НЕСИЕ АҚШАЛАРЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ҚАРЖЫ ЖАНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СУДА
УНИВЕРСИТЕТІ
« Есеп жане қаржы пәндері » кафедрасы
« II » курс студенті: Муналова А.С.
« АҚША, НЕСИЕ, БАНКТЕР » пәнінен
НЕСИЕ АҚШАЛАРЫ: ОЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ АЙНАЛЫС ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ
« ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША »
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Ғылыми жетекшісі________________
_______________________________
атағы мен дәрежесі, ________________
Алматы, 2005
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
1 НЕСИЕНІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ 5
1.1 НЕСИЕНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКА ДАМУЫНДАҒЫ РОЛІ 5
1.2 НЕСИЕ АҚШАЛАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ НЕСИЕ ФОРМАЛАРЫ 11
2 НЕСИЕ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ 23
2.1 НЕСИЕЛІК ЖҮЙЕНІ ҚҰРУ ПРИНЦИПТЕРІ 23
2.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НЕСИЕ-АҚША ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
ҚОРЫТЫНДЫ 31
Қолданған әдебиеттер тізімі 32
КІРІСПЕ
Тауар айналысы дамыған сайын тауарды сату уақыты оған
Несие ақшалары да қағаздан жасалады, бірақ оларды, әдетте,
Несие ақшаларының ерекшелігі – оларды шығару іс-жүзіндегі айналым
Қазіргі уақытта өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерге ақша айналысынан қағаз
Бірінші бөлімде түгелімен несиеге байланысты сауалдарды
Екінші бөлімде несие қатынастарының заңдылықтарын, несие жүйесінің принциптері
1 НЕСИЕНІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ
1.1 НЕСИЕНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКА ДАМУЫНДАҒЫ РОЛІ
Тарихтың қай кезеңінде болса да,
Несиенің түпкі тамыры тауарлық
Осыған байланысты болашақ экономистерге
Несиенің түбірін тауарлы өндірістің пайда болған кезінен
Қоғам дамуының кейінгі кезендерінде, несиелік
Өндіріс құрал-жабдықтары, құндық тұлғасында дәл бір уақытта
Айналымның бірінші сатысында құнның
Екінші сатыда адамның, өндіріс құрал-жабдықтарды
Үшінші сатыда дайындалған өнім
Осыдан ауыспалы айналымның мынадай формуласы
А-Т ..Өп .. Т-А-онда
А-ақша нысаны
Т-тауар нысаны
Өп-өндіріс процесі.
Т-тауар нысаны, өсімімен:
А-ақша нысаны, өсімімен:
Ақшалай қаражат ауыспалы айналыммен қатар
Сонымен қатар, осындай ақшаның матариалдық нысанға
Сонымен қатар, өндіру мен өткізу
Мысалы:
-Шикізаттар мен материалдық түсуінің бір
-Тасымалдау жағдайының қиындылығынан (мысалы, темір
- Өткізілген өнім үшін, немесе, көрсетілген қызмет үшін,
Несиенің мазмұнын анықтағанда оның
Несиенің мазмұнын ашып көрсету
Әрбір экономикалық категорияның мәні
Айырбас процесінде уақытша бөлініп шыққан
Сонымен, несиенің қайта бөлу қызметіне құнды
Қайта бөлуді несие ресурстарын пайдаланушы субъектілердің
Несиенің келесі атқаратын қызметі - нақты ақшаны несие
Нақты ақшаны несие операцияларымен алмастыру
дамыған банк жүйесі мен төлем айналымын ұйымдастыруда
Экономикада төлем тапсырмасы немесе міндеттемесі
Орталық банктердің несие ақшаларын эмиссиялауы.
Несиенің қызметтерін айта келіп, кейбір экономистер
Несиенің экономика дамуындағы ролі деп
Акционерлік компаниялардың пайда болып, олардың
Несиенің қызметкері
Ынталандыру
Орнын ауыстыру
Экономикадағы ақша айналымын жылдамдату арқылы экономикалық процестерді жылдамдату
Қолма-қол ақшаны несиелік ақшамен ауыстыру
Бөлу
Оның көмегімен әр түрлі салалар арасында
1.2 НЕСИЕ АҚШАЛАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ НЕСИЕ ФОРМАЛАРЫ
Несие ақшаларының негізгі түрлері:
Вексель
Банкнота
Чек
Несиелік карточка
1. Вексель – төлем міндеттемесі, ол несиеге алған
Ол несие және ақшалай есеп айрысу құралы болып
Вексельдің пайда болуына ықпал ететін коммерциялық несие, тек
Векселдік міндеттемелер талаптарын өзара есепке алу бойынша сольдо
Вексель жеке және қарыз міндеттемесі болғандықтан оның айналыс
Векселдер айналымы олардың белгіленген мерзімі арқылы шектеулі болады.
Векселді шығару жағдайына байланысты мынадай түрге бөлінеді:
Қаржылық вексель – ол белгілі бір соманы субъектілер
Қазыналық вексель (қазыналық бондар) – ол мемлекеттік міндеттеме.
Қола (бронзалық) немесе бос вексель – ол нақты
Достық вексель – ол жеке адамдардың банктегі өз
2. Несие ақшалардың келесі түрі – банкнота. Банкнота
Толық құнды ақша айналысы кезінде алтын құйма немесе
Банкнотаның негізі коммерциялық вексель болғанымен одан өзгешеліктері бар.
Вексель бойынша несие беруші – сатушы немесе кәсіпкер,
Векселді айналысқа жеке кәсіпкер түсіретіндіктен векселдің жеке кепілдігі
Вексель мерзімі (3-6ай) төлем міндеттемесі, ал банкнота мерзімі
3. Несие ақшалардың келесі түрі – чек. Чек
Чектің біріншіден, Банктегі ағымдағы шоттан қолма-қол ақша
Чектің белгілі бір формасы болыды, яғни ол кітапша
Есеп айрысу чегі ордерлі чек деп те аталады.
4. Несиелік (пластикалық) карточка қолма-қол ақша мен чектің
Несие карточкаларын пайдалану банк операциясының электронды есептегіш машиналарды
Қорыта айтқанда, ақша айналымына несие ақшаның көп түрлері
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары
Коммерциялық несие – ол тауар өндірушінің басқа
Коммерциялық несиені қолдануда біраз шектеулер
Олар:
бұл несиенің көлемі сатылуға тиіс тауарлар қорының
бұл несиенің көлемі, ел экономикасының жағдайына байланысты
бұл несие тек бір бағытта қозғалыста жүреді;
Қорыта айтқанда коммерциялық несиенің банктік несиеден
Банктік несиені экономиканың кез келген салалары пайдаланады: өндірістің
Несиенің негізгі ек формасының – коммерциялық және банктік
Тұтыну несиесі - ол төлемін кейінге
Лизинг несиесі - ол тауар түрінде берілетін несие
Ауыл шаруашылық несиесі - ол ауыл
Шаруашылықаралық несие - бұрынғы КСРО-да кен қолданылған
Шаруашылықаралық несиенің басқа несиелерден айырмашылығы; бұл
Соңғы уақытта шаруашылықаралық несиенің тауарлы түрі
Ипотекалық несие - ол жылжымайтын мүліктерді -
Ипотекалық несие тұрғын үйлер, пәтерлер сатып алуға, үйлерді
Өйткені несие алушы несиені ұзақ мерзімге ала
Нарықтың қатынастарға көшкеннен кейін Қазақстанда да ипотеканың негіздері
Ол Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жыл 23-желтоқсандағы «Жылжымайтын
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004-2006 жылдарға
Мемлекеттік несие – ол мемлекет пен жергілікті
Халықаралық несие деп мерзімді белгілеу, процент төлеу
Әлемдік шаруашылық қатынастардың интернационалдануына, халықаралық еңбек бөлінісіне және
Халықаралық несие қатынастарына несие беруші және қарыз
- берілетін мерзіміне байланысты – мерзімінен тыс,
- қызметіне байланысты – коммерциялық несие – тікелей
-несие түріне байланысты - ол тауарлы, импортшыға
- қамтамасыз етілуі бойынша – қамтамасыз
- берілуі бойынша – қолма-қол (қарыздардың шотына жазу),
Несиенің түрлері – ол ұйымдастыру –экономикалық нышандарына
Несие қатынастарының дамуына және тауар-ақша айналысының
Несие түрлері төмендегі жағдайларға байланысты жіктеледі:
-несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістің сатысына.
- Экономиканың салаларында қолданылуына. Өнеркәсіп мекемесіне берілген
- Несиенің қамтамасы етілуіне тікелей қамтамасыз етілген несиеге,
- Несие үшін төлем.несие арқылы және ақысыз болып
Дегенмен, бұрынғы және қазіргі тарихта ақысыз несие берілетін
Қорыта айтқанда, әлемдік банктік іс-тәжірибеде несиенің басқа
2 НЕСИЕ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ
2.1 НЕСИЕЛІК ЖҮЙЕНІ ҚҰРУ ПРИНЦИПТЕРІ
Несиелік құқықтың қатынастар нарық қатысушыларын да айналымға
Несиелеу әр алуан түрде жүргізілуі мүмкін. Ол
Басқа жағдайларда несиелеуге осы үшін арнайы бекітілетін
Несиелік қатынастарды реттеудің айқын ерекшелігі бар. Ол
Бұл реттеушілік, сондай-ақ мемлекеттің ақша және
Нарықтық экономикада несие жүйесі маңызды роль атқарады.
