Жарнаманың психологиялық тұрғыдан әсер етуі
Жарнама саласындағы мемлекеттік тіл мәселелері
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
Жарнама тілі мен тілдік сана – сезімнің арақатынасы
1. 1. Лингвистика саласында жарнама тілінің зерттелу деңгейі
1.2. Тиімді жарнамалық басқару жүйесін жасау принциптері
2. Жарнамадағы түр – түстердің әсер етуінің психолингвистикалық ерекшеліктері
2. 1. Жарнамалардың әлеуметтік – психологиялық факторлары
2.3. Жарнама мәтіндерінің құрылымдық – семантикалық ерекшеліктері
2.4. Жарнама тілінде кездесетін қателіктер
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Жарнама саласының елімізде соңғы кезде қарқындап дамып, өркендеп келе
Қазақ тіл білімінде жарнама саласы соңғы он жылдың ішінде
Жарнама тілі психологиялық жағынан зерттелуі бойынша елеулі жетістіктерге қол
Бітіру жұмысында жарнаманың тағы басқа да көптеген мәселелері
Жұмыстың көкейкестілігі. Қоғам дамуындағы қазақ жарнамаларының қазіргі әлеуметтік рөлінің
Зерттеудің мақсаты. Жарнамалардың психолингвистикалық аспектілерін және мәтіндік – тілдік
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақ тіл білімінде жарнама тілін зерттеуге
Зерттеудің теориялық маңызы. Қазақ жарнамаларының тілдік және психолингвистикалық жағынан
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеу материалдары мен одан шыққан нәтижелерді,
Зерттеу жұмысының әдіс – тәсілдері. Зерттеу әдістері жұмыстың алдына
Зерттеу материалы мен дереккөздері. Зерттеу материалы ретінде Алматы қаласындағы
Жұмыстың құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
1. Жарнама тілі мен тілдік сана – сезімнің арақатынасы
Жарнама тілі қазақ тілінің зерттеу аясында көрініс таба бастағанына
Жарнаманың экономикалық тиімділігін ғана ойлап, оның мағыналық, тілдік сипатына
Бүгінгі таңдағы қазақ жарнамаларының алдымен орыс тілінде жазылып, содан
Қазіргі кезде жарнама мәтіні тілдік сана – сезімнің көрінісі
1. Қазақ тіліндегі жарнама мәтіндерінде қазақша баламасы бар орыс
2. Сөздердің калька тәсілі арқылы берілуі;
3. Қазақ жарнама мәтіндерінің ұлттық дүниетанымға, ұлттық менталитетке сай
Тілдік сана – сезім социолингвистикада қабылданған ұғымдардың бірі. Онымен
Тілдік сана – сезім – белгілі бір тілді сақтаушы,
Тілдік сана – сезімнің бүгінгі таңдағы жарнама тіліндегі маңызды
Тілдік сана – ұлттық қоғамдық сананың маңызды бөлігі, белгілі
Этникалық сана – сезім – анықталған Этносқа тәуелді сезім.
Аталған анықтамалардан көріп отырғанымыздай, тілдік сана – сезім мен
1. Жарнама тілі мен тілдік сана – сезім белгілі
2. Жарнама тілі тілдік сана – сезімнің маңызды бір
3. Жарнама тілінің тілдік сана – сезіміндегі көрінісін мәтіндік
1. 1. Лингвистика саласында жарнама тілінің зерттелу деңгейі
Кез келген тілде сөйлеушілердің қалыптасқан белгілі бір ойлау кеңістігі
Жарнама көптеген ғылым салаларының мәселен, экономика, психология, мәдениеттану, философия
Қоғамдық өмірдегі күнделікті қажеттіліктерді өтеуге байланысты жарнаманың экономикалық және
Жарнама тілін зерттеуде, оның әлеуметтік маңызын анықтауда орыс ғалымдарының
1. Гносеологиялық;
2. Онтологиялық;
3. Психологиялық;
4. Постмодернистік»[2,67] деп жазады танымал орыс ғалымы Л. Л.
Орыс мәдениетіндегі жарнаманың тарихы, оның қалыптасуы (В. В. Ученова,
Жарнаманың әлеуметтік рөлі (Б. М. Разумовский, В. Е. Демидов,
Жарнама мәтінінің аксиологиялық аспектісі (З. П. Табакова);
Көзбен көріп қабылданатын жарнамалардың ерекшеліктері (В. Барабанщиков; Р. Арихейм);
Теледидар, кинофильмдер арқылы берілетін жарнамалардың рөлі (В. Глазунова, А.
Радио арқылы берілетін жарнамалардың рөлі (Э. П. Стоянова, И.
Баспасөз арқылы берілетін жарнаманың рөлі (Л. В. Лебедева, В.
Жарнаманың саудадағы қызметі (В. В. Глазунова, Д. Беклешов, И.
Жарнаманың нарықтық қарым – қатынастағы рөлі (Е. Ф. Тарасов);
Көрмедегі жарнаманың атқаратын қызметі (Р. Р. Кликс, Е. С.
Жарнама мәтінінің жасалуын жалпы сипаттау (А. Кромптон, М. А.
Жарнама мәтінінің ерекшеліктерін жалпы лингвистикалық тұрғыдан сипаттау (Н. А.
Жарнама мәтінінің функционалдық – семантикалық қағидаларын анықтау (Г. Н.
