Жеткіншек жастағылардың психологиялық ерекшеліктері

Мазмұны
1 Жеткіншек жастағы балалардың қылмыстық әрекетке баруының психологиялық
1.1 Отандық және шетелдік ғалымдардың жеткіншек жастағылардың қылмыстық
1.2 Жеткіншек жастағылардың психологиялық ерекшеліктері.................16
1.3 Қылмыс жасауға негізгі түрткі болатын факторларды анықтау.............
2 Жеткіншек жастағы балалардың қылмыстық әрекетке баруының психологиялық
2.1 Зерттеуді ұйымдастыру .......................................................................... 29
2.2 Зерттеу нәтижелерін талдау....................................................................43
Қорытынды......................................................................................................58
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.......................................................................60
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Қоғамымыздағы ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан
Жеткіншектердің әлеуметтенуі отбсынан бастау алады.Отбасындағы психологиялық жағдай баланың
Жеткіншек жастағыларды тәрбиелеу және оқыту қазіргі таңда психологиялық
Жеткіншек тұлғасы өздінінен қалыптаспайды, олар қоршаған ортаның ықпалымен
Адамның өзін-өзі бағалауы туралы айтқанда, оның нәтижесі байқалады:
2007 жылғы ҚР «Білім беру туралы» Заңының
Қазіргі таңда еліміздегі оқу – тәрбие жұмысына байланысты
Бұл қылмыс жасаушылырдың тұлғаға қарсы әр түрлі жарақаттардың
Қазіргі таңдағы ересек адамдардың ауыр қылмыс жасауы
Біз әлеуметтік қоғмдық көп өзгерістердің тұрғындардың
Негізінен әлеуметтік қарама-қайшылықтардан тұлғааралық және топтар аралық қақтығыстар
Психологтардың тұлғаның сан алуан өзгерістерімен кәмелеттік жасқа
ҚР білім беруді дамытудың 2005 – 2010 жылдарға
Қазақстан 2030 стратегиясында мақсат етіп алып отырған Қазақстанның
Зерттеу мақсаты: Жеткіншек жастағылардың қылмысқа баруының психологиялық себептерін
Зерттеу міндеті:
-Жеткіншек жастағылардың қылмысқа баруының рсихологиялық себептері туралы отандық
-Қылмысқа баруға түрткі болатын психологиялық себептерді анықтау.
-Жалпы деректерге сүйене отырып жеткіншек жастағылардың қылмысқа баруына
Психологиялық зерттеу әдістері арқылы жеткіншектердің мінез-құлқының ерекшеліктерін анықтау
Ғылыми-әдіснамалық негізі: «Заңды бұзушыларды тәрбиелеудің психологиялық негізі» А.Г.Ковалев,
Зерттеу пәні: жеткіншек жастағылардың қылмысқа баруының психологиялық себептері.
Зерттеу обьектісі: жеткіншек жастағы балалар (13-15 жастағы жеткіншектер).
Зерттудің ғылыми болжамы: Жеткіншек жастағы балалармен отбасында және
Практикалық құндылығы: Жұмыс барысында зерттеулерден алынған нәтижелер жеткіншек
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қортындыдан, қолданылған
1. Жеткіншек жастағылардың қылмыстық әрекетке баруының психологиялық себептерінің
Отандық және шетелдік ғалымдардың жеткіншек жастағылардың қылмыстық әрекетке
Жеткіншек жастағылардың заң бұзуға, қылмыстық жолмен итермелейтін фактор,
Н.Кречмер мен Конорода осыған байланысты жеткіншектерді циклоидқа, ал
П.О.Эфрусси мінез – құлықтағы қиындық табиғатын жүйке жүйесіндегі
Жеткіншек жастағы балалардың жекелік ерекшеліктерін өмір жағдайымен, тәрбиемен
Жеткіншек жастағы балаларға былайша мінездеме береді: «Обьективті көзқараспен
Жеткіншектердің мінез-құлқы ең алдымен жағдайды моральдық қарастырады. Баланың
Балалар мен жасөспірімдердің асоциалды мінез – құлық мәселесімен
В.В.Трифонов зерттеулерінде Осы категориядағы балалардың жалпы адамдық және
Біраз зерттеулер (М.А.Алемаскин, Л.М.Зюбин, Д.В.Колесов, В.Н.Кудрявцев, Г.М.Минковский, И.Ф.Мягков
«Жеткіншек жастағы балалар» намысқой келеді, олар бір нәрсеге
Ұзақ мерзімді дау – жанжал баланы қиын атандырып
Л.С.Выготский «Жеке адамның күйзелісімен күресу, оның себептерін
Мінез – құлықтың ауытқушылығы (тәртіпсіздігі) мәселесіне ең алғаш
Жоғарғы сынып оқушыларының мінез – құлқындағы қиындық мәселесімен
Олай болса мінез – құлықтағы қиындық бұл шексіз
Жоғарғы сынып оқушыларының типтік қалыптасуының психологиялық ерекшеліктері үшін,
Белгілі психологтар (Б.Г.Ананьев, В.В.Давыдов, Қ.Б.Жарықбаев, Ж.И.Намазбаев, М.М.Мұқанов, В.К.Шабельников)
1 Әлеуметтік фактор: қоғам және мәдениет болады.
2 Психологиялық фактор: мінез-құлыққа байланысты.
3.Биологиялық-физиологиялық әсері.
Көптеген авторлардың (А.П.Крачковский, А.Е.Личко, В.Г.Степанов, В.В.Трифонов) пікірлері бойынша,
Мінез – құлқы қиын жеткіншек жастағы балалар үшін
Оқушының ішкі позициясының балада қалыптасуы көбінесе оның оқу
Өзімен бірге оқитын оқушылармен тығыз өзара қатынастарының құрылуы,
Баланың психикалық дамуында өміріндегі өтіп жатқан өзгерістер, мектеп
Әр жас ерекшілік кезеңінің дамуын Л.С.Выготский дамудың «бүтін
Біздің қоғам дамуының күрделі әлеуметтік – экономикалық жағдайларға
1.2 Жеткіншек жастағылардың психологиялық ерекшеліктері
Көптеген ғалымдардың пікірінше бала мінез – құлқының қиындығы
Мінез – құлқы қиын жеткіншек жастағы оқушылар арасында
Жеткіншек жастағы балалардың психологиялық ерекшеліктері теориялық тұрғыда Выготский
Жоғарғы сынып кезеңі баланың жеке басының ары
Баланың жеке қасиеттерінің, психикасының дұрыс дамып жетілуі үшін
Жолдастарымен, достарымен араласу жасөспірімде басқа адамды, өзін тану
Мысалы, бұл тұрғыда Әл - Фарабидің айтқан пікірі
Егер отбасындағы жағдай баланың психологиялық дамуына жағымсыз болса,
Жоғарғы сынып кезеңіндегі оқушының жеке басына тән қасиеттерді
Мінез – құлқы қиын жеткіншек жастағы оқушылары мектеп
Мінез – құлқы жеткіншек жастағы балалармен жұмыс істеу
Конформды түрде жататын балаларға қайырымдылық, жақсылық жасалынатын қатынастар,
Мазасыз түрге жататын балалар тыныш, қайырымды жағдайды қажетсінеді.
Мұғалімдер мен тәрбиешілер, әсіресе, интровертивті түрге жататын балалардың
Инфантилді түрге жататын балалардың тұрақты оқуға деген қызығушылығын,
Өзін-өзі бағалау ең алдымен жеке тұлғаның әрекеті арқылы
Қазіргі зерттеулерге қарағанда тәртіп бұзуға ең бірінші түрткі
Жас өспірімдерді психологилық жақтан бақылап зерттеу туралы М.А.Алемаскин
«Заңды бұзушыларды тәрбиелеудің психологиялық негізі» деген кітабында А.Г.Ковалев
Тәрбиелеуі жеткіншек жастағы балаларды жеке-жеке топтарға бөліп бақылап
И.Ф.Назаров, Д.И.Фельдштейн «жеткіншек жастағы» балалардың еңбекке теріс қатынастарының
Л.С.Славина төменгі сынып оқушыларының тәрбиелеуі қиын топтарының аффектілі
Олардың өмірі біршама белсенді өтеді – кездесулер; ойын-сауық,
Жасөспірімдер ата-анасының қамқорлығы мен қадағалауынан тыс қалады. Көп
Бұл мәселеге байланысты жүргізілген сауалнама нәтижесі бойынша, сексуалды
Қылмыс жасауға негізгі түрткі болатын факторларды анықтау.
Қазіргі кезде жеткіншек жастағы оқушылардың жалпы және психикалық
Б.Т.Ананьевтің кешенді зерттеулерінің негізінде келесідей қорытынды шығарылды. Ересек
Қоғамдық функциялар кешені рөлінде субъектінің қоғамдық жүріс-тұрыс сипаты,
Сонымен қатар осы жаста жақсы тұрғын үй жасайды,
Құндылық проблемасы өмірдің өзінен алынған. Табиғат пен қоғам
Халық адамгершілік қасиеттің жоғары түрі – ар
Жөргегінен бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген халқымыз адамды
Жалпы қай сабақта болмасын «жеткіншек жастағы балаларды» адамгершілікке
1. Білімділік: бағдарламалық таллаптарға сай білім, білік және
2. Тәрбиелік: ұлттық сана – сезімді қалыптастырады, адмгершілік
3. Дамытушылық: ақыл – ойды, логиканы дамытады, психикалық
4. Танымдық: халықтың тұрмыс – тіршілігімен, өмір тәжірибесімен,
«жеткіншек жастағы балалар» оқушыларда адамгершілік қатынасты
Жоспардағы іс – шаралардың мазмұнын «жеткіншек жастағы оқушыларға»
Осы іс – шараларды ұйымдастырудағы негізгі мақсат халқымыздың
Тәрбиелік істерді ұйымдастыруға қойылатын педагогикалық талаптар: «жеткіншек жастағы
Қазіргі таңда әсіресе, көп көңіл бөлінетін мәселе –
Мектеп оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу ең алдымен – оқыту
Жас жеткіншектер 5-9 сынып оқушылары өздерін ересектер қатарына
Жасөспірімдердің немесе 7 – 9 сынып оқушыларының ғылымға,
Балалар бойына тәрбие дарытуда мектепте оқытылатын пәннің бәрі
Балаларды адамгершілікке тәрбиелеуде ата – аналарды оқу –
Оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу – басты мақсат
Адамгершілік тәрбиесіне мақсатқа негізделген көзқарасты сенімді, парасатты, мінез
Қазақ энциклопедиясында, «адамгершілік тәрбиесі – тәлім - тәрбиенің
Кейбір еңбектеріндегі анықтамалар адамгершілік тәрбиесінің негізгі бөліктерін атап
а) Адамгершілік түсініктерді, ұғымдарды, идеяларды қалыптастыру;
ә) Адамгершілік сезімдерді дамыту;
б) Адамгершілік сенімдерді қалыптастыру;
в) Мінез – құлық дағдылары мен әдеттерді қалыптастыру;
г) Өзін - өзі тәрбиелеу;
д) Жағымсыз ықпалдарға, теріс әсерлерге қарсы тұра білу
Бұл көзқарастың құндылығы адамгершіліктің бірі ретінде өзін -өзі
Мораль нормалары баланың оларды сезім арқылы меңгеруі арқасында
Л.Х.Салимованың айтуынша: «адамгершілік тәрбие жеткіншектердің адамгершілік нормалар мен
Адамгершілікке тәрбиелеу жеткіншектер үшін маңызды және тартымды. Оның
Балалардың жас ерекшеліктерін, қызығушылықтарын ескеру;
Іс - әрекеттің қоғамға пайдалы болуын ескеру, ұжымның
Белгілі нәтижеге жету ұжымның көңіл – күйіне байланысты
Оқушылардың бір – бірін түсінуіне қамқорлық жасау.
Қазіргі педагогикада жеке тұлғаның адамгершілік тәрбиелігінің өлшемдерін анықтауда
Н.И.Монахов, Н.И.Болдырев болса, баланың адамгершілік тәрбиелілігін жеке тұлғаның
1. Адамгершілік тәрбиенің бастауы баланың алуан – түрлі
2. Адамгершілік тәрбиесі – адамгершілік мінез – құлық,
3. Адамгершілік тәрбиенің түп қазығы балалардың бір –
4. Тәрбие баланың адамгершілік мінез – құлық нормаларына
5. Жеке тұлғаның адамгершілік дербестігі кең түрдегі қарым
Адамгершілік тәрбиесі балалардың нақты жас ерекшелігіне қойылатын талаптардың
Жалпы әлеуметтік тәрбие үш түрлі функционалдық - әлеуметтік,
Панасыз қалған балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелеу жұмысының тәсілдері,
Ресейдің аса көрнекті педагогтары мен психологтары А.С.Макаренконың, С.Т.Шацкийдің,
Мәселен, бұлардың ішінде В.И.Куфаевтың еңбегі назар аударарлық. Ол
В.И.Куфаев сол жылдардың өзінде маңызы болған және әлі
В.И.Куфаевтың еңбектерінде «жеткіншек жастағы» балаларды тәрбиелеуде
Тәрбиелеуі қиындардың пайда болу себептерін зерттеп, балаларға сипаттама
С.Т.Шацкийдің педагогикалық қызметін кезінде В.И.Ленин жоғары бағалаған болатын.
Осы жиырмасыншы жылдарда С.Т.Шацкий өмірдің өзі шұғыл талап
С.Т.Шацкийді жиырмасыншы жылдары жазған еңбектерінде ескіліктің қалдықтары мен
Жастарға іс керек және тек ақыл-ой күшін жұмсаумен
Автор « бұзақылық деген не? » деген сұраққа
Осыған байланысты А.С.Макаренконың мына сөзін еске сала кету
«Зорлық – зомбылық жасауға бұзақылықтың көптеген себептердің өзі
Түрлі жағдайларға байланысты бетімен кеткен балаларды қайта тәрбиелеу
«Бұрынғы панасыздар балалар үйінде болып, жаңа өмірдің құрылымдылары,
Бірақ 20 – 30 жылардағы педагогтар бұл жетістіктермен
Сол кездегі әдебиеттерде жалпы жұртшылық пікірін, еңбек қызығын
Тәртібі нашар балалардың шығу себебін зерттеушілер оны екі
Біз «қиындардың» пайда болу себептерін бала психикасының ерекшеліктеріне
Соңғы кездері оқушыларды педагогикалық тәрбиелеуге қиындық келтіруіне байланысты
Психологиялық себептерге жататындар балалардың жас кезінде педагогикалық тәрбиемен
Осы тақырыпқа арналған зерттеулерінде Г.П.Давыдов балалардың бұзақылық жасауының
Балаларды бұзақылық істеп, тәртіп бұзудан алдын ала сақтандыру
И.А.Невский жеткіншек жастағы оқушыларды топтарға бөліп, оны үш
а) педагогикалық тәрбиесінің дұрыс болмауы;
ә) әлеуметтік тәрбиесінің дұрыс болмауы
б) психикасының қалыпты нормадан ауытқуы.
Автор жоғары аталған жағдайларға толық сипаттама береді, ал
Біздің пікірімізше, тәрбиесі жеткіншек жастағы балаларды іс жүзінде
Біз өзіміздің жүргізген зерттеу жұмысымызда әсіресе іс- әрекеттің
Ал педалогияны ғылым ретінде жоюмен жүргенде, тәрбиеленуі «жеткіншек
Соңғы кездерде кәмелетке толмағандардың бұзақылық жасауын болдырмау үшін
Егер 11- жастан 15-16 жасқа дейінгі жас өспірімдердің
Баланың өткінші шағы бұл – оның жас кезінен
Жинаққа енгізілген материалды үш топқа бөлуге болады:
а) Жеткіншек жастағы балаларды бақылап зерттеуге арналған (тәртібіндегі
ә) жас өспірімдердің өмір сүретін, тәрбиеленетін ортасының жағдайыни
б) Осы балаларды әртүрлі жағдайларда зерттеуге (педагогикалық, психологиялық,
Бұл авторлардың барлығы да жеке адамның айқын бір
Жинаққа енгізген материалдарда тәрбиеленуі «жеткіншектердің» маңызды деп саналатын
Әдістеме бірін-бірі қайталамайды, бұлардың әрқайсысы өз алдына жеке
Жинаққа енгізілген әдіснамалық әдістер практикада қолдануға жеңіл және
Тәрбиелеуі қиындар кейде мектептің мүлкін алып кетеді,терезені, мебельдерді
Бұл мәселені П.Б.Блонский, Г.А.Фартунатова, В.Н.Мясищев, Л.М.Зюбин және т.б.
Мұнда көптеген материлдарды талдай отырып, тұрмыс жағдайы мен
Әрине, мұндай сезімдер тәрбиеленуі жеткіншек жастағы оқушылардың белгілі
Балаларды олардың қиындығының ұқсастығына қарай, біріктіріп жеке топтарға
Тәрбиелеуі жеткіншек жастағы балалар проблемасына арналған әдебиеттерді оқып
Қиындарға педагогикалық әсер ету қиындықтың негізгі белгілеріне сүйенеді,
С.Гончарова, Г.А.Уманов және басқалар «жеткіншек жастағы» балаларға әсер
Д.И.Фельдштейн өз еңбегінде жас өспірімдердің қоғамдық пайдалы еңбегі
Көптеген зерттеушілер адамда берік моральдық қасиеттерді қалыптастыру үшін,
Балаларды социалистік моральдың нормаларын сақтай білуге дағдыландыру да
Белгілі кеңес педагогы Р.Г.Лемберг « жеткіншек жастағы »
Л.С.Славина белгілі бір мақсатқа бағытталған педагогикалық әсер етудің
Тәрбие жұмысының мәселелері біздің республикамыздың ғалым зерттеушілерін, педагогтарын
Осыған байланысты Г.А.Уманов кейбір мектептердегі оқу-тәрбие жұмысындағы кемшіліктер:
И.Ф.Назаров «жеткіншек жастағы» баланы коллективтік жұмыстың қандай да
«жеткіншек жастағы» оқушылардың осы оптимистік көңіл-күйін қолдап, оны
Бұл жөнінде Д.И.Фельдштейннің жүргізген тәжірибиесі де назар аударарлықтай.
Педагогтың қандай да болсын іс-әрекеті, ішкі сезімі тәрбиеленушілерге
Оқытушылардың тәрбиеленуі жткіншек жастағы балаларға немқұрайды қарауы, дөрекілік
2. Жеткіншек жастағы балалардың қылмыстық әрекетке баруының психологиялық
2.1 Зерттеуді ұйымдастыру.
Жеткіншек жастағы балалармен жұмыс және тәртіп бұзушылықтың алдын-алу
Жалпы жасөспірімдермен жұмыс әдістемесі нені қамтиды?
1. Қолдау әдістемесі — ең әуелі олардың сабаққа
2. Жеке талап қою әдістемесі оқушының өзіне деген
З. Жеке тұлғалық қатынас әдістемесі. Өзінің мүмкіндігін ескере
4. Окушының жетістігі жағдаяттарын туғызу әдістемесі. Бұл арқылы
Ал мектеп ішінде ерекше қадағалауды қажет ететін оқушылармен
Консилиум — оқушыларды зерттеудің ұжымдық әдісі.
Қай маман иесі болсын әлеуметтік-экономикалық жағдайына қарамастан педагогикалық
Рухани-адамгершілік тәрбиесінің үшінші шарты: эмоциялық сезімдер, уайым, шынайы
Сонымен, біз ауыл мектебі оқушыларын рухани-адамгершілікке тәрбиелеуге негіз
Бірақ, сыртқы және ішкі көріністердің арасында мынадай негізгі
— үнемі сынап отырса, оның оқуға құлқы болмайды;
— іс-әрекетіне мақтау айтып, сенім артып отырса, ол
— идеясын қолдап, бағыт-бағдар берсеңіз, өз бағасын көтеру
- қоршаған ортамен адалдықта өссе, басқаларға адал
— барлық уақытта қауіпсіз жағдайда болса, ол басқаларға
— үлкендердің суйіспеншілігі мен мейірімділігінде болса, қоршаған орта
Бала есейген сайын оған қоғамдык жағдайдың, соның ішінде,
Дамудың қайнар көзі қарама-қайшылықтардан тұрады. Демек, баланың да-муы
Жеке адамның қалыптасуында, әсіресе, әлеуметтік ортаның әсері зор
Әрбір мұғалім жасөспірім тәрбиесіңде рухани - адамгершілік тәрбиені
Жеткіншек жастағы балалардың қылмыстық әрекетке баруының психологиялық себептері
Бүгін біз қазіргі кезде көпшіліктің назарын аударып отырған
Бізге белгілі деректерге қарағанда, мектептегі жылылық сезінбеген жасөспірім,
Шындығында да қай заманда болмасын бала тәрбиесі, оның
Міне, осындай оқыс жағдайлардың алдын алу үшін ата-апа
Мәселен, рухани байлықтан материалдык байлықтың жоғары тұрған қазіргі
Біздің анықтауымызша, ата - анасының мейірімін көрмеген бала
Бұл жөнінде В.Г Стелалов: «Олар үшін біреулермен байланысқа
Психологиялық тұрғыдан алғанда жеткіншек жастағы баланлардың қылмыстық әрекетке
Ал елді бала тәрбиесінде ұстаздардың рөліне тоқталар болсақ,
Д.Б.Эльколиннің айтуынша, баланың дамуы кезінде оқу процесінің алатын
Сонда бала сабақты толық меңгере алады және әрдайым
Сонымен қатар, бала бойында кездесетін мұндай қиындықтарды дер
Салауатты өмір салтын насихаттау. Оның негізгі құрамдас бөлігі
Әлемге әйгілі педагогтар мен психологтар бала бойындағы ерекше
Демек, «жұмыла көтерген жүк жеңіл»демекші, қалың бұқара болып
«Ел боламын десең, бесігінді түзе» деп халкымыздың ұлы
Соңғы кездерде өзін-өзі тәрбиелеу проблемасы педагогкалық ғылымдарда көбірек
Оқушылардың еркін тәрбиелеп қалыптастырудағы өзін-өзі тәрбиелеудің ролі туралы
Өзінің «Балалардың өзін-өзі тәрбиелеуі» деген еңбегінде А.Г.Ковалев өзін-өзі
Оқушылар өздерінің оқытушыларын, біріншіден, оның жоғары адамгершілік қасиеттері
«Жеткіншек жастағы» балалармен жұмыс істегенде олардың әр қайсысының
Демек, қиындарды тәрбиелеуде олардың ішкі сезімін, мінезіндегі әрқайсысының
Өзінің мол тәжірибесіне сүйене отырып, Л.М.Зюбин педагогикалық тәрбиесі
«Жеткіншек жастағы» балаларды тәрбиелеу процесінде олардың әрқайсысының өздеріне
Сондықтан оларды тәрбиелеу жұмысы да жас ерекшеліктері мен
Педагогикалық теорияда және тәжірибеде балаларды тәрбиелеу жұмысындағы жүйенің
А.С.Макаренко жасаған тәрбие жұмысының сындарлы жүйесі оның «жеткіншек
Әрине, А.С.Макаренко 60-40 жылдардағы балаларды тәрбиелеуде және қайта
Ол мектеп директорларының бірде-бірінің кабинетінде картотека болмау фактісін
Егер «жеткіншек жастағы» балалар мектептегі тәрбиенің нәтижесінде жақсармаса,
Дегенмен біз көп жылдық зерттеу тәжірибемізден мектептерде
Кеңес педагогика ғылымы әр уақытта да мектептер жұмысында
Мұндай жүйенің қажеттігі туралы пікірді біз В.А.Сухомлинскийдің «Орта
К.Бегалиев өзінің «Сенің қасыңда жас өспірім» деген кітабында
«жеткіншек жастағы» балалардың болатындығын олармен ерекше жұмыс жүргізудің
Жалпы білім беретін мектептерде педагогикалық тәрбиеленуі қиын балаларды
Сонымен қатар олар бұл мәслені ғылыми талдап шешу
Жалпы білім беретін мектептерде тәрбиелері жеткіншек жастағы балалардың
Ал біздің зерттеу жұмысымыз осындай жүйенің қажеттігін дәлелдеу
Түсінік хаттардың (өзінің ісі туралы жазбаша түсінік беру)
Ал осы түсінік хатты педагогикалық әсер етуде пайдаланудың
Жеткіншек жастағылардың өзінің істеген жағымсыз ісі туралы хат
Тәрбие жұмысы туралы әдебиеттерде түсінік хаттарды тәрбие жұмысында
Осы мәселеге арналған зерттеу жұмыстарының қорытындыларын талдау қиындарды
Жеткіншек жастағы балалардың пайда болу себептерін зерттеп жазған
Көптеген зерттеушілердің пікірінше, «жеткіншек жастағы» балалардың қылмыстық әрекетке
Мұндағы ең негізгі мақсат – ең алдымен «жеткіншек
«Жеткіншек жастағы» балаларды тәрбиелеу мәселелеріне арналған әдебиеттерде оларға
«Жеткіншек жастағы» балаларға психологиялық әсер етудің арнаулы әдебиеттер
Біз бұл кітапта белгілі бір жүйені «жеткіншек жастағы»
Адамның адамгершілігі сыртқы іс- әрекеттерінен көрінеді.Алайда жеке тұлғаның
Баланың психикасы көп факторлы, әлеуметтік өмір жағдайына, қоғам
Галымдардың бірқатары баланың дамуындағы кідіріске, қоғамда бейімделудің қиындығына
Балалар мен жасөспірімдердің асоциалды мінез —құлық мәселесімен бірқатар
"Жеткіншек жастағы балалар", "мінез -қүлықтагы қиындық"үғымынан басқа "қиындықпен
"Қиындықпен тәрбиелену" - баланың теріс мінез - қүлқы,
Кейде бүл қиыншылық табиғи түрде, тек бір -
дау - жанжал екенін айтуға болады. Ал мүндай
және ол қиындықсыз жойылуы мүмкін.
Қайта тәрбиелеу процесін ұйымдастырғанда психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін педагогтар білулері
Психолог С.Л. Рубейнштейннің «детерминизімді түсіну заңына талдау беріп,
Ол үшін, жеткіншек жастағы оқушылардың дара ерекшеліктерін
Тәрбие өмір бақи үздіксіз жүретін үрдіс болса да,
Рухани сана тәндік санамен тығыз байланыста болады. Рухани
2.2 Зерттеу нәтижелерін талдау
Тәжірибелік-зерттеу жұмысы. Тәжірибелік-зерттеу жұмысы Шымкент қаласы,Созақ аудандық
1. Әдістеменің атауы: Өзіңізді бағалаңыз тесті
Мақсаты: