Несиелік тәуекел

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.................................................................................................................. 6
1 НЕСИЕ ТӘУЕКЕЛДІЛІГІН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН
10
1.1 Несиелік тәуекел түсінігі және оны басқару мен бағалау
1.2 Тәуекелдерді төмендету әдістері мен тәсілдерін қолдану тәжірибесі ......
1.3 Қарыз алушының несие қабілеттілігі және оны бағалау әдістемесі
2 «БТА БАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ НЕСИЕЛІК ТӘУЕКЕЛДІ БАСҚАРУ ҚЫЗМЕТІН
27
2.1 Банктің несиелік қоржынын талдау және бағалау ...................................... 27
2.2 Банктің несиелік тәуекелді басқару құрылымы мен қызметін талдау
2.3 Банктің әлеуетті қарыз алушысы ретіндегі «Ильяс Сервис» ЖШС-нің
46
3 БАНКТІҢ НЕСИЕ ТӘУЕКЕЛДІЛІГІН БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІН
56
3.1 Ықтималды банктік тәуекелдерді стресс-тестілеу әдісімен бағалау ......... 56
3.2 Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін бағалау әдістемесін жетілдіру механизмі
65
3.3 Банктердің несиелік тәуекелін басқару кезеңдері ....................................... 68
ҚОРЫТЫНДЫ ...................................................................................................... 73
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ .................................................... 76
А ҚОСЫМШАСЫ - «БТА Банк» АҚ-ның 2008 жылғы жиынтық
78
Ә ҚОСЫМШАСЫ - «БТА Банк» АҚ-ның 2009 жылғы жиынтық
82
Б ҚОСЫМШАСЫ - «БТА Банк» АҚ-ның 2010 жылдың 30
87
В ҚОСЫМШАСЫ - «БТА Банк» АҚ-ның 2008 жылғы тәуекелдерді
90
Г ҚОСЫМШАСЫ - «БТА Банк» АҚ-ның 2009 жылғы тәуекелдерді
94
Д ҚОСЫМШАСЫ - «Ильяс Сервис» ЖШС-нің 01.01.2010-31.12.2010 аралығындағы кезеңдегі
99
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Несиелік операциялар – қазіргі нарықтық экономика
Банктер несиелік операцияларды жүзеге асыра отырып, мемлекеттің нарықтық жүйесіндегі
Бүгінгі күні Қазақстанның коммерциялық банктерінен алынатын таза кірістің шамамен
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қарыз алушының несие қабілеттілігін несие
Отандық және шетелдік ғалымдардың көптеген еңбектері «несие тәуекелділігі», «несие
Несие қабілеттілікті анықтауда әр түрлі қарыз бойынша барлық клиент
Зерттеудің мақсаты коммерциялық банктің несие тәуекелділігін басқару жүйесіндегі
Осы мақсатқа жету үшін жұмыста келесі міндеттер қарастырылып шешілді:
несие тәуекелінің теориялық және практикалық негіздерін қарастыру;
қарыз алушының несие қабілеттілігін анықтау мен талдаудың теориялық әдістерін
банктердегі несие тәуекелділігін басқару жүйесіндегі несие қабілеттілікті талдауды әдістемелік
Қазақстанның банктік секторындағы несие тәуекелділігін төмендету әдісі ретінде несие
Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктеріндегі несие тәуекелділігін басқару жүйесіндегі
банктің несиелік тәуекелді басқару қызметіне талдау жасау;
банктің әлеуетті клиенті ретіндегі кәсіпорынның несие қабілеттілігін бағалау;.
Зерттеу пәні болып несиелік операциялар үрдісіндегі екінші деңгейлі банктер
Зерттеу объектісі – «БТА Банк» акционерлік қоғамының қарыз
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу барысында әлемдік экономикалық
Жұмысты жазу барысында несие нарығы қызметін реттейтін ҚР Заңдары
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі зерттеудің мақсаттары және міндеттерімен
1 НЕСИЕ ТӘУЕКЕЛДІЛІГІН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕ
1.1 Несиелік тәуекел түсінігі және оны басқару мен бағалау
Бірқатар банктерде тәуекел-менеджмент жүйесі мүлдем құрылмаған болса, басқаларында –
Қарыз алушыларды несиелеу кезінде туындайтын төлемсіздікті, жалпы тәуекелділікті
экономикадағы өзгерістерге сезімтал қандай да бір салаға банктің несиелік
қиындықты айтарлықтай сезінетін клиенттерге тиесілі болатын несиелер мен басқа
жаңа, дәстүрлі емес, аз зерттелген салаларға банктің араласу деңгейін;
несиелер ұсыну, банктің бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру бойынша саясатқа
жаңа және жақында тартылған клиенттердің үлес салмағын;
аз уақыттың ішінде тәжірибеге жаңа қызметтердің неғұрлым мол түрін
тез құнсызданатын немесе нашар өтімді кепілзаттарының қабылдануын.
Несие тәуекелділігін басқаруға байланысты айтарлықтай қиындықтарға әкелетін кемшіліктер
несиелік саясат туралы жазбаша құжаттың болмауы немесе нашар дайындалуы;
несиелік портфель концентрациясына қатысты шектеу қойылмауы;
несиелік жетекшілердің орталықтандырылуы мен деорталықтандырылуы;
несиелік объекттің жеткіліксіз талдауы;
қарыз алушыны үстіртін талдау;
кепілзатының асыра бағалануы;
клиентпен байланыстың жиі болмауы немесе тіптен болмауы;
бақылау аралығының ұзаруы (кәсіпорындарды несиелеуде) немесе тіптен жүргізілмеуі;
құжаттарға байланысты жеткіліксіз бақылау;
қарыз қаржыларды шектен тыс қолдану;
несиелік құжаттар топтамасының толық болмауы немесе қатаң қадағаланбауы;
несиелік процесті тиімді бақылап, уақытында аудиторлық тексеруге ұсынбау және
Несиелік қоржынның сапасын бағалау критерийлеріне несиелік тәуекел, табыстылық және
қарыз алушының әлеуетті шығындарды бағалауға байланысты тәуекелі;
келісім-шартты клиент орындамаған жағдайда, ақшалай шығындардың көлемін бағалайтын несиелік
Сурет 1. Несиелік тәуекелді бөлу
Қазақстанда несие тәуекелділігін басқару жүйесінде жекелеген элементтер ғана
Зерттелген анықтамаларды нәтижелей келе, несие тәуекелділігі – бұл кредитордың
Несие тәуекелділігі жіктемесі - бұл несиелік қатынастар құрылымының, несиелеудің
Халықаралық банктік тәжірибеде тәуекелдерді басқару процесі қаржылық менеджменттің шешуші
Тәуекелді басқару - бұл өзіне: тәуекелдерді болжауды, олардың мөлшері
Сурет 2. Несие операцияларын және несие тәуекелділігін басқару
бойынша қолданылатын тәсілдемелер (шаралар)
Бұл жерде, несиелеу жүйесі несиелік қатынастарды ұйымдастырудың басты буыны
Банктің несие тәуекелділігі сыртқы ортамен қатар ішкі орта факторларына
Несиелік тәуекел деңгейіне қарай,, яғни қарыз алушының келісім-шартта бекітілген
Стандартты;
Күмәнді
- 1-санатты күмәнді-төлемдерді уақытылы және толық төлеген жағдайларда;
- 2-санатты күмәнді-төлемдерді кешіктіріп немесе жартылай төлеген жағдайларда;
- 3-санатты күмәнді-төлемдерді уақытылы және толық төлеген
- 4-санатты күмәнді-төлемдерді кешіктірген немесе толық төлемеген кезде;
- 5-санатты күмәнді;
3) Үмітсіз.
Стандартты несие –қайтару мерзімі жетпеген және оның сапасы
1 және 2-санатты күмәнді несиелерге мынадай несиелер жатады:
3-санатты күмәнді несиеге-негізі қарызды немесе сыйақыны қайтару бойынша төлемдерді
4-санатты күмәнді несиелерге -60-90 күнгі дейін төлем кешіктірілуі,
Егер келесі негіздердің бірі болса, онда несие үмітсіз
негізгі қарызды немесе сыйақыны қайтару бойынша төлемнің 90 күннен
қарыз алушыны банкрот деп жариялағанда;
кем дегенде бір жыл мерзімде сауықтыру шаруалары жарияланғанда;
форс-мажорлық, қарыз алушыға материалдық залал келтірген және өз
1.2 Тәуекелдерді төмендету әдістері мен тәсілдерін қолдану тәжірибесі
Банктердің несие қоржындарына байланысты тәуекелдерді тежеу үшін өткен жылы
Сыртқы қаржыландыру есебінен өзінің бизнес стратегиясын қаржыландыратын ЕДБ–ң соңғы
Кесте 1
Банктік сектордағы несие портфелінің көлемі және өсімі, 2005-2009 жж.
Атауы 01.01.05
жыл 01.01.06
жыл 01.01.07
жыл 01.01.08
жыл 01.01.09
жыл 01.01.10
жыл
Несие портфелі, млрд теңге 1 813,4 3 062,0 5
Өсім, өткен кезеңге %-бен (оң жақ шкала) 66,8 68,9
Е С К Е Р Т У - ҚҚА
1-кестеде келтірілген деректерге сүйенетін болсақ, несиелеудің жоғары қарқыны 2005-2006
Бұл ретте, жылжымайтын мүлік пен құрылыс секторларын несиелеу көлемі
Кесте 2
ЕДБ несиелері бойынша мерзімі өткен берешектер
млн теңге
Барлығы Ұлттық валюта
дағы несие Шетел валюта
ында
ғы несие Қысқа мерзімді
несие
Ұзақ мерзімді
несие Банктік емес заңды тұлға несиесі Жеке тұлға
несиесі
01.01.05 ж. 30043 16412 13631 17796 12247 27796 2247
01.01.06 ж. 33135 15147 17988 17323 15811 28612 4523
01.01.07 ж. 77859 30583 47276 53486 24373 69608 8251
01.01.08 ж. 121395 74143 47252 58897 62498 91397 29998
01.01.09 ж. 318120 203910 114210 89623 228498 228324 89787
01.01.10 ж. 1048130 515835 532295 585154 765976 449583 82713
Е С К Е Р Т У - [7]
2005-2009 жылдар аралығында жылдан-жылға артып келе жатқан ЕДБ несиелері
ҚР ЕДБ тәуекел-менеджментін дамыту және олардың жай-күйі туралы қазіргі
Несие жүйесіндегі тәуекелдерді басқарудың теориялық және практикалық маңыздылығының
Несие тәуекелділігін туындататын факторлардың бірі пайыз мөлшерлемелеріндегі өзгерістер немесе
Пайыз мөлшерлемесінің деңгейі несиелер мен инвестициялардың деңгейіне, меншікті қаражаттар
Біріншісі – қазақстандық нарықтағы бәсекенің қарқынына қатысты. Егер клиентке
Бүгінгі күні Қазақстан шикізат отаны болып санала отырып, оны
Несиелер бойынша мөлшерлеме белгілеу кейбір базалық мөлшерлеменің немесе несие
Несие бойынша мөлшерлеме = Тққ + Нс + Қмот
мұндағы, Тққ – тартылған қаражаттың құны;
Нс – мерзімге байланысты сыйақы;
Қмот – қарызшының міндеттеме орындамау тәуекелі бойынша сыйақы;
Ош – операциялық шығындар;
Пм – пайда маржасы.
Осы үлгіні ЕДБ қалауы бойынша түрлендіруге болады, біз несие
Несие бойынша мөлшерлеме = Тққ + Нстқ
мұндағы,
Тққ – тартылған қаражаттың құны;
Нстқ – несие саясатындағы тәуекелдер құны.
Тартылған қаражаттың құны (Тққ) несиелік ресурстың банк үшін
ҚР Ұлттық банк және ҚР ҚҚА қолданатын соңғы 2007-2009
Нәтижелерді сондай-ақ респонденттердің пікірін көрсететін біріктірілген көрсеткіш болып табылатын
Индекске арналған деректер мынадай формула бойынша есептеледі:
«Диффузия индексі» = («айтарлықтай қатайған» деп жауап берген респонденттердің
(3)
Кесте 3
«Несие нарығының жағдайы және өлшемдерінің болжамы»
Зерттеудің мақсаты Сапалық параметрлер негізінде: несиелік ресурстар сұранысының
Зерттеу әдісі Сауалнама жүргізу арқылы тұтас әдіс (екінші
Мақсатты топ (респонденттер) Сауалнама банктің жалпы несие саясатын қалыптастыруға
Зерттеу жүргізу жиілігі Тоқсандық - жылына 4 рет
Сауалнаманың құрылымы
Сауалнама 3 бөлімнен тұрады (толтыру бойынша барынша егжей-тегжейлі ақпарат
банктік несиелеу нарығы;
тәуекелдерді бағалау картасы;
тәуекелдер мен үрдістерді сапалық бағалауға арналған деректер және ақпарат.
«Банктік несиелеу нарығы» «корпоративтік сектор»
«жеке тұлғалар»
«несие портфелінің сапасы»
3-кестенің жалғасы
Сұрақтар секциялары Корпоративтік сектор: несиелік ресурстарға сұраныс, несиелік
Жеке тұлғалар: тұтыну және ипотекалық несиелеу бойынша сұрақтар
Зерттеу нәтижелері «ұлғайту» («жұмсарту») параметрлерін белгілеген респонденттер үлестерінің және
Е С К Е Р Т У - [7]
ҚР Ұлттық Банкі жүргізген 2010 жылғы қаңтарда «Несие нарығының
Зерттеу жүргізіліп отырған кезеңде қаржылық емес ұйымдар тарапынан несиелік
Сурет 3. Несиелік ресурстарға сұраныстың өзгеруі
ҚР Ұлттық банкпен қолданылған «Несие нарығының жағдайы және өлшемдерінің
зерттеудің дәлділік қағидасы, бұл зерттеу барысында қойылатын сұрақтардың көптігі
зерттеудің нақтылылық қағидасы, әр тоқсанның соңғы есептік күніндегі қауырт
зерттеудің шынайылық қағидасы, бұл мүлікке қатысты құқықтық және кепілзаттық
зерттеудің табыстылық қағидасы, бұл табыстың алынуына сенімділік мөлшері 50-60
зерттеудің көздеу қағидасы, бұл операция сәтсіз аяқталса, қосымша резервтердің
1.3 Қарыз алушының несие қабілеттілігі және оны бағалау әдістемесі
Бүгінгі таңда, банк жүйесі үшін клиенттің несие қабілеттілігін анықтаудағы
Бүгінгі күнге дейін қазақстандық және шетелдік қадағалау ұйымдарының қарыз
Несие алушылар несиелік қабілеттің 3 класына топтастырылады. Банктер несие
Кл - өтімділік/ ликвидтік коэф-ті;
Кж – борыштық міндеттемелерді өз қаражаттары есебінен жабу көрсеткіші
Кмқж несие алушының меншікті айналым капиталының жеткіліктілігін сипаттайтын
Бұл коэф-р мен көрсеткіштер мөлшері несие алушыларды келесі класстарға
орташа шамасы –II класс;
орташа шамадан жоғары – I класс;
орташа шамадан төмен – III класс;
Несие алушылардың рейтингі банктің ішкі саясатына, клиенттің балансының ликвидтігі
Банк пен қарыз алушы арасындағы тәуекелділік мәселесінен кейін, несиенің
Кесте 4
Ұқсас клиенттердің несие қабілеттілігіне әсер ететін факторлар
Клиент Қарыз алушы тұлға-1 Қарыз алушы тұлға-2
Несие қабілеттілігін анықтау жолдары Несие қабілеттілік бір әдіспен анықталды
Жұмыс өтелі Бұрыннан келе жатқан фирма Жаңадан қызмет жасап
Персоналдарды басқару менеджменті Жақсы дайындалған қызметкерлері бар Жалғыз кәсіпкер
Өнімдер нарығы Кеңейтілген нарық (азық-түлік саудасы) Маманданған нарық (компьютерлік
Негізгі клиенттері мен жабдықтаушылары Қазақстандықтар Қазақстан және шетелдіктер
Банкпен анықталған тәуекелділік деңгейі Төмен Жоғары
Е С К Е Р Т У - Зерттеу
Несие тәуекелділігін талдаудағы басты міндеттер болып, кредитордың жеткілікті мөлшерде
Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін талдау ретінде банктің қарыз алушыны
Несиелік қабілеттілікті бағалау банктің несие бөлімінде берілген несиенің қамтамасыз
Клиенттің төлемқабілеттілігі. Қарыз алушының несие қабілеттілігін анықтау үшін банк
еңбекақыдан түсетін табыстар;
жинақтар мен күрделі салымдар;
өзге де табыстар.
Қарыз алушы шығыстарының негізгі баптарына мыналар жатады:
табыс салығын және т.б. төлеу;
алименттер, алдында алынған қарыздары бойынша ай сайынғы немесе тоқсан
өмірді және мүлікті сақтандыру бойынша төлемдер;
коммуналдық төлемдер.
Табыстар мен шығыстар көлемін растау клиенттің құзырлығында болады, ол
несие қызметкері соңғы мекен-жайы бойынша тұрған уақыты, жасы, отбасылық
жұмыс орнынан анықтама, онда орташа еңбекақысы, табыс салығы мен
коммуналдық қызметтерге орташа айлық шығындарды көрсетумен коммуналдық қызметтерге есеп-айырысу
банктердегі салымдары және бағалы қағаздары бойынша табыстарды растайтын құжаттар.
Банк қарыз алушының төлем қабілеттілігіне талдау жасайды. Жүргізілген жұмыстың
Клиенттің несие қабілеттілігіне оң баға берілгеннен кейін банк пен
Банк өзіне оңтайлы өтімділікті қамтамасыз ететін бос несиелік ресурстардың
Қарыз алушының несие қабілеттілігін анықтағаннан кейін және несие келісім-шартының
Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін бағалауда ақша ағынын талдау жүзеге
Ақша ағынын талдау – коммерциялық банк клиентінің несиелік қабілеттілігін
Қаражаттардың келуі мен кетуінің арасындағы айырмашылық жалпы ақша ағынының
Пайда түсетін операциялардан алынған қаражаттар:
өндірістік қызметтен түсетін пайда (операционды пайда);
амортизация;
алдағы шығындар мен төлемдерді жабуға резервтер (болашақ шығындар резервтер);
жалпы операционды ағын;
Ағымдағы операциялар бойынша түсімдер (шығындар):
өткен кезеңмен салыстыру бойынша дебиторлық қарыздың ұлғаюы (-) немесе
өткен кезеңмен салыстыру бойынша запастар мен шығындардың ұлғаюы (-)
өткен кезеңмен салыстыру бойынша кредиторлық қарыздың ұлғаюы (-)
таза операционды ағын;
Қаржылық көрсеткіштер:
осы кезеңнің пайдасы есебіне арнайы қорлардан шығындар;
пайыздарды төлек бойынша шығындар (-);
дивидендтер;
қарыздар мен дивидендтерді төлегеннен кейінгі ақшалай қаражаттар;
Қаражаттардың өзге салынымдары:
салықтар;
негізгі қорларға салымдар;
өзге де қысқа мерзімді және қарыз активтері бойынша артуы
өзге де ағымдағы және ұзақ мерзімді пассивтер бойынша артуы
материалдық емес активтердің артуы (+) мен кемуі (-);
өзге табыстар (+) немесе шығыстар (-);
қаржыландыруға жалпы қажеттілік.
Қаржыландыру бойынша талаптар:
қысқа мерзімді несиелер: өткен кезеңмен салыстыру бойынша азаюы (-)
орта мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер: азаюы (-) немесе
жарғылық қордың ұлғаюы (+) немесе азаюы (-) [11,142б.].
«БТА БАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ НЕСИЕЛІК ТӘУЕКЕЛДІ БАСҚАРУ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
Банктің несиелік қоржынын талдау және бағалау
«БТА Банкі» акционерлік қоғамының қалыптасу тарихы 1925 жылғы қазанның
1997 жылдың 15 қаңтарында Қазақстан Республикасы Үкіметінің «ТұранБанк» Қазақ
1998 жылдың 1 қазанында «ТұранӘлем Банкі» Жабық Акционерлік Қоғамы
2003 жылдың 26 қыркүйегінде «ТұранӘлем Банкі» ААҚ қайта тіркелуіне
2008 жылдың 24 қаңтарында «ТұранӘлем Банкі» АҚ ребрендинг жүргізуге
Банктің белгілі бір кезең ішінде берген барлық несиелерінің жиынтық
Коммерциялық банктердің несиелік қоржынының көлемінің артуы несие нарығындағы сұранысқа,
Коммерциялық банктер үшін несиелік портфельдің сапасын бағалаудың маңызы аса
Коммерциялық банктер несиелік портфельдің сапасын бағалауда көптеген тәсілді қолданады.
Несиелік портфельдің сапасын анықтау және бағалау 2002 жылы 16
«БТА Банк» акционерлік қоғамының клиенттерге берген несиелерінің брутто көлемі
Сурет 4. «БТА Банк» АҚ-ның клиенттерге берілген несиелерінің брутто
4-суретте көрініс тауып отырғандай, Банктің клиенттерге берілген несиелерінің брутто
Банк тарапынан клиенттерге берілген несиелер бойынша құнсыздануға резервтер көлемі
Келесі суретте клиенттерге берілген несиелердің жалпы көлемінен құнсыздануға резервтерді
Сурет 5. «БТА Банк» АҚ-ның құнсыздануға резервтерді алып тастағаннан
Банктің құсыздануға резервтерді алып тастағаннан кейінгі несиелерінің көлемі 2007
Кесте 5
«БТА Банк» АҚ-ның клиенттер сыныптары бойынша несиелерінің көлемі
млрд. теңге
Атауы 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл Өзгерісі, %
Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі %
2007 2009/ 2008
Коммерциялық несиелеу 1 669,6 66,33 2 072 73,10 2
Шағын және орта бизнес кәсіпорындарын несиелеу 300,3 11,93 256,8
Жеке тұлғаларды несиелеу 546,9 21,74 505,5 17,84 471,5 14,90
Барлығы: 2 516,8 100,00 2 834,3 100,00 3 164,1
Е С К Е Р Т У - [14,
5-кесте мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 2008 жылы өткен жылмен салыстырғанда
Жоғарыда айтылып өтілгендей 2008 жылдың 4 тоқсаны мен 2009
2009 жылы Банктің несие қоржынының сапасы Банк акцияларының бақылау
- Бірқатар ірі несие алушылар, негізінен Қазақстаннан тыс тіркелген
- 2009 жылдың басында Банкпен байланысын ұстап тұрған бірқатар
- 2008 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша резервтерді есептеу
Осы орайда, Банк бұл қарыздар бойынша залалдардың 2009 жылы
оффшорлық компаниялар арқылы несиелеу тәжірибесі бұл қарыз алушыларға соңғы
2009 жылдың басында бейрезиденттер үшін берілген кейбір несиелер қарыз
2009 жылы Банк 2008 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай
Сонымен қатар жалғасын тауып отырған қаржылық дағдарыс, сондай-ақ теңгенің
Жоғарыда көрсетілгендердің нәтижесінде Банк 2009 жылы қарыздардың құнсыздануынан залалдарды
Жеке негізде құнсыздану резервтері жасалған несиелер бойынша есептелген пайыздық
2009 жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша он ірі қарыз
Қарыз мерзімінің соңында пайыздары мен негізгі сомасы төленетен несиелер
Келесі суретте Банктің 2010 жылдың 30 маусымындағы жағдай бойынша
Сурет 6. Банктің 2010 жылдың 30 маусымындағы жағдай бойынша
6-суретте бейнеленгендей, Банктің 2010 жылдың 30 маусымындағы жағдайы бойынша
Экономика секторлары бойынша несиелер келесі кестеде кескінделген (6-кесте).
Кесте 6
«БТА Банк» АҚ-ның экономика секторлары бойынша берілген несиелері
млрд. теңге
Атауы 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл Өзгерісі, %
Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі %
2007 2009/ 2008
Жылжымайтын мүлікке инвестициялар 365,7 14,5 435,2 15,4 536,2 16,9
Тұрғын үй құрылысы 316,2 12,6 415,5 14,7 492,1 15,6
Жеке тұлғалар 546,9 21,7 505,5 17,8 471,5 14,9 -7,5
Мұнайгаз өнеркәсібі 173,9 6,9 315,0 11,1 382,1 12,1 82,1
Көтерме сауда 415,8 16,5 298,6 10,5 359,5 11,4 -28,2
Жолдар мен өнеркәсіп ғимараттарының құрылысы 154,5 6,1 206,1 7,3
Ауыл шаруашылығы 139,6 5,6 142,8 5,0 153,4 4,8 2,3
Энергетика 8,0 0,3 84,3 3,0 68,9 2,2 10,5 есе
Химия өнеркәсібі 47,9 1,9 62,8 2,2 64,5 2,0 31,1
Бөлшек сауда 71,8 2,9 62,1 2,2 49,6 1,6 -13,5
Тамақ өнеркәсібі 48,4 1,9 40,2 1,4 41,0 1,3 -16,9
Көлік құралдары 50,6 2,0 51,1 1,8 39,5 1,2 0,9
Таукен өнеркәсібі 30,3 1,2 35,6 1,3 39,0 1,2 17,5
Телекоммуникация 24,2 1,0 25,2 0,9 33,9 1,1 4,1 34,5
Металлургия өнеркәсібі 11,2 0,5 25,4 0,9 28,5 0,9 2,2
Қонай үй бизнесі 10,7 0,4 13,9 0,5 16,1 0,5
Мақтамата және тері өнеркәсібі 4,1 0,2 11,2 0,4 12,5
Машиналар мен жабдықтар өндірісі 16,7 0,7 12,3 0,4 9,1
Қаржылық қызмет көрсетулер 8,0 0,3 12,9 0,5 8,9 0,3
Резеңке және пластмасса өндірісі 0,7 0,0 0,9 0,0 1,0
Баспахана ісі 3,1 0,1 1,1 0,0 0,6 0,0 -64,5
Ғылыми-зерттеу 0,7 0,0 0,8 0,0 0,6 0,0 14,3
6-кестенің жалғасы
өзгелері 67,6 2,7 75,9 2,7 81,2 2,6 12,3 7,0
Жиынтығы: 2 516,8 100,0 2 834,3 100,0 3 164,1
Е С К Е Р Т У - [14,
Экономика секторлары бойынша талдау жүргізетін болсақ, 2007 жылы басым
Аталмыш кезеңдерде салыстыру барысында бірқатар салалар бойынша 2008 жылы
«БТА Банк» акционерлік қоғамының жеке тұлғаларға берілген несиелерінің жалпы
Банк тарапынан жеке тұлғаларға берілген несиелері көлемі жөнінен екінші
Ал 2010 жылдың 30 маусымындағы жағдай бойынша жеке тұлғаларға
Сурет 7. «БТА Банк» АҚ-ның жеке тұлғаларға берілген несиелерінің
«БТА Банк» акционерлік қоғамының жеке тұлғаларға берілген несиелері тұтынушылық
Сурет 8. Банктің жеке тұлғаларға берілген несиелерінің сыныптамалық көлемі,
Банктің жеке тұлғаларға берілген тұтынушылық несиелерінің көлемі 2009 жылы
Кесте 7
«БТА Банк» АҚ-ның жеке тұлғаларға берілген несиелері
млрд. теңге
Атауы 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл Өзгерісі, %
Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі %
2007 2009/ 2008
Тұтынушылық несиелер 292,5 53,5 271,4 53,7 241,7 51,3 -7,2
Ипотекалық несиелер 254,4 46,5 234,1 46,3 229,8 48,7 -8,0
Барлығы: 546,9 100,0 505,5 100,0 471,5 100,0 -7,6 -6,7
Е С К Е Р Т У - [14,
7-кесте мәліметтеріне сүйенетін болсақ, талданып отырған кезеңдерде жеке тұлғаларға
Келесі суретте Банктің 2010 жылдың 30 маусымындағы жағдайы бойынша
Сурет 9. Банктің 2010 жылдың 30 маусымындағы жағдай бойынша
9-суретте бейнеленгендей, 2010 жылдың 30 маусымындағы жағдай бойынша Банктің
Жалпы Банктің несиелік қоржынын талдау барысында 2009 жылы несиелеудің
Банктің несиелік тәуекелді басқару құрылымы мен қызметін талдау
Банктер қаржылық ұйымдар ретінде белгілі бір тәуекелдерге бейім болып
Өтімділік тәуекелі, несиелік тәуекел және сауда операцияларымен және саудалық
«БТА банк» акционерлік қоғамында тәуекелдерді басқару құрылымы келесі суретте
Сурет 10. «БТА Банк» АҚ-ның тәуекелдерді басқару құрылымы
10-суретте Банктің тәуекелдерді басқару құрылымы беріліп отыр. Осы құрылымда
Директорлар кеңесі. Тәуекелдерді басқару процесі тікелей Директорлар кеңесіне бағынады
Тәуекелдер бойынша комитет. Тәуекелдер бойынша комитет тәуекелдерді басқару бойынша
Тәуекелдерді басқару бөлімшелер. Тәуекелдерді басқару бойынша бөлімшелер тәуекелдерді анықтауға,
Тәуекелдерді бақылау. Тәуекелдерді бақылау бөлімшелері бүкіл Банк бойынша тәуекелдерді
Ішкі аудит. Ішкі аудит тәуекелдерді бақылауды қоса алғанда, ішкі
Тәуекелдерді бағалау және тәуекел туралы ақпараттарды беру жүйесі. Банк
Тәуекелдер мониторингі мен бақылауы ең бастысы, Банк тарапынан белгіленген
Қызметтің барлық түрлері бойынша алынған ақпараттар тәуекелдерді талдау, бақылау
Банктің барлық деңгейлері үшін Банктің барлық бөлімшелеріне кең ауқымда,
Банктің тәуекелдерді басқару шеңберінде пайыздық мөлшерлемелер, айырбас бағамындағы, сонымен
Несиелік тәуекел – Банктің клиенттері немесе контрагенттері тарапынан келісім-шарттағы
Банк несиелік тәуекелді жеке контрагенттер, тәуцекелдің салалық немесе географиялық
Банкте Несиелік комитеттер жүйесі қызмет етеді, олар несиелік тәуекелді
Несие алушыларды қаржыландыру жауапты бөлімшелер тарапынан клиенттерді алғашқы іріктеу
Несиелік сипаттағы міндеттемелер. Банк өз клиенттеріне клиенттер атынан төлемдер
Келесі кестеде туынды құралдарды қоса алғанда баланс компоненттері бойынша
Кесте 8
Туынды құралдарды қоса алғанда, баланс компоненттері бойынша несиелік тәуекелдің
млрд. теңге
Атауы 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл Өзгерісі, %
Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі %
2007 2009/ 2008
Ақша құралдары және олардың эквиваленттері 86,9 2,51 82,6 3,23
Міндетті резервтер (қолма-қол ақшаны алып тастағанда) 139,4
4,03 27,6 1,08 0,1 0,00 -5 есе -99,0
Сауда бағалы қағаздары (үлестік бағалы қағаздарды қоспағанда) 83,0 2,40
Несие мекемелеріндегі қаражаттар 107,6 3.11 85,2 3,33 31,4 1,38
Туынды қаржылық активтер 31,4 0.91 21,7 0,85 26,0 1,15
Сату үшін қолда бар инвестициялық бағалы қағаздар (үлестік бағалы
Клиенттерге несиелер 2 379,8 68.77 1 617,1 63,26 1
«Самұрық-Қазына» ҰӘҚ облигациялары - - - - 512,2 22,62
Өзге де активтер 18,8 0.54 23,0 0,90 27,1 1,20
Барлығы: 2 867,8 82.87 1 982,8 77,57 1 771,8
Қаржылық және шартты міндеттемелер 592,8 17,13 573,3 22,43 492,5
Несиелік тәуекелдің жалпы көлемі 3 460,6 100,00 2 556,1
Е С К Е Р Т У - [17,18]
8-кесте мәліметтеріне сүйенетін болсақ, туынды құралдарды қоса алғанда баланс
Банктің несиелік тәуекелін бағалуда несие сапасының ролі ерекше болып
Кесте 9
Банктің активтер класының шеңберіндегі несиелік сапа көрсеткіштері
млрд. теңге
Атауы 2008 жыл 2009 жыл
Мерзімі өтпе-ген және құн-сызданбаған Жеке негізде мерзімі өткен және
Коммерциялық несиелу 702,6 1 369,4 2 072,0 189,8 2
ШОБ несиелеу 234,7 22,1 256,3 158,3 58,3 216,4
Жеке тұлғаларды несиелеу 468,7 36,8 505,5 350,1 121,4 471,5
Барлығы: 1 406,0 1 428,3 2 834,3
698,1 2 466,1 3 164,1
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Клиенттердің мерзімі өткен несиелері тек бірнеше күнге мерзімі өткен
Ал жеке негізде мерзімі өткен және құнсызданған несиелер көлемінің
Сурет 11. Жеке негізде мерзімі өткен және құнсызданған несиелер
11-суретте бейнеленгендей жалпы банк бойынша мерзімі өткен және құнсызданған
Банктің несиелік тәуекелді басқару саясатына сәйкес Банк өзінің несие
Келесі кестеде мерзімі өткен, бірақ төлемнің кешіктірілген мерзімінен өткен
Кесте мәліметтеріне сүйенетін болсақ, 2008 жылы мерзімі 30 күннен
Кесте 10
Мерзімі 30 күннен төмен мерзімге кешіктірілген несиелер
млн. теңге
Атауы 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл Өзгерісі, %
Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі %
2007 2009/ 2008
Коммерциялық несиелеу 8 288 49,77 13 507 43,67 11
ШОБ кәсіпорындарын несиелеу 2 996 17,99 6 448 20,85
Жеке тұлғаларды несиелеу 5 369 32,24 10 976 35,48
Барлығы: 16 653 100,00 30 931 100,00 31 354
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Мерзімі өткен, бірақ құнсызданбаған клиенттер несиелерінің жиынтық сомасының көлемінде
Келесі кестеде Банктің кластары шеңберінде шарттары қайта қаралған қаржылық
Кесте 11
Шарттары қайта қаралған қаржылық активтердің баланстық құны
млрд. теңге
Атауы 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл Өзгерісі, %
Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі % Көлемі Үлесі %
2007 2009/ 2008
Коммерциялық несиелеу 60, 4 94,04 234,4 96,26 479,7 91,99
ШОБ кәсіпорындарын несиелеу 3,3 5,20 5,2 2,14 20,8
Жеке тұлғаларды несиелеу 0,5 0,76 2,0 0,81 20,3 3,89
Несие мекемелеріндегі қаражаттар - - 1,9 0,79 0,01 0,00
11-кестенің жалғасы
Сауда бағалы қағаздары - - - - 0,7 0,13
Барлығы: 64,2 100,00 243,5 100,00 521,5 100,00 3,8 есе
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Несиелерді құнсыздануға тексеру кезінде есепке алынатын негізгі факторлар келесілер
- негізгі қарыз бен пайыздар бойынша төлемдердің 30 күннен
- контрагенттердің ақша қаражаттарының қозғалысына қатысты қиындықтар белгілі болса;
- несиелік рейтингісінің төмендеуіне қатысты мәселелер белгілі болса;
- келісім-шарттың алғашқы шарттарының бұзылуына қатысты қиындықтар белгілі болса.
Банк құнсыздануға қатысты тексеруді екі деңгейде жүргізеді: жеке негізде
Жеке негізде бағаланатын резервтерді анықтау кезінде Банк келесі жағдайларды
контрагент бизнес-жоспарының тұрақтылығы;
қаржылық қиындықтар туындауы кезінде оның қызмет нәтижелерін жақсартуға қабілеттілігі;
банкроттық орын алған жағдайда алынуға болжанатын және дивидендтер төлеуге
қаржылық көмек алу мүмкіндігі; қамтамасыз етуді өткізу құны; сонымен
Жиынтық негізде резервтер жеке негізде маңызды болып табылмайтын (несие
Келесі суретте Банктің ақшалай активтері бойынша жиынтық негізде бағаланатын
12-сурет мәліметтеріне сүйенетін болсақ, Банктің ақшалай активтер бойынша жиынтық
Сурет 12. Банктің ақшалай активтері бойынша жиынтық негізде бағаланатын
Келесі суретте географиялық шоғырлануы бойынша ақшалай активтердің жиынтық негізде
Сурет 13 Географиялық шоғырлануы бойынша ақшалай активтердің жиынтық негізде
13-суретте бейнеленгендей, географиялық шоғырлануы бойынша ақшалай активтердің жиынтық негізде
Келесі суретте Банктің міндеттемелері бойынша жиынтық негізде бағаланатын резервтерінің
Сурет 14. Банктің міндеттемелері бойынша жиынтық негізде бағаланатын резервтерінің
Банктің міндеттемелері бойынша жиынтық негізде бағаланатын резервтерінің жиынтық көлемі
Келесі суретте географиялық шоғырлануы бойынша міндеттемелердің жиынтық негізде бағаланатын
Сурет 15. Географиялық шоғырлануы бойынша ақшалай активтердің жиынтық негізде
Суретте бейнеленгендей, географиялық шоғырлануы бойынша ақшалай активтердің жиынтық негізде
Жалпы Банктің несиелік тәуекелдеріне талдау жасау барысында баланс активтері
2.3 Банктің әлеуетті қарыз алушысы ретіндегі «Ильяс Сервис» ЖШС-нің
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін сипаттайтын маңызды көрсеткіштердің бірі - несиеге
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Оның бірі, өтімділік деп ұйымның
Өтімділік дәрежесіне байланысты яғни ақшаға айналдыру жылдамдығына қарай ұйымның
А1 - неғұрлым өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде оған ақшамен
А2.- жылдам өткізілген активтер. Бұған қысқа мерзімді дебиторлық қарыздармен
А3. - жай өткізілген активтер. Бұған баланс активінің II
А4.- өткізуі қиын активтер –баланс активінің I бөлімінің
Баланс активінің өтімділік жәрежесі бойынша баптарын топтастырғанда неғұрлым өтімді
Баланс пассивтері оларды төлеу жылдамдығы бойынша топтастырылады.
П1. - неғұрлым жылдам міндеттемелер –кредиторлық қарыздар ,мерзімінде өтелмеген
П2. - қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелермен
П3. - ұзақ мерзімді міндеттемелер –ұзақ мерзімді несиелер мен
П4. - тұрақты міндеттемелер – пассивтің I «Меншікті капитал»
Баланс өтемділігін анықтау үшін аталған топтардың жиынтықтарын актив пен
Баланс абсолютті өтімді деп саналады, егер келесі ара қатынас
А1.≥П1..
А2≥П2
А3≥П3
А4 ≤П4
(4)
Басқаша айтқанда, баланс өтімдіге саналады, егер активтің алғашқы үш
Төлем қаражаттарының бірінші тобы (А1.) төленуге тиісті міедеттемелерді айтарлықтай
Актив пен пассивтің I топтарының жиынтықтарын салыстыру жақын арада
Актив пен пассив баптарының II топтарын салыстыру
Ұйымның төлем қабілеттілігі – бұл оның жедел міндеттемелер бойынша
Есепті кезең үшін ағымдағы төлем қабілеттілігін жедел міндеттемелермен төлем
Банктің әлеуетті клиенті ретінде «Ильяс Сервис» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
Келесі кестеде «Ильяс Сервис» ЖШС-нің 2010 жылғы өтіміділік дәрежесі
Кесте 12
Серіктестіктің өтімділік дәрежесі бойынша 2010 жылғы баланс активі баптарының
мың теңге
Актив Сомасы, мың теңге Пассив Сомасы, мың теңге Артық
Жыл басы Жыл соңы
Жыл басы Жыл соңы Жыл басы Жыл соңы
Неғұрлым өтімді актив (А1) 562,3 323,1 Жылдам міндет-темелер (П1)
Жылдам өткізілетін активтер (А2) 4750,1 12537,0 Қысқа мерзімді міндеттемелер
Жай өткізілетін активтер (А3) 13582,4 14560,6 Ұзақ мерзімді міндеттеме
Өткізілуі қиын активтер (А4) 14588,9 13173,0 Тұрақты міндеттеме (П4)
Жиынтығы 33483,7 40593,7
33483,7 40593,7 - -
Е С К Е Р Т У - [21]
Ұйым талдау жүргізіліп отырған жылы төлеуге қабілетті емес болған.
Ұйым үнемі өзінің меншікті капиталына ие болғаны тиімді. Ал
Төлем қаражатына негізінен ақша бағалы қағаздар, дебиторлық қарыздың
Қарыздарды өтеу үшін құралдардың айналымы кезінде ақшаға айналуы керек.
Қарыздарды өтеу үшін құралдар сонымен бірге ұйымның бар тауарлы
Басқаша айтқанда, теориялық түрде қарыздарды өтеу ұйымның барлық ағымдағы
Ағымдағы төлем қабілеттілігі баланс жасау мерзімінен анықталады.Ұйым жабдықтаушылары,
Төлемқабілеттілігі белгілі бір мерзімде қолдағы ақша сомасының жедел төлемдер
Ұйымның перспективалық қабілеттілігін анықтау үшін талдау жүргізуде ұйым
Үш көрсеткіш жиі қолданылады [20, 78б.].:
абсолютті өтімділік коэффициенті;
аралық өтеу( жабу) коэффициенті;
жалпы өтеу ( жабу) коэффициенті;
Абсолютті өтімділік коэффициенті ақша қаражаттары мен тез
Ол баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы қарыздардың
Осы көрсеткіштің дұрыс шектеуі келесі түрде болады:
К0.Ө>0,2÷0,5 (5)
Бұл ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі жедел өтелуі керек екендігін
Аралық өтеу коэффициентін есептеу үшін ақша қаражатының құрамына алдынғы
Аралық өтеу коэффициентінің қалыпты төменгі шегін бағалау былайша өрнектеледі.
Кар. Ө>1 (6)
Ағымдағы өтімділік коэффициенті барлық ағымдағы активтердің жедел және қысқа
Жалпы өтеу коэффициенті өтімді құралдар жедел және қысқа мерзімді
Жалпы өтеу коэффициенті өндіріс сипатына байланысты күрт ауытқуы мүмкін.
Кағ. ө>2 (7)
Берілген шектеу ұйымның өтімді құралдарының тиімді қажеттілігі деңгейі ағымдағы
«Ильяс Сервис» серіктестігінің ағымдағы активтерінің өтімділік көрсеткіштерінің нәтижелері 13-
13-кестенің мәліметтері бойынша есепті жылы абсолюттік өтімділік коэффициенті 0,018
Абсолюттік өтімділік коэффициенті, оның теориялық мәніне сәйкес келмейді. Аралық
Кесте 13
Серіктестіктің 2010 жылғы ағымдағы активтерінің өтімділік көрсеткіштері
мың теңге
№ Көрсеткіштер
2009 2010 Ауытқу (+,-)
1
1.1
1.2
1.3 Ағымдағы активтер, мың теңге
Ақша және қысқа мерзімді салымдар
Дебиторлық қарыздар және басқадай активтер
Қорлар
18894,8
559,1
4753,3
13582,4 27420,7
323,1
12537,1
14560,6 +8525,9
-239,2
+7783,8
+978,2
2
2.1
2.2
2.3 Қысқа мерзімді міндеттемелер, мың теңге
Қысқа мерзімді несиелер мен заемдар
Кредиторлық қарыздар
Басқа да ағымдағы міндеттемелер
18651,3
-
-
18651,3 27427,4
-
-
27427,4 +8776,1
-
-
+8776,1
3
3.1
3.2
3.3 Өтімділік коэффициенттері
Абсолюттік өтімділік коэффициенті
(жол1.1 : жол 2)
Аралық өтімділік коэффициенті
[(жол 1.1 + 1.2): жол 2]
Жалпы өтімділік коэффициенті
[(жол 1.1 + 1.2 + 1.3): жол2]
0,030
0,285
1,013
0,012
0,469
0,999
-0,018
+0,184
-0,014
Е С К Е Р Т У - [21]
Бұған әсер ететін факторларды анықтау үшін 14-кестеге сүйенеміз.
Кесте мәліметтері бойынша жалпы өтімділік коэффициенті активтер өзгерісінен 0,008
Кесте 14
Өтімділіктің жалпы (ағымдағы) коэффициенттерінің өзгерісіне жалпылама факторлардың әсерін есептеу,
№ Көрсеткіштер Жыл басы Жыл басындағы ағымдағы актив және
(+,-) Оның ішінде өзгерістер есебінен
Ағымда ғы актив
тер
(б.5-б.4) Қысқа мер-
зімді міндеттеме
(б.4-б.3)
1 Ағымдағы активтер 18894,7 46315,4 27420,7 х х Х
14-кестенің жалғасы
2 Ағымдағы міндеттемелер 18651,3 46078,7 27427,4 х х Х
3 Өтімділіктің жалпы (ағымдағы) коэффициенті 1,013 1,005 0,999
Е С К Е Р Т У - [21]
Ұйымның төлемқабілеттілігін талдауды жетілдіру үшін, ең алдымен қарыздардың түрі
Ұзақ мерзімді төлем қабілеттілігін бағалау кезінде пайда мен табыс
Қаржылық икемділік ұйымның күтпеген қиыншылықтарға қарсы тұрып, ақша табу
Бұл ақша әртүрлі көздерден қарызға алу, активтерді сату,
Талдаудың келесі кезеңі кәсіпорынның несиеге қабілеттілігін айқындау болып табылады.
Қазіргі кезде нарықтық қатынастарды реттейтін заңдар әсерінен кәсіпорынға олардың
Несие алу үшін қарыз алушы банкке несиенің
Несие шоттары банкте есеп айырысу шотын ашу бойынша
Несиеге қабілеттілігін талдаудың мақсаты-банкпен несиелеу мүмкіндігін және шарттары туралы
Несиеге қабілеттілігін талдау кезінде бірқатар көрсеткіштер қолданылады. Ең маңызды
Банк мекемелері табыстылығы төмен, қаржылық жағдайы тұрақсыз
Несиеге қабілеттілігін бағалау кезінде банктер, өтеудің аралық коэффициенттерімен
Нарықтық қатынастарға өту несиеге сұранысты көбейтті, бұдан
Келесі кестеде серіктестіктің қаржылық жағдайын бағалау қорытындысы бейнеленген (15-кесте).
Кесте 15
«Ильяс Сервис» ЖШС – нің қаржылық жағдайын бағалау қорытындысы
Көрсеткіштер 2009 2010 Ұсынылатын мәні
Көбеюі Азаюы
Тез өтімділік коэффициенті 0,030
0,012
0,20 кем емес - 0,018
Ағымдағы өтімділік коэффициенті 0,285
0,469
0,50 кем емес
0,184
-
Барлық өтімділік коэффициенті 1,013 0,999 2,0 кем емес
-
0,014
Маневрлық коэффициенті 0,48 0,48 0,50 кем емес - -
Қаржылық тәуелсіздік коэффициенті
0,60
0,60
1,0 көп емес
-
-
Активтердің рентабельділігі 0,22 0,24 - 0,02 -
Сату көлемінің рентабельділігі 0,030 0,027 - - 0,003
Е С К Е Р Т У -
15-кестенің мәліметтері бойынша, «Ильяс Сервис» ЖШС–нің берілген обьективті көрсеткіштерін
Несие алушының қызметін қаржылық талдау қорытындысы бойыншы шығынды кәсіпорын
«Ильяс Сервис» ЖШС–і банктің әлеуетті несие алушыларға қоятын барлық
Несиелеу тарихының қорытындысы бойынша алдында алынған несиелер көлемі уақытылы
«Ильяс Сервис» ЖШС–нің басшысы жайындағы мәліметтер жақсы, несие алушы
өтімділік коэффициенті 2,14 – санат 1, бағасы 0. Ол
жеке капиталмен қамсыздану деңгейінің коэффициенті 0,60 – 2 санат,
Қорытындыда жиынтық рейтинг 2. Бұл дегеніміз «Ильяс Сервис» ЖШС
Сонымен несиеге қабілеттілігін талдау кезінде тек өтімділік көрсеткіштері
Банк кәсіпорынға несие беру туралы мәселені шеше отырып, қарыз
Кәсіпорынның несиеге қабілеттілігінің басты себептері анықталмаған дебиторлық борыштардың
БАНКТІҢ НЕСИЕ ТӘУЕКЕЛДІЛІГІН БАҒАЛАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
Ықтималды банктік тәуекелдерді стресс-тестілеу әдісімен бағалау
Банктік қадағалау бойынша Базельдік комитетттің ұсыныстарына сәйкес – «Бүтіндігін,
- банк қызметінің табиғатын, көлемі мен күрделілігін есепке ала
- тәуекелге мәнді бейімділігі мен тәуекелдің шоғырлануын анықтау;
- бағалау процесінде банктің қолданатын алғашқы мәліметтерінің шынайылығы мен
- бағалау процесінде қолданылатын сценарийлердің негізділігі мен сенімділігі;
- стресс-тестілеу және алғашқы мәліметтерді талдау.» [24].
Осыған сәйкес тәуекелдерді сәйкестендіру және талдау банктердегі тәуекелдерді басқару
Тәуекелдерді сәйкестендіру және талдау банк кездесетін тәуекелдерді сапалық, содан
Сапалық талдау тәуекелдерді анықтауды, олардың ерекшеліктерін зерттеуді, экономикалық залал
Тәуекелдерді сандық талдаудың мақсаты тәуекелдерді өлшеу болып табылады, ол
белгісіздік нысандандыру;
тәуекелдерді есептеу;
тәуекелдерді бағалау;
тәуекелдерді есепке алу.
Тәуекелдерді есептеу әдетте екі негізгі бағыт бойынша жүзеге асырылады.
Бірінші бағыт – себепті оқиғаның ықтималды бөліну өлшемдерін, немесе
Тәуекел факторлары мен олардың әсер ету дәрежесін анықтау
дисконт нормасын түзету әдісі;
тиімділік критерилерінің (таза дисконтталған табыс (NPV), табыстылықтың ішкі нормасы
сценарийлер әдісі;
төлем ағындарының ықтималды бөлінулерін талдау;
Монте-Карло әдісі (имитациялық әдіс) және т.б.
Екінші бағыт – «жаман оқиға» көлемінің «себепті оқиға» көлеміне
Базель-2 ұсынатын тәуекелді бағалаудың қазіргі уақыттағы тәсілдемелері бірін-бірі толықтыратын
«тәуекелдің астарындағы өлшемді» бағалау (Value-at-Risk, VAR), ол нарықтың статистикалық
Нарық өлшемдерінің өзгерісіне қоржынның сезімталдығын талдау – стресстік тестілеу
Бұл әдістерді қолдану екі өзара байланысқан өлшемдер түріндегі тәуекелдің
VAR әдістемесінің негізгі артықшылықтары мыналар болып табылады:
жоғалтулардың пайда болу ықтималдықтарына қатысты мүмкін жоғалтулар көлемімен тәуекелдерді
түрлі нарықтардыға операциялар бойынша тәуекелдерді өлшеу және салыстыру мүмкіндігі;
жекелеген қаржылық құралдар (тәсілдемелер) тәуекелдерін бүкіл қоржын үшін бірегей
VAR әдістемесінің кемшіліктеріне мыналар жатады:
модельдік тәуекел (тәуекелді бағалау дәлдігінің қолданыстағы нарықтық бағалар эволюциясының
дағдарыс кезеңдерінде тәуекелдерді бағалаудың мүмкін болмауы.
Stress or Sensetive Testing әдісі нарықтық бағамның
Стресс-тестілеу банк қызметіне әсер етуі мүмкін айрықша, бірақ мүмкін
Стресс-тестілеуді жүргізудің мақсаты – қаржылық құралдарды стресс-тестілеудің түрлі тәртіптерін
Стресс-тестілеудің негізгі міндеттері:
мүмкін болатын ірі залалдарды банк капиталының жаба алу мүмкіндігін
банктің төлем қабілеттілігін бағалау;
тәуекел салдарын төмендету үшін банк тарапынан қолданылуы қажет іс-әрекеттер
Стресс-тестілеуді жүргізу кезінде тәуекел ықтималды категория ретінде, яғни ықтималдық
Банктердегі тәуекелдерді басқару үшін стресс-тестілеуді жүйелі түрде өткізіп отыру
Стресс-тестілеуді жүргізуге стандартты тәсілдеме келесі бес санатты бөліп көрсетуді
қаржылық индикаторлардың ауытқулары (Market Moves), оған мыналар жатады:
табыстылық қисығының қозғалуы (Parallel Shift in Yield Curve) табыстылық
пайыздық мөлшерлемелер қисығының өзгеруі (Yield Curve Twist);
бағалардың жылдам өзгеруі (Price Shift), активтер бағасының жылдам ауытқулары;
ұлттық валютаның девальвациясы;
нарықтың өтімділік деңгейінің өзгеруі (Liquidity);
несие құнының өзгеруі (Credit Tightening);
қаржылық нарықтардың өзара байланысының әсері (Contangion).
Статистикалық модельдерде қолданылатын параметрлердің дұрыстығын бағалау (Model Assumption).
Активтердің түрлі кластары мен тәуекелдердің түрлі санаттары арасындағы өзара
Несие тәуекелділігі деңгейінің қарыз міндеттемелері нарығына әсері;
Құрылымдық сипаттағы конъюнктураның мәнді өзгерісі;
Банктік тәуекелдердің басты факторларының қатарына банктік қызмет нәтижелерін болжаудың
банктік бизнестің іскерлік, экономикалық және/немесе саяси аймағындағы көзделмеген өзгерістер;
банктік бизнестің пайдалылығына залал келтіруі мүмкін мемлекеттік органдардың қарастырылмаған
пайыздық мөлшерлемелердегі немесе сәйкес сыртқы нарықтық факторлардағы және т.с.с.
Кесте 16
Стресс-тестілеу әдісінің артықшылықтары және кемшіліктері
Стресс-тестілеу әдісінің артықшылықтары Стресс-тестілеудің кемшіліктері
кез-келген нарықтық сценарий кезінде ақша залалдарын максималды есептеуге болады;
кез-келген нарықтық сценарий кезінде ақша залалдарын максималды есептеуге болады.
қоржынның аталмыш құрамына ғана тән тәуекелдер сценарийін есепке алуы;
- әдіс жоғалтулардың пайда болу ықтималдығын есепке алуға мүмкіндік
Е С К Е Р Т У - [25,
Тәжірибе жүзінде стерсс-тестілеуді жүргізу үшін көбіне келесі әдістер қолданылады:
сценарийлік талдау;
сезімталдықты талдау.
Сценарийлік талдау тарихи немесе мүмкін гипотезалық оқиғалар негізінде жасалады
Сезімталдықты талдау банктің активтер қоржынына белгілі бір берілген тәуекел
Стресс-тестілеудің сценарийлері, өз кезегінде, жай сценарилерге (бір факторлы) және
Стресс-тестілеудің сценарийі, әдетте, тәуекелдерді бағалау және басқару бойынша бөлімше
Стерсс-тестілеудің мүмкін сценарийлерін жасаудың мазмұны мен тәсілдемелерін қарастырайық.
Стресс-тестілеудің сценарийін жасау кезінде келесі параметрлер анықталады:
Стресс-тестілеу объектілері:
жеке қаржылық құралдары (түрлері, эмитенттері шеңберіндегі бағалы қағаздар; қарыз
активтер қоржыны (бағалы қағаздар қоржыны; қарыз қоржыны; пайыздық мөлшерлемелердің
пассивтер қоржыны (алынған займдар; талап етуге дейінгі депозиттер; мерзімді
активтер мен міндеттемелердің жиынтығы (пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісіне сезімтал активтер
Қолданылатын модель:
тәуекел факторларының өзгерісіне сезімталдықты талдау;
сценарийлік талдау.
Стресс-тестілеумен берілетін тәуекел факторлары (тәуекел факторларының комбинациясы), оларға мыналар
Сыртқы факторлар:
елдің дербес рейтингісінің төмендеуі;
ұлттық валюта бағамының өсуі/төмендеуі;
мұнайға әлемдік бағалардың өсуі/төмендеуі;
пайыздық мөлшерлемелердің өсуі/төмендеу;
қаржылық құралдарға бағалардың өзгерісі;
заңнамадағы өзгерістер және т.с.с.
Ішкі факторлар:
ірі клиенттердің кері ағыны, клиенттердің басым бөлігінің кері ағыны;
клиенттердің ағымдағы және жинақ шоттарынан ақшаның кері ағыны;
ақшалардың қосымша тартудың мүмкін болмауы;
ірі қарыз алушылар дефолты;
жаңа банктік өнімдер мен қызмет көрсетулерді және т.с.с. енгізу
Берілген факторлар әсер ететін тәуекелдерге мыналар жатады:
нарықтық тәуекелдер (пайыздық, валюталық, баға тәуекелі);
өтімділік тәуекелі;
несие тәуекелі;
кешенді тәуекел (келесі тәуекел түрлерінің жиынтығы; өтімділік тәуекелі, несие
Баланс шоттарындағы қалдықтар туралы, табыстар мен шығыстар шоттарындағы қалдықтар
Стресс-тестілеудің нәтижелері келесі бағалардан тұрады:
Сандық: талданып отырған тәуекел деңгейінің өзгерісін бағалау; баланс құрылымының,
Сапалық: мүмкін залалдарды банктің меншікті капиталының жаба алу қабілеттілігін
Мүмкін тәуекелдер салдарын төмендету үшін банк қолданатын әрекеттер кешенін
Стресс-тестілеу нәтижелері бойынша шешім қабылдау әдетте банк басшылығының функциясы
Жоғарыда айтылып өткендей, Банктік қадағалау бойынша Базель комитетінің ұсыныстарына
І. Мүмкін макроэкономикалық сілкіністердің салдарын бағалау.
Мүмкін макроэкономикалық сілкіністер салдарын бағалаудың стресс-тестілеуінің сценарийі көп факторлы
Мүмкін макроэкономикалық сілкіністерді стресс-тестілеу сценарийінің ұсынылатын параметрлері келесілер болып
Тестілеу объектісі: барлық активтер мен міндеттемелер (алдағы екі жылдағы
Қолданылатын модель: сценарийлік талдау;
Тестілеуде қолданылатын тәуекел факторлары:
мұнайға әлемдік бағалардың 40%-дан жоғары өсуі (төмендеуі);
қысқа- және ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемелер деңгейінің бірінші жылы
Қазақстан Республикасының дербес қарыз рейтингісінің төмендеуі;
шетел банктерінен алынған қарыздар бойынша мерзімдердің қысқаруы;
ұлттық валютаның ревальвациясы, девальвациясы;
және тағы басқалары.
Тәуекелдердің берілген факторлары әсер ететін тәуекелдер: тәуекел топтары (әрбір
Макроэкономикалық факторларды қолданумен стресс-тестілеуді жарты жылда бір рет жасау
ІІ. Нарықтық тәуекелдер салдарын бағалау үшін стресс-тестілеу.
Нарықтық тәуекелдер салдарын бағалау үшін стресс-тестілеудің сценарийі бір факторлы
Нарықтық тәуекелдер салдарын бағалау үшін стерсс-тестілеу сценарийлерін жасау кезінде
Тестілеу объектісі:
жеке қаржылық құралдар (бағалы қағаздар түрлері, эмитенттері шеңберіндегі
активтер қоржыны (бағалы қағаздар қоржыны; пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал
пассивтер қоржыны (пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал міндеттемелер; валюталық міндеттелмелер);
активтер мен міндеттемелер жиынтығы (пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер
Қолданылатын модель:
тәуекел факторларының өзгерісіне сезімталдықты талдау;
сценарийлік талдау.
Тестілеуде қолданылатын тәуекел факторлары:
сыйақы мөлшемлемелері жалпы деңгейінің өзгерісі;
қаржылық нарықтардағы өтімділік деңгейінің өзгерісі;
қаржылық құралдарға бағалардың өзгерісі;
ұлттық валютаның АҚШ долларына қатысты 10% -дан жоғары девальвациясы
шетел валюталары бағамдарының бір-біріне қатысты 10%-дан жоғары төмендеуі (ұлғаюы);
пайыздық мөлшерлемелер өзгерісіне сезімтал активтер мен міндеттемелер құрылымының өзгерісі;
валюталық активтер мен міндеттемелер құрылымының өзгерісі және т.с.с.
Тәуекелдің берілген факторлары әсер ететін тәуекелдер:
пайыздық тәуекел;
валюталық тәуекел;
бағалық тәуекел;
тәуекелдер тобы.
Нарықтық тәуекелдерді бағалау үшін стресс-тестілеуді жарты жылда бір рет
ІІІ. Өтімділік тәуекелін бағалау үшін стресс-тестілеу.
Өтімділік тәуекелін бағалау үшін стерсс-тестілеу сценарийлерінің параметрлері:
Тестілеу объектісі:
активтер қоржыны (бағалы қағаздар қоржыны; қарыз қоржыны; валюта активтері);
пассивтер қоржыны (алынған қарыздар, талап етуге дейінгі депозиттер, мерзімді
активтер мен міндеттемелер жиынтығы (валюталық активтер мен міндеттемелер, жоғары
Қоданылатын модель:
тәуекел факторларының өзгерісіне сезімталдықты талдау (бір факторлы сценарийлер үшін);
сценарийлік талдау (көпфакторлы сценарийлер үшін).
Стресс-тестілеуде қолданылатын өтімділіктің нашарлау кезеңі.
Өтімділік тәуекелін бағалау үшін жасалатын стерсс-тестілеу сценарийлері бірфакторлы және
ІV. Несиелік тәуекел салдарын бағалау үшін стресс-тестілеу.
Базель комитетінің материалдарына сәйкес (724 параграф) банктерде стресс-тестілеуді өлшеудің
Несиелік тәуекелді бағалау үшін стресс-тестілеу сценарийі параметрлері төменде берілген:
Тестілеу объектілері:
жеке және заңды тұлғаларға (банктерді қоспағанда) ұсынылған несиелік өнімдер
өзге банктерге талаптар қоржыны (корреспонденттік шоттағы ақшалар, депозиттерді орналастыру,
заңды тұлғалардан алынған бағалы қағаздар (банктерді қоспағанда);
заңды және жеке тұлғалардың дебиторлық қарыздары.
Қолданылатын модельдер:
тәуекел факторларының өзгерісіне сезімталдықты талдау (бірфакторлы сценарийлер үшін);
сценарийлік талдау (көпфакторлы сценарийлер үшін).
Несиелік тәуекел салдарын бағалау үшін стресс-тестілеу сценарийі бірфакторлы және
Несиелік тәуекелді бағалау үшін стресс-тестілеу сценарийін қарыз алушылар мен
- талаптар сапасының нашарлау стадиясы «А»;
- талаптар сапасының нашарлау стадиясы «В»;
- талаптар сапасының нашарлау стадиясы «С».
3) қарыз алушылар мен банк дебиторларына талаптар сапасының нашарлауы
Несиелік өнімдер қоржыны әртараптандырылуының төменде берілген деңгейлерге дейін төмендеуі:
салалар бойынша: несие қоржынындағы олардың үлесі 40%-дан (60%, 80%)
несиелерді қамтамасыз ету бойынша: қамтамасыз етудің бір түрінің үлесі
ірі қарыз алушылар бойынша: міндеттемелер бір қарыз алушыға шаққандағы
бланктік несиелер бойынша: қамтамасыз етілусіз берілген және/немесе болашақта түсетін
негізгі қарызды өтеу тәртібі бойынша: негізгі қарызды өтеу бойынша
қарыздардың мақсатты бағыты бойынша: мақсатты бағыттылықтың бір түрі бойынша
Cтресс-тестілеудің нәтижелері капитал бойынша және қосымша капиталды қалыптастырудың минималды
V. Жаңа банктік өнімдер мен қызмет көрсетулерді енгізу кезіндегі
Жаңа банктік өнімдер мен қызмет көрсетулерді іске енгізу бойынша
Сезімталдықты талдауға әдетте жаңа банктік өнімдер мен қызмет көрсетулерді
Сезімталдықты талдауды жүргізу үшін параметрлер стресс-тестілеуді жүргізу кезіндегі
Жүргізілген сезімталдықты талдау нәтижелері тәуекелдер бөлімшесіне жалпы банк бойынша
Жүргізілген стресс-тестілеу нәтижелерінің негізінде мүмкін тәуекелді жағдайлардың салдарын барынша
Стресс-тестілеу нәтижелері бойынша анықталған тәуекелді жағдайлардың мүмкін салдарын барынша
тәуекел деңгейі тым жоғары болатын қаржылық операциялардан бас тарту;
қарыз капиталын көп көлемде тартудан бас тарту;
төмен өтімді нысандарда айналым активтерін шамадан тыс пайдаланудан бас
қысқа мерзімді қаржылық салымдар ретінде уақытша бос ақша қаражаттарын
өте сенімді емес серіктестер қызметінен бас тарту;
инновациялық және өзге де жобалардан бас тарту;
тәуекелдер шоғырлануын шектеу;
банк қызметінің ең қауіпті түрлерін шектеу үшін банкішілік нормативтерді
банк қызметін әртараптандыру (инвестициялар, бағалы қағаздар қоржыны, валюта қоржыны,
банк ішінде резервтер құру.
3.2 Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін бағалау әдістемесін жетілдіру механизмі
Тәуекелдерді басқару әлуетті қолайсыз факторлардың алдында банктің қаржылық әлсіз
Несиеге қабілеттілігін талдаудың мақсаты-банкпен несиелеу мүмкіндігін және шарттары туралы
Нақты бір кәсіпорынның қызметін зерттеу кезеңін белгілеу; материалдарды іріктеп
Жұмыстың екінші кезеңіндегі сыртқы талдау өткізу кезінде әр түрлі
Үшінші кезеңде нағыз талдау жүргізіледі. Сандық өлшемдерді пайдалана отырып
Сурет 16. Қолданылып жүрген несие қабілеттілікті бағалаудың әдістемелері мен
16-суретте ұсынылғандай, банктің қарыз алушысының несие қабілеттілігін бағалау әдістерін
Несие қабілеттілікті анықтауда несие қағидаларының барлығы қатыстырылады және құрылыммен
Қарыз алушының несие қабілеттілігін анықтау барысында банк бірінші кезекте
Қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалаудың көптеген әдістері мен тәсілдерін
коэффициенттерді есептеу үшін өткен кезең есеп берулері қабылданады, болашақ
төлем қабілеттілік сандарға қарап емес, нақты бизнестің өтімділігіне, өндірілген
қарыз алушыны тану үшін, болған төлем қабілетсіздік жағдайларына (төленбеген,
сандық және сандық емес мәліметтерді жинай отырып, қарыз алушының
бас банктің қайта қаржыландыру сияқты мөлшерлемелерінің өзгеруін клиент үшін
шетелдің экономикалық, географиялық, әлеуметтік, саяси т.б. ерекшеліктерін ескере отырып
Банктің несие тәуекелділігін басқару жүйесіндегі қарыз қабілеттілікті анықтауға және
3.2 Банктердің несиелік тәуекелін басқару кезеңдері
Несие тәуекелін басқару бірнеше кезеңдерден тұратын белгілі бір реттілікпен
Тәуекелді сәйкестендіру (несиелік тәуекелдер факторын анықтау);
Несиелік тәуекел дәржесін бағалау;
Тәуекел стратегиясын таңдау (тәуекелді қабылдау туралы шешім, тәуекелмен байланысты
Тәуекелдерге бақылау жасау. Тәуекелдерді төмендету әдістерін таңдау және қолдану;
Тәуекелдер мониторингі. Тәуекел дәржесіне бақылау жасау.
Несие тәуекелін жеке қатысушы тәуекеліне және салымдар жиынтығы тәуекеліне
Кесте 17
Несиелік тәуекелдерді басқару кезеңдері және олардың мазмұны
Несиелік тәуекелді басқару кезеңдері Несиелік тәуекелді басқару кезеңдері мазмұынының
Нақты қатысушының
Қоржынның
Несиелік тәуекелді идентифика-циялау Тәуекел мәміле бойынша міндеттемелерді қатысушының орындамауының
Несиелік тәуекелді сандық бағалау Қарыз алушының несие қабілеттілігін бағалауға
несие келісімі бойынша міндеттемелерді орындамау ықтималдығын сипаттайтын көрсетікш ретінде
қарыз алушының міндеттемелерді орындамауы жағдайында банктің жоғалтулар көлемін анықтау.
несие тәуекелінің деңгейі бойынша;
қатысушылардың өзара байланысының сипаты бойынша;
қатысушының міндеттемені орындамағаны жағдайында банк жоғалтуларының көлемін анықтау.
Шешім қабылдау Қатысушының несие тәуекелінің деңгейін сандық бағалаудың нәтижелері
17-кестенің жалғасы
Тәуекелдерді бақылау. Несиелік тәуекелді азайту әдістерін таңдау Несие тәуекелінің
әртараптандыру, мүмкін залалдарды жабу үшін резервтер құру, лимиттерді белгілеу:
Несиелік тәуекелдер мониторингі Несиелік тәуекел деңгейінің өзгерісін жедел есепке
Е С К Е Р Т У -
Тәуекелді идентификациялау. Жеке қатысушының нақты банктік активтері – міндеттемелері
актив (мәселен, несие) өзге активтерден (несиелерден) бөлек қарастырылады;
актив банк қоржынының ажырағысыз бөлігі болып есептеледі.
Мұнымен бірге, актив тәуекелділігін бағалау мен операциялардың мақсаттылығы әрүрлі
Нақты қатысушы тәуекелі мен қоржынға жиынтық салымдар тәуекелінен тұратын
Несие тәуекелі факторларының банкке қатысы бойынша сыртқы сипаты, сондай-ақ
Қатысушылар тәуекелі. Несиелік тәуекелдер – қарыздық, лизингтік, факторингтік, форфейтингтік,
Бұл тәуекелдер сыртқы сипатқа ие, себебі қатысушы банктің дұрыс
Банк өнімінің түріне байланысты несиелік тәуекелдер мына түрлерге бөлінеді.
Нормативтік тәуекелдер – реттеуші органдар мен шетел инвесторларының міндетті
Бұл нормативтер реттеуші органмен, яғни құзырлы мемлекеттік органмен белгіленеді.
Қоржын тәуекелдері. Қарыз қоржыны бойынша тәуекелдерді анықтау кезеңі келесілерден
Тәуекелдер сыныптамасы (тәуекелдер сыныптамасын жасау);
Себепті-салдарлы тәуекелділікті белгілеу;
Құрылымдық иерархияға сәйкес тәуекелдерді ранжирлеу.
Стресс-тестинг жүргізу.
Пайда болу тұрпаты бойынша тәуекелдер ішкі және сыртқы болып
Сыртқы тәуекелдер сыртқы ортада пайда болады және банк тарапынан
Салалық тәуекел – белгілі бір саланың жағымсыз қызмет ету,
Нарықтық тәуекел қаржы нарықтарының жағымсыз қозғалысымен байланысты тәуекелдердің болу
Валюталық тәуекел – банктің өз қызметін жүзеге асыру барысында
Пайыздық тәуекел – сыйақы мөлшерлемелерінің жағымсыз өзгерісі салдарынан шығындардың
а) банктің орналастырылған активтері мен тартылған міндеттемелерінің (бекітілген сыйақы
ә) бір жағынан активтер, және екінші жағынан міндеттемелер бойынша
б) ұқсас құндылық сипаттамалары бар өзге тең жағдайларда құралдар
Валюталық және пайыздық тәуекелдің банк үшін бір мезгілде ішкі
Тәуекелдің келесі түрлері ішкі тәуекелдерге жатады:
Нарықтағы пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісіне активтердің сезімталдылық тәуекелі – бұл
Нарықтағы валюта бағамының өзгерісіне активтердің сезімталдылық тәуекелі – банктің
Қоржындарды шоғырландыру тәуекелі – Банк қызметін шектен тыс шоғырландыру
Кесте 18
Банктің шоғырландыру тәуекелінің түрлері және тәуекелді анықтау
Түрі Тәуекелді анықтау
Аймақтар бойынша Банк активтерінің шектен тыс аймақтық шоғырландыруы нәтижесіндегі
Салалар бойынша Банк активтерінің шектен тыс салалық шоғырлануы нәтижесіндегі
Өнімдер бойынша (қаржы құралдары) Банк активтерінің шамадан тыс шоғырлануы
Көлемдері бойынша
Мерпзімдері бойынша
Е С К Е Р Т У - [29,
Активтер құнын жоғалту тәуекелі ішкі сипатқа ие және банктің
Қарыз қоржыны бойынша өтімділікті жоғалту тәуекелі бірнеше қарыз алушы
Өзге тәуекелдер. Қатысушылар мен қоржын тәуекелдерімен қатар Банкте келесі
Операционды тәуекел – жетіспеушіліктер немесе қызметкерлер тарапынан ішкі процестерді
жауапкершілікті бөлу, басқару мен есеп беру құрылымын қоса алғанда
ақпараттық технологиялар саласындағы дұрыс жасалмаған стратегиялар, саясата/ немесе стандарттардан
дұрыс емес ақпаратпен немесе оның сәйкессіз қолданылуымен байланысты тәуекелдер;
персоналды сәйкессіз басқарумен және/немесе банктың біліктіліксіз штатымен байланысты тәуекелдер;
бизенс-процестерді сәйкессіз құрумен немесе ішкі тәртіптерді сақтауға әлсіз бақылаумен
банк операцияларына күтілмеген немесе бақыланбайтын сыртқы әсер ету факторларымен
заңнаманың өзгеруімен байланысты тәуекелдер, немесе ішкі құжаттардағы/ банк қызметін
клиенттік базаның қысқаруына, клиенттер жіне контрагенттермен банкке қойылағн сенімсіздік
Құқықтық тәуекел – банктің Қазақстан Республикасы заңнамалары талаптарын бұзуы
Институционалды тәуекел – менеджменттің қате шешімдері, персоналдың қате немесе
қатысушының қаржылық жағдайын және жоспарланатын жағдайын дұрыс емес бағалауынан
мәмілелерді жүзеге асыру кезінде қызметтік нұсқаулықтардан ауытқулардың болуынан жасалатын
персоналдың өз қызметін асыра пайдалануы;
қызметтік нұсқаулықтарда, ережелерде, нұсқамалық материалдарда және т.с.с. болатын әдістемелік
қабылданатын шешімдердің құзыреттілігі бойынша ережелерді сақтамау.
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жұмыста зерттеу тақырыбының аясында жүргізілген теориялық зерттеулер мен
Әр елдің және әр банктің несие қатынастарын реттейтін несиелеу
Несие жүйесіндегі тәуекелдерді басқару ұғымымен қатар, несие тәуекелділігі жүйесіндегі
Банк қызметіндегі несие тәуекелдері жүйесін басқару және оның ішінде
Қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау мен бағалау үлкен шеберлікті
5. Жалпы Банктің несиелік қоржынын талдау барысында 2009 жылы
6. Банктің несиелік тәуекелдеріне талдау жасау барысында баланс активтері
7. Банктің әлеуетті клиенті ретінде «Ильяс Сервис» ЖШС –нің
«Ильяс Сервис» ЖШС–і банктің әлеуетті несие алушыларға қоятын барлық
Қорытындыда жиынтық рейтинг 2. Бұл дегеніміз «Ильяс Сервис» ЖШС
Осы орайда дипломдық жұмыс қорытындысында келесі ұсыныстарды жасауға болады:
1. Несиелік тәуекелді басқарудың келесі кезеңдерін ұсынуға болады:
несиелік тәуекелді идентификациялау;
несиелік тәуекелді сандық бағалау;
шешім қабылдау;
тәуекелдерді бақылау. Несиелік тәуекелді азайту әдістерін таңдау;
несиелік тәуекелдер мониторингі;
Келесі негізгі процедуралардың орындалуын ұсыну:
- қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау;
- қарыз алушыға несиелік рейтинг бекіту;
- банктің меншікті несиелеу лимитін белгілеу;
3. Қарыз алушының несие қабілеттілігін анықтау барысында банк бірінші
- несиелік мәміле жасауға қарыз алушының жеке бас қабілеті,
- құқылық қабілеті;
- өтімді және құнды қамту нысандарының болуы;
- тұрақты табыс көзінің болуы.
4. Банктің несие тәуекелділігін басқару жүйесіндегі қарыз алушының несие
коэффициенттерді есептеу үшін өткен кезең есеп берулері қабылданады, болашақ
төлем қабілеттілік сандарға қарап емес, нақты бизнестің өтімділігіне, өндірілген
қарыз алушыны тану үшін, болған төлем қабілетсіздік жағдайларына (төленбеген,
сандық және сандық емес мәліметтерді жинай отырып, қарыз алушының
бас банктің қайта қаржыландыру сияқты мөлшерлемелерінің өзгеруін клиент үшін
- шетелдің экономикалық, географиялық, әлеуметтік, саяси т.б. ерекшеліктерін ескере
5. Егер қарыз алушының несиелік қабілеттілігінің нашарлауы анықталса келесі
- қарыз алушыға қайта қаржыландыру механизмін ұсыну, яғни несиенің
- қарыз алушыға несиелік демалыс беру, яғни несие бойынша
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Деятельность коммерческих банков: учебное пособие/Под ред.проф., д.э.н.А.В.Калтырина.-Ростов на Дону:
Лаврушин О. И. Банковское дело: Учебник. – М.: Финансы
Елекенова А. Несиелік тәуекелді басқару және бағалау//Экономика негіздері, №4-5,2010
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы, Издат Маркет, 2004
Балабанова И. Т. Банки и банковская деятельность. – СПб.:
Жуков Е.Ф. Банки и банковские оперции. – М.: ЮНИТИ,
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі сайтын.// www.nationalbank.kz
Лаврушин О.И. Управление деятельностью коммерческого банка (финансовый менеджмент). М.:
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. – Алматы, 2004
Мақыш С.Б., Ілиясов А.Ә. Банк ісі. Оқу құралы. –
Шимгамбаев С. Кредитоспособность заемщика и методы ее оценки//Экономика негіздері,
«БТА Банк» акционерлік қоғамының сайты.// www.btabank.kz
Ә.Д. Шелекбай, Н.А. Әлмереков. Банк ісіндегі тәуекел-менеджмент: теориясы, әлемдік
«БТА Банк» акционерлік қоғамының 2009 жылға жылдық жиынтық есептемесі//
«БТА Банк» акционерлік қоғамының 2008 жылға жылдық жиынтық есептемесі//
«БТА Банк» АҚ-ның 2010 жылдың 30 маусымындағы жағдай бойынша
«БТА Банк» акционерлік қоғамының 2009 жылға тәуекелді басқару бойынша
«БТА Банк» акционерлік қоғамының 2009 жылға тәуекелді басқару бойынша
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
Назарова В.Л. Шаруашылық ж.ргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп: Оқу құралы.-
«Ильяс Сервис» ЖШС-нің 01.01.2010-31.12.2010 аралығындағы кезеңдегі Бухгалтерлік балансы
Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А., Бухгалтерлік есеп теориясы және
«Ильяс Сервис» ЖШС–нің 01.01.2010-31.12.2010 аралығындағы кезеңдегі қаржылық есебі
Базельский комитет по банковскому надзору, «Международная конвергенция измерения капитала
Бондаренко Д.В. Стресс-тестирование деятельности банка: международная практика и применение
Лисак Б.И., Ким А.Б. Оценка вероятных банковских рисков методом
Гумар Н.А. Қарыз қабілеттілікті бағалау әдістерінің ерекшеліктері мен жалпы
Гумар Н.А. Скорингтің қарыз қабілеттілікті анықтау әдісі ретінде пайда
Андрианова Ю.Р. Этапы управления крдеитным риском.// Банки Казахстана, №5,
А ҚОСЫМШАСЫ
Ә ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е С К Е Р Т У - [3]
Е С К Е Р Т У - [4]
Е С К Е Р Т У –
Е С К Е Р Т У - [14,
Е С К Е Р Т У - [14,
Е С К Е Р Т У - [16]
Е С К Е Р Т У - [14,
Е С К Е Р Т У - [14,
Е С К Е Р Т У - [16]
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Е С К Е Р Т У - [17,18]
Е С К Е Р Т У - [27,
7
Несие алу бойынша тәуекел
Несие алушының өз міндеттерін орындамау тәуекелі
Мемлекет (аймақ) тәуекелі
Аударымдарды шектеу тәуекелі
Шоғырландыру тәуекелі
Несиелік тәуекел
Негізгі қарыз сомасының төленбеу тәуекелі
Пайыздарды төлемеу тәуекелі
Қарыз алушыны алмастыру тәуекелі
Ішкі тәуекел
Операцияны аяқтау тәуекелі
Несиені қамтамасыз ету тәуекелі
Несие операцияларын және несие тәуекелділігін басқару бойынша
қолданылатын тәсілдемелер (шаралар)
ранжирлеу
несиені кепілдендіру немесе қамтамасыз ету
несиеге шектеу (лимит) қою
қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау
несиені сақтандыру
банктің несие портфелін әртараптандыру (диверсификация)
идентификациялау
провизия (резервтер) құру
0
10
20
30
40
50
60
1 жарты
жылдық
2008 ж.
.
3 тоқсан
2008 ж.
4 тоқсан
2008 ж.
2008 ж.
1 тоқсан
2009 ж.
2 тоқсан
2009 ж.
3 тоқсан
2009 ж.
4 тоқсан
2009 ж.
1 тоқсан
2010 ж.
факт
күту
Тәуекелдерді басқару бойынша бөлімшелер
Директорлар кеңесі
Тәуекелдер бойынша комитет
Тәуекелдерді бақылау бөлімшесі
Ішкі аудит
Тәуекелдерді бағалау және тәуекел туралы ақпараттарды беру жүйесі
Ақпараттық базаны қалыптастыру (несиелік тарих, банктің ішкі ақпараттар базасы,
Көрсеткіштерді анықтау мен бағалаудың қазіргі таңдамалы түрлерін қолдану
Қолданылып жүрген несие қабілеттілікті бағалаудың әдістемелері мен тәсілдері (нормативтік
Несие қабілеттіліктің неғұрлым қалыптасқан әдісі (қаржылық есеп, баланс, тб.
Несие қабілеттіліктің неғұрлым кеңейтілген әдіс, тәсілдерін қолдану
Тәуелсіз сарапшы қызметтерін немесе әдістемелерін пайдалану (Moody’s, Standard Poor,
Сараптамалық бағалаудың арнайы процедураларын қолдану (компьютердік арнайы бағдарламаларды қолдану)
Сараптамалық жүйелерді қолдану (құқылық және кепілдік бағалау, тәуекелдерді
Қабылданған шешімнің жүзеге асырылуын қолдау (провизиялар қалыптастыру, ағымды мониторинг)




Ұқсас жұмыстар

---

Несиелік тәуекел

---

Несиелік тәуекел факторлары

---

Несиелік тәуекелді басқару саясаты

---

Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығы

---

Банктің несиелік тәуекелінің теориялық аспектілері мен құрылымы

---

Банктік тәуекелдердің экономикалық мазмұны

---

Қаржылық тәуекелдерді басқару

---

Банктік тәуекелдерді басқару туралы ақпарат

---

Несиелік тәуекелдер

---

Қаржы тәуекелі және оны басқару

---