Жарнама тілінің әлеуметтік және психолингвистикалық ерекшеліктері (А. А. Леонтьев)
Жалпы жарнама тілін қазақ және өзге де түркі халықтарында
Қазақ жарнамаларының тілдік сипаты мен тұтынушыға ықпал ету қызметін
Қазақ жарнамалары – тілдік және бейвербалды құралдардың жиынтығынан тұратын,
сөйлеу актісі;
жазбаша түрде мәтін үлгісінде берілетін сөздер»[3, 9].
Жарнама (жар + нама; жар – «Жария етті, мәлімдеді;
Жарнама - өмірдің көпастарлы саласы. Оның экономикалық әлеуметтік, саяси,
Жарнама тілі халық арасында кең тараған тіл болуы шарт,
Қазақ мәдениетінде қазақ тіл білімінде 1960 – 70 жылдары
Мәселен, нақтылы дәлелдер келтіре кететін болсақ, көрнекті қазақ ақыны
Қазіргі кезде жарнама қоғамдық өмірдің ажырағысыз бір бөлшегіне айналды.
Жарнаманың түрі сан алуан. Ол, негізінен, коммерция, саяси, мәдени
Жарнама ісі нарықтық экономиканың дамуына байланысты біздің өмірімізден берік
Қазақстан қоғамында нарық экономикасы жарнамаға жан кірді, әлеуметтік өміріміздің
Әлеуметтанушылардың зерттеулеріне сүйенсек, адамдардың 78 пайызы жарнаманы міндетті түрде
Жарнама - өте күрделі құбылыс. Оны түріне қарай топтастырсақ,
Егер жарнаманы жалпы мақсаттарына байланысты топтастырсақ, оны екіге бөлуге
Өнеркәсіптік жарнамаға белгілі бір фирманың өкілдері мен қызмет көрсетуге
Жарнаманың әсерлілігі, оның ықпалының артуы адам психикасының ерекшеліктерін ескеріп,
1.2. Тиімді жарнамалық басқару жүйесін жасау принциптері
Адамға психологиялық әсер етудің ең басты элементі – ықпал
Ықпал етудің тиімділігі мен ерекшеліктері көп жағдайда басқару жүйесін
1 принцип. Басқару жүйесі кімге бағытталғаны анықталған, әлеуметтік –
2 принцип. Жарнаманың имидждік негізін жасау керек. Имидж үлгісі
- жарнамалық сюжет кейіпкерін дұрыс жолмен іздеу – оның
- қабылданған түстің сюжеттік материалдың мәнімен сәйкес келуі;
- ерлер және әйелдер стилінің оптималдық арақатынасы;
- материалды бейнелеудегі мәтін мен мән - мәтіннің, ойдағы
3 принцип. Материалдың әсер етуі үшін мынадай есептер талап
- тақырыбын талап ету - оның міндетті түрде
- солға қарай назар аудару керісінше істегеннен гөрі жеңіл
- қиғаш сызық бойынша көз жүгіртіп өту бір нәрсеге
- қиғаш сызық бойынша қайта қарау бастапқы ұстанымдардың жоғалғанын
- кадрлерді жиі әрі тез ауыстырып тұру көруге әсер
Ю. Феофанов жарнама мәтінінің әсер етуінің мынандай заңдылықтарын атап
- бас әріптермен жазылған және қатараралық әріптер бір өлшемдегі
- шрифт түрін пайдалану жарнамаланып отырған тауарлармен сәйкес келуі
- бәрінен бұрын сары фондағы қара әріптер, ақ фондағы
- көлденең желілер салмақты, тік желілер қимылды, әрекетті білдіреді.
- жуан әріптер мағыналық ауырлыққа ие. Жіңішке әріптер болса,
Міне, осылайша санаға әсер ету психологиялық жақтан әсер етудің,
2. Жарнамадағы түр – түстердің әсер етуінің психолингвистикалық ерекшеліктері
Жарнама тілін психолингвистика тұрғысында қарастыру оның адамға ықпал ету
Психолингвистика (грек. psyhe – жан + linguistique, латынша lingua
Психолингвистика саласы қазіргі кезде жарнамалық ақпараттардың адам санасына әсер
Қоғамда жарнамалық өнімнің шедеврлерінен басқа еш нәрсе мұндай жоғары
Жарнамалық феномен мәдени кеңістік пішінделген соң туындайды. Бүгінгі таңда
Осыған ұқсас аналогиялық ой қорытындысын басқаларға да жасауға құқылымыз.
Имидж орыс тілінде «образ», қазақ тілінде «түр». Яғни әсер
Жақсы ойластырылған имидж тұлғаның сәлеуметтік қалауына сатып алу туралы
Иррационалды басқару ықпалының бағыттарының бірі ретінде түсті, түс палитрасын
40 – жылдардың өзінде швейцар психологы М. Люшер түстің
Дәл осылай көк түспен жасалған эксперимент оның әсері қызыл
Жарнамадағы түстің ықпал етуінің қызықты мысалдарын О. Феофанов келтіреді.
