін бағалау үшін осындай көзқарастар мен
Бұл ережеге (стандарт) маңыздылық деңгейін анықтау туралы жалпы
Бізге маңыздылық деңгейін анықтаудың ресейлік әдістемесін пайдалану керек.
Өнім (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
Негізгі (операциялық ) қызметтен түскен табыс;
Таза табыс;
Меншікті капитал;
Баланс валютасы.
1-ші кестеде мұнай өнімдерін өндірумен айналысатын «Қазақтелеком» АҚ
Маңыздылық деңгейі былайша есептеледі. 1 – бағанда аталған
Маңыздылық деңгейін анықтау кезінде аудитор пайдаланылған базалық көрсеткіштердің
Аудитор 4 – бағанға жазылған сандық мәндерге талдау
(1 991 165 + 1 246 661 +
Жоғарыда көрсетілген ресейлік ережеге сәйкес, аудитор орта мәннен
Қалған көрсеткіштер базасында жаңа орташа шама есептеледі:
(1 991 165 + 1 642 311 +
Ережемен (стандартпен) бұдан кейінгі жұмыстың қолайлығы үшін бұл
(2 500 000 – 2 289 137)/2 289
Маңыздылық деңгейін табудың бұл тәртібі үлгі ретіндегі ұсыныс
Мысалы, ұсынылған тәртіптен басқа олар мынаны:
А) 3 – бағандағы коэффиценттің мәнін
Б) 1 – бағанда келтірілген қаржылық көрсеткіштерді алып
В) көрсеткішті тапқан кезде орташаландыру тәртібін өзгертуді;
Г) өткен жылдардағы қаржылық көрсеткіштер мәнін есепке алуға
Д) баланстың әр түрлі баптары үшін – маңыздылық
Е) өз бетімен кесте жасауға және маңыздылық деңгейін
Қорыта келгенде атап айтарымыз, бір-бірінен күшті ерекшеленетін (мысалы,
Маңыздылықтың алғашқы деңгейі бір қатар факторларға: оқиғаның сипатына
Миллиондаған айналымы бар субъект үшін 10 000 теңгеге
Алайда барлық қателер мен оқиғаларды санымен бағалауға
Маңыздылықты бағалауда аудиторлар екі – индуктивті және дедуктивті
Аудиторлардың кейбіреулері маңыздылықты сандық жағынан анықтап, индуктивті тәсілді
Маңыздылықты анықтау кезінде аудиторлар пайдаланатын екі негізгі әдістің
Алайда, маңыздылықты бағалауда аудитор қандай әдісті қолданса да,
Сөйтіп, аудиттегі тәуекелді аудитор ұйымның қаржылық есептілігінің анықтығы
ҚОРЫТЫНДЫ
Маңыздылықты анықтау кезінде аудиторлар пайдаланатын екі негізгі әдістің
Алайда, маңыздылықты бағалауда аудитор қандай әдісті қолданса да,
Сөйтіп, аудиттегі тәуекелді аудитор ұйымның қаржылық есептілігінің анықтығы
Тәуекелдерді зерттеу мен талдау аудиторлардың назарынан тыс қалдармайтын
1-кесте
Фирмалар бойынша маңыздылық деңгейінің шектері, %
Маңыздылықты анықтау базасы А фирмасы В фирмасы С
1 Жалпы айналым 0,5 – 1 2 -
2 Салық салынғанға дейінгі пайда 5 – 10
3 Актвтердің жалпы сомасы 1 - 2 5
2-кесте
Аудит жүргізіліп отырған субъектінің елеулігі туралы алдын ала
Көрсеткіштер Маңыздылық туралы алдын ала пікір
Минимум максимум
% теңге % теңге
Салық салынғанға дейінгі табыс 3 10000 5 15000
Айналым қаражаттары 2 100000 5 250000
Ағымдық міндеттемелер 1 40000 3 120000
3-кесте
Рұқсат етілген қателер және аудит жүргізуші субъектінің қателігін
Шот Жіберілген қате Қателікті бағалау
Кассадағы қолма-қол ақша 2000 1000
Дебиторлық борыш 2000 15000
Босалқы қорлар 50000 624000
Маңыздылық туралы алдын ала пікір 22000
Жиынтық қателікті бағалау
78400
4-кесте
«Қазақтелеком» АҚ 2009 ж. Қаржылық есептілігінің деректері бойынша
Базалық көрсеткіштер атауы Базалық көрсеткіштер мәні, мың теңге
Өнім өткізу және қызмет көрсетуден түскен табыс 99
Салық салынғанға дейінгі пайда (шығын) 41 555 355
Кезең ішіндегі пайда (шығын) 32 846 214 5
Меншікті капитал 112 942 277 10 11 284
Баланс валютасы 161 696 694 2 3 233
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Статистический бюллетень №10 (58) 2003ж.
Транзитная экономика №5 2003ж
Экономическое обозрение Национального Банка №3
Принципы бухгалтерского учета. – Финансы и статистика. 1997.
Л. Чедвик. Основы финансового учета.- Банки и Биржы
С. Хендриксон, Ван Бреда. Теория бухгалтерского учета. –
Байболтаева А. \ бухгалтерлік есеп принциптері\ оқулық\ Алматы\
Бухгалтерлік Бюллетені\ қазан 2007 №42 \-21 бет
Бухгалтерлік Бюллетені\ақпан 2007 №30 \-21 бет
Нурсеитов Э.О.\бухгалтерский учёт в организациях\оқулық\ Алматы\экономика, 2007, -476
Аубакиров Я. «Экономикалық теория негіздері» Алматы
Әкімбеков С. «Экономикалық теория» Астана 2002ж.
Дорнбуш Р. Фишер С. «Макроэкономика»
Жүнісов Б.А. «Нарықтық экономика негіздері» Ақтөбе 2001ж.
Жұмаев Б.А. «Экономиканың мемлекеттік реттелінуі» Алматы 2001ж.
Иктанов. Орманбеков. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»
Ильясов К.К. Исахова Г.Б. «Расходы Государственного
Ильясов К.К. Исахова Г.Б. «Государственный бюджет»
Қабдиев. Оралтаев. Ескендіров.
Мельников В.Д. Ильясов К.К. «Қаржы» Алматы 1994ж.
Осипова Г.М. «Экономикалық теория негіздері» Алматы
3
Экономикалық құбылыстардың индексі
Квалиметрия дайын өнім сапасын сандық бағалау әдісі ретінде
Кейбір экономикалық құбылыстардың индексі
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Өнімнің сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы
Сапа көрсеткіштерінің атауы
Өсіңкілік қатарлар туралы
Мәнділіктің рұқсат етілген деңгейін анықтау
Өсу қарқыны
Маңыздылық пен пікір