Кәсіпорынның негізгі қорларын талдау

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«ЭКОНОМИКА» КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Кәсіпорынның негізгі қорларын талдау
.
Жоспар.
Кіріспе_______________________________________ 4
1. Бөлім. Нарықтық жағдайдағы негізгі қорлардың экономикалық мәні және
Нарықтық қорлар экономикалық категория ретінде және олардың өндіріс процесінде
Негізгі қорлар қозғалысы, жағдайы және бар болу көрсеткіштері._______________________________
Негізгі қорларды бақылау. _______________________ 25
Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы.__________ 27
2 Бөлім. Негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдалануды талдау
Кәсіпорын қызметінің технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау._____________________________________40
«айгазқұрылыс» ААҚ негізгі қорлар динамикасын және құрылымын талдау.____________________________
Негізгі қорларды тиімді пайдалануды талдау.____________55
Негізгі қорларды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері мен факторларын талдау.___________________________ 58
3 Бөлім. Негізгі қорларды тиімді пайдалануды көтеру
жолдары мен резервтері.
Негізгі қорларды тиімді пайдалануды көтеру резервтері.____ 76
Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалану жолдарын жоғарылату._________________________________ 80
Қорытынды____________________________________92
Пайдаланылған әдебиеттер__________________________96
Кіріспе
Нарықтық қатынастарға өтумен байланысты әр бір қоғам даму жолдарын
Қазіргі экономика – бұл бір-біріне қайшы келетін топтар қатынасы:
Бұл мәселелерді шешу үшін кәсіпорынды тек қана техникалық потенциалмен
Өнім өндірісі және қызмет көрсету процессінде келесі экономикалық ресурстардың
Өндірістің заттанған құралдары кәсіпорын капиталы деп аталады. Капитал
Еңбек құралдары негізгі өндірістік қорлардың заттай мағынасын құрайды, яғни
Негізгі қорлар өндіріс сферасында функциянирленеді және республиканың ұлттық байлығының
Нарықтық жағдайда кәсіпорын меншік формасына байланыссыз өзінің меншілігінің, амортизациясының,
Осыдан дипломдық жұмыс тақырыбы «Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалануды
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде «Нарықтық жағдайдағы негізгі қорлардың мәні
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімі анализ жасауда және дипломдық жұмысты
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдаланудың
Дипломдық жұмыстың методологиялық негізгі болып кәсіпорында негізгі қорлардың есебі
Бөлім 1. Нарықтық жағдайдағы негізгі қорлардың экономикалық мәні және
1.1. Нарықтық қорлар экономикалық категория ретінде және олардың өндіріс
Кәсіпорынның негізгі белгісі – оның меншігінде, шаруа жүргізуінде немесе
Негізгі қорлар – бұл өзінің құнын бөлектеп жоғалатын және
Негізгі қорлардың кеңейтілген қайта өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты
Өндірістің әр бір процесі өндіріс қорларының қатысуымен жүзеге асырылады,
1. Еңбекке заттары (материалдар, шикізаттар, сатып алынатын жартылай фабрикаттар);
2. Еңбек құралдары (станоктар, машиналар және т.б.).
Еңбек құралдарын басқару нәтижесінде адам еңбек затына тікелей әсер
Еңбек процесінде ресурстарға және оларды тұтыну қатынасынан көпшілігінде шығарылатын
Ресурстар болып жоғарыда айтылғандай мемлекет оның әкімшілік орталықтары, кәсіпорындар,
Негізгі қорлар – бұл еңбек құралдарына заттай айналған өндірістік
Ресурстарды негізгі және айналымға бөлудің негізіне өндірісте жүргізетін, және
Құрылыс кәсіпорындарының негізгі қорларына келесілер жатады: жылжымайтын мүлік (жер
Құрылыс кәсіпорындарының негізгі қорлары олардың материалды-техникалық базасының негізін құрайды,
Негізгі қорларды көптеген өндірістік циклдер ішінде пайдаланады, олар жәй-жәй
Негізгі қорларға қарағанда айналым қорлары бір өндірістік процеске қатысады
Материалды активтер сатып алыну мақсатына байланысты негізгі қорлар есебінде,
Негізгі қорлар өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты төмендегілерге бөлінеді:
● өндірістік – бұл өндіріс процесіне тікелей қатысатын немесе
● өндірістік емес – тұтынуға белгіленген негізгі қорлар. Олар
Тәнділігі бойынша негізгі қорлар келесідей бөлінеді:
● меншікті – ол субъектке тиесілі және оның
● арендаға алынған – ол басқа бір субъекттен
● қозғалыстағы - өндірісте және шаруашылық қызметте пайдаланылатын негізгі
● тоқтап тұрған – уақытша пайдаланылмайтын
● запастағылар – қозғалыстағы негізгі қорларды жөндеуде, аварияда
Заттай құрамына байланысты негізгі қорлар:
● мүлікті – заттай құрамы бар объектілер (ғимараттар, құрылыстар,
● мүліксіз – жерге, тоғайлық және сулы жерлерге (құрылыстардан
Өндірілген өнім және көрсетілген қызмет қай экономика саласына және
Негізгі қорлар жасайтын функциясына және мақсатты белгілеуіне байланысты келесі
I. Жер – субъекттің меншік құқығымен сатып алынған жер
II. Ғимараттар – еңбекке жағдай жасау, халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет
Схема 1. Кәсіпорынның негізгі қоры.
III. Құрылыстар – еңбек затын өзгертпейтін функцияларды орындау жолымен
Инвентарлы болып әрбір бөлек тұрған құрылыс саналады.
IV. Таратқыш құрылғылар – электро, жылу және механикалық энергияны
V. Машиналар және құрал-жабдықтар. Инвентарлы объектісі болып әрбір
● Күш машиналары және құрал-жабдықтар – жылу және электроэнергияны
● Күш машиналары және құрал-жабдықтар – еңбек
● Өлшегіш және реттеуіш құралдар, жабдықтар және лабораториялық құралдар
● Есептеуіш техника – бұл процестерді автоматтандыруға және
● Басқа да машиналар және құрал-жабдықтар – машиналар, аппараттар
VI. Көлік құралдары – адамдарды және жүктерді тасуға арналған
VII. Аспаптар (құралдар) – бұл механикаландырылған және механикаландырылмаған қол
VIII. Өндірістік жабдықтар және құралдар - өндірістік операцияларды жасауға
IX. Шаруашылық инветарь – конторлық және шаруашылық инвентарь (cтолдар,
X. Көпжылдық отырғызулар – жасанды, көпжылдық оптырғызулар (жеміс-жидектер, жүзім
XI. Жерді жақсарту үшін капитал шығындары (құрылыссыз) –
XII. Басқа да негізгі қорлар – библиотекалық қорлар, музей
Нарықтық экономикаға өту жағдайында бухгалтерлік есептің мақсаты негізгі қорлардың
Негізгі қорлар қандай да болмасын өндірістің маңызды факторы
Нарықтық экономикаға өту шарттары еңбек коллективін өндірістің барлық материалды-құндық
Негізгі қорлардың жағдайы және оларды пайдалану – аналитикалық жұмыстың
Кәсіпорынның негізгі қорларын және өндірістік қуаттылықтарын толық және тиімді
Өнеркәсіпті-өндірістік негізгі қорларды тиімді пайдалануды және жағдайын талдау мақсаты
Негізгі қорлар пайдалануына байланысты қозғалыстағы, запастағы және тоқтатылғандар болып,
Қозғалыстағы – эксплуатациядағы негізгі қорлар (жұмыстағы, жөндеудегі немесе тоқтаудағылар).
Запастағы негізгі қорларға запаста тұрған құрал-жабдықтар және көлік құралдары
Тоқтатылған негізгі қорлар кәсіпорынның немесе бөлек цехтардың уақытша эксплуатациясын
Жеке меншіктегі сол кәсіпорынға тиесілі негізгі қорлар. Арендаға алынған
Негізгі өндірістік қорлардың түрлік құрылымы әр саладағы өнеркәсіп кәсіпорындарында
1.2. Негізгі қорлар қозғалысы, жағдайы және бар болу көрсеткіштері.
Негізгі қорлардың толық барын көп жағдайда белгіленген бір мезгілдегі
Негізгі қорлардың ортажылдық құнын келесі формуламен есептеуге болады.
Фс = Фн + Фв · Тв/12 – Фл
мұндағы, Фн – негізгі қорлардың жыл
Фв – жыл ішінде енгізілген негізгі қорлар құны;
Фл – жыл ішінде шыққан негізгі қорлар құны;
Тв – жыл ішінде енгізілген негізгі қорлардың
функционирлену уақыты;
Тл – жыл ішінде негізгі қорлардың шыққаннан кейінгі
өтіп кеткен уақыт.
Негізгі қорлардың тозушылық дәрежесін тозу коэффициенті арқылы есептейді, ол
Тозу сомасы
Негізгі қорлардың толық бастапқы құны
немесе Ктозу = 1
Негізгі қорлардың жарамдылық дәрежесін анықтау үшін жарамдылық коэффициенті
Негізгі қорлардың қалдық құны
Толық бастапқы құн
немесе Кжарамд. = 1 -
Тозу және жарамдылық коэффициенттерін жағдайына қарай жыл басына және
Негізгі қорлар қозғалысының көрсеткіштері период ішінде негізгі қорлардың түскенде
Жаңа негізгі қорлар құны
Жыл аяғындағы негізгі қорлар құны
Ол қозғалысқа енгізілген негізгі қорлардың қатынастық сипатын көрсетеді.
Негізгі қорларды толықтырулар тек қана жаңасын сатып алу нәтижесінде
Жыл ішінде түскен негізгі қорлар құны
Негізгі қорлардың жыл аяғындағы құны
Негізгі қорлардың қайта өндіріс динамикасын талдау үшін негізгі қорды
Жойылған негізгі қорлар құны
Қайта енгізілген негізгі қорлар құны
Бұл коэффициентті көтерген жағдайда негізгі қорларды ауыстыру интенсивтілігі төмендейді
Негізгі қорлардың тек қана тозуы және өте ескіргендігінен пайдаланылатын
Жойылған негізгі қорлар құны
Негізгі қорлардың жыл басындағы құны (1.7)
Негізгі қордың қозғалысының барлық көрсеткіштері баланстық құннан шыға есептелінеді.
Негізгі қорларды пайдалану үшін әр түрлі көрсеткіштер қолданылады, оларды
Жеке көрсеткіштер – натуралды, көбінесе кәсіпорында немесе оның бөлімшелерінде
Негізгі қорларды экстенсивті пайдалану көрсеткіштері олардың уақыттағы пайдалануын сипаттайды,
Негізгі қорларды пайдаланудың экстенсивті көрсеткіштерінің маңыздыларына жоспарлы, тәртіпті және
Экстенсивті пайдаланудың жеке көрсеткіштерінің ішінен құрал-жабдық жұмысын ауыстыру коэффициенті
Құрал-жабдықтар жұмысын ауыстыру коэффициенті келесі формуламен анықталады:
Ауыстыру машиндері
Құрал-жабдықтар мөлшері
Құрал-жабдықтарды пайдаланудың ауыстырымдылығын көтерудің басты мақсаты – бұл негізгі
Негізгі қорларды экстенсивті пайдалану көрсеткішінің ішінде құрал-жабдықтарды ауыстыру көрсеткішін
Құрал-жабдықтарды экстенсивті және интенсивті пайдалану көрсеткіштерінен басқа өндірістік алаңдарды
Көп жағдайда жоғарыда айтылып кеткен құрал-жабдықтарды пайдаланудың экстенсивті негізгі
Олардың ішінде маңыздысы – негізгі қорлардың қорқайтарымы, өнім бағасының
ФО = Q/Fc
мұндағы, Q - өндіріс көлемі;
Fc – негізгі қорлардың орташа жылдық құны.
Қорқайтарым негізгі өндірістік қорларға жұмсалған әрбір тенгені пайдаланудан жалпы
1.3. Негізгі қорларды бағалау.
Материалды активтерді негізгі қор деп есептеу сәтінде қажетті шарт
Негізгі қорлардың бастапқы құны.
Негізгі қорлар бухгалтерлік есепте бастапқы құн бойынша кіріске алынған
● Шотта көрсетілген сатып алу бағасы;
● Қозғалмайтын мүлік жөнінде агенттерге комиссиондық сый-ақылар;
● Сату-сатып алу келісім шартын жасаған заңгердің қызметіне
● Салықтар және жинақтар;
● Мақсатты пайдалануға жерді дайындау шығындары (ғимараттарды құлату,
Сатып алынған құрал-жабдықтың бастапқы құнына келессілер жатады:
● Сатып алу құны;
● Тасымалдауға кеткен шығындар (соның ішінде тасымалдау кезіндегі сақтандыру);
● Монтаж;
● Құрал-жабдықтардың эксплуатацияға жарамдылығын тексеру мақсатымен сынау жүргізу және
Ғимараттардың және құрылыстардың құрылысын жүргізгенде негізгі қорлардың бастапқы құнына
● Материалдар;
● Еңбекақы төлеу;
● Үстеме шығындардың сәйкес үлесі;
● Архитекторлар, заңгерлердің қызметіне төлемдер;
● Құрылыс кезіндегі сақтандыруға шығындар;
● Құрылыс кезіндегі сақтандыруға шығындар;
● Құрылыс кезіндегі берілген кредит проценті;
● Құрылысқа рұқсат алуға кеткен шығындар.
Негізгі қорлар объектісінің бастапқы құны анықталады:
● Негізгі қорлар субъектісінің өзім дайындалған кезде
● Объектілерді басқа бір заңды немесе жеке
Ағымдық құн – бұл белгіленген уақытқа негізгі қорлардың пайдаланып
Баланстық құн – бұл негізгі қорлардың активі есепте және
Жойылу құны – негізгі қорлар жойылған кезде туатын запас
1.4. Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы.
Негізгі қорлар өндіріс процесіне ұзақ уақыт бойы қатысып, жәй-жәй
Тозу – моральдық және физикалық сипатынан айыратын процесс. Негізгі
Физикалық тозуда негізгі қорлардың тұтыну құнының жоғалтуы болады, яғни
Өндірісте тозған негізгі қорлардың көпшілік бөлігі, мысалға өнеркәсіпте халық
Моральдық тозу көбінесе физикалық тозудан ерте келеді, яғни әлі
Моральдық тозудың бірінші түрі – машиндердің жарты бөлігінің құнын
Моральдық тозудың екінші түрі - бұл бар машиндердің,
Тозуды анықтау әдістері.
Физикалық тозу негізгі қорлардың қызметтену негізінде анықталады:
Ттозу(ф) = Тф /Тн · 100%
мұндағы, Тф – нақты қызмет ету уақыты (жыл);
Тн – нормативті қызмет ету уақыты (жыл).
Тозуды толық анықтау үшін негізгі қорлардың элементінің жағдайын анықтау
Моральдық тозудың бірінші түрі баланстық және қалпына келтірілген
Ттозу(м1) = Фб – Фв /Фб · 100%
мұндағы, Фб – баланстық құн (мың тг.);
Фв – қалпына келтірілген құн (мың тг.).
Моральдық тозудың екінші түрі көп жағдайда құрал-жабдықтардың өнімділігін
Ттозу(м2) = Пр2 – Пр1 /Пр2 · 100%
мұндағы, Пр1 – қозғалыстағы негізгі қорлардың өнімділігі;
Пр2 – жаңа негізгі қорлардың өнімділігі.
Бірақ бұл кезде жаңа негізгі қорлар қамтамасыз ете алатын
Ттозу(м2) = Изд2 – Изд1 /Изд2 · 100%
мұндағы, Изд1 – қозғалыстағы негізгі қорлардың өндіріс
Изд2 – жаңа негізгі қорлардың өндіріс шығындары (тенге).
Негізгі қорлардың амортизациясы.
«Амортизация» термині тікелей мағынада негізгі қорлардың өлімі жоқтығын, олардың
Амортизация процесі негізгі қорлардың қызмет ету уақыты ішінде өзінің
Негізгі қорлардың ауыстырылған өнім құрамындағы құны өндіріс сферасынан кетіп
Өнімді шығарғаннан кейін сәйкесінше негізгі қор құнына ауыстырылған ақша
Амортизацияның негізгі функциялары – қайта өндірісті қамтамасыз ету, негізгі
Одан басқа анықталған деңгейде негізгі қорларды толық пайдалануын қарастырып
Шаруашылық практикада амортизацияны есептеу үшін амортизациялық аударымдар қолданылады, яғни
Амортизациялық аударымдар өнімнің, жұмыстың, қызмет көрсетулердің өзіндік құнын құрайтын
Амортизацияның объективті негізі болып өндірістік процесте және бағаның қалыптасуында
Амортизациялық аударымдар шығып кеткен негізгі қорларды қайта өндіруге бағытталады.
Өнімге ауыстырылған құн көлемі келесіндей анықталады; біріншіден негізгі қорлардың
Екіншіден, бұл мөлшер негізгі қорлар түрімен анықталады, мысалға: өнеркәсіпте
Үшіншіден, өнімге ауыстырылатын негізгі қорлар құнының мөлшері өндіріс спецификасының
Амортизациялық аударымдардың көлемі норма амортизациясы бойынша негізгі қорлардың бастапқы
Осыған байланысты амортизация нормасы мына формула бойынша анықталады:
На = Фп (б) – Фп/Фп · tсл
мұндағы На – жыл ішіндегі амортизация нормасы (%);
Фп (б) – негізгі қорлардың бастапқы құны;
Фп – жойылатын құн;
tсл – негізгі қорлардың жұмыс жасау мерзімі.
Амортизация нормасы негізгі қорлар құнының жылдық процентін өтеумен байланысты.
Көпшілік салаларда өндірістің технологиялық ерекшеліктеріне, құрал-жабдықтар жұмысының ауыстырылуына және
Амортизация нормалары экономикалық оқшауланған және негізгі қорларды уақытында төлеуге
Бухгалтерлік есептің 6 стандартына сәйкес амортизацияны есептеу үшін келесі
Бірқалыпты құнды тізімнен шығару;
Жасалған жұмыс көлеміне сәкес құнды тізімнен шығару (өндірістік әдіс);
Тездетілген тізімнен шығару: а) кішірейетін қалдық
б) сандардың сомасы бойынша құнды тізімнен шығару (комулятивтік
Бірқалыпты құнды тізімнен шығару әдісі – объектінің амортизацияланатын құнын
Өндірістік әдіс амортизациялық аударымдар тек қана объектіні пайдалану мерзімен
Өндірістік әдісті таңдауда объектінің өндірістік қуаттылығын пайдаланудан байланысты амортизацияның
Технологияны жетілдіру жағдайында құрал-жабдықтар моральды тез тозады. Сондықтан қаржылық
а) сандардың сомасы бойынша құнды тізімнен шығару әдісі (кумулятивті);
б) кішірейетін қалдық әдісі.
Сандардың сомасы бойынша құнда тізімнен шығару әдісі есептік коэффициентін
Кішірейетін қалдық әдісі амортизацияны есептеу бастапқы құнмен емес баланстық
Бекітілген орнатылған тәртіптегі сәйкескен инвентарьлы объектінің амортизация нормасы өскен
Соңғы жылдары дамыған елдерде машиндердің құнын тез тізімнен шығарудан
Негізгі қорлардың инвентаризациясы.
Бухгалтерлік есептің және қаржылық есептеменің мәліметтерінің нақтылығын қамтамасыз ету
Инвентаризация – бұл мүліктің және міндеттемелердің нақты барлығын бухгалтерлік
Есептік жылдағы инвентаризация мөлшері, оларды жүргізу уақыты, мүлік тізімін
● жылдық бухгалтерлік есепті құрастырудан бұрын, есептік
● кәсіпорын мүлігін арендаға, сатуға, сатып алуға
● материалды жауапты адамдарды уаыстырғанда;
● ұрлық немесе қиянат, сонымен қатар құндылықтарды бүлдіру
● жойылу балансын құрудан бұрын субъектінің
● экстремальды жағдайлардан болған өрт немесе апаттардан кейін
● субъекттің есептік саясатпен анықталған мезгілінде негізгі қорларды қайта
Инвентаризацияны жүргізу үшін инвентаризациондық комиссия шаруашылық субъектінің жұмысшылары ішінен
Комиссия міндетті түрде объектілерді тексереді және «Негізгі қорлардың мүлікті
Негізгі қорларды жалға беру түрлері.
Аренда – бұл аренда берушінің аренда алушыға келісім
Аренда келісім шартының заты – аренда берушінің меншігі болып
Халықаралық тәжірибеде аренданың үш түрін ажыратады:
Ұзақ мерзімді аренда (лизинг) – бұл 3 жылдан
Жәй лизинг аренда берушіге мүлікті аренда келісім шартының уақыты
Қаржылық лизинг – бұл аренданы ұзақ мерзімді несиелуі формасы.
Экономикалық жағдайларға байланысты аренда: ағымда және қаржыланатын аренда болып
Қазақстан Республикасының «Бюджетке салықтар және басқа да төлемдер туралы»
Пайдалану құнымен байланысты тәуекел және сыйақылар егерде айтарлықтай
● аренда алушыға жалға берілетін мүлікті аренда уақыттық басында
● аренда уақыты жалға берілетін мүліктің жаратымды пайдаланудың 80%
● аренда мезгілінің ішінде арендалық төлемдердің дисконталған құны ағымды
Аренда алушының арендаға алатын мүлігі актив есебінде бухгалтерлік есепте
Арендалық төлемдер төмендегілерден тұрады:
Қаржыландыру үшін төлемдер (проценттерге төлеу шығындары).
Арендалық міндеттемелердің баланстық құнды қысқартатын төлемдер (негізгі міндеттемелерді төлеу).
Аренда берушінің жалға берілетін мүлігі бухгалтерлік есепте аренданың таза
Бөлім 2. Негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдалануды талдау.
2.1. Кәсіпорын қызметінің технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау.
Қазақстан Республикасының құрылыс фирмасы «Мұнайгазқұрылыс» акционерлік қоғамы – Қазақстанның
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ-ның құрылымдары өздерінің құрылған кезеңінен бастап Маңғыстау облысының
Оның ішінде Қаражанбас кен орнында кірме дамбасы бар сутартқы,
«Мұнайгазқұрылыс» Компаниясының құрамындағы құрылыс мекемелері Теңгіз кен орнын
Соңғы кездерде «Мұнайгазқұрылыс» ААҚ Маңғыстау және Атырау
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ сонымен қатар машиндермен механизмдерді пайдалануға береді; автокөлікпен
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ негізгі іс тапсырушылары болып өз облысымыздың
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ өз құрамында жалпықұрылыс жұмыстарын және құрылысты механизациялау
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ кәсіпқой және мақсатшыл адамдар жұмыс жасайды. Қоғам
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ құрылыс және құрастыру жұмыстарын іс тапсырушыларға
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ жоспарында мекеменің өндірістік күштерін одан әрі дамыту,
Кесте №1.
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау 2000-2001 жж.
Көрсеткіштер
Өлшем
бірлігі
2000ж. 2001 ж. Өсу коэф.
жоспарлы нақты %
1. Жасалған жұмыс көлемі
м.т. 63334,5 164000 169289 103.2 2.67
2. Еңбек өнімділігі, соның ішінде
- бір жұмыскердің еңбек өнімділігі тг.
тг.
356
435
921
1142
943
1187
102,3
103,9
2,6
2,7
3. Өнімнің өзіндік құны соның ішінде:
материалды шығыстар, барл.
өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы
әлеуметтік салық
негізгі қорлардың тозуы
- басқалары м.т.
м.т.
м.т.
м.т.
м.т.
м.т.
51658
23465,8
18277,6
3573
3459
2882,6 122100
72400
36500
8540
3800
860 119656
71046
35610
8086
4214
700 98
98,1
97,6
94,7
110,9
81,4 2,32
3,03
1,95
2,26
1,22
0,84
4. Еңбек ақы төлеу қоры, барлығы, соның ішінде:
өндірістік персонал
әкімшілік персонал м.т.
м.т.
м.т.
29968,5
32377,6
6690,9 42249,6
34953,6
7296 44000,3
35610
8390,3 104,6
102,4
115,0 1,47
1,54
1,25
5. Орташа еңбек ақы:
өндірістік персонал
әкімшілік персонал м.т.
м.т.
тг.
25192
33689
33109,9
37991,1
42480
43120
128,3
113,5
1,69
1,28
6. Персоналдың орташа тізімдік саны:
өндірістік персонал
әкімшілік персонал адам
адам
адам
88
72
16 88
72
16 85
69
16 96,6
95,8
100,0 0,96
0,96
1,0
7. Негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық құны: м.т.
66735 72000 73855 102,6 1,11
Бұл кестеде 2000-2001 жж. «Мұнайгазқұрылыс» ААҚ-ның технико-экономикалық
Бір жұмысшының еңбек өнімділік деңгейі осы жылға жоспарланған мөлшерден
2001 жылы өнімнің өзіндік құны жоспарлы мөлшерден төмендеп 98%-ті
Материалдық шығындарды үнемдеу арқасында 1,9 %-ке (100% - 98,1
Еңбекақы төлеу қорын үнемдеу арқасында 2,4 %-ке (100% -
Басқа да шығындарды қысқартудың арқасында 18,6%-ке (100% - 81,4%)
Бұл нәтижелер материалдардың шығын нормаларын қатайту есебінен болған өнімнің
2001 жылы жұмысшылардың орташа тиімділік саны жоспарға қарсы 3,4%-ке,
2001 жылы жаңа негізгі өндірістік қорларды мүліктену және енгізудің
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ-ның 200-2001 жылғы жылдық есептемелердің мәліметтерін пайдаланып келесі
Нег. қор. баланстық құны
Бал
2000 жылы 2001
Кн..қ. өсу = 67460/63270=1,07
Нег. қор. түсуі
Жыл аяғындағы баланстық құн
Кн..қ.жаңару = 1090/67460 = 0,02 17227/83047
Нег. қор. қалдық құны
Ағымды активтердің құны
Кн..қ.нақты құны =22266/40788 = 0,5 33841/43283 =
Ағымды активтер
Ағымды міндеттемелер
Кжалпы өтімділік = 40788/10746 = 3,8 43283/15904
Негізгі қызметтен түскен табыс
Өнімді өткізуден түскен табыс
Рентабельділік = 4545/67524 = 0,1 33824/183720 =
Есептеген коэффициенттерді төмендегі кестеге келтіреміз.
Кесте №2.
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ қаржылық бағалау коэффициенттері
Көрсеткіштер 1999 ж. 2000 ж. 2001 ж. Өсу
коэф.
1. Негізгі қордың өсу коэффициенті
0,73 1,07 1,07 1
2. Негізгі қордың жаңарту коэффициенті
0,06 0,02 0,21 10,5
3. Негізгі қордың нақты құн коэффициенті
0,39 0,5 0,78 1,6
4. Толық өтімділік коэффициенті
2,1 3,8 2,72 0,7
5. Рентабельділік
0,12 0,1 0,18 1,8
Есептелген мүліктік жағдайын және өтімділікті сипаттайтын көрсеткіштерден біз 2001
Осылайша, «Мұнайгазқұрылыс» ААҚ-ның қаржылық жағдайы өтіп кеткен 2
2.2. «Мұнайгазқұрылыс» ААҚ негізгі қорлар динамикасын және құрылымын
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ-ы құрылыс-құрастыру жұмыстарының барлық түрімен айналысады.
Құрылыс шаруашылығының экономикалық тиімділік көрсеткіштер жүйесіне еңбек өнімділігі және
Кәсіпорынның негізгі қорларының есебі сәйкесінше бухгалтерлік есеп 6 «негізгі
Кәсіпорынның негізгі қорлары инвентарьлы карточкаларда бастапқы және ағымдық бағамен
Ғимараттар және құрылыстар
Машиналар және құрал-жабдықтар
Көлік құралдары
Тағы да басқалары
Негізгі қорларды талдау әдетте негізгі қорлардың көлемін, оның динамикасын
Негізгі қорлардың бар болуын, қозғалысын және құрылымын бағалау және
Абсолютті өсім – ΔФ = Ф1 - Фо =
Өсу қарқыны – Тр = Ф1/Фо = 83046/67460 =
Өсім қарқыны – Тпр.=Тр·100–100=1,231·100–100 = 23,1%
Негізгі қорлардың динамика көрсеткіштерінің есебінен көріп отырғанымыздай негізгі қорлардың
Негізгі қорлар құрылымының көрсеткіштері:
Машина және құрал-жабдықтар:
жыл басына (16479/67460)·100 = 24,4%
жыл аяғына (23293/83046)·100 = 28%
Көлік құралдары:
жыл басына (40203/67460)·100 = 5966%
жыл аяғына (48904/83046)·100 = 58,9%
Басқалары:
жыл басына (4498/67460)·100 = 5,4%
жыл аяғына (4063/83046)·100 = 4,9%
Негізгі қорлардың талданып отырған жылдағы құрылымның көрсеткіштерінің есебінен
Өнімділік коэффициенті жаңарған негізгі қорлардың 1 теңгелік өнім құнымен
Көнімд. = П – В/Фн
Көнімд.99 =0.012
Көнімд.2000
Негізгі қорларды тиімді пайдалану көбінесе олардың техникалық жағдайына байланысты
Негізгі қорлардың техникалық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерді есептейік.
Тозу коэффициенті (1.2.) формуласымен яғни тозу сомасының негізгі қорлардың
Ктозу 00 (жыл басына)
Ктозу 00 (жыл аяғына)
Ктозу 2001 (жыл басына)
Ктозу 2001 (жыл аяғына)
Техникалық жағдайының коэффициенттерін есептелген мәліметтерден 1999 жылға қарағанда 2000
Берілген жағдайда Кжар.қ00 = 1 – 0,076 = 0,924
Кжар.қ00 = 1 – 0,067 = 0,933 (жыл аяғына)
Кжар.қ2001 = 1 – 0,067 = 0,933 (жыл басына)
Кжар.қ2001 = 1 – 0,064 = 0,936 (жыл аяғына)
Тозу және жарамдылық коэффициенті жыл басына және жыл аяғына
Бұны былай түсіндіруге болады 2001 жылы негізгі қорлар құрамына
Егерде есептік жылда түскен барлық негізгі қорлар пайдаланымда болмай
Енгізу коэффициенті түскен негізгі қорлар құнының (Fn) жыл аяғындағы
Кенгізу = Fn/Fk
Кенгізу 00 = 1090/6740 = 0,0162
Кенгізу 2001 = 17227/83046 = 0,2074
Жаңарту коэффициенті (1.4) формуласымен есептелінеді:
Кжаң. = Fn/Fk
Кжаң. 2000 = 1090/67460 = 0,0162
Кжаң. 2001 = 17227/83046 = 0,2074
Біздің есептеулерімізде 2001 жылы енгізілген негізгі қорлар пайдаланылған емес
Шығу коэффициенті шыққан негізгі қорлар құнының (Fшығ.) жыл басындағы
Кшығу = Fшығу/Fn (2.11)
Кшығу2000 = 281/66651 = 0,0042
Кшығу2001 = 1641/67460 = 0,0243
Ауыстыру коэффициенті:
Кауыс. = В/П · 100%
мұндағы В - жыл ішіндегі шыққан негізгі қорлар, мың.т.;
П – бір жыл ішінде түскен негізгі қорлар, мың.т.
Кауыс. = 1641/17227· 100% = 9,5%
Шыққан қорлардың орнын алмастыруға бағытталған енгізілген негізгі қорлардың үлесі
Демек, машина және құрал-жабдықтар көлкін кеңейту коэффициенті келесіндей:
Ккең. = 1 – Кауыс. = 1 – 0,095%
Бұл коэффициент 2001 жылы енгізілген жаңа құрал-жабдықтар мөлшері
Алынған есептеулердің нәтижелерін №3 «Мұнайгазқұрылыс» ААҚ «негізгі қорлардың
Кесте № 3.
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ негізгі қорлар қозғалысы және техникалық
Көрсеткіштер
Белгіленуі Көрсеткіштер деңгейі
2000 ж. 2001 ж.
1. Негізгі қордың бастапқы (баланстық) құны, мың тенге:
а) жыл басына
б) жыл аяғына
Қб
Қа
66651
67460
67460
83046
2. Негізгі қор тозуы:
а) жыл басына
б) жыл аяғына Т
Тб
Та
5063,2
4493
4493
5346
3. Есептік жылда негізгі қор түсімі, мың тг.:
а) барлығы
б) соның ішінде енгізілгені Түсім
1090
1090
17227
17227
4. Есептік жылда шыққаны, мың тг.:
Ш 281 1641
5. Тозу коэффициенті:
а) жыл басына
б) жыл аяғына Ктозу
Ктозу, б.
Ктозу, а.
0,76
0,67
0,67
0,64
6. Жарамдылық коэффициенті:
а) жыл басына
б) жыл аяғына Кжармд.
Кжарамд. б.
Кжарамд. а.
0,924
0,933
0,933
0,936
7. Енгізу коэффициенті Кенгізу 0,0162 0,2074
8. Жаңарту коэффициенті Кжаң. 0,162 0,2074
9. Шығу коэффициенті Кш 0,0042 0,0243
10. Ауыстыру коэффициенті Кауыст. 0,258 0,095
11. Құрал-жабдықтар паркін кеңейту коэффициенті Ккеңейту 0,742 0,905
Жоғарыда келтірілген негізгі өндірістік қорлардың қозғалысы және техникалық жағдайын
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ негізгі қорларының механикалық жағдайын талдауды қорыта
Негізгі қорларды тиімді пайдалануды талдау.
Кәсіпорынның негізгі қорларын және өндірістік қуаттылығын тиімді пайдалану оның
Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалануды талдау өткізудің методикасы оны
Негізгі қорларды пайдаланудың нұсқаулық шешімдері; және
2) перспективаға мақсатталу.
Перспективалық анализ – бұл инвестицияларды талдаудың негізгі түрі, оған
«Мұнайгазқұрылыс» ААҚ бойынша негізгі қордың қор қайтарымы келесідей:
2000 жылы ФОо = 56997,8/66735 = 0,854 тенге
2001 жылы ФО1 = 152617/73855 = 2,066 тенге
2001 жылы пайдаланылған негізгі қорлардың 1 тенгесінен 2,066 тенгеге
Қор қайтарымның өзгерісін сипаттайтын индекс:
Iфо = ФО1/ФОо
Iфо = 2,066/0,854 = 2,4 немесе 241%
яғни, қор қайтарымдылық коэффициенті 2001 жылы 2000 жылмен салыстырғанда
Қор қайтарым нәтижелерін салыстырғанда базистік жылға қарағанда есептік жылы
Қор қайтарымның өсуі дәл қай фактордың есебінен өсетінін анықтау
Кесте 4
«Қор қайтарым өсімін есептеу үшін бастапқы мәліметтер»
Көрсеткіштер Базистік жыл Есептік жыл
(2001 жыл) Абсолютті өзгеріс
мың тг. Өсу
коэф.
1. Өнім көлемі, мың тг.
56997,8 152617 +95619 2,8
2. Негізгі қорлардың орта жылдық құны 66735
73855 +7120 1,107
3. Қорқайтарым, тенге 0,854
2,066 +1,212 2,419
4. Негізгі қорлардың қорқайтарымы 1,171
0,484 -0,687 0,413
Есептік жылда өнім көлемі 95619 мың тенгеге өсті, оның
Негізгі қорлар көлемінің өсуі есебінен:
ΔQ(Ф) = ФОо(Ф1 - Фо)
ΔQ(Ф) = 0,854 · 7120 = 6080,48 тг.
Негізгі қорларды тиімді қолдану есебінен:
ΔQ(Ф) = (ФО1 - ФОо) · Ф1
ΔQ(Ф) = 1,212 · 73855 = 89512,26 тг.
Осы екі фактордың бірігу әсерінен өндіріс өнімі 95619 мың
Өнімнің қор сыйымдылығын былтырғы жылға қарағанда 41%-ке төмендегені негізгі
+Эопф = ОПФ1 - ОПФо (2.17)
мұндағы IBП - өндірістік өнім көлемінің индексі.
+Эопф = 73855 – 66735 · 2,8 = 19936
Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалануды терең талдау мақсатымен қорқайтарым
Сәйкесінше қорқайтарым формуласындағы жалпы ортажылдық құнын негізгі қорлардың активті
ФО@o = 56997,8/16352 = 3,485 тенге
ФО@1 = 152617/23991 = 6,4 тенге
Осы есептеулерден негізгі қорлардың активті бөлігінің қорқайтарым көрсеткішінің өсуі
Бұл 2001 жылы кәсіпорын өнім өндірісі процесінде машиналар және
2.4. Негізгі қорларды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері мен факторларын талдау.
Құрал-жабдықтар – бұл негізгі қорлардың үлкен бір активті бөлігі
Кәсіпрынынң өндірістік құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету және оны тиімді қолданудың
Сызбанұсқа 2. Өндірістік процесіне қатысуы бойынша құрал-жабдықтардың топталуы.
Құрал-жабдықтар сәйкесінше келесі негізгі құраушыларды кірістіреді: нақты бары, орнатылғаны
Құрал-жабдықтарды толық пайдалану мәселесін орнатылмаған әрекетсіз құрал-жабдықтардың санын минимумге
Кесте №5.
«Құрал-жабдықтар бойынша мәліметтер».
Құрал-жабдықтар
Базистік жыл
Есептік жыл
Ауытқу
1. Нақты бары, бірлік 59 68 +9
1.1. Орнатылған, бірлік 41 51 +10
1.1.1. Қозғалыстағы, бірлік 26 31 +5
1.1.2. Қозғалысқа түспегендігі, бірлік 15 11 -4
1.2. Орнатылмағаны, бірлік 18 17 -1
Таблица мәліметтерінен 2001 жылы кәсіпорынның 17 бірлік орнатылмаған құрал-жабдықтар
Қолда бар құрал-жабдықтарды өндіріске қатыстыру дәрежесі және оны өндірісте
Пайдаланымға берілген құрал-жабдықтардың үлесі – бұл орнатылған құрал-жабдықтардың нақты
2000 ж. = 41/59 = 0,69 2001
Іс жүзінде жұмыс жасайтын құрал-жабдықтардың үлесі – қозғаалыстағы құрал-жабдықтардың
2000 ж. = 26/41 = 0,63 2001
Паркте бар құрал-жабдықтардың пайдалану дәрежесі – бұл қозғалыстағы құрал-жабдықтардың
2000 ж. = 26/59 = 0,44 2001
Бұл есептеулерден көріп отырғанымыздай есептік жылы пайдалануға берілген құрал-жабдықтар
Нақты жұмыс жасайтын құрал-жабдықтардың үлесі 0,02 (0,61–0,63) төмендеген, берілген
Нақты бар құрал-жабдықтарды пайдалану дәрежесінің көрсеткіші 0,02 (0,46 –
Бірақ та паркте бар құрал-жабдықтарды пайдалану деңгейінің өсуі құрал-жабдықтардың
Жұмыс жасап тұрған құрал-жабдықтарды тиімді арттыру 2 жолмен жүргізіледі:
Құрал-жабдықтарды пайдаланудың экстенсивті жолын сипаттайтын көрсеткіштер - құрал-жабдықтар саны,
Құрал-жабдықтарды интенсивті пайдалану 1 машина/уақытта өнім шығару көрсеткіштерімен сипатталады,
құрал-жабдық өлшемінің календарлы уақыт қоры (талданатын кезеңге календарлы күндер
номиналды уақыт қоры (бір кезеңде жұмыс сменасының көбеюі жұмыс
тиімді уақыт қоры жоспарланған кезеңнің ішінде тиімді пайдаланылатын уақыт
пайдалы уақыт – құрал-жабдықтардың нақты жұмыс уақыты, жоспарлық емес
2000 жыл
● календарлы уақыт қоры = 365 · 24
● номиналды уақыт қоры = 258 · 2·6
● тиімді уақыт қоры = 3107 – 459 =
● пайдалы уақыт қоры = 2648 – 904 =
2001 жыл
● календарлы уақыт қоры = 365 ·24 = 8760
● номиналды уақыт қоры = 260·2·6 = 3120 сағ.
● тиімді уақыт қоры = 3120 – 362
● пайдалы уақыт уақыт = 2758 – 847 =
Уақыт қорының жиынтығы құрал-жабдықтардың жұмыс уақытын талдауға мүмкіндік береді.
Талданып отырған кәсіпорын бойынша құрал-жабдықтардың жұмыс уақыт қорлары туралы
Кесте №6
«Уақыт қорларының бастапқы мәліметтері»
Көрсеткіштер Базистік жыл (2000) Есептік жыл (2001) %
орындалуы Абсолютті
өзгеріс
1. Календарлы уақыт қорлар 8760 8760 100
2. Номиналды уақыт қорлар 3107 3120 100,4 13
3. Тиімді уақыт қорлар 2648 2758 104,2 110
4. Пайдалы уақыт қорлар 1744 1911 109,6 167
5. Жоспарлы уақыт қорлар 1723 1936 112,4 213
2001 жылы уақыт бойынша құрал-жабдықтарды пайдалану коэффициенттері:
Календарлы уақыт қоры = 1911/8760 = 0,218
Номиналды уақыт қоры = 1911/3120 = 0,613
Тиімді уақыт қоры = 1911/2758 = 0,693
Жоспарлы уақыт қоры = 1911/1936 = 0,987
Кестеде келтірілген мәліметтер бойынша былай қорытынды жасауға болады: базистік
Базистік жылда құрал-жабдықтардың белгіленген көлемінде оның тиімді жұмыс қоры
Бұл кәсіпорынның жіберіп алған мүмкіндіктеріне айғақ болады. Кәсіпорынға құрал-жабдықтардың
Кәсіпрынның технологиялық саясатын жасау үшін негізгі қорлардың тиімді қолдану
Қор қайтарым деңгейінің жоғарылауына мыналар себепті болады:
● өндірісті механизациялау және автоматизациялау прогрессивті технологияны қолдану, әрекеттегі
● құрал-жабдықтардың уақытын көбейту;
● құрал-жабдықтардың жұмысының интенсивтілігін көтеру, соның ішінде техноологиялық
● негізгі қорлардың активті бөлігінің үлес салмағын көтеру, қозғалыстағы
Құрал-жабдықтарды ішкі сменалық қолдану дәрежесі құрал-жабдықтардың жүктеу коэффициентін (Кжүкт.)
Кжүкт. = 1911/2742 = 0,697
Номиналды уақытты пайдалану дәрежесі тиімді уақыт қорының (Ттиім.) номиналды
К'р = Ттиім./Тн
Кр = 2680/2742 = 0,977
Қарастырылып жатқан көрсеткіштер құрал-жабдықтар және жұмыс уақытын пайдалану құрамы
Қор қайтарымның факторлық жүйесінің себепті байланысын талдау детерминирленген факторлық
ФО = ФО@ · Д@
ФО = ФОд · Д@·Дд
Бұл формулаларды толық қор қайтарым формуласын ұлғайту арқылы алуға
ФО = Q/Fc@ · Fc@/Fc
ФО = 152617/23991· 23991/73855 = 2,07 тенге
мұндағы,
Q - кезең ішінде өнім шығарылуы;
Fc@ - негізгі қорлардың активті бөлігінің ортажылдық құны
Fc - негізгі қорлардың ортажылдық құны
Құрал-жабдықтарды пайдалануды толық ауыстыру деңгейін құрал-жабдықтарды ауыстыру коэффициенті (Кауыст,)
Кауыст, = Тауыст./Ткүн./Nқ. (2.21)
Кауыст, = 18625/305/31 = 1,97 (2001 жыл)
мұндығы,
Тауыст. - смена станоктарының жұмыс жасаған мөлшері;
Ткүн - жұмыс күндер саны;
Nқ. - қозғалыстағы құрал-жабдықтар саны
Бұл коэффициент 2000 жылмен салыстырғанда істелетін жұмыс көлемінің өсуі
Құрал-жабдықтың пайдалы жұмыс уақыты (Тn):
Тn = Ткүн · Кауыст. · tауыст. ·
2000 жыл: Тn = 305·1,35·6,0·0,469 = 1158,7
2001 жыл: Тn = 305·1,97·6,0·0,697 = 2512,8
2001 жылы құрал-жабдықтардың пайдалы жұмыс уақыты 1354,1 сағ. өсіп
Құрал-жабдық бірлігіне өнімнің ортасағаттық шығу көлемі (Вr), мың
Вr = Q/Nкүн/Tn (2.23)
2000 жыл: Вr = 56997,8/26/1158,7 = 1,892
2001 жыл: Вr = 152617/31/2512,8 = 1,952
2001 жылы құрал-жабдықтардың пайдалы жұмыс уақытын, қозғалыстағы құрал-жабдықтардың санын
Кесте №7.
Қорқайтарымды есптеу үшін бастапқы мәліметтер
№ Көрсеткіштер Басзистік кезең Есептік кезең Ауытқу Өсу темпі
1. Өнім көлемі (Q) мың тг. 56997,8 152617 95619
2. Негізгі өндірістік қорлардың ортажылдық құны (Fc), мың тг.
3. Негізгі өндірістік қорлардың активті бөлігінің ортажылдық құны (Fc@)
4. Қозғалыстағы құрал-жабдықтардың ортажылдық құны (Fcg) мың тг. 14300
5. Негізгі қорлардың активті бөлігінің үлес салмағы 24,5
6. Қорлардың активті бөлігіндегі қозғалыстағы құрал-жабдықтардың үлес салмағы 87,5
7. Қозғалыстағы құрал-жабдықтар бірлігінің саны 26 31 +5 119,2
8. Қозғалыстағы құрал-жабдықтар бірлігінің орташа құны, мың тг. 613,2
9. Жұмыс күндер саны, (Ткүн) 305 305 - -
10. Смена-станоктарының жұмыс жасаған мөлшері, Тауыс. 10705 18625 +7920
11. Ауыстыру коэффициенті, (Кауыст.) 1,35 1,97 +0,62 145,9
12. Бір ауыстырудың ұзақтығы, (tауыс.) сағ. 6,0 6,0
13. Смена ішінде құрал-жабдықтарды тиеу коэффициенті 0,469 0,697 +0,228
14. Құрал-жабдықтардың пайдалы жұмыс уақыты 1158,7 2512,8 +1354,1 216,9
15. Бір құрал-жабдыққа ортасағаттық өнім шығару көлемі (Вч) 1,892
16. Қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарымы, тг. 3,99 7,12 +3,13 178,4
17. Негізгі қорлардың қорқайтарымы, тг. 0,854 2,066 +1,212 241,9
№7 кестенің мәліметтерінен қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарымының факторлық үлгісі туралы
ФОд = Кауыст. · Кжүкт. · Ткүн ·
ФОд = 1,97 · 0,697. · 305 ·
яғни негізгі қорлардың қорқайтарымының факторлық үлгісі құрал-жабдықтар құрамына, 1
ФОд = Дд · Д@ · Кауыст.
ФО = 89,4 · 32,5 · 1,97 · 0,697
Негізгі қорлардың активті бөлігінің үлесін өзгерту есебінен қор қайтарым
ΔФО(Д@) = Δ Д@ · Ддо · ФОд
ΔФО(Д@) =0,08 · 0,875 · 3,990 = 0,2793 тенге
Қозғалыстағы құрал-жабдықтың қорқайтарымын өзгерту әсерінен негізгі қорлардың қорқайтарымын өзгерту:
ΔФО(Дд) = Δ Дд · Д@1 · ФОд
ΔФО(Дд) =0,019 · 0,325 · 3,990 = 0,0246
Қозғалыстағы құрал-жабдықтың қорқайтарымын өзгерту әсерінен негізгі қорлардың қорқайтарымын өзгерту:
ΔФО(ФОд) = Δ ФОд · Д1@ · Д 1д
ΔФО(ФОд) =3,13 · 0,894 · 0,325 = 0,9094
Факторлардың біріккен әсері төмендегідей:
0,2793 + 0,0246 + 0,9094 = 1,213
Жасалған есептеулерден қорқайтарым өсімі негізгі қорлардың құрамындағы өзгертулердің оң
Ары қарай №7 кестенің мәліметтерінен қозғалыстағы құрал-жабдықтардың өзгерісіне әсер
1. ΔФОд(Кауыст.) = Δ Кауыст. · Кто ·
ФОд(Кауыст.) = 0,62 · 0,469 · 305 · 6,0
2. Құрал-жабдықтарды тиеуді өзгерту әсерінен қорқайтарымды өзгерту (смена ішінде
ΔФОд(Кт.) = Δ Кт. · Кауыст1 · Ткүн1 ·
3. Бір құрал-жабдықтың орта сағаттық өнімінің өзгеруі нәтижісінде
ΔФОд(Вr) = Δ Br · Кт1 · Кауыст.1 ·
ΔФОд(Вr) = 0,067 · 0,697 · 1,97 · 305
4. Бір құрал-жабдықтың орташа құнының өзгеруі әсерінен қорқайтарым көрсеткішінің
ΔФОд(Форт.) = Δ 1/ Форт. · Кт1 ·
ΔФОд(Форт.) = (1/664,4-1/613,2)·0,697 · 1,97 · 305 · 6,0
Смена ұзақтығы және жұмыс күндер саны қорқайтарымға әсер етпейді,
Қозғалыстағы құрал-жабдықтардың қорқайтарымының өзгеруіне қалған факторлардың біріккен әсері
1,6419+0,1088+0,0118+0,591 = 1,1715 тенге
Құрал-жабдықтарды ауыстыру және тиеу коэффициенттерін көтеру жұмыс уақытын жоғалтуды
Құрал-жабдықтың тиеу коэффициентін көтеру нәтижесінде қорқайтарым 1,5331 (1,6419 –
Интенсивті тиеу коэффициенті өндірілген өнімнің көлемімен өлшенеді.
Экстенсивті тиеу коэффициенті пайдалы уақыттың календарлыға қатынасын құрал-жабдықтардың бірлік
Кто = 1158,7/365 · 24 · 26 = 3,439
Кт1 = 2512,8/365 · 24 · 31 = 8,892
Құрал-жабдықтың интегралдық тиеу коэффициенті немесе интегральдық тиеу көрсеткіші құрал-жабдықтарды
Кт интегр о = 1,892 · 2,439 = 6,507
Кт интегр 1 = 1,959 · 8,892 = 17,419
Интегральдық көрсеткіштің өсім есебі және ауытқуы №8 кестеде «Құрал-жабдықты
Кесте №8.
Құрал-жабдықтарды интегральды пайдалану көрсеткішінің есебі.
Көрсеткіштер Базистік жыл
(2000 ж.) Есепік
жыл
(2001 ж.)
Ауытқу Өзгеру темпі
Құрал-жабдықтарды экстенсивті тиеу коэффициенті
3,439 8,892 +5,453 2,587
Құрал-жабдықтарды интенсивті тиеу коэффициенті
1,892 1,959 +0,067 1,035
Құрал-жабдықтарды интегральды тиеу коэффициенті
6,507 17,419 +10,912 2,677
Есептеулерден көріп отырғанымыздай құрал-жабдықты интегральдық тиеу көрсеткішінің өсуі құрал-жабдықтың
Негізгі қорлардың өсуі және олардың сапалы жетілдірілуі көп мөлшерде
Құрылыс шаруашылығының өндірістік негізгі қорлардың салмағының үздіксіз өсуі
Толықкүндік жағдайлар барлық машина түрлерімен жұмыс уақыт қорының 20%
Ішкі сменалық уақыттың көп мөлшердегі өнімді емес шығындарға жұмыстары
Бұл қорқайтарым көрсеткіштерінің талдауы негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдалануға
3 Бөлім. Негізгі қорларды тиімді пайдалануды көтеру
жолдары мен резервтері.
3.1. Негізгі қорларды тиімді пайдалануды көтеру резервтері.
Резервтер болып пайдаланбаған, өндірістік күштердің өнімділігін көтеретін нақты мүмкіндіктері
Өндіріс процесінде негізгі өндірістік негізгі қорлармен жабдықталған жұмысшылар қатысатын
Барлық резервтер олардың құрылу көздеріне байланысты 2 топқа жіктеледі:
● Ғылыми-техникалық прогреспен және шаруашылықты жүргізу артықшылығынан пайда болған
● Шаруашылық-ұйымдастырушылық қызметін және ресурстарды тиімді пайдалануды жақсартудың
Негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдалануды көтерудің резервтері есебінде мыналарды
● Құрал-жабдық жұмысының уақыты және қуаты бойынша нақты
● Оптимальды эксплуатация мерзімін анықтау мақсатында әрбір құрал-жабдық бірлігінің
Бұл техниканы пайдалану және оған кәсіпорын жұмысшыларының дұрыс шаруашылық
Амортизациялық нормаларды анықтаудың қалыптасқан, бар тәртібі кәсіпорындарға өндірістік қорларын
Сонымен қатар есептік жыл ішінде бұл тәсілдер өзгеріп
Берілген жағдайда жеделдетілген амортизация тәсілін қолдану ұсынылады. Оны артықшылығы
● Кәсіпорынды моральдық тозумен байланысты жоғалтулардан сақтандырады және мүлтіксіз
● Негізгі қорлардың жаңартуын тездетеді және оларды инфляциядан қорғайды,
Жеделдетілген амортизацияда әртүрлі есептеу әдістері қолданылады, солардың ішінде: амортизациялық
Амортизациялық аударымдарды екі мәрте төмендететін немесе регрессивті әдіс кеңінен
10+9+8+7+6+5+4+3+2+1 = 55
бірінші жылы амортизация нормасы:
10/55·100=18,2%;
екінші жылы:
9/55·100=16,4%
үшінші жылы:
8/55·100=14,5%
Регрессия принципі осы әдістердің негізінде жатқан бірінші жылы амортизацияны
Кәсіпорындарға амортизацияны есептеу әдісін таңдауға дербестік беру ұтымды амортизациялық
3.2. Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалану жолдарын жоғарылату.
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары экономикалық потенциалдық материалдық базасын, олардың
Кәсіпорынның техникалық потенциалын тиімді пайдалануды көтерудің негізгі жолдары –
Негізгі өндірістік қорлардың құрылымына әсер ететін негізгі факторлар болып
● шығарылатын өнім сипаты;
● шығарылатын өнім көлемі;
● механизация және автоматизация деңгейі;
● мамандандыру және коопеприрование деңгейі;
● кәсіпорындардың климаттық және географиялық орналасу жағдайлары.
Бірінші фактор ғимараттардың көлеміне және құнына, тасымал құралдарының және
Негізгі қорлардың өндірістік құрылымына концеетрацияның, маманданудың, коопирирлеу және өндірісті
Негізгі өндірістік қорлардың құрылымын жақсартуға төмендегілер мүмкіндік береді:
құрал-жабдықтарды жаңарту және модернизациялау;
станок және машиналардың прогрессивті түрлерінің үлесін көтеру нәтижесінде құрал-жабдықтардың
ғимараттарды және үйлерді жақсы қолдану, бос алаңдарда қосымша құрал-жабдықтар
құрылыс жобаларын дұрыс жасау және кәсіпорынның құрылыс жоспарларын жоғары
аз пайдалынатын және артық құрал-жабдықтарды және оның бөлек топтарының
Құрылыс көлемі артқан сайын кәсіпорын алдында терең бір проблема
1. Инвестициондық цилды қысқарту, яғни қандай да бір құрылыс
а) құрылыс объектісіне жұмсалатын халық шаруашылығынан алаңдайтын құралдар, демек
б) негізгі қорлардың физикалық және моральдық тозуының арасындағы айырылысты
Бұл мәселелер құрылыстың негізгі объектілеріне капитал салымдарын біріктіру, құрылыс
Негізгі құрылыс объектілерінде капитал салымдарын біріктіруді көтеру олардың эксплуатацияға
Құрылыс ұзақтығын және кәсіпорындарды реконструкциялау қысқарту – қазіргі замандық
Бұл мәселені шешуде маңызды болып құрылыстың ары қарай индустрияландырылуы
Құрылыстық өнеркәсіптік базаларының технологиясын және ұйымдастыруын жетілдіру төмендегілерді қамтамасыз
● заводтық дайындау, өнімді тасымалдау және объектілерді тұрғызу
● құрылыстың материал сыйымдылығын және отын-энергетикалық ресурстардың
● эксплуатацияға енгізілетін объектілердің сапасын көтеру;
● эксплуатациялық объектілердің қажетті сапамен қамтамасыз еткенде құрылыстың құнын
Құрылыс ұзақтығын қысқарту үшін құрылыс объектілерінің техникалық дайындалған және
2. Транспортта және құрылыста өнеркәсіптік базаларының еңбек өнімділігін көтеру.
Еңбек өнімділігі тиімді өсуі үшін құрылыс детальдарының және конструкциялардың
3. Құрылыстың сапасын көтеру. Құрылыс өндірісінде біткен объектілердің ақырғы
4. Құрылыстың басқару жүйесін жетілдіру, соның ішінде құрылыс
5. Құрылыс құнын төмендету – көптеген фактор санына байланысты
Құрылыс жұмыстарын механикаландыру әр түрлі жұмыстарға арналған кең көлемде
Бірковшты экскаваторлар – циклдік әрекетпен жұмыс жасайтын жер қазатын
Экскаваторлардың экономикалық артықшылығы конструктивті және технологиялық артықшылықтарынан шығады. Осылайша
Басқаруды автоматтандыру нәтижесінде еңбек жағдайларын жақсарту экскаваторлардың өнімділігін көтеруге
Машиндерге техникалық қызмет көрсетуге арналған уақытты қысқарту оның смена
Қазіргі уақытта техникалық деңгейін ары қарай көтеру гидравликалық экскаваторлардың
Шетел тәжірибесінде машиндерді жетілдірудің аталған бағыттарды пайдалану үшін тенденциялар
Үздіксіз қимылдағы экскаваторларды ары қарай дамытудың негізгі бағыттары болып
Өнімділік эксплуатациялық сипаттардың негізгісі, ол қондырғылардың қуаттылығын көтеру жолымен,
Үзіліксіз қозғалыстағы экскаваторлардың өнімділігінің негізгі факторы болып оның автоматтандырылуының
Жетекші елдердің тәжірибесінде автогрейдерлерді шығарушылар қуаттылығы және массасы әр
Жер қазатын машиндер паркінің негізін бульдозерлер құрайды. Оларға жер
Отандық және шетелдік тәжірибені құрылыста қазіргі машиндерді құрастыру және
Құрылыстың өнімділігін және сапасын көтерудің қажетті шарты болып қажетті
Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалануды көтерудің, жоспарлаудың негізгі формасы
Техникалық даму және өндірісті ұйымдастыру жоспарында негізгі өндірістік қорларды
Прогрессивті технологияларды енгізу, өндірісті механизациялау және автоматтандыру;
Құрал-жабдықтардың қозғалыстағысын модернизациялау және көнергенін ауыстыру;
Өндірісті басқаруды, жоспарлауды және ұйымдастыруды жетілдіру;
Ғылыми-зерттеулік және тәжірибелі-конструкциялық жұмыстар;
Ғылыми еңбекті ұйымдастыруды енгізу.
Қорытынды
Нарықтық экономикаға өтумен байланысты басты орында өндірістік кәсіпорындардың тіршілік
Ұсынылған дипломдық жұмыста мынадай негізгі жағдайлар айқындалған, олар: кәсіпорынның
Амортизация нормативтерін және есептеу әдістерін, негізгі қорлардың қайта бағалау
Классификациясын өзгеру – оларды классификациялық топтарға таратқанда негізгі қорлардың
Жүргізілген талдау нәтижесі бойынша «Мұнайгазқұрылыс» ААҚ негізгі қорларды тиімді
Негізгі қорлардың техникалық жағдайын талдау негізгі қорлардың көп бөлігі
Кәсіпорынның негізгі қорларын сапалы пайдалануды сипаттайтын көрсеткіш – қорқайтарымы
Құрал-жабдықтарды пайдаланудың анализі 2000 жылмен салыстырғанда номиналды уақыт қоры
Нарықтық экономикада қаржылық талдау басқарудың негізгі бір функциясы болып
Кәсіпорында өнеркәсіптік-өндірістік негізгі қорлардың үлкен мөлшері папйдаланатындықтан қойылған мәселелерді
Негізгі қорларды тиімді пайдаланудың анализін жетілдірудің басқа бағыты болып
Қазіргі кезде негізгі қорлардың жаңарту процесі машиндердің және құрал-жабдықтардың
Кәсіпорында реструризация программасы жасалынып жатыр оның ақырғы мақсаты өндірісте
Жалпы алғанда негізгі капиталды пайдаланудың тиімділігін көтеру келесі бағыттарды
Өндірістік процестердің механизациясы;
Құрал-жабдықтардың модернизациясы және оларды ауыстыру;
Еңбекті және өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру және т.с.с.
Барлық берілген бағыттар кәсіпорынды дамыту жоспарында қарастырылады. Осы шараларды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республиасы Агенттігінің статистика бойынша үкімі 28.05.1999 ж. №17:
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 03.09.1999 ж. №1308 үкімі: «Негізгі қорлар
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің 04.12.1995 ж. №13-5-3/10068 хаты:
Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің үкімі 21.10.1994 ж. №1178: «Қазақстан
Грабового П.Г. және Цая Т.Н. Құрылыс өндірісін ұйымдастыру –
Радостовец В.К. Бухгалтерлік есеп, Алматы: Бико 1998 ж.
Русак Н.А. Қаржылық талдаудың негіздері, Мн: Меркаванне, 1995 ж.
Савицкая Г.В. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың шаруашылық қазметін талдау. Жоғарғы оқу
Снитко Х.Ф. Өнеркәсіптік кәсіпорында негізгі қорлар есебі, конспект шолуы.
Құрылыс экономикасы. Под. ред. И.С. Степанова, - М., 1998
Кәсіпорын экономикасы. Под. ред. В.М. Семенова, - М.,
Ашимбаев Т. Қазақстанның нарық жолындағы экономикасы, Қазақстан, 1994 ж.
Шмолен Г. Кәсіпорын экономикасының негіздері және проблемалары – М.,
Окаев О., Дюкова Е.М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын экономикасы.
Хамзин С.К. Құрылыс өндірісінің экономикасы. Алматы: «Баспа», 2002 ж.
Бухгалтерлік есептің Қазақстандық үлгілері және оларға методикаалық ұсыныстар. Бөлім
Статистикалық есептеме, форма 11 «Кәсіпорын негізгі қорларының қозғалысы және
Кәсіпорынның жылдық жиынтық табысының декларациясы, форма 100.
Кәсіпорынның 2000 жылғы негізгі қорлар амортизациясының журналы.
Сызбанұсқ2. Өндірістік процесіне қатысуы бойынша құрал-жабдықтардың топталуы.
3
77
Кн..қ. өсу =
Кн..қ.жаңару =
Кн..қ.нақты құны =
Кжалпы өтімділік =
Рентабельділік =
Кауыс. =
Кжою =
Кинт. =
Ктүсім =
Кжаңарту =
Кжарамд. =
Ктозу =
Жер
Ғимараттар
Құрылыстар
Таратқыш құрылғылар
Машина және құрал-жабдықтар
Тасымалдау құралдары
Инструмент, инвентарь
Көп жылдық отырғызулар
Балық көбейту және т.б.
Геологиялық барлау жұмыстары компьютерлі-программалық қамтамасыз ету көркем шығарма түпнұсқасы
Ғылымға сыйымды технологиялар.
Материалды
Материалды емес
Негізгі капитал
Құрал-жабдықтар
Орнатылған
Орнатылмаған
Жоспар бойынша жұмысқа арналғандар
Жоспар бойынша жұмыс жасамайтындар
Кәсіпорында орнатуға арналғандары
Кәсіпорын үшін артық
Нақты жұмыс жасайтындар
Жұмыс жасамайтындар
Қоймадағылар
Монтаждағылар
Жинақталған бірақ әлі эксплуатацияға берілмеген
Кіспорын үшін артық құрал-жабдықтар
Қолдануға жарамсыз құрал-жабдықтар
Құрал-жабдықтар
Орнатылмаған
Орнатылған
Қолдануға жарамсыз құрал-жабдықтар
Кіспорын үшін артық құрал-жабдықтар
Қоймадағылар
Монтаждағылар
Жинақталған бірақ әлі эксплуатацияға берілмеген
Жұмыс жасамайтындар
Нақты жұмыс жасайтындар
Кәсіпорын үшін артық
Кәсіпорында орнатуға арналғандары
Жоспар бойынша жұмыс жасамайтындар
Жоспар бойынша жұмысқа арналғандар

Ұқсас жұмыстар

Өндірістік айналым қорлары

КӘСІПОРЫНДА АЙНАЛЫМ ҚОРЛАРЫН БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ

Кәсіпорынның негізгі қорларын пайдалануды бағалау әдістері

Айналым қаражаты

Ақшалай қаражат қорлардың экономикалық мазмұны

Кәсіпорынның айналым қоры

Кәсіпорынның айналым капиталы

Кәсіпорындағы неізгі өндірістік қорлары

Нарықтық жағдайдағы негізгі қорлардың экономикалық мәні және мағынасы