Сары қораптарға салынған ұнтақтарды пайдаланушылар оның кірге әрекет етуі
Сыртқы безендірілуі әр түрлі темекілерді шегіп көріп адамдардың алған
Ендеше түр – түстің психологиялық әсер етулеріне қатысты жарнама
Көк түс. Тыныштықтың символы ретінде қабылданады. Оның мәні
Физиологиялық жақтан алғанда – бұл қажеттілік пен психологиялық түрде
Көк түс айналаны, қоршаған ортаны білдіретіндіктен, адамдар санасына ықпал
Жасыл түс. Көк реңктің біршама аралас мөлшері қосылғандықтан, жасыл
Жасыл түспен сипатталатын мінез – құлық – бұл өмірді
Қызыл түс. Энергия шығынының белсенді физиологиялық күйін білдіреді, артерия
Қызыл түс жарнама нысандарында жиі қолданылып жүр. Оның себебі
Сары түс. Бұл бояулар палитрасындағы ең ашық түс, нұрдың
Күлгін түс (қызыл мен көк түсті араластырудан шыққан). Өз
Қоңыр түс. Қызыл – сары мен қара түстерді қосып,
Қара түс. Бұл түс сипаты жағынан «барлығын жоққа шығаратын»
Ақ түс – тарих, шежіре тоқталмай әрі қарай жазыла
Сұры түс. Ештеңеге араласпайтын, ешқандай сезім мүшелерінің жұмысына қатыспайтын,
Түстің адамның эмоциялық – еріктік сезіміне әсер етуі бұрын
Бұдан басқа түс алғашқыда адамның дәм сезу түйсігін жалдамдататын
Түстік сиволика негізінде түстердің ықпал ету құбылысының көптеген ұлттық
Қара түс – Қытайда адалдықтың, ал ақ түс –
Сол сияқты теледидарлардан берілетін жарнамаларда, көше жарнамаларында, жалпы көзге
Тілге, салт – дәстүрге байланысты жарнамалар. Мәселен, Тілі жоғалған
Отаншылдыққа тәрбиелеуге арналған патриоттық мазмұндағы жарнамалар. Мысалы: Атамекен
Атақты адамдарды, халқына еңбегі сіңген қайраткер – тұлғалардың еңбек
Отандық тауарларды, сапалы өнімдерді көрсеткен жарнамалар. Бұған жататын жарнамалар
Саяси үгіт – насихат жұмыстары кезінде сайлауға түсетін қайраткер
2. 1. Жарнамалардың әлеуметтік – психологиялық факторлары
Қазіргі әлеуметтік және экономикалық психологияның негізгі бағыттарының бірі –
Жарнамаға қатысты оны жақтаушылар мен сынаушылардың арасында әр түрлі
Жарнама сөзіне, оның шығу тарихына тағы да бағдар жасап
Жарнаманың психикалық әсеріне – зейінді тарту, қызығу туғызу, тілектерді
Жарнама мен тұтынушының мінез – құлқының арасындағы арақатынасты түсіну
Жалпы алғанда, жарнама ол ақпараттар емес, әуелде солай көрінгенімен,
Батыста жарнама өндірісі ғылыми негізделген. Тауар әлі жоқ, дайындалып
Соңғы уақытта Қазақстанда жарнама іс - әрекеті қызу өрістеуде.
Жарнама мәселелеріне әсіресе психология, социология және журналистика ғылымдар араласады.
«Коммерциялық құрылымдар қала көшелерінде жақсы орындарға, радио – теле
Қоғамдағы әлеуметтік – экономикалық, саяси өзгерістер психология ғылымында жаңа
Жарнама әсерінің психологиялық тиімділігін дұрыс түсінбеу, осы бағыттың методологиялық
Осы бағыттағы психологиялық теория мәселелері – жарнаманы қабылдаудың психологиялық
Теледидардағы жарнамалар көрермендердің психологиясын ескермейді, моральдық тұрғыдан ұнамсыз, өнегесі
Жарнама мәселесінде жарнамалық коммуникациялардың психологиялық үлгілері жасалған (жарнаманың негізгі
Жарнаманы кәсіби сараптау (экспертиза) мәселелері де көп зерттелінбеген, психо
Жарнамалық агенттікте істейтін психологтар үшін көптеген практикалық – қолданбалы
Жарнама тек қана экономика емес, әлеуметтік психологиялық заңдылықтарға
Адамдардың сұранымы үнемі бірқалыпты болып тұрмайды. Ол үнемі өзгеріс
Жарнаманы зерттеу барысындағы кейбір жасына, қызметіне, тұрғындардың ұлттық құрамына
Шетелдік ғалымдар жарнаманы, алдымен, адам сана – сезіміне әсер
О. Феофанов АҚШ нарығындағы түрлі шылым түрлерінің имиджін мысал
Шетелдік жарнамаларда «имидж» тек қана өнімнің сорттарына емес, сонымен
Асанбаева Сауле диссертациялық жұмысында Қазақстандағы сауда үйлерін, супер және
Біздің елімізде де жарнаманың мұндай психологиялық аспектілерін ескеру қажеттігі
Қазір не көп – көше – көшені бойлай ілінген
Жарнаманың өз қызметін атқаруы үшін жарнама мәтінін құрастыру кезінде
Міне, жарнама мәтіні адам психикасының осындай ерекшеліктерін ескерген кезде
2. 2. Жарнаманың психологиялық тұрғыдан әсер етуі
Кез келген ортаға байланысты әр түрлі жарнамаларға назар аударта
Жарнама жасауға психологтар, әлеуметтанушылар, тілшілер, экономистер қатысуы керек.
Жарнама психологиясына байланысты шет ел ғалымдарының еңбектері баршылы. Мысалы,
Сатып алған өнімнің түрткі болған жағдайын (мотивін) адамдардың әлеуметтік
Талғам, әдеттенушілік дағды болады, ол – адамның жасына, әлеуметтік
Еліктеу деген болады, ол – басқа адамдардың пікірімен санаса
Тұтынушылар әдетте затты не үшін сатып алатындығын біледі. Бірақ
Мотивация процесінде тұтынушылардың әдет – ғұрпы, көзқарасы, талғамы маңызды
Жарнама өз мақсатына жетуі үшін есте жақсы сақталуы керек.
Жарнама адамдардың көңілін өзіне аударса, онда ол есте тез
Есте сақтау қабілетінің ерекшеліктеріне қарай адамдар жекелеген мынадай топтарға
2.3. Жарнама мәтіндерінің құрылымдық – семантикалық ерекшеліктері
Жарнаманың мәтіндік ерекшелігін талдау орыс және шет ел ғалымдарының
Қазақ жарнамалары – тілдік және вербалды емес құралдардың жиынтығынан
Көрсетілген тұжырымдарды дәлелдеу мүддесінде төменгілерді атап өтуімізге болады:
Қазіргі қазақ жарнамалары таралу жолдарына, қамтитын тақырыптарына, түрлеріне қарай
1. Таралу жолдарына қарай топтастыруда вербалды емес құралдардың сипаты
- сыртқы жарнама (маңдайшада тұратын жарнамалар, көше бойларында тұратын
- ішкі жарнама (дүкен, қоғамдық көліктерде тұратын жарнамалар);
- парақша жарнама (каталогтер, буклеттер, жапсырмалар (вкладыши), шағын жарнама
- газет жарнамасы (газет – журналдарда жарияланған жарнама мәтіндері).
Сонымен қатар бүгінгідей ақпараттық кеңістіктің даму дәрежесінің ең жоғарғы
- теле және радиожарнама (жарнама роликтері, жарнамалық телерепортаждар, теледидардағы
Бұл топтастырулар арқылы әрбір жарнама түрінің артықшылықтары мен кемшіліктерін
Сыртқы жарнамалардың артықшылығы: икемділігі, қайталау бағасының жиілігі, аудиторияның ауқымдылығы,
Кемшілігі: аудиторияны таңдау мүмкіндігінің жоқтығы, шығармашылық өзгешелігі шектеулі, жоғары
Ішкі жарнамалардың артықшылығы: тұрақтылығы, адамға әсер етуі, өзгермейтіндігі,
Кемшілігі: тұйықтығы, көзден тасалығы, үнемі бір орында сақталып тұрмайтындығы.
Теле – жарнамалардың артықшылығы: бейненің, дауыстың және қозғалудың үйлесімділігі,
Кемшілігі: бағасының қымбаттығы, жарнаманың көптігі, жарнаманың байланыстың тез арада
Жазбаша жарнамалардың артықшылығы: икемділігі, дер кезінде таратылады, жергілікті нарықты
Кемшілігі: басылымдардың сақталуының қысқалығы, қабылдану төмен, сатып алу әрекеті
Таралу жолдарын топтастыру арқылы қазақ жарнамаларында қамтылатын негізгі тақырыптар
Соңғы кездерде қатты қарқынмен дамып келе жатқан қызылды –
Жарнаманың мемлекеттік тілдегі әлеуметтік өзекті мәселелерін сөз еткен
«Жарнама бұқаралық ақпарат құралдарынан берілуіне байланысты: газет, журнал, кино,
Жарнаманы адамның қабылдау мүшесіне байланысты бөлу де заңды нәрсе.
Таралу көлеміне қарай жергілікті, қалалық, жалпыхалықтық, дүниежүзілік болып бөлінеді.
Берілу ретіне байланысты бір рет берілетін жарнама, бірнеше рет
Жасалуына қарай арнайы жарнама иелері даярлаған және жарнама берушілердің
Жарнаманың көркемдігіне байланысты да түрлері көп: ақ – қара
Сонымен қатар жарнама құралдарының сезу мүшелеріне әсер етуіне қарай
Осылармен бірге жарнама әлемдегі қалыптасқан үрдіс бойынша екі үлкен
1. Тікелей жарнама. Тікелей, тура берілетін жарнамаға қатысты жарнама
2. Жанама жарнама. Жарнаманың бұл түрі белгілі бір әрекет
Жарнаманың сөйлеу әрекеті арқылы немесе сөйлеу әрекетінсіз, яғни вербалды
Вербальды емес құралдардан ажыратып қарағанда кез келген жарнама –
Соңғы жылдардың ішінде мәтін лингвистикасы тіл білімінің көкейкесті бағыттарының
Қазақ жарнама мәтіндерінде таза публицистикалық стильмен араласып, көркем әдебиет
Бұқаралық коммуникацияның жүйесінде әртүрлі мәтіндердің түрлерін олардың экстралингвистикалық ерекшеліктерне
Бұқаралық коммуникацияның жүйесінде мәтіннің бірнеше түрі бар екендігі белгілі.
Қазақ тіл білімінде мәтін, мәтін лингвистикасы, сөз актісінің теориясы
Қазақ тіл білімінде алғаш рет көркем мәтінге лингвистикалық талдау
Мәтін – күрделі құбылыс. Егер бұрын мәтін мынадай аспектілерде:
- Белгілі бір лексикалық бірлігінің тізбегінен тұратын, синтаксистік құрылымы
- Тілді оқыту процесінде, оқыту материалының бөлігі ретінде қарастырылып
Соңғы уақытта антропологиялық, когнитивті лингвистика саласында қарастыруға көңіл бөлініп
Жарнаманың мәтін ретіндегі өзіндік ерекшеліктері:
- ақпарат беру және ықпал ету қызметі үшін тілдік
- қарым – қатынас жасау ситуацияның өзіндік ерекшеліктері бар;
- әлеуметтік мазмұндағы қызметті атқарады.
Жарнама мәтіні белгілі бір аудиторияға бағытталады және ол нысаналы.
Мәтін, мәтін лингвистикасына мәселесіне қатысты әлі зерттелмеген мәселелердің бар
Шағын көлемдегі мәтін, И. Р. Гальпериннің пікірі бойынша –
Шағын көлемді мәтіннің ерекшеліктері:
- көлемнің бір жолдан 10 – 15 жолға дейін
- композициялық құрылымының стандартты болуы, яғни стандартты – таптаурын
- баяндаудың қысқалығы, ықшамдығы;
- синтаксистік құрылымының күрделі еместігі;
- қысқа, ықшам стандартты құрылымдар арқылы ақпараттық және ықпал
Яғни шағын көлемді мәтіндерде коммуникативті – прагматикалық ұқсастық және
Осы тұрғыдан келгенде жарнама шағын көлемді мәтін қатарына жатады,
- көлемі шағын бір жолдан 10 – 15 жолға
- тілдік құрылымдары ықшам және қысқа;
- синтаксистік құрылымы жағынан – жай сөйлемдердің басымдығы.
Шағын көлемдегі мәтіндердің ішкі құрылымы екі аспектіден тұрады: денотатты
Белгілі бір тілдік бөліктің денотаты – болмыс, обьектілер жиынтығын
Сөйлеудің құрылымының екінші бөлігі де қажетті, коммуникативті – прагматикалық
Прагматика (грек. pragma – іс - әрекет) – Тілдік
Осы айтылғанға байланысты жарнаманың коммуникативті – прагматикалық құрылымының мынадай
- адресант (жолдаушы, жарнама беруші адам);
- адресат (қабылдаушы, жарнама тұтынушы адам);
- прессупозиция (хабардың шынайылығын білдіретін бөлігі);
- хабарламаның мақсаты;
- сөйлеу контекстісі.
Алайда, жарнама мәтіні қалыптасқан құрылымдық сызба бойынша жасалу керек
Жарнаманы газеттік – публицистикалық стильдің бір тармағы ретінде айқындайтын
Бірінші. Көлем ықшамдылығы. Жарнама жанрының көлем ықшамдылығы оның негізгі
Мысалы:
Активтендіріл!
Сөйлесеміз бе?
Бір шаттанайық!
Сондай – ақ ауқымды көлемдегі жарнамаларға (үлкен көлемдегі жарнамалар
Жарнамананың көлем ықшамдылығы экстралингвистикалық жағынан, лингвистикалық жағынан маңызды рөл
Екінші. Қолданылатын тілдік және тілдік емес құралдардың ақпаратты нақты
Бұл жарнама көлемінің ықшамдылығымен байланысты. Басқаша айтқанда, ең шағын
Мысалы, Жақындастырады! (Сближает) деген жарнамада ақпарат вербалды емес құралдар
«Сарыағаш – емдік – минералдық табиғи ас суы» деген
Үшінші. Жарнаманың прагматикалық әсерінің жоғары болуы, оның негізгі сипатының
Төртінші. Жарнамада бейнелі тілдік құралдардың қолданылатындығы.
Жарнамада бейнелі тілдік құралдардың қолданылуы оның прагматикалық қызметін ұлғайта
- Ясауи минерал суы. Ғасырлар тереңінен, ұрпақтан ұрпаққа.
Жарнаманың әсер ету қызметін нығайиу үшін поэзия жанрының элементтері
Шай ішсек жиылып дастархан басында,
Шаттыққа бөленер қарты да, жасы да.
Бірлік пен береке әрдайым сәніміз,
Жүректің жылуын бөлісіп бәріміз.
Шаршағанды басатын,
Сарайыңды ашатын
Шай болмайды жаһанда
Аламаннан асатын.
Бесінші. Сыпайылық межесінің сақталуы. Сыпайылық межесінің сақталуы жарнамалық хабардың
Мысалы, Рахат акционерлік қоғамы.
Мамыр мерекелері қарсаңында өз жақындарыңызға түрлі жеміс – жидектен
Ендеше, мархабат. Бізде бәрі де дәмді!!!
Шағын көлемдегі мәтін, газеттік – публицистикалық стильдің шағын подстилі
Біріншіден, тіл дамуының қазіргі кезеңінде коммуникативтік актіні қамтамасыз ететін
Екіншіден, жарнама – қазіргі қоғамға, қоғамның мүшесіне қатысты мәдениеттің
Үшіншіден, жарнама мәтіні ұлттық мәдениеттің бір белгісі ретінде, жазбаша
Коммуникативтік актінің бір түрі ретінде жарнама құрылымында вербалды емес
Жарнама мәтіні құрылымымен ерекшеленеді: онда тілдік таңба ретінде бір
Жарнама мәтінінде сөз ерекше қызмет атқарады. Өркениетті елдерде жарнама,
Жарнамадағы мәлімет, хабар ауызша немесе жазбаша түрде беріледі. Сөздердің
Жарнама мәтінінде әр алуан көркемдеу құралдарының көмегімен жасалған жарнама
Жарнама құрастырушы мынадай мәселелерге көңіл бөлуі тиіс: біріншіден, жарнаманың
Зерттеушілер жарнама мәтіндерін мынадай бірнеше топтарға бөледі:
Ақпараттық;
Еске салатын;
Сендіретін;
Әсер ететін.
Осы қызметтеріне байланысты жарнама тілінің ерекшеліктері туындайды. Жарнама стилі
Кез келген мәтіннің тақырыбы сияқты жарнама мәтінінде тақырып болады.
Жарнама мәтіндерінде негізгі ойды жеткізу үшін жарияланатын заттың ерекше
Синоним сөздер
Синекдоха
Анафора
Мақал – мәтел
Қанатты сөздер
Қысқа, ықшам құрылымда болғанымен, жарнама мәтінінде тілдің лексикалық –
1. Қазақ тілінде экспрессивті бояулы лексикалық единицалар:
Өзгерістер саясатының көшбасшысы.
Тілдегі лексикалық бірліктің эмпрессивтілігі коммуникативті актіге қатысушының психикалық, эмоциялық
Күрделі сөздердің құрамындағы екі денотатты мағыналы сөз (көш және
Экспрессиялы лексиканың прагматикалық қуаты жоғары. Экспрессия жаңа сөздердің алғашқы
2. Тілдегі лексикалық бірліктердің калька – балама аударма ретінде
Орысшасы:
Мамина любовь нет ее нежнее
Нәзік жоқ.
Нежный – нәзік
3. Бір ұғым, зат атауы үшін вариант қатарлардың қолданылуы:
Зубной налет – тіске қақ тұру, тіс дағы, тіс
Сотовый телефон – ұялы телефон, омарталы телефон,
Кәрездік телефон;
4. Жаңа сөздер мен терминдердің көрінісі:
Упаковка – орапжайнату; автогонщик – автоозаткер; курьер – шабарман;
5. Бірнеше тілдердің лексикалық единицаларының араластырыла жұмсалуы: Айналайын, я
Қазақ жарнамасы мәтіндерінің осындай тілдік сипатына қатысты сауалнама жүргізілді.
Жүргізілген анкета бойынша мынадай тұжырым жасауға болады:
- Калька тәсілімен аударылған жарнамалардың жағымды әсер етуінің басты
- Баламасы қазақ тілінің экспрессивті лексикасымен берілген жарнамалардың жағымды
Қазақ тілінде жазылған жарнамаларда кемшіліктердің кездесу себептері қазақ жарнамаларының
а) Сөзбе – сөз аударылған жарнамалар.
Мысалы, Обувь для жизни. - Өмір үшін арналған аяқ
Идешь и молчишь? – Жүріп келе жатсың... үндемейсің?
Расти здоровым с Нестле! – Нестлемен бірге сау болып
ә) Прагматикалық және ақпараттық функция атқаратын тілдік құралдардың өз
Мысалы, тауық құжыры.
Konica Жаңа үлдір – фотосуреттердің жаңа ғасыры.
Өзіңді автоозаткермін деп сезін 1 Формула.
Жарнама мәтініндегі емлелік кемшіліктер қазақ тілі фонемаларының заңдылықтарын сақтамаудан,
Бұған төмендегі мысал дәлел бола алады.
Terra Incognitа
Terra Incognita дегеніміз Қазақстанда және ТМД елдерінде алғаш рет
Terra Incognita дәстүрлі шай немесе кофеге өзіндік, экзотикалық дәм
Бал – секерлі оқиға!
а) Бұл жарнаманың ерекшеліктері:
. Орыс, ағылшын, қазақ тілдеріндегі мәтін қатар қолданылған.
. Орыс тіліндегі мәтін қазақ тіліне калька жолымен аударылған.
ә) Жарнама мәтініндегі тілдік құралдардың берілу көрінісі:
. Экспрессивті – змоционалдық лексиканың қолданылуы: бал секерлі, хош
. Әсер ету функциясы бар синтаксистік құрылым: Жаңа қантымыздың
б) Осы жарнамадағы емлелік ауытқулар:
. Сөз тіркесінің бірге жазылуы:
Хошиіс – дұрысы хош иіс
. Фонетикалық варианттардың бейнорма вариантының берілуі:
Шәй – дұрысы шай
в) Тыныс белгілеріне қатысты ауытқу:
Terra Incognita дегеніміз... балқұрай қанты – дұрысы Terra Incognita
г) Жарнама мәтініндегі стильдік ауытқулар:
Бал – секерлі оқиға! – секер – жергілікті тіл
Қазақ жарнамалары мәтіндерінде қолданылған вариантты қатарлардың экстралингвистикалық және интралингвистикалық
Бір жаңа ұғым үшін бірнеше баламалардың ұсынылуы – кез
Әдеби тілдегі терминденген сөздердің жарнама мәтіндерінде қолданылуы және олардың
Сөз семантикасының өзгеру аулдарматану ғылымындағы сәйкестік терминімен де байланысты.
Қазақ жарнама мәтінінде орысшадан қазақшаға аудару процесі кезінде лексика
Мысалы, Родные голоса – төл дауыстар (сыртқы жарнама).
Төл сөзі: 1. Малдың жас тұқымы.
2. Тән, меншік дегенді білдіреді.
Төл сөзінің семемалары:
Жаңа туған малдың атауы.
Жаңа туған малдың атауларының (қозы, лақ, бота) гиперонимі, тектік
Белгілі бір заттың, ұғымның меншік екендігі.
Осындай мағыналары және семемалары арқылы төл сөзі орыс тіліндегі
Жарнама мәтініндегі жаңа қолданыстың тосын екендігі прагматикалық қызметті төмендетеді.
Жарнама мәтініне қойылатын негізгі талаптар:
1) Ақпарат көп болып, сөзі аз болуы керек.
2) Жарнама мәтінін құрастырған кезде көпсөзділіктен, артық мадақтаудан барынша
Ал жарнаманың сапасын – оның тілдік ерекшеліктерінен анықтауға болады.
Сөз қайталау жарнаманың құрылымын бұзып, нұқсан келтіреді. Жарнама мәтінінде
Жарнама мәтіндерінің пәрменділігін арттыру үшін көптеген тілдік құралдарды, әсіресе
Бір сөзбен айтқанда, жарнамада жалғыз сөздің өзі әсерлі болуы
2.4. Жарнама тілінде кездесетін қателіктер
Жарнамалардың Алматы қаласындағы көрінісіне келетін болсақ, Қазақстан Республикасының
Жарнама туралы Заңда: «Мазмұны қысқа – нұсқа болуымен бірге,
Мәселен, ҚазҰУ қалашығы аялдамасында қыз бен жігіт қатар тұрған
Осы қатарға аттаған сайын қайталана беретін жарнаманың орысша аудармасынан
Бұлар мағынасы жоқ, сөйлем құрылысына байланысты қателер, оған грамматикалық
«Ждем дорогих гостей»
Қытай Еуропа кухнясы
Китайская, Европейская кухня
Кавказ кәуабы
Кавказский шашлык
Жаналык: Италия пиццасы
Новинка: Итальянская пицца
Әсем ән мен тәтті күй
Живая музыка
Айна – қатесіз осы жолдарды оқуыңыз ғажап емес. Енді
Ал Қарқарадағы (Тимирязев пен Манас көшесі) «Наурыз» автотұрағына машинаңызды
Кейбір дүкендерде «азық - түлік» сөзі дефиссіз тұрады, ол
Қанша көзіміз үйреніп кетті дегенімізбен, көрген сайын жаның мұздап,
Сарайыңды ашатын,
Айызыңды басатын,
Шай болмайды жаһанда,
«Аламаннан» асатын – деген әрі мәнді, әрі сәнді жарнамасы
Мағынадан жұрдай, жарнамалық сипаты жоқ, шимайлар көк шегірткедей қаптап
Жарнаманы жасаудағы мақсат адамдарға белгілі бір жолдармен ықпал ету
«Жарнаманың ықпал ету қызметін атқаруда вербалды емес құралдарының рөлі
Мәдениеттің қызметі – адамның жадында сақталуы, негізгі белгісі –
Бірақ ұлттық мәдениет өз алдына бөлек дамымайды.
Қазақ қоғамының дамуындағы елеулі әлеуметтік өзгерістер ұлттық мәдениетке де
- шетел жарнамаларының вербалды емес құралдарының көшірмесі;
- қанық түрлі – түсті бояулар;
- еуропалық және американдық мәдени орта адамы бейнесінің жарнамада
- азиялық типтес адам (қазақ ұлты өкілінің) бейнесінің сирек
- әлеуметтік мәдениетке тән белгілердің көрсетілуі;
- Эстетикалық дәрежесі төмен, ұлттық – мәдени қабылдауға сәйкес
Қоғамның қазіргі мәдени сипатында, әрине, осындай белгілері бар жарнамаларды
Төмендегі тележарнамаға талдау жасайық:
Тақырыбы «Алматы шай»; Жас отбасында болатын оқиға; үй иесі
Бұл жарнамада әлемдік мәдениетке тән белгілер де, ұлттық мәдениетке
Қазақ жарнамаларында шетелдік жарнамалардан көшірілу байқалады, ұлттық мәдениет белгілерінің
Біздің елімізде жарнама мүддесі қазақ тілінің иелері үшін сирек
Мәтінді аударушылардың бір ғана мақсаты бар сияқты көрінеді, ол
Свет, излучающий жизнь - Нұр шашқан өмір (Жизнь
Кей кезде жарнама мәтінінің тура әрі қарапайым аудармасында мүлдем
Қазақ тіліне сөзбе – сөз аударуда бір түсініксіз жайттың
Қазақ тіліне аударылған осындай мәтіндердің көптеген жерлерінде стилистикалық қателер
«Жарнама мәтінінің аудармашылары «ресми емес» сөздік қолданыстарда жиі қолдануда,
Тек соңғы кездерде ғана жарнаманы нақтылап аударуға деген талпыныс
Қорытынды
Жарнама мәтінінің тілдік – семантикалық және психологиялық ерекшеліктері оның
Жарнама нақты көзбен көріп немесе қолмен ұстауға келетін нысан.
Жарнама - әлеуметтік қоғамдық қатынастар тудырып отырған құбылыс. Әр
Қазақстан мемлекеті жарнама саласына ұлттық – мәлени, менталитет тұрғысынан
Жарнама саласын әр түрлі қырынан бағдарлаушы ғалымдар ондағы
Сонымен қорыта келе айтарымыз, жарнама елдігімізді, ұлттығымзды әйгілеп тұрар
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Сулейменова Э. Д, Шаймерденова Н. Ж. «Словарь социолингвистических
2 Геращенко Л. Л. «Мифология рекламы». –Москва, Диаграмма, 2006
3 Солтанбекова Ғалия Әлібекқызы «Қазақ жарнамалары: тілдік сипаты және
4 Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Т. 3. Алматы,
5 Баянбай Қастек «Шимайлы шаһар» // Егемен Қазақстан, 26
6 Садыков К. Телерадиореклама: анализ и прогноз// Казахстанская правда,
7 Викентьев И. Л. Приемы рекламы: методика для рекламодателей.
8 Куренина С., Сухановская Р., Печатная торговая реклама. Москва,
9 Гермогенова Л. Ю. Эффективная реклама в России: практика
10 Зазыкин В. Г. Психологические основы гуманистической рекламы. Москва,
11 Феофанов О. А. США: Реклама и общество. Москва,
12 Бейда Л. Краткая история рекламы. Америка. 1991. №419
13 Тіл білімі сөздігі. Алматы, 1975
14 Волкова В. В. Дизайн рекламы. Москва, 1999
15 Беклешов Д. В. Самусев В. П. Реклама,
16 Вершин А. Русская реклама. Спб, 1988
17 Көбеков И. Жарнаманың жайы қандай? // Алматы ақшамы,
18 Ғазезқызы Г. Әр саланың өз алпауыттары бар.
19. Өтеуліұлы Ө. Маңдайшадағы жарнама – мәдениеттің өлшемі. //
20 Бердібаева С. «Жарнама психологиясы» // Ұлағат, 2001,
21 Гермогенова Л. Ю. Как сделать рекламу мониторинга.
22 Гельман И. А. Реклама плюс. Реклама минус.
23 Феофанов О. А. Реклама и люди.
24 Ч. Эдвардс Ч., Браун Р., Реклама в
25 Картер Г. Эффективная реклама. Москва, 1991
26 Канниг Т. Психология рекламы. Москва, Мысль. 1994
27 Асанбаева С. А. «Жарнама саласында мемлекеттік тілді
28 Мақатайұлы С. Жарнама – жақсы істің жаршысы.
29 Смағұлова Гүлдархан Мәтін линвистикасы, Алматы, 2002
30 Кафтанджиев Х. Тексты печатной рекламы. Москва, 1995
31 Баркова Л. А. Особенности номинации в англииском рекламе.
32 Овечкин В. Сила успеха. Москва, 1986
33 Солтанбекова Г. Перевод ради перевода. // Деловая неделя,
Қосымша
Жарнамалар
Испан күнінің дәмі
Вкус испанского солнца
Зәйтүн, зәйтүн майы
Оливки, оливковое масло
Real Invest
Пайдың кірісі
Доходность пая
Бізде шынымен де солай
С нами Realno
Бизнес сіздің қалауыңыз бойынша
Пайдалануға дайын
Под ключом
Тұран Әлем Банкі
Салауатты өмір салтының сыры
Философия здорого образа жизни
Сандық құжаттық суреттер
Суретті қалпына келтіру
Сурет тауарлары
Ламинирлеу
Сканерлеу
Көбейтіп басып шығару
Ксерокөшірме
Цифровое документное фото
Реставрация фото
Фототовары
Ламинирования
Сканирования
Распечатка
Ксерокопия
Валют – транзит қоры
Жинақтаушы
Зейнетақы
«Валют - транзит» қоры
Қамтамасыз етілген болашаққа жол
Валют – тразит фонд
Накопительный пенсионный
«Валют – транзит фонд»
Путь к обеспеченному будущему
Аяла... Алматыны
Алматыны сохрани
Табиғатты аяла
Берегите природу
Жолдас!
Біздің бағаларымыз әрқашан төмен
Товарищ!
Наши цены всегда ниже.
PATHWORD
Жақсы қасиеттердің бәрі бізде
КАЗКОММЕРЦБАНК
Соединяя лучшее
КАЗКОММЕРЦБАНК
Сізге арнап пішілген
Скроено под вас
VERTU ASCENT толық коллекциясы
Әр түсті жеті телефон
НОТАРИУС
Нотариаттық қызметтердің толық жиынтығы
Фонында таразы бейнеленген. Бұл бір жағынан заңдық мекеменің логотипі,
Бриллантовый мир галереясы
Бұл жарнамадағы қате «бриллиантовый мир» деп емес, қазақша тақырыпқа
Жауһарлар әлемі галереясы
Активный студент
Активті студент
ACTIV қызметі
6
Жарнама тілі мен тілдік сана - сезімнің арақатынасы
Жарнама дискурсының қатысушылары - жарнама беруші мен тұтынушы
Жарнама туралы түсінік
Жастардың жарнаманы қабылдау ерекшеліктерін теориялық талдау
Туристік салада маркетингтік және жарнама қызметін ұйымдастыру
Туристік жарнама қызметінің ерекшелігі
Жарнама тұтынушыларының таңдау мотивациясының психологиялық ерекшеліктері
Жарнамалық әрекетке қатысушылардың негізгі қызметтері
Туристік кәсіпорынның дамуына жарнаманың әсері
Туристік кәсіпорындарда жарнама қызметінің жетілдіру жолдары