Несие жүйесінің ролі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен
Несиелік жүйенің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеу негізінде белгілі
Банк ісіне мемлекеттік монополия ұғымы мемлекеттің банктердің
Нарықтық экономика ерекшеліктері банктік емес мекемелермен үйлестіре отырып
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі
Банк ісінің әлемдік тәжірибесі көрсетіп отырғандай, барлық
Мемлекет экономикаға жетекшілік жасай отырып, Ұлттық
Несие жүйесінің құрудың маңызды принципі – несилік
Бүгінгі таңда Қазақстан аумағында шамамен 77 банк және
Бүкіл ақша айналымының несие жүйесінде жинақталуы несиелік ресурстарды
Мемлекеттік валюталар монополия принципіне ерекше
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі – Қазақстан республикасының валютасын
«Валюталық реттеу» түсінігіне нормативті актілерді
Бұл принцип – ел тәуелсіздігін сақтау шарттарының
Орталық банктің автономиясы егемен елдер заңдарымен
Ұлттық банк тек Қазақстан республикасы Президентіне ғана
Кей жағдайда бұл Республиканың ұзақ мерзімді міндеттерінің қозғаушысы
Орталық банк елдегі ақша-несие саясатының капиталы мемлекет иелігіне,
Орталық банктердің автономиясы Батыс Германияда, АҚШ–та заң жүзінде
АҚШ–тың несие жүйесінің жоғары органы болып табылатын
Біздің еліміз бен шет елдердегі несие жүйесінің автономдылығының
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің біршама тәуелсіздігінің негізгі жағдайы
Президенттің «Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы» заң күші
а) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне заем алушының кепілдендірілген
ә) осы шоттар бойынша үкімет
Осылайша Үкімет, Ұлтық банктің басқа да
Үкімет әрбір несие бойынша нарықтық
АҚШ, Жапония, Англия, Канада және басқада
2.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НЕСИЕ-АҚША ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
Несие жүйесі – жалпы банктердің және
Несие жүйесі ұғымы банк
Несие жүйесінің элементтері 12.2000 12.2001 12.2002 12.2003
Екінші денгейдегі банк-ң барлығы оның ішіндегі:
Мемлекеттік 1 2 2
Мемлекетаралық 1 1 -
Шетел капиталының қатысуымен, оның ішінде:
-100 пайыз, 50пайыздан аса, оның
9/7
12 16
9/6
11 17
9/6
11 16
10/4
10
2 несиелік серіктестіктер 8 19
3 ломбарттар 42 45 52
4 ипотекалық компаниялар - 2
5 басқа да ұйымдар 53
1-кестеден көріп отырғандай, банктеріміздің саны
Парабанктік жүйе экономикамыздың нарықтық
Банктік емес мекемелерінің немесе парабанктік
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта айтқанда, ақша айналымына ақшаның несие түрлі
Несие ақшалары өте ерте заманнан пайдаланып келеді. Мысалы,
Несие - ұдайы өндірістің ажырамас бөлігі. Тауарлы
Несие саясаты елдегі макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізуге және
Қазіргі жағдайдағы қазақстандық экономикада несиелік реттеу сұрақтарының
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
.Саниев М.С. Ақша, несие, банктер Оқу құралы.-Алматы
Денги, кредит, банки Учебник/ под.ред.Г.С.Сейткасымова – изд.2-е
.Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер Валюта.
.Крымова В. Экономикалық теория: Кетелі оқу
.К.М.Жеңісбаева Ипотекалық несиелердің тиімділіктері мен
Жаймен Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы.
Сейітқасымов Ғ.С Ақша Несие Банктер. Оқулық – Алматы:
Мақыш С.Б Ақша айналысы және несие. Оқу құралы
Ж.Серикбаева Экономиканы ақша-несилік реттеудің
1
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің монетарлық саясаты
Ақшаның айналысының заңы ақша массасы
Ақша жүүесінің мәні, түрлері және даму тенденциялары
Ақша айналымы және құрылымы
Металл ақша айналысы
Ақша жүйесі және оның даму кезеңдері
Ақшаның айналысының заңы ақша масссасы
Ақша. Ақша түрлері және олардың дамуы
Ақша төлем құралы ретінде
Ақша жүйесі жайында