Муниципалдық меншікті басқару
Мазмұны
Бет
Кіріспе 3
1 Мемлекеттік-муниципалдық басқару және бюджетаралық қатынастардың
5
1.1 Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру муниципалдық басқаруды дамыту негізі ретінде
5
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік-муниципалдық басқару жүйесінің қалыптасуының теориялық
10
1.3 Бюджетаралық қатынастарды қалыптастыру принциптері мен әдістері
17
2 Қазақстандағы мемлекеттік-муниципалдық басқару органдарының қызметі мен бюджетаралық қатынастардың
23
2.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік-муниципалдық басқарудың даму ерекшелігін талдау
23
2.2 Мемлекеттік-муниципалдық басқару органдарының қаржылық өкілеттіктерінің бөлінуін салыстырмалы талдау:
33
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданындағы муниципалдық басқару органының
43
3 Мемлекеттік-муниципалдық басқарудың даму болашағы және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру
54
3.1Маслихаттардың рөлін көтеру муниципалдық басқару функцияларын тиімді орындау негізі
54
3.2 Мемлекеттік билік органдарының муниципалдық басқару органдарымен өзара байланысын
61
3.3 Бюджетаралық қатынастарды реттеудің негізгі бағыттары
68
Қорытынды 76
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 79
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы әкімшілік реформалардың басымдылықты бағыттары
Кез-келген қазіргі заманғы демократиялық мемлекет тым болмаса муниципалдық басқару
Қазіргі уақытта белсенді түрде бірінші мәселе ретінде мемлекеттік басқаруды
Бүгінгі таңда бұл жағдай Елбасының елдің негізгі Заңына жаңартулар
Бүгінгі таңда әрекет ететін жергілікті мемлекеттік басқару –
Мемлекеттік басқарудың тиімді жүйесіне жаңа талаптар мемлекеттік басқару жағдайын
Диплом жұмысының мақсаты – Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік-муниципалдық басқарудың
Осы мақсатқа сай жұмыста келесі негізгі міндеттер қойылды:
мемлекеттік билікті орталықсыздандыру қажеттігін және муниципалдық басқару жүйесін енгізуді
бюджетарлық қатынастарды қалыптастыру принциптері мен әдістеріне сипаттама беру;
ҚР-дағы муниципалдық басқару жүйесін шет мемлекеттермен салыстырмалы талдау;
муниципалдық басқару жүйесін жетілдіру мақсатында мәслихаттардың рөлін көтеру бағыттарын
мемлекеттік-муниципалдық басқару органдарының өзара әрекет етуін жетілдіру мақсатында
бюджетарлық қатынастарды реттеуді жетілдіру жолдарын ұсыну.
Зерттеу пәні – муниципалдық басқару органдарының бюджетаралық қатынастарға қатысты
Зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік- муниципалдық басқару органдары.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан және қорытындылар мен қолданылған
Бірінші бөлімде мемлекеттік-муниципалдық басқару мәселелерінің теориялық негіздері қарастырылып, орталықсыздандыру
Жұмыстың екінші бөлімі мемлекеттік-муниципалдық басқару органдарының жай-күйін талдауға арналды.
Үшінші бөлімде муниципалдық басқару органдарының даму болашағы, олардың қызметін
Дипломдық жұмыстың қорытынды бөлімінде қарастырылып отырған мәселеге қатысты тұжырымдар
1 Мемлекеттік-муниципалдық басқару және бюджетаралық қатынастардың теориялық негіздері
1.1 Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру муниципалдық басқаруды дамыту негізі
Қазақстан Республикасында тәуелсіздік алған 19 жыл ішінде экономиканы дамыту
Соңғы оңдаған жылдар бойында ұдайы зерттеулер жүргізіліп, мемлекеттік басқарудың
мемлекеттік басқару (федералдық немесе республикалық деңгейде);
жергілікті мемлекеттік басқару (әкімшілік-аумақтық құрылымның жоғары буындары деңгейінде);
аумақтық өзін-өзі басқару (төменгі әкімшілік-аумақтық бөлініс деңгейінде) [1].
Мемлекеттік басқаруды бұлай жіктеу ғаламдану жағдайында азаматтар мен қоғам
Жергілікті мемлекеттік басқару жүйесі – орталық пен әкімшілік аумақтар
Жергілікті мемлекеттік басқару деңгейінде статистикалық есеп, азаматтардың жекелеген категорияларына
Азаматтардың жергілікті өзін-өзі басқару 18 ғасырда пайда болды. Қазіргі
Қазақстан егемендігін алғаннан бері көптеген институционалдық сипаты бар мәселелермен
Орталықсыздандыру – басқару функцияларын орталықтан жергілікті билік органдарына
Орталықсыздандыру – орталықтандыруға қарама-қарсы басқару жүйесі, яғни жергілікті әкімшілік
Орталықсыздандыру түсінігінің әртүрлі анықтамасымен бірге оның әртүрлі нысандары
Cурет 1 - Орталықсыздандыру процесінің үш сатысы
Сонымен, жергілікті үкімет іс-әрекетінің дербестігін қамтамасыз ететін шарттар қатарын
Саяси автономия, яғни мемлекеттің құрылымына тәуелсіз, жергілікті қауымдастықтың өкілетті
Құқықтық автономия – заңмен бекітілген және биліктің басқа деңгейлерімен
Әкімшілік автономия, билік деңгейлері тарапынан иерархиялық бағыныштылықтан еркін (демократиялық
Қаржылық автономия – жергілікті мәселелер шешуге қажетті қаржы ресурстарының
Қазіргі ғылымы мен техникасы, ақпараты мен пікір алмасу үрдісі
аумақтың жоспарын, экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламаларын, жергілікті бюджетті,
қоршаған ортаны қорғау бойынша бағдарламаларды бекіту;
әкім ұсынған әкімшілік-аумақтық бірлікті басқару сызбасын бекіту;
әкімнің ұсынысы бойынша әкиматтың жеке құрамын маслихат сиссиясының шешімімен
атқарушы органдар жетекшілерінің есептерін қарау, маслихат шешімін орындамаған ұйымдардың,
ҚР заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз
ҚР әкімшілік құқық бұзушылық Кодексіне сәйкес тәртіпті бекіту;
жергілікті бюджеттің, жоспарларының, экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламаларының орындалуына
маслихаттың тұрақты комиссиясын және басқа да органдарын құру, олардың
халықты еңбекпен қамту және кедейшілікпен күресу бағдарламасын бекіту;
ведомствоаралық сипаттағы мәселелер бойынша акимат жанынан консультативтік-кеңестің жеке құрамын
ҚР Жер заңдары бойынша жер қатынастарын реттеуді жүзеге асыру;
ҚР Конституциялық нормаларын, заңдарын, Президенттің актілерін, ҚР Үкіметінің нормативтік
Мәслихат өзінің өкілетін сессияда (сессия жылына 4 рет өткізіледі),
Президенттік бақылауды тікелей президент өзі немесе оның әкімшілігі жүзеге
Логика бойынша әкім толықтай Үкіметке жауапты болуы керек, себебі
Президент барлық деңгейдегі әкімдердің жұмыстарына бақылау жасай алмайды, бақылаусыз
Жергілікті басқару органдарының қызметтеріне парламенттің бақылауы заң бойынша қарастырылмаған.
Үкімет конституциялық өкілеті шеңберінде заңдардың орындалуына бақылау жасауды жүзеге
Маслихаттардың тігінен бағынышты болмағандығы, олардың бір-бірінен қызметтері алшақтатылғандықты білдірмейді.
Маслихаттардың тұрақты комиссияларының ешқандай бақылау жасау функциялары жоқ. Белгілі
Қазақстанда жергілікті билікті ұйымдастырудың Конституциялық үлгісі өкілетті орталықтандырылған бақылауды
Жоспарлаудағы және шығындық өкілеттіліктерді жүзеге асырудағы, сәйкесінше шешім қабылдаудағы
Жергілікті басқару денгейлері бойынша коммуналды меншікті шектеу мәселесі шешілген.
Ал меншік бюджетпен қоса мемлекеттік басқарудың барлық денгейлерінің қызметі
Биліктің аудандық, қалалық (аудандық мәндегі) денгейі де мемлекеттік басқарудың
Бүгінгі таңда республикада көптеген аудандар бюджеттің табысты бөлігіне түсімдердің
Жоғарыдағы аталған мәселелерді ескере отырып, алдағы орта мерзімді кезеңде
Осыған байланысты мемекетік құрылыс пен мемлекетік басқарудың тиімділігін
Кеңінен таралған теориялық бағыттардың авторларына сәйкес аймақтық басқарудың үш
«Орталықсыздандырылған аймақтық менеждемент» үлгісі территориялық дербестігін күшейтуге бағытталған аймақтың
Аймақты кеңістікті басқарудың екінші үлгісі «орталықтандырылған аймақтақ менеджмент» -
«баланысты кеңістікті менеджмент» үлгісі орталықсыздандыру мен орталықтың рационалды
Мемлекеттік басқаруда орталықсыздандыру екі жақты сипатқа ие. Осыған байланысты
Осылайша мемлекттік басқаруды орталықсыздандыру мемлекеттік биліктің звенолары арасындағы қызметтерді
1.2 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік-муниципалдық басқару жүйесінің қалыптасуының теориялық
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі демократиялық мемлекеттің қызмет етіуінің қажетті
Хартияның негізгі қағидасы тікелей қоғамдық істерге қатысуға азамтаттардың тікелей
Жергілікті өзін-өзі басқару – жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мемлекеттік
Жергілікті өзін-өзі басқару – бұл қандай да бір ұйымның
Жоғарыдағы аталғандарды ескере отырып, «жергілікті өзін-өзі басқару» ұғымына
Кез-келген мемлекетте жергілікті өзін-өзі басқару негізгі үш мақсатты жүзеге
«Жергілікті өзін-өзі басқару» түсінігі қоғам мен мемлекеттің өмір сүруін
а) елдің конституциялық тәртібінің негізі;
ә) жергілікті мәндегі мәселелерді халықтың өзінің шешу құқығы;
б) халықтың билік ету нысаны болып табылады.
Қазақстан мемлекеті демократиялық мемлекет ретінде танылып, Қазақстан Республикасының Конституциясы
тікелей сайлау жолымен сонда тұратын халық және сайланған органдар
Конституциялық тәртіптің бір негізі ретінде жергілікті өзін-өзі басқаруды
Жергілікті өзін-өзі басқару халықтың билік ету нысаны ретінде келесі
жергілікті өзін-өзі басқару ерекше субьектіге ие – жергілікті қоғамдастықтың
жергілікті өзін-өзі басқару – қоғам мен мемлекетті басқарудың демократиялық
жергілікті өзін-өзі басқару ерекше объектіге ие – жергілікі мәндегі
жергілікті өзін-өзі басқару билікті ұйымдастыру мен жүзеге асырудың ерекше
жергілікті өзін-өзі басқару өзінің жауапкершілігі негізінде өз қызметін жүзеге
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі органдар мен олардың қызметінен, қағидалардан,
Қазіргі кезеңдегі мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару саласындағы реформалар
Cурет 2 - Жергілікті өзін-өзі басқару құрылымы
Жергілікті өзін-өзі басқару теориясына арналған еңбектерді талдау нәтижесінде
1. Жергілікті мәселелерді халықпен шешудің дербестігі. Ол жергілікті референдум
2. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мемлекетті басқару жүйесінде ұйымдастырушылық
3. Жергілікті өзін-өзі басқарудың материалдық және қаржылық ресурсының
4. Халық алдындағы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және лауазымды
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі, тәртібі
5. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау қағидасының мәні Қазақстан
6. Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру мен қызметтердің заңдылығы. Заңдылық
7. Жергілікті өзін-өзі басқару қызметінің жариялылығы. Жергілікті өзін-өзі басқару
8. Жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекеттің кепілдендіруі. Аталып отырған қағиданы
Халықтың билігін ұйымдастыру және жүзеге асырудағы жергілікті өзін-өзі басқарудың
а) жергілікті мәндегі мәселелерді шешуге халықтың қатысуын қамтамасыз ету.
Жергілікті мәндегі маңыздырақ мәселелері шешу үшін немесе қоғамдық пікірді
Жергілікті қоғамдардың қызметі жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және лауазымды
1) жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы жергілікті мәселелер
2) Мәселелердің жауаптары бұқаралық ақпараттың жергілікті құралдарында ресми түрде
ә) Жергілікті қоғамдастық өзінің муниципилалды меншігі мен жергілікті бюждетіне
б) Жергілікті құрылым территориясында кешенді дамуды қамтамасыз ету де
Жергілікті қоғамдастықтың кешенді әлеуметтік-экономикалық даму мәселелері көбінесе жергілікті өзін-өзі
в) Әлеуметтік-мәдени, коммуналдық-тұрмыстық және басқа өмірлік маңызды қызметтер мен
г) Қоғамдық тәртіпті сақтау. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары қоғамдық
д) Заңмен кепілденген жергілікті өзін-өзі басқару мүдделері мен құқығын
1.3 Бюджетаралық қатынастарды қалыптастыру принциптері мен
Үкіметтің таңдап алған экономикалық саясаты негізінде жасалынатын әрбір дамып
Осы қаржы жүйесінің ең маңызды саласы – мемлекеттік бюджет.
Мемлекеттік механизмнің тиімді қызмет етуінің басты шарттарының бірі –
Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру саясатының маңызды бөлігі – бюджеттік орталықсыздандыру.
-әрбір деңгейдің өзінің жеке табыс көздерінің бекітілуі;
-оларды жұмсау (шығындау) жолдарын өздері анықтау құқығы;
-жоғарғы органдардың қабылдаған шешімдері нәтижесінде туындаған шығындардың өтемақысын талап
Оқымыстылардың айтуынша орталықтандырылмаған бюджет жүйесі әлде қайда тиімді. Себебі
Бюджеттік құрылымға қатысты бюджет жүйесі ұйымдастырушылық бөлімшелерге немесе деңгейлерге
Сурет 3 – Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі
Бюджетаралық қатынастардың бірыңғайлығын қамтамасыз ету үшін республикалық және жергілікті
Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық даму деңгейлерінің әртүрлілігі облыстар арасындағы айырмашылықтарды реттеуді
Облыстық бюджет пен аудандық бюджеттер арасындағы субвенциялар мен алып
-шығындар бойынша жауапкершіліктің нақты бекітілуі;
-билік деңгейлері арасында салықтардың теңдей бөлінуі;
-бюджетаралық трансферттердің тиімді жүйесі.
Шығындар бойынша жауапкершіліктің бекітілуі заңдық тұрғыда анықталып, нақты билік
Ал егер түсімдердің бөлінуіне келетін болсақ, әлеуметтік-экономикалық дамуы мен
Аймақтардың қаржылық мүмкіндігін кеңейту, олардың қаржы саласындағы дербестіктерін арттыру
бюджет мәселесінде жалпы мемлекеттік мүдде мен халық мүддесінің бірлігі;
бюджет – салықтық өкілеттіліктерді ажыратуда, шығындар мен табыстарды, сонымен
бюджеттер дербестігінің жоғары деңгейлілігі және әрбір басқару органдарының бюджеттерінің
мемлекеттің бюджет-салық саясатын жүзеге асыруға аумақтық басқару органдарының белсенді
Аймақтар өз ішінде инвестиция үшін, жұмыс орындары үшін, азаматтар
Аймақтар экономикалық, әлеуметтік және климаттық жағдайларымен бір-бірінен ерекшеленеді. Осы
Ресми трансферттер – бюджетаралық қатынастарды реттеу нысандарының негізгі түрі.
Ресми трансферттер жалпы сипаттағы трансферттер, ағымдағы нысаналы трансферттер, нысаналы
Бюджет субвенциялары мен бюджеттік алып қоюлар жалпы сипаттағы ресми
Жалпы сипаттағы ресми трансферттердің көлемдері тиісті жергілікті бюджеттің кірістері
Жергілікті бюджет шығындарының болжамды көлемінен кірістерінің болжамды көлемі асып
Жергілікті бюджет шығындарының болжамды көлемі кірістердің болжамды көлемінен асып
Әртүрлі бюджет деңгейлері арасындағы бюджетаралық қатынастар жүйесі бірлік және
Сонымен, бюджетті орталықсыздандыру үдерісі, ең алдымен, жергілікті органның бюджет
Бюджет мемлекеттік органдарды қаржыландыруға қажетті қаржыларды шоғырландырып қана қоймай,
Басқарудың барлық деңгейлерінің өз бюджеттері бар және олар өздерінің
Әртүрлі деңгейдегі бюджеттердің өзара іс-әрекеті және елдің бюджет жүйесінің
Бірінші тәсіл, нақты бір салықтар түрлерін республикалық және жергілікті
Екінші тәсіл, салықты бюджет деңгейлері арасында нақты бір пропорция
Үшінші тәсіл жоғары тұрған бюджеттен төменгі бюджетке трансферттер, субвенциялар
Бюджетаралық қатынастарға қатысушылардың мүдделерінің сақталуын төмендегідей принциптер қамтамасыз етеді:
жалпымемлекеттік мүдде мен халықтың мүддесінің бірлігі;
бюджет-салық өкілдіктерін, шығындар мен табыстарды ажыратуда, оларды бөлуде ортадықтандыру
бюджеттер дербестігінің жоғары деңгейде болуы, әрбір басқару деңгейлерінің жауапкершіліктері;
мемлекеттің бюджет-салық саясатын жүзеге асыруға аумақтық басқару органдарының белсенді
Бұл принциптердің негізінде орталық және аймақтық билік өкілдерінің өзара
Бюджетаралық қатынастарда бюджеттік реттеудің маңызы үлкен. Бюджеттік реттеу арқылы
бюджет түрлері арасында шығындарды бөлу;
жекелеген бюджеттердің бекітілген тұрақты табыстарын белгілеу;
жекелеген бюджеттердің реттеуші табыстарын белгілеу;
бюджетаралық дотация;
бюджетаралық кредиттеу.
Екінші және үшінші деңгейлі бюджеттердің жалпы мемлекеттік бюджеттен ерекшелігі,
бекітілген немесе жеке меншік;
реттеуші болып табылады.
Бекітілген табыстар деп белгіленген тәртіп бойынша тұрақты немесе ұзақмерзімді
Реттеуші табыстар – табыстар мен шығындарды теңестіру мақсатында бюджетке
Бюджет тепе-теңсіздігі проблемасы кез келген мемлекетке тән. Тігінен теңсіздік
Тігінен және көлденеңінен балансқа қол жеткізу үшін бюджет жүйесінде
Бюджетаралық қатынастардың екі үлгісі бар: орталықсыздандырылған және кооперативтік.
Орталықсыздандырылған үлгі мынадай ерекшеліктермен сипатталады:
Мемлекеттік органдардың үш басты функциясы бар: макроэкономикалық тұрақтылық, ұлттық
Әртүрлі билік деңгейлеріне салық салу бойынша өкілеттіктерді үлестіру функциясы.
Аймақтық биліктің жоғары дәрежеде қаржылық тәуелсіздіктері мен дербестіктері.
Кооперативтік үлгіге төмендегілер тән:
Ұлттық табысты бөлуге және макроэкономикалық тұрақтылықты қалыптастыруға аймақтың билеуші
Салықтық табыстарды бөлу жүйесінде аймақтық билеуші органдардың рөлі артады.
Орталық билеуші органдар көлденеңінен бюджеттік теңестіру саясатын белсенді жүргізеді,
Бюджетаралық қатынастардың кооперативті үлгісін көптеген Еуропа елдері қолданады, соның
Жоғарыда аталып өткен ерекше бюджет режимі шетелдердің тәжірибесінде экономикасы
Әлем тәжірибесі ерекше бюджет режимін санаулы ғана аймақтар қолдана
Оған мысал ретінде аймақтар мен орталық арасындағы жеке-келісім шарт
Ерекше бюджет режимі әдісін көптеген елдер экономикалық зона (аймақ)
2 Қазақстандағы мемлекеттік-муниципалдық басқару органдарының қызметі мен
2.1 Қазақстан республикасындағы мемлекеттік-муниципалдық басқарудың даму ерекшелігін талдау
Дүние жүзінде қалыптасқан жергілікті өзін-өзі басқару модельдері мемлекеттің басқарылу
Жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу мәселесі күрделі және ауқымды үрдіс
Республикада өткен онжылдықта жергілікті өзін-өзі басқару органдарын төменгі деңгейде
1-ші кезеңде, 1991-93 жылдары қоғамдық өзін-өзі басқару комитеттерін құру
2-ші кезеңде, 1993 жылдың 10 желтоқсанында «Қазақстан Республикасындағы
3-ші кезеңде, Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару техникалық немесе әкімшілік сипаттан
Мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызмет
Ал, жергілікті өзін-өзі басқару органдары аумақты көркейту, тұрғын-үй коммуналдық
Мемлекеттік басқарудың тиімді жүйесін құру мақсатында біртұтастық пен басқарушылық
Елімізде нарықтық қатынастардың қалыптасуы экономиканы басқару жүйесінің өзгеруіне әсер
Мемлекеттік басқару мен жергілікті өзін-өзі басқару дамуының Қазақстанға тән
Аталған факторлардан басқа өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуы, салалық бағытталуы, нақты
Статистикалық мәліметтерге жүгінсек, Қазақстан республикасында 14 облыс, 173 әкімшілік
Кесте 1 - Қазақстан облыстарының негізгі сипаттамалары
Облыс атауы Аудан саны, бірлік Қала саны, бірлік Жергілікті
Барлығы Оның ішінде, республикалық бағыныштағы
1 2 3 4 5
Ақмола 17 10 2 27,8
Ақтөбе 12 8 1 37,8
Алматы 16 10 3 62,1
Атырау 7 2 1 57,3
Шығыс Қазақстан 15 10 6 67,2
Жамбыл 10 4 1 71,4
Батыс Қазақстан 12 2 1 45,8
Қарағанды 9 11 9 75,4
Қостанай 16 5 4 51,6
Қызылорда 7 3 1 62,1
Маңғыстау 4 3 2 50,0
Павлодар 10 3 3 65,7
Солтүстік Қазақстан 13 5 1 45,1 Оңтүстік Қазақстан
Алматы қаласы 7 1 1 1080,5
Астана қаласы 6 1 1 280,5
Барлығы 173 86 41 63,8
Е с к е р т у – [25]
Мемлекеттік басқарудың тиімді болуы үшін оның барлық функцияларын басқару
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жергілікті өзін-өзі басқару жергілікті мемлекеттік
Кесте 2 - Жергілікті өзін-өзі басқару мен жергілікті мемлекеттік
Жергілікті өзін-өзі басқару түсінігі Жергілікті мемлекеттік басқару түсінігі
Халық тікелей жүзеге асыратын, сондай-ақ мәслихаттар және басқа да
Қазақстан Республикасының заңдық актілерінде белгіленген құзіреті шегінде тиісті аумақта
Жергiлiктi маңызы бар мәселелерге Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тиiстi
Қазіргі кездегі жергілікті өзін-өзі басқару органы - мәслихат тұрғындардың
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының негізгі қызметі келесі бағытта орындалуы
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құзіретіне жатқызылатын халықтың күнделікті қажеттілігін
әлеуметтік қатынастарды дамыту - жергілікті қоғамдастықтың әрбір мүшесінің
бұл қызметті атқару білім, денсаулық сақтау, мәдениет, халықтың әлжуаз
аумақтарды дамыту бағдарламаларын дайындау – жергілікті қоғамдастық болашақтағы дамуы
Тәжірибелік бағытта мемлекеттік және қоғамдық басқарудың бірігуі өте маңызды
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың бастамасымен жүргізілген конституциялық реформаларды
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі орталық билік пен жергілікті билік
Мемлекеттік құрылысқа деген көзқарастардың ырықтандырылуы мен демократиялануының салдарынан
Осы уақытқа дейін аталған салада атқарылып жатқан реформаларға жергілікті
Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру келесі стратегиялық мақсаттарды
Мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру;
Төменгі буындағы жемқорлықты азайту;
Азаматтық қоғамды қалыптастырып, дамыту.
Іс жүзінде қазіргі кезде конституциялық реформаларға сәйкес жергілікті өзін-өзі
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі тұрғындардың өмір сүру жағдайында маңызды
Бүгінде еліміздің конституциясына өзгертулер енгізілуіне байланысты жергілікті өзін-өзі
Өзгерістерге сәйкес, қоғамдық және мемлекеттік органдардың бірігуіне тиым салушы
Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес, жергілікті өзін-өзі басқару облыс, аудан,
Облыстың, ауданның, қаланың, қаладағы ауданның, ауылдық (селолық) округтің, ауылдық
Қоғамдағы саяси жүйені реформалау шеңберінде жергілікті өзін-өзі басқару негізі
Өткізілген реформалар мен атқарылған істерге қарамастан елімізде қызметтердің қосарлануы
ҚР-да жергілікті өзін-өзі басқару мемлекеттік билікпен тығыз байланысты болып
Егер мемлекет өз өкілеттігінің бір бөлігін жергілікті халыққа берген
Жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу оның негізгі параметрлері негізінде жүргізілуі
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қызмет етуі үшін және оған берілген
Елімізде заң жүзінде жергілікті қоғамдастықтың қызмет етуінің экономикалық механизмі
Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының қаржылық негізін жергілікті бюджет құрайды.
Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі унитарлық құрылымға сәйкес, республикалық және
Кесте 3 - ҚР жергілікті бюджет табысының құрамы (жылдың
Бюджет түсімдері Кассалық атқарылуы Жалпыдағы % - дық үлесі
Жылдар: Жылдар:
2009 2010 2011 2009 2010 2011
Салықтық түсімдер 169 371,1 181 244,5 46 881,5 42,8%
Салықтық емес түсімдер 2 137,5 5 544,9 855,6 0,54%
Республикалық бюджеттен трансферттер 223 493,4 206 613,6 63 436,6
56,5%
52,5%
57,06%
Барлығы 395 002 393 403 111 173,7 100 %
Е с к е р т у – [27]
Жергілікті бюджет табысының қомақты бөлігі салықтық түсімдерден құралып отыр
Жергілікті бюджеттердің салықтық құрамына келетін болсақ, ҚР заңнамасына сәйкес,
корпорациялық табыс салығы – 100% республикалық бюджетке түседі;
жеке тұлғалардың табыс салығы - 100% жергілікті бюджетке
қосылған құн салығы – 100% республикалық бюджетке түседі
Қазақстан Республикасы территориясында өндірілген барлық алкогольді және басқа да
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес республика территориясына импортталатын тауарларға акциздер
әлеуметтік салық - 100% жергілікті бюджетке түседі;
мүлік салығы - 100% жергілікті бюджетке түседі;
жер салығы - 100% жергілікті бюджетке түседі;
жеке және заңды тұлғалардың көлік құралдарына салынатын салық -
кеден төлемдері - 100% республикалық бюджетке түседі
Әр жергілікті органның заңмен бекітілген экономикалық дербестігінің болуы өзіндік
Бюджеттік жүйе деңгейлері арасындағы салық түсімдерін бөлуде әр деңгейде
Қазақстан Республикасында білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет пен спорт
Қазақстандағы бюджеттердің орындалуы бойынша есептерге сүйенсек, «Тұрғын-үй коммуналдық
Қазақстан Республикасы шоғырландырылған бюджетінің шығындары жергілікті бюджеттердің, республикалық бюджеттің
Қазақстан Республикасындағы әртүрлі қызметті орындаудағы шығындардың бөлінуін 4-
Кесте 4 - Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жүйе деңгейлері бойынша
Шығындар Республикалық бюджет Жергілікті бюджет
жылдар: жылдар:
2008 2009 2010 2008 2009 2010
Жалпы сипаттағы мемлекеттiк қызметтер
73,2 54,0 54,5
26,8 46,0 45,5
Қорғаныс 95,7 84,9 93,8 4,3 15,1 6,2
Қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық, сот, қылмыстық-атқару қызметі
81,4 70,7 72,8
18,6 29,3 27,2
Бiлiм беру 28,6 19,9 18,1 71,4 80,1 81,9
Денсаулық сақтау 27,7 12,8 10,5 72,3 87,2 89,5
Әлеуметтiк көмек және әлеуметтiк қамсыздандыру
91,2 88,2 87,9
8,8 11,8 12,1
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық
26,6 23,6 13,4
73,4 76,4 86,6
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістiк
46,0 30,7 41,7
54,0 69,3 58,3
Отын-энергетика кешенi және жер қойнауын пайдалану
60,1 39,8 52,8
39,9 60,2 47,2
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар,
68,7 67,7 70,3
31,3 32,3 29,7
Өнеркәсіп, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі
40,4 1,2 26,1
59,6 98,8 73,9
Көлiк және коммуникация 58,1 50,0 44,6 41,9 50,0 55,4
Борышқа қызмет көрсету 98,0 98,6 98,1 2,0 1,4 1,9
Трансферттер 53,4 74,6 75,9 46,6 25,4 24,1
Е с к е р т у – [27]
Қазақстан Республикасы бюджеттік жүйесі арасындағы өкілеттіктердің бөлінуі нақты емес.
Өкілеттіктерді бөлудегі жергілікті басқару органдарының қаржылық қамтамасыз етілуі
Кестеге сәйкес, көптеген қызметтердің ресми түрде жергілікті деңгейде атқарылатындығы
Кесте 5 - Басқару деңгейлері арасындағы шығын топтары мен
Жауапкершілікке ие деңгей
Шығын топтары Орталық басқару деңгейі (Үкімет) Басқарудың жергілікті органдары
Қауіпсіздік
Ұлттық маңыздағы транспорттық магистраль
Жергілікті маңыздағы
транспорттық магистраль
Өрт қауіпсіздігі
Сумен қамтамасыз ету және канализация
Білім беру
Қоғамдық тәртіпті қорғау
Әлеуметтік қорғау
Денсаулық сақтау
Территорияны көркейту және көгалдандыру
Е с к е р т у - [29]
Еліміздің заңнамасында жергілікті деңгейде атқарылатын қоқыс жинау, көшелерді жарықтандыру,
Соған сәйкес, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына халыққа жақын мәселелерді
Қазақстан Республикасының заңнамасында анықталған жергілікті мемлекеттік органдар құзіреттерін талдай
2.2 Мемлекеттік-муниципалдық басқару органдарының қаржылық өкілеттіктерінің бөлінуін салыстырмалы талдау:
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің тиімді қызмет етуінің басты шарттары
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құзіреттерін бастапқы және екінші деңгейлі
Екінші деңгейлі құзіреттерге жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жоғары тұрған
Жергілікті өзін-өзі басқарудың шетелдік тәжірибесін зерттеу нәтижесінде муниципалдық қызметтің
Басқарушылық қызмет ретінде муниципалдық меншікті құрайтын кәсіпорындарды басқаруды қарастыруға
Муниципалдық органдардың құзіреттерін түсіну үшін олардың өкілеттіктерінің жіктелуін қарастыруды
Қаржы-экономикалық қызмет саласындағы өкілеттіктер. Бұл жергілікті бюджетті қабылдау, акцияларды
Қоғамдық тәртіпті қорғау саласындағы өкілеттіктер. Шет елдерде жергілікті органдар
Муниципалдық органдардың коммуналдық қызмет, территорияны көркейту және қоршаған ортаны
Әлеуметтік сферадағы өкілеттіктер. Мұндағы негізгі аталатын қызметтер: қарттар, мүгедектер
Жергілікті өзін-өзі басқарудың айналысуы тиіс мәселелер шеңбері болып табылатын
Түрлі елдерде өкілеттіктер мен құзіреттердің тізімі қалыптасқан бір немесе
Батыс Еуропа елдерінде екі және үш деңгейлі жергілікті өзін-өзі
Төмендегі 6-кестеден мемлекеттік билік деңгейлері мен жергілікті өзін-өзі басқарудың
Кесте 6 – Қазақстандағы және шет елдердегі мемлекеттік және
Қызмет түрлері Елдер
Қазақстан Дания Франция Испания АҚШ
1 2 3 4 1 2 3 4 1
Білім беру
+ +
+ -
+ + + + +
+ + +
Жоғары білім беру +
+ -
+ + + + +
+ + +
Тұрғын-үй салу
+
+
+ -
+ +
+ + -
Әлеуметтік қызмет + + +
+
- +
+
+ + + + + + +
Денсаулық сақтау + + +
+
- +
+ + + + + + + + +
Қоқыс тазалау
+ +
+ -
+
+
+ +
Сумен
қамт-з ету + + +
+ -
+
+
+ +
Мәдениет + + +
+ +
- + + + + + + + +
+ +
Көлік саласы + + +
+ +
-
+ + + + + +
+ + +
Экономика
лық даму + +
+
- + +
+ +
+
Электр энергиямен қамт-з ету
+
+ - +
+
Өрт қауіпсіздігі
+ +
+ -
+
+
+
+
Полиция қызметі + + +
+
- +
+ +
+ +
Е с к е р т у- [31, 29
1,2,3,4 сандары – билік деңгейлері: 1 - мемлекеттік билік,
+ - аталған құзірет көрсетілген деңгей қызмет аясына жатқызылады;
«-» – көрсетілген жергілікті өзін-өзі басқару деңгей жоқ.
Шет елдердегі муниципалдық билік органдарының атқаратын қызметтері үш бағытта
тұрғын үй, мектептер, парктер, демалыс орындары, кітапханалар, көгалдандыру, стадиондар,
полиция, өрт сөндіру, жедел жәрдем қызметі, түрмелер қызметі және
жерлердің пайдаланылуын бақылау, тарихи ескерткіштерді қорғау, жоспарлау;
транспорт құралдарын тіркеу, көлік жүргізу құқығы құжаттарын беру, транспорт
әлеуметтік қызмет, оның ішінде, білім беру, денсаулық сақтау, кедейлерге
экономикалық даму, жоспарлау және аталған салалардағы соттық және құқықтық
Осы аталған қызмет түрлері шет елдердегі жергілікті органдар
Шет елдердегі жергілікті органдардың табыс көзі негізінен келесідей жергілікті
муниципалдық табыс салығы;
жер құнына салынатын салық;
кампаниялардан түскен табысқа салынатын салық;
меншік салығы (үй иелері төлейтін салық, шаруашылық құрылыстар салығы,
Кейбір елдерде әр сатылған тауардан жергілікті бюджетке алынатын пайыздық
Жергілікті бюджеттің негізгі табыс көзі – мемлекеттік субсидиялар болып
Табыс көздерінің келесі түрі сауда жасауға, көрсетілім шараларын ұйымдастыруға,
Жергілікті бюджеттің табыс көздерінің келесі түрі – тұтынушылардың суға,
АҚШ – тағы жергілікті бюджеттің негізгі қаржыландыру көздерін тұрғын
Жергілікті өзін-өзі басқаруды қаржыландыруға дотациялар бөлу арқылы штаттар да
ТМД (тәуелсіз мемлекеттер достастығы) мемлекеттеріне келсек, Беларуссияда жергілікті билік
Қазақстан жағдайында жергілікті өзін-өзі басқару органдары қызметін атқарушы жергілікті
Украинадағы жергілікті өзін-өзі басқару органдары село, қоныс және қалалар
Армениядағы реформа нәтижесінде аудандық деңгей таратылып, ел аумағы әкімшілік
Аймақтық деңгейде орталық органдардың әкімшілік бөлімшелері бар Грузияда алғашқыда,
Молдова Республикасында аймақтық деңгей таратылған, нәтижесінде орталық үкімет тікелей
Ресейде бұрынырақ ел заңнамасына сәйкес федерацияның субъектілерінде әр түрлі
Зерттеу нәтижесінде ТМД мемлекеттеріндегі жергілікті билік органдарының құрылуының әркелкілігі
Кесте 7 – Қарастырылған елдер бойынша жалпы ақпарат (2009
Елдер Халық саны
(мың) Қала тұрғындарының үлесі Ел астанасының тұрғындары-ның саны
(мың шаршы метр) Халық тығыздығы (адам/шаршы км)
Армения 3 234 ,2 64 ,1 1 113 ,3
Беларуссия 9 671 ,9 73 ,9 1 829 ,1
Грузия 4 382 ,1 54 ,3 1 106 ,7
Қазақстан 15 766 ,5 53 ,1 633 ,7 2
Молдавия 3 572 ,7 41 ,3 592 ,9 33
Ресей 142 008 ,8 73 ,8 10 470 ,3
Украина 46 143 ,7 68 ,5 2 765 ,5
Е с к е р т у – [32]
90-шы жылдары Ресейде аймақтар мен жергілікті өзін-өзі басқару деңгейі
Жергілікті бюджеттердің дербестігінің деңгейін бағалау мақсатында салықтар жеке (жергілікті
Жергілікті салықтар ретінде бірінші кезекте жылжымайтын мүлікке салынатын салық
ТМД елдерінде орын алған жергілікті салықтар тізімін қысқарту тенденциясына
Жергілікті бюджет кірістерінің тағы бір көзі ретінде жеке тұлғалардың
Бюджетаралық трансферттер тікелей және көлденең баланстың жойылуына жол бермеу
Қарастырылып отырған барлық елдерде жергілікті билік органдары теңестіруші трансферттерді
Көптеген елдерде теңестіруші трансферттерді бөлу әдістемесі бюджеттік жүйенің табыстылық
Жергілікті өзін-өзі басқарудың екі деңгейлі жүйесі қалыптасқан елдерде (Беларуссия,
Ресейде әлеуметтік саладағы ағымдық шығындарды қаржыландыруда «қосымша қаржыландару» механизмі
Делегирленген өкілеттіктерді қаржыландыру үшін қажетті трансферттер берілетін өкілеттіктердің құнына
Жергілікті бюджет шығындарының құрылымы жергілікті билік органдарының жеке өкілеттіктері
Кесте 8 - Мемлекеттік сектор шығынының көлемі
Елдер
Армения Беларуссия Грузия Қазақстан Молдавия Ресей Украина
Кеңейтілген үкімет шығындарының жалпы көлемі, (% ЖІӨ) 21,0 38,0
Жергілікті бюджет шығындары,(% ЖІӨ) 1,3 13,9 6,0 8,8 11,5
Жергілікті бюджеттің кеңейтілген үкімет шығындар-ғы үлесі (%) 6,2
Е с к е р т у – [32]
8-кестеге талдау жасайтын болсақ, Қазақстандағы мемлекеттік сектор ЖІӨ ішіндегі
Әкімшілікті-аумақтық бөлініс шығындық өкілеттіктер тізімінің қалыптасуына ықпал етеді. Әдетте,
Муниципалдық бірліктері көптеп саналатын елдердегі шығындардың 1 тұрғынға шаққандағы
Жергілікті бюджеттің қоныстық деңгейі қалыптаспаған Грузияда жалпы сипаттағы мемлекеттік
Жергілікті бюджеттерге облыстық бюджеттер де жатқызылатын Беларуссия, Қазақстан және
Жергілікті бюджетке жергілікті өзін-өзі басқарудың екі деңгейі жатқызылатын Ресей
Жергілікті табыстардың құрылымын талдау да шығындарды талдаудағы жіктелу мәселесіне
Сонымен қатар, Грузияда қарастырылатын басқа елдермен салыстырғанда
Беларуссиядағы саяси режимге сәйкес, атқарушы органдардың тігінен бағынушылығы жағдайында
Молдова республикасындағы ел бюджеті құрылымындағы салықтық түсімдер үлесі жоғары
Бюджет құрамындағы ең төменгі салықтық түсімдердің үлесі Арменияда қалыптасқан-26%.
Кесте 9 - Жергілікті бюджет табысының құрылымы
Елдер
Армения Беларуссия Грузия Казахстан Ресей Молдавия Украина
Салықтар 26,4% 60,9% 68,3% 49,8% 30,7% 47,8% 43,5%
Трансферттер 57,4% 33,6% 18,6% 47,7% 58,2% 46,2% 45,4%
Басқа да түсімдер 14,6% 5,4% 13,2% 2,6% 11,1% 6,0%
Е с к е р т у – [32]
ТМД елдері бюджеттерінің құрамындағы салықтық түсімдердің едәуір бөлігін табыс
Барлық салықтық түсімдер арасындағы мүлік салығының үлесі Украинада 8%,
Жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімді жүйесі мемлекеттің тарихи, мәдени, географиялық
Көптеген елдер өз аумақтарында жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыра алмады.
Шығындық өкілеттіктердің бөлінуіндегі мәселелер:
Барлық елдерде шығындық өкілеттіктердің бөлінуі нақты емес. Қарастырылып отырған
Жергілікті билік органдырының фискалдық дербестігі шектелген. Көптеген елдерде (Қазақстан,
Қарастырылған елдер үшін тұрақты салық салу базасы қалыптасқан табыс
Жергілікті бюджеттерді реттеуші салықтар мен трансферттер арқылы қаржыландыру бюджетке
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданындағы муниципалдық басқару органының
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, жергілікті өзін-өзі басқару – халық
Аталған әлеуметтік жүйенің нормалары мен ережелеріне мемлекеттің анықталған
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару тиімділігі мәселесі жергілікті өзін-өзі басқарудың
Қазақстан жағдайында жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін енгізудегі негізгі мәселелердің
Аталған саладағы эксперттердің айтуынша, қалыптасқан мәслихаттар қызмет ететін жергілікті
Өз тәуелсіздігін алғаннан бері Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқаруға қатысты
Қоғамдағы экономикалық және саяси тұрақтылық тікелей басқару тиімділігіне байланысты.
Өткізілген реформалар мен атқарылған істерге қарамастан елімізде қызметтердің қосарлануы
ҚР-да жергілікті өзін-өзі басқару мемлекеттік билікпен тығыз байланысты болып
Егер мемлекет өз өкілеттігінің бір бөлігін жергілікті халыққа берген
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қызмет етуі үшін және оған берілген
Елімізде заң жүзінде жергілікті қоғамдастықтың қызмет етуінің экономикалық механизмі
Осы мәселе тұсында, зерттеу барысында, Оңтүстік Қазақстан облысы, Мақтарал
Елді мекен аты мен орналасқан жері.
Халық саны.
Халықтың іс-әрекетінің сипаты мен жұмыспен қамтылуы туралы ақпарат.
Елді мекен территориясында орналасқан жылжымайтын мүлік сипаттамасы.
Тұрғын және өндірістік ғимараттардың жылыту жүйесі.
Сумен қамтамасыз ету.
Байланыс сипаттамасы.
Елді мекендердегі коммуналдық қызметтердің көрсетілуі.
Елді мекендердегі жолдар кімге қарайды және олардың жағдайы.
Елді мекендер бойынша әкімдердің ұсыныстары.
Елді мекендер территориясындағы жылжымайтын мүлік бойынша ұсыныстар.
Көлік қызметін ұйымдастыру бойынша ұсыныстар.
Зерттеу жүргізілген Мақтарал ауданы халық тығыз орналасқан Оңтүстік Қазақстан
Ауыл шаруашылық өндірісінің негізгі бағыты - шитті мақта өндіру.
Мақтаарал ауданы республикадағы шитті мақтаның 80%-ын береді. "Молчанов және
Аудан шаруашылықтарында облыс бойынша 12,6% ірі қара бар, оның
Білім беру мекемелерінен "Сырдария" университеті, гуманитарлық-медициналық, гуманитарлық-экономикалық, агробизнес колледждері,
Ауданда жалпы өнімнің көлемі 2011 жылдың қорытындысымен – 7
Аудан экономикасы дамуының негізгі көрсеткіші болып саналатын бюджеттің кіріс
Жергілікті бюджеттің шығыс бөлігі жоспардағы 365,6 млн. теңгенің орнына
Сауалнама жүргізілген елді мекендердегі халық саны 2 000 нан
Зерттелінген территориядағы халықтың едәуір бөлігі негізінен ауыл шаруашылығымен айналысады.
Елді мекен территорияларындағы жылжымайтын мүлік сипаты біркелкі. Олардың көпшілігін
Кесте 10 - ОҚО, Мақтарал ауданында орналасқан елді мекендердің
Сипаттамасы
Атакент ауылдық округы Асықата ауылдық округы Мырзакент ауылы Алғабас
елді мекендері
1.Халық саны, адам 3726 9545 5968 20 131 6671
2.Жұмысқа қабілетті халық саны 2186 5225 3225 12 865
3.Халықтың іс-әрекетінің сипаты:
- ауыл шаруашылығындағы халықтың үлесі
(тіркелген шаруа қожалықтар саны немесе басқа да нысандар)
41,3%
Ауыл шар-да 189 нысан қызмет атқарады
32%
2 өндірістік кооператив,1 кірпіш цехы тіркелген
29%
235 шаруа қожалығы тіркелген
19%
23%
- қосалқы шаруашылық немесе үй, аула шаруашылығындағы халық үлесі
- мал шаруашылығындағы халық үлесі 26% 33% 21,9% 31,2%
- мемлекеттік мекемелерде немесе басқа да қызмет түрімен айналысатындар
4.Елді мекен территориясында орналасқан жылжымайтын мүлік сипаттамасы:
- мектептер
3
5
3
6
4
- әкімшілік ғимарттары 1 1 1 1 1
- мәдениет үйлері
1
1 1
- кітапханалар
1 2 3
- ауылдық емханалар
2 1
- фельдшерлік-акушерлік пункттер 2 4 2 3 3
- жеке дүкендер 14 16 6 21 7
- май құю бекеттері 1 1 1 3
- мейрамханалар 4 3 3 11 1
- жеке үйлер саны 744 1296 857 4767 1200
Е с к е р т у: жүргізілген сауалнама
Аудан территориясындағы мемлекеттік мекемелерді жылыту мәселесі аудандық бюджет тарапынан
Зерттелінген елді мекендер орталық су құбырымен жартылай қамтамасыз етілген.
Барлық елді мекендердегі коммуналдық қызметтер – санитарлық тазалық, көріктендіру,
Елді мекен әкімдерінің негізгі ұсыныстары ауылдар мен елді мекендердегі
Кесте 11 - ОҚО, Мақтарал ауданы елді мекендерінің қызмет
Елді мекен аты
жері
Сипаттамасы
Атакент ауылдық округы Асықата ауылдық округы Мырзакент
елді мекендері
1.Тұрғын және өндірістік ғимараттардың жылыту жүйесі-
ғимарттар қалай жылытылады және қайдан қаржыландырылады? 2 елді мекен
газбен автономды өз қаржысына жылытылады
Барлық 5 елді мекен көмір отынымен жылыты-лады Газбен автономды
Газбен автономды өз қаржысы
на жылытылады Газбен автономды өз қаржысына жылытылады
2.Елді мекендердің сумен қамтамасыз етілуі Толық орталық су құбырымен
мен қамт-з етілген, су уақытпен беріледі, жөндеуді жергілікті бюджет
3.Байланыс сипаттамасы Толық қамтылған Толық қамтылған Толық қамтылмаған Толық
11-кестенің жалғасы
4.Елді мекендердегі коммуналдық қызметтерді қаржыландыру көздері
(көгалдандыру, жарықтандыру, тазалық жұмыстары, т.б) Жергілікті бюджеттен қаржыландырылады Жергілікті
тен қарж-ды Коммуналдық кәсіпорын құрылған, келісім-шарт арқылы бюдж- тен
5.Елді мекендердегі жолдар кімге қарайды және олардың жағдайы Респуб-лық
ді қажет етеді, жерг-і бюдж-н қарж-ы Жолдар ауданның балансын
да.
Жағдайы - орташа Жолдар ауданның балансында.
Жағдайы - орташа
6.Елді мекендердегі көлік қызметінің ұйымдастырылуы
- ауылдық оқруг балансындағы көлік саны
1
1
Көлік жоқ
Көлік жоқ
1
- елді мекендер арсындағы тасымалдау қызметінің ұйымдастырылуы Жеке тасымалдау
шылар арқылы Жеке тасымалдаушылар арқылы Жеке тасымалдау арқылы Жеке
7.Ауылдық округ әкімдерінің ұсыныстары сипатының бағыттары Ауылдық округ бюджетін
налдық қызмет көрсету түрлерін жетіл
діру Ауыл шаруашылығы құрылымдарына салық түрін енгізу бағытындағы ұсыныстар
Е с к е р т у: жүргізілген сауалнама
Сонымен қатар, елді мекен территориясында орналасқан барлық шаруашылық субъектілері
Мемлекеттік қызмет көрсетулердің сапасын арттыру үшін оларды үнемі бағалау
Мемлекеттік органдар бойынша зерттелген қызмет көрсетулердің түрлері келесідей:
- әділет органдары – 3 (төлқұжат алу, тұрғылықты жерге
- салық органдары – 4 (СТТН алу, жеке кәсіпкерлікті
халықты әлеуметтік қорғау – 2 (әлеуметтік жәрдемақы тағайындауды қарастыру,
денсаулық сақтау – 5 (дәрігер қабылдауы, лаборатория қызметі, стационарлық
білім беру – 3 (баланы бала-бақшаға орналастыру, мектепке орналастыру,
Зерттелген аудандағы мемлекеттік қызмет көрсету бойынша тұтынушылардың тарапынан қойылған
Кесте 12 - Әділет органдарындағы мемлекеттік қызмет көрсету бойынша
Қанағаттану деңгейі, %: Сапасы Ақпарат беру Жылдамдығы Сыпайылығы
Үй кітабына тіркеу 35,9 38.5 36.4 48.3
Жылжымайтын мүлікке құқықты тіркеу 37,8 50.4 31.1 56.6
Мүліктің тіркелуі бойынша анықтама беру 49,3 51.1 44.9 60.6
Куәландыру құжаты немесе төлқұжат алу 40,3 38.5 31.8 49.3
Е с к е р т у– сауалнама қорытындылары
Әділет органдарындағы мемлекеттік қызмет көрсету нәтижелері келесідей: респонденттердің талғамына
Кесте 13 - Денсаулық сақтау мекемелеріндегі қызмет көрсету бойынша
Қанағаттану деңгейі, %: Сапасы Ақпарат беру Жылдамдығы Сыпайылығы
Дәрігердің қабылдауы 50.3 46.6 38.1 58.8
Лаборатория 76.3 62.7 56.7 68.3
Клиника-диагностикалық зерттеу 83.3 69.0 70.0 72.9
Стационарлық емдеу 42.5 43.8 48.7 47.5
Жедел жәрдем қызметі 34.7 47.3 39.2 47.3
Е с к е р т у – сауалнама
Респонденттер ойынша, денсаулық сақтау мекемелеріндегі қызмет көрсетулер арасындағы лабораториялық
Кесте 14 - Халықты әлеуметтік қорғау және білім беру
Қанағаттану деңгейі, %: Сапасы Ақпарат беру Жылдамдығы Сыпайылығы
Әлеуметтік жәрдемақылар 41.8 36.8 36.0 55.5
Зейнетақылар мен мемлекеттік жәрдемақылар 45.2 54.1 41.0 62.8
Бала-бақшаға орналастыру 50 48.8 40.5 58.3
Мектепке орналастыру 75 75 70.0 76.3
Кәсіптік білім беру орнына орналастыру 100 100 96.7 96.8
Е с к е р т у – сауалнама
Аудандағы кәсіптік білім беру орнына орналастыру бойынша қызмет көрсету
Кесте 15 - Салық органдарындағы қызмет көрсету бойынша халықтың
Қанағаттану деңгейі, %: Сапасы Ақпарат беру Жылдамдығы Сыпайылығы
СТТН алу 62.4 60.0 58.3 60.4
Жеке кәсіпорынды тіркеу 53.3 55.6 57.5 60.7
Салықтық есеп беру 67.2 63.2 67.7 67.0
Қарыздары жоқтығы туралы анықтама алу 56.3 48.5 50.4 59.3
Е с к е р т у – сауалнама
15-кестеде көрсетілгендей салық органдарындағы көрсетілетін мемлекеттік қызметтер сапасы салықтық
Кесте 16 - Аудан орталығындағы мемлекеттік қызметтер көрсетілуіндегі әкімшілік
Орындар Әкімшілік кедергілер
1 Үлкен кезектер
2 Таныстарға қызмет көрсету
3 Сыпайылық сақтамайтын қызметкерлер
4 Лайықты күту орындарының жоқтығы
5 Қызмет көрсету уақтысының ұзақтығы
6 Мәселе шешілуінің негізсіз кешіктірілуі
7 Заңсыз (қаражат) талап ету
8 Түсіндірме ақпараттың жоқтығы
9 Біліктілігі төмен қызметкерлер
10 Ресімдеудегі қажетті құжаттардың көптігі
Е с к е р т у – сауалнама
Мемлекеттік қызметтердің көрсетілуіндегі кедергілердің бастысы үлкен кезектер болып отыр.
Жалпы алғанда, Оңтүстік Қазақстан облысы Мақтарал ауданындағы жергілікті өзін-өзі
Кез-келген билік өзінің қаржылық негізі болмаса ол - әлсіз.
Жергілікті басқаруды жетілдіру демократияландыру процесінде пайда болатын маңызды мәселелердің
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру үшін орталық пен жергілікті
Басты өкілет - әлеуметтік-экономикалық даму жоспарларын бекіту. Бірақ ол
3 Мемлекеттік-муниципалдық басқарудың даму болашағы және бюджетаралық қатынастарды
3.1 Маслихаттардың рөлін көтеру муниципалдық басқару функцияларын тиімді орындау
Мемлекеттік басқару жүйесінде жаңа тұрпатты басқарушылардың кәсіби ұйытқысын қалыптастыруға
Бұл Жолдаудың өзінен демократиялық реформалар жүйесі одан әрі жүйелі
Қазір республикадағы барлық аудандық мәслихаттарда босатылған тексеру комиссияларының төрағалары
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауындағы нақтылаған аудандық мәслихаттардың
Жергілікті өкілетті органдар мен жергілікті бірлестіктер органдарының түпкі табиғи
2007 жылдың 21 мамырда “Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен
2007 жылдың 21 мамырындағы Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасы Конституциясына
Барлық елдерде жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілік-аумақтық бірліктің төменгі
Егер бәрі мәслихат деп аталса, аудандық мәслихаттардың шешімі төменгі
Мәслихаттарда жергілікті өзін-өзі басқарудың барлық формальді белгілері бар: халықпен
Мәслихаттардың қызметін талдай отырып, республиканың осы өкілетті органдарының жүйесінде
Республиканың өкілетті және атқарушы органдарынан тұратын жергілікті мемлекеттік басқару
Мәслихаттардың жергілікті бюджеттің және аймақтық әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламалардың
Теория бойынша республикада ревизиялық комисиялар қызметі «Қазақстан Республикасының жергілікті
Біріншіден, комисия қызметі тек бір ғана босатылған депутат –
Екіншіден, заң бойынша мәслихаттардың ревизиялық комисиялары үшін республиканың барлық
Мәслихаттардың бақылаушы функцияларының кеңеюі бүгінгі күннің қажеттілігі болып отыр.
Мәслихаттардың функцияларын күшейтудің бір бағыты ревизиялық комисиялардың қызметін мемлекеттік
Бұл бүгінгі күнгі маңызды мәселелердің бірі болып табылады
Билікті ұйымдастырудың «жоғары» деңгейі әр түрдегі жергілікті халықтың мүддесін
Осыған байланысты, біздің жағдайда жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі деңгейін
облыс деңгейінде;
аудан деңгейінде;
қала деңгейінде;
қаладағы аудан деңгейінде;
ауылдық (селолық) округ деңгейінде;
ауылдық (селолық) округ құрамына кірмейтін поселке және ауыл (село)
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары болып табылатындар: өкілетті органдар –
Республикалық мәндегі қалаларда жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі деңгейі ретінде
Біріншіден, жергілікті өзін-өзі басқару мен ұйымдастырудың қолайлығы үшін,
Екіншіден, бұл қалалар ерекше мәртебеге ие және облысқа теңеледі,
Сурет 4 - Жергілікті өзін-өзі басқарудың құрылымдық моделі
Жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздерін қамтамасыз ету үшін меншік,
Территорияда орналасқан барлық жеке субъектілердің, коммуналдық субъектілердің және
Бүкіл әлемде орын алған қаржы-экономикалық дағдарыс Қазақстан үшін жергілікті
Облыстық, аудандық мәндегі қалалар жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін ұйымдастыруға
Ауыл деңгейіндегі жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін ұйымдастыру процесі күрделі,
Осыған байланысты, жоғарыда аталған факторлардың кері әсерін әлсірету
Ел дамуының қазiргi кезеңiнде мемлекеттiк басқарудың тиiмдiлiгiн одан әрi
Облыстық, аудандық (қалалық) және ауылдық билiк деңгейлерi арасындағы функцияларды
Билiктiң аудандық, қалалық және ауылдық деңгейлерi жергiлiктi маңызы бар
Осыған байланысты әкiмшiлiк-бюджеттiк реформаны аяқтау мемлекеттің одан әрi қарышты
Белгiлi бiр функцияларды мемлекеттiк басқарудың белгiлi бiр деңгейiне жатқызу
Республиканың деңгейде жергілікті өзін-өзі басқаруына қатысты екі
Біріншіден, республикалық деңгейде заң жүзінде жергілікті өзін-өзі
Екіншіден, мемлекеттік биліктің орталық органдары
Барлық аталған шаралар жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
Жергілікті өзін-өзі басқаруды әдістемелік, ақпараттық және кадрлық қамтамасыз
Сонымен, маслихаттардың рөлін көтеру арқылы жергілікті өзін-өзі басқару функцияларын
біріншіден, мемлекеттік қызметтерді жергілікті өзін-өзі басқару органдарына делегирлеуге мүмкіндік
екіншіден, жергілікті өзін-өзі басқару органдары ретінде Қазақстан Республикасында маслихаттардың
үшіншіден, олардың өкілеттік мерзімі бес жылға дейін ұзартылды. Маслихаттардың
Осы өзгерістер негізінде жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару
3.2 Мемлекеттік билік органдарының муниципалдық басқару органдарымен өзара байланысын
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасуы және дамуымен байланысты мәселелердің ішінде
Әкiмшiлiк-бюджет реформасының шеңберiнде республикалық және облыстық билiк деңгейлерi арасындағы
"Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының 2001
Жүргiзiлген реформалар нәтижесiнде бюджет жүйесi едәуiр өзгерiстерге ұшырады. 1999
Бюджетаралық қатынастар жүйесiн жетiлдiру орталық пен аймақтар мүдделерiнiң теңдестiрiлуiне
Сонымен қатар тез өзгерiп жатқан әлеуметтiк-экономикалық жағдайларға және жаңа
Бүгiнгi таңда негiзгi проблемалар мыналар болып табылады:
1.Тұтастай алғанда мемлекеттiк басқару саласында мемлекеттiк функцияларды жүйелендiру мен
Мемлекеттiк функцияларды бөлу жүйесi және әрбiр мемлекеттiк басқару деңгейiнiң
Экономикада нарықтық өзгерiстердi тереңдету экономика мен қоғам тiршiлiгiнiң жекелеген
Мұнымен қатар, бұрынғы жылдары мемлекеттiк басқару функцияларының бiр бөлiгi
Мемлекеттiк функциялардың басымдық дәрежесiне қарай нақты ажыратылмауы мен жүйеленбеуi
2. Мемлекеттiк басқарудың орталық және жергiлiктi деңгейлерi арасында функциялар
Мемлекеттiк басқарудың жекелеген секторларында "құзыреттердiң иерархиялық пирамидасы" - іс
Іс жүргiзу мәндерiнiң тұстасып келуi, тұтастай алғанда функцияларының қиылысуы
Орталық мемлекеттiк органдар мен олардың аумақтық бөлiмшелерiнiң құзыретiндегi кейбiр
Осы бекiту басқару және бюджеттiк әкiмшiлiк жүргiзу жүйесiн ұтымды
Практикада орталыққа бекiтiлген жекелеген мемлекеттiк функцияларды оларды жүзеге асыру
Жекелеген бақылау-қадағалау функциялары астанадан немесе, әрi кеткен күннiң өзiнде,
Жергiлiктi мемлекеттiк басқарудың жалпымемлекеттiк қызметтерді аумақтық деңгейде iске асырудағы
Сонымен қатар, соңғы жылдардың практикасы жергiлiктi мемлекеттiк басқарудың жекелеген
3.Қолданылып жүрген заңнамада жергiлiктi мемлекеттiк басқару деңгейлерi бойынша iс
Бүгiнгi таңда жергiлiктi билiк органдарының функционалдық құрылымы аймақтарда әртүрлi
Облыс орталығы деңгейiндегi кейбiр аймақтарда басқарудың жекелеген қалалық буындары
Функциялар мен өкiлеттiктердiң жергiлiктi мемлекеттiк басқару деңгейлерi арасында нақты
Бұл фактiлер елдiң бюджет жүйесiн құрудың заң жүзiнде белгiленген
Шығыс өкiлеттiктерiн жоспарлау мен жүзеге асыруда және халыққа тiкелей
4.Жергiлiктi мемлекеттiк басқару деңгейлерi бойынша коммуналдық меншiктi ажырату мәселелерi
Коммуналдық меншiкке иелiк ету мәселелерi мемлекеттiк басқарудың жергiлiктi органдары
5.Ауылдық, кенттiк, қалалық (аудандық маңызы бар) деңгейдегi билiкте мемлекеттiк
Қаржы мiндеттемелерiн орындауда және барабар бюджеттерге сүйенуде мүмкiндiктердiң шектелуi,
Бүгiнгi таңда республикадағы аудандардың көпшiлiгiнiң бюджеттердiң кiрiс бөлiгiне түсетiн
6.Бюджетаралық қатынастардың қолданылып жүрген жүйесi орта мерзiмдi кезеңде тұрақтылықтың,
Аумақтардың экономикалық дамуының айқын саралануының салдарынан кiрiс базасының аймақтар
Бұл ретте осындай саясаттың негiзгi мақсаты билiктiң әрбiр деңгейiнiң
Сонымен қатар жергiлiктi бюджет деңгейлерiнiң арасында кiрiстердi бөлу жүйесiнiң,
Облыстарда кiрiстердi бөлудiң әртүрлi және бiр iзге салынбаған әдiстерi
бiрiншiсi - бөлiнетiн кiрiстер мен олардың нормативтерiнiң әрбiр аудан
екiншiсi - аудандар және қалалар бойынша бөлiнетiн, бiрақ бөлу
үшiншiсi - нормативтерi бойынша бiрыңғай, бiрақ төлеушiлерi
төртiншiсi - бюджеттiк алуларды немесе бөлудiң бiрыңғай нормативiн одан
Мемлекеттiк шығыстардың ұтымдылығын қамтамасыз ету жергiлiктi бюджеттердiң кiрiстерi мен
7. Жергiлiктi атқарушы органдардың қарыз алуды жүзеге асыруы тиiмдiлiгiнiң
1999 жылдың басында мемлекеттiк бюджет қаражатының шектеулiгі жағдайында жергiлiктi
Осылайша, жоғарыда белгiленген проблемаларды негiзге ала отырып, алдағы орта
Кесте 17 - Мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі
Мемлекеттік басқару органдары Жергілікті өзін-өзі басқару органдары
1 2
Мемлекеттік органдар жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуы үшін қажетті құқықтық,
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының заңмен бекітілген шеңберде дербестігіне кепілдеме
Заңмен бекітілген ережеден басқа жағдайларда мемлекеттік басқару органдары жергілікті
4. Мемлекет өз меншігінің бір бөлігін жергілікті атқарушы және
2. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары заңға сәйкес өз қызмет
3. Мемлекеттік өкілеттік неғұрлым халыққа жақын билік органдарына жүктелуі
4. Жергілікті өзін-өзі басқару
әртүрлі территорияларда ортақ мүдделерді іске асырушы ұйымдар, қорлар және
5. Жергілікті деңгейде жергілікті өзін-өзі басқару персоналы мен басшыларын
6. Территорияның экономикалық дамуын теңестіретін тиімді механизмді құру. өкілеттігі
5. Аймақтық басқару органдары жергілікті өзін-өзі басқару органдарына өкілеттіктерін
Е с к е р т у– [41] әдебиеттер
Мемлекеттiк басқару жүйесiн жетiлдiрудiң негiзгi мақсаттары мемлекеттiк функцияларды iске
1) мемлекеттiк функциялардың оңтайлы тiзбесiн анықтау, оларды жүйелеу мен
2)мемлекеттiк басқарудың барлық деңгейлерi арасындағы функцияларды, өкiлеттiктер мен жауапкершiлiктiң
3) мемлекеттiк басқарудың барлық деңгейлерiне жүктелген функцияларды жүзеге асыру
4) мемлекеттiк басқарудың ауылдық, кенттiк, қалалық (аудандық маңызы бар)
Жергілікті өзін-өзі басқару мен мемлекеттің өзара байланысының әрекет етуші
«Партнерлық үлгісі» жергілікті және орталық биліктің қарым – қатынастарын
«Агенттік үлгі» байланыстың басқа сипатын ұсынады. Мемлекетік және жергілікті
«Өзара байланыс концепциясы». Жоғарыда аталғандармен салыстырғанда, бұл үлгі мелекеттік
Жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы мемлекеттік биліктің әрекеттері жоспарлы және
Облыстық және жергілікті бюджеттер арасындағы табыс көзін бөлу оларды
Бюджетаралық қатынастарды реттеудің негізгі бағыттары
Жергілікті басқаруды орталықсыздандыру барысында қаржы ресурстарының жетіспеуі және аумақтарды
Тәуелсіз мемлекетіміздің аймақтық саясатын жүзеге асыруда тиімді басқару жүйесін
Экономикасы нарықтық қатынастар негізінде дамып отырған елдерде аймақтық дамуға
«әділдік», яғни барлық аймақ тұрғындары үшін жақсы тұрмыс-жағдайына жетудің
«тиімділік», жалпы ұлттың тұрмыс-жағдайын көтеру мақсатында әр аймақтың өндірістік
Бұл екі мақсатты жүзеге асыру жергілікті бюджетті басқарудың тиімділігін
Бұл екі мақсат қарама-қайшы да бірыңғай да болуы мүмкін.
Қазіргі кезеңде әлеуметтік-экономикалық жүйенің күрделенуіне орай басқарудың көп деңгейлі
мақсаттар қою арқылы;
белгілі бір күтілетін нәтижені жүктеу арқылы;
ресурстарға шектеу қою арқылы.
Басқарудың әр түрлі деңгейлерінің арасында өкілеттіліктер, жауапкершіліктер және функциялар
Бюджеттің екі деңгейлілігі екі басқару субъектісін – орталық (Үкімет)
Экономиканы мемлекеттік реттеу құралдарын таңдау, олардың сипаты мен оларды
Мемлекет өзінің экономикалық саясатын жүзеге асыруда әртүрлі әдістерді пайдаланады.
Экономиканы реттеуде әкімшілік құралдардың ерекшелігі мыналармен көрінеді:
оларды жүзеге асыру үшін қосымша материалдық ынталарды туғызумен байланыссыздығы;
мемлекеттің беделі мен оның күшіне негізделуі;
шек қою, рұқсат ету, мәжбүрлеу шараларының қосылуы (квоталау, лицензиялау,
экономиканың мемлекеттік сектордағы кәсіпорындарын басқаруды ұйымдастыруды қарау.
Бюджеттік басқаруды мемлекеттік реттеудің бір тәсілі ретінде мемлекеттік салықтарды
Бюджетаралық қатынастарды мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру үшін, ең алдымен,
Бірінші және негізгі шарт – Қазақстан Республикасының аймақтары өздерінің
Екінші шарт – қатынасқа түсуші субъектілердің арасындағы экономикалық өкілеттіліктерді
Үшінші шарт – аймақтардың экономикалық еркіндігін кеңейту, бірақ, ол
Бұл қарастырылған шарттардың жүзеге асырылуы бірқатар басымдықты шараларды іске
Бір жағынан, бюджеттік қарым-қатынастарды әрбір аймақ бойынша сараланған салықтың
Аймақтың жалпыреспубликалық еңбек бөлінісіндегі орнын ескеру, орталықтандырылған қаржы-қаражатты жергілікті
Әлеуметтік бағдарламалардың белгілі бір бөлігін орталық атқарушы органдардан жергілікті
Алдағы жылдың бюджетін жасақтауға барлық аймақ өкілдерінің міндетті түрде
Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының бюджет заңнамалары жергілікті деңгейдегі билік
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей бюджет құрылымының қайта құрылуы бюджет жүйесінің
Аймақтық бюджет табыстары нарықтық экономика жағдайында Қазақстан аймақтарының дербестігінің
Бюджетаралық қатынастардың жергілікті бюджеттерді басқаруда алатын орны зор. Жергілікті
Талдау көрсеткендей елде бюджеттік үдерісті кезеңмен жетілдіру жүріп жатқандығын
Бюджеттік әлует деңгейінің жоғары көрсеткіші жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
Осылайша, аймақтың бюджеттік әлуетін бағалауда экономикалық негізделген әдісті пайдалану
Салық салу базасының үлкеюі мен аймақ бюджетіне жеке кірістердің
Аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамудың стратегиялық мақсаттарымен байланысты бюджеттік қаражатың
Бюджет шығындарының оптимальді құрылымын жасау;
Бюджет тапшылығының деңгейі мен динамикасын реттеу;
Бюджет қаражатын конкурстық бөлу негізінде аймақтық сатып алу жүйесін
Мемлекеттік және муниципалды қарызды тиімді басқару;
Бюджеттік жобалау мен жоспарлауды жүзеге асыру, аймақ дамуының перспективаларын
Мемлекеттік бюджеттен дотация түріндегі қаржылық көмекті тиімді, орнымен жұмсау.
Бюджетаралық қатынастар жүйесіндегі негізгі мәселелер болып әлі күнге дейін
Осылайша, бүгінгі күнгі жүйе бюджетаралық қатынастардың тиімді механизімдерін құрған
2000 және 2001 жылдары 16 облыс пен қалалардың 8
Қалыптасқан жағдайды ескере отырып негізгі бес мәселені атап өту
Біріншіден, шығындар өкілетін және бюджет жүйесінің әртүрлі табыс көздерін
Екінші мәселе елдің барлық субъектілері үшін ортақ жергілікті бюджеттерді
Үшіншіден, салық жүйесі табыстың өсуіне талпыныс тудырмайды. Сонымен қатар,
Төртіншіден, жергілікті бюджеттерге салықтардың аударылуының ұзақ мерзімді қатаң нормативтері
Нәтижесінде, аймақтық және жергікті биліктердің негізгі күші экономикалық даму
Бүгінгі күні елдің жағдайы, тұрмыс – тіршілігі әр аймақтың
субъективизмге және жеке қатынастарға жол бермейтін, бюджетаралық қатынастардың бірегейлендірілген
бюджет өкілеттіліктерін және табыстарын қалыптастыруда әртүрлі деңгейдегі билік органдарының
ортақ салық кеңістігі шегінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының салықтық
аймақтық бюджеттерге олардың бюджеттік қажеттілік пен салықтық әлуетін салыстыру
берілетін қаржылық көмекті дәлелдеу, ағымдық және инвестициялық қаржылық көмекті
жергілікті бюджеттерге түсетін табыстардың толықтылығына және мақсатты сипатына бақылауды
бюджетаралық қатынастарға қатысушылардың міндеттерін сөзсіз орындау кепілдігін құқықтық қамтамасыз
Мемлекеттік қаражатты тиімсіз пайдалану проблемасы кәзіргі уақытта қазақстандық экономика,
Шетелдік тәжірибеге сәйкес мемлекеттік бюджетті орындау барысында мемлекеттік мекемелерге
Мемлекеттік бюджеттің шектеулі бекітілген көлемі көрсетілетін қызметті жетілдіру арқылы
Алайда, мемлекеттік бюджет қаражатын алушыларға есесіне мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге
Қорытынды
Зерттелген тақырып барысында келесідей тұжырымдар мен ұсыныстар жасалынды:
1. Мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыру мемлекеттік биліктің буындары арасында қызметті
2. 2. қалыптастыруға тиіспіз. а оы
Жергілікті өзін-өзі басқару басқаруды ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі әлемде жергілікті
Жергілікті өзін-өзі басқару халықтың билік ету нысаны ретінде
жергілікті өзін-өзі басқару ерекше субьектіге ие – жергілікті
жергілікті өзін-өзі басқару – қоғам мен мемлекетті басқарудың
жергілікті өзін-өзі басқару басқарудың ерекше обьектісіне ие –
жергілікті өзін-өзі басқару билікті ұйымдастыру мен жүзеге асырудың
жергілікті өзін-өзі басқару жеке міндеті бойынша өз қызметін
4. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің Қазақстан Республикасының
облыс деңгейінде;
аудан деңгейінде;
қала деңгейінде;
қаладағы аудан деңгейінде;
ауылдық (селолық) округ деңгейінде;
ауылдық (селолық) округ құрамына кірмейтін поселке және ауыл (село)
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары болып табылатындар: өкілетті органдар –
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін енгізу нәтижесінде
Белгілі бір автономияға иелене отырып, жергілікті өзін-өзі
6. Жергілікті мәселелерді шешу және халық пен кәсіпорындарға коммуналды
Жергілікті өзін-өзі басқару мекемелер нысанында білім беру, денсаулық сақтау,
Жергілікті өзін-өзі басқару кәсіпорындардың табыстары жергілікті қоғамдастықтың бюджет табысы
7. Мемлекеттік билік органдарының қаржылық–экономикалық негізін қамтамасыз ету мақсатында:
- мемлекеттік меншік обьектілерін жергілікті өзін-өзі басқару меншікке беру
- жергілікті өзін-өзі басқару органына оларға жеке
- мемлекеттік минималды әлеуметтік стандарттарды жасау және бекіту;
- республикалық және жергілікті бюджеттер арасындағы қатынастарды реттеу;
- минималды бюджеттік қамсыздандыру нормативтері негізінде жергілікті бюджеттің минималды
- жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық дербестігінің кепілдемесін қамтамасыз
- мемлекеттік билік органдарымен қабылданған шешімдер нәтижесінде туындайтын қосымша
- мақсатты мемлекеттік және аймақтық бағдарламалар арқылы жергілікті мәндегі
Қазақстан экономикасы үшін бюджетаралық қатынастардың кооперативті үлгісін құру ұтымды
аймақтық биліктердің ұлттық табысты қайта бөлу мен макроэкономикалық тұрақтылыққа
салықтық табыстарды бөлу жүйесінде аймақтық биліктердің рөлін көтеру;
бюджетті көлденеңінен теңестірудің белсенді саясаты, аймақтық бюджеттердің жағдайы мен
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Атаманчук Г.В. Теория государственного управления: курс лекций - М.:
Қарақов М.Б. Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқару дамуының мәселелері мен
Альжани А. Децентрализация государственного управления – перспективы Республики Казахстан
Кенжегузин М.Б., Абдуллаев С.А., Децентрализация государственного управления. – Алматы,
«Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы» ҚР Заңы. 2001ж.
Альжани Ж.К. Некоторые подходы к определению понятий «децентрализация» и
Магузумов Е. Децентрализация как важный фактор эффективности управления народным
Европейская Хартия о местном самоуправлении. Страсбург, 15 октября 1985
Адасбаев Е, Кантарбаева А. Децентрализация государственного управления в Казахстане:
Курманбаев С.К., Гамарник Г.Н., Султанов О.С., Муниципальный менеджмент: учебное
Кубаев К.Е., Местное самоуправление, Алматы: Қазақ университеті. – 2000.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. (1998 ж. 7 қазанда №284, 2007
Кубаев К.Е. Эффективное государственное управление Монография. Алматы:Қазақ университеті, 2006.–
Танкиева А.Қ. Жергiлiктi басқару және оның өзектi мәселелерi: оқу
Барабашев Г.В. Местное самоуправление. – М.: Изд. МГУ, 1996.
Горный М.Б. Местное самоуправление: проблемы и перспективы. СПб., 1997.
Мухтарова К.С. Развитие муниципальных территориальных сообществ //Вестник КазНУ им.
Местное самоуправление в зарубежных странах./ Под редакцией Н.П.Медведева. -
Реформирование ситемы государственного управления: Зарубежный опыт и Казахстан /
Децентрализация: эксперименты и реформы. Под редакцией Тамаша М.Хорвата. Органы
Исаева А.Ж. Шетелдердегі жергілікті өзін-өзі басқару органдары қызметінің тәжірибесі
Черкасов А.И. Сравнительное местное управление: теория и практика. –
Чиркин В.Е. Государственное управления. Элемент. курс. –
Автономов А.С., Захаров А.А., Основы местного самоуправления и муниципального
www.stat.kz. Қазақстан цифрларда. Қазақстан аймақтары.
Әнуза Б. Жергілікті өзін-өзі басқару // Дала мен қала.
Агентство Республики Казахстан по статистике // Статистический бюллетень Министерства
Кодекс Республики Казахстан от 10 декабря 2008 года, №
Мырзакелді К. Өзін-өзі басқару жүйесін бүгіннен-ақ енгізе беруге қазіргі
Уткин Э.А. Государственное и муниципальное управление. – М: Норма.,
Реформирование ситемы государственного управления: Зарубежный опыт и Казахстан /
Саначев И.Д. Местное самоуправление в России: шаг вперед или
Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-өзi басқару туралы
Мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған шараларды іске асыру жөніндегі
Закон РК от 15 февраля 1991 г. О местном
Корпоративтік басқару, ашықтық, және қоғам алдында есеп беру қағидаттарының
Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі ретке келтіру
Мацупа Л. Местное самоуправление и маслихаты// Мысль. - 2005.
Телебаев Г. Жергілікті өзін-өзі басқару мен мемлекеттік басқару// Саясат.
Кубаев К.Е. Механизм взаимодействия государственной власти и администрирования// Мысль.
Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы.
2
Деконцентрация
Орталықтандырылған басқару функцияларын жергілікті деңгейге
Табыстау (делегирлеу)
Белгілі бір басқару функцияларын жергілікті органдарға беру
Деволюция (міндеттерді табыстау)
Жеке салықтық табыстары бар және өз шешімімен шығындарды жұмсауда
Экономикалық және қаржылық
Ұйымдастырушылық
территориалды
Қызмет негізі
Мемлекетпен берілген
өзіндік жеке
ЖӨӨБ атқарушы органы
ЖӨӨБ органының басшысы
Тұрғындар жиналысы
ЖӨӨБ өкілетті органдары
ЖӨӨБ іске асырудың ұйымдық құрылым нысандарының көптүрлілігі
Қоғам және мемлекет басқарудағы ЖӨӨБ ұйымдастырушылық жекеленуі
өкілеттіктердің материалдық-қаржылық ресуртарға сәйкестігі
Жергілікті маңыздысұрақтарды шешудегі халықтың дербестігі
ЖӨӨБ мүддесі мен құқықтарын қорғау
Тиісті террит-дағы қоғамдық тәртіпті қамт-з ету
Тиісті территория дамуын қамт-з ету
Халықтың түрлі қызметтерге қажеттілігін қамт-з ету
Муниципалдық меншікті басқару
Жергілікті істерді шешуге халықтың қатысуын қамт-з ету
Өкілеттіктер
Органдары
Қағидалары
Органдар қызметі
Жергілікті өзін-өзі басқару
Ауыл (кент) халқы
Жергілікті қоғамдастық
Жергілікті қоғамдастық жиналысы
Кеңес -10 адамға дейін
Төраға – Кеңес мүшелері арасынан сайланады. ЖӨӨБ өкілетті және
Әлеуметтік көмек көрсету
Қоғамдық көлік қозғалысын ұйымдастыру
Сумен жабдықтау, санитарлық тазарту, жарықтандыру, көгалдандыру
Мектепке дейінгі білім беру
Комуналдық мәселелер
Қоғамдық тәртіпті қорғау, жергілікті полиция қызметі
Табыстары:
1.Аудандық бюджеттен бөлінетін қаржылар;
2. Жергілікті салықтар;
3. Территория халқының ерікті төлемдері
4. Ақылы қызмет көрсету түрлерінен түскен қаржы
5. Қосымша алымдар;
Шығыстары:
1. ЖӨӨБ органдарын ұстау шығындары;
2. Террито-
рияны қалыпта ұстау және көркейту шығындары;
3. Қоғамдастық террит-да білім беру мен денсаулық сақтау дамуын
4. Мемлекеттік басқару органдарымен келсілген қызметтерді орындау шығындары.
Ауыл халқы
Шетелдегі жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасу тарихы және өкілеттілігі
Елдің әлеуметтік экономикалық дамуындағы жергілікті бюджеттің рөлі
Муниципалдық менеджмент
Жергілікті өзін-өзі басқару ұғымы
Жергілікті өзін-өзі басқару түсінігі, мақсаты, ұйымдастырылуы
Салықтық реттеуді дамыту үрдістері және салықтарды бөлу механизмін жетілдіру
ЖЕРПЛІКТІӨЗІН-ӨЗІБАСҚАРУ ҮҒЫМЫ
МУНИЦИПАЛДЫҚ БАСҚАРУДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ
АҚШ жергілікті басқаруының экономикасының ерекшеліктері
Муниципалдық басқарудың аймақтық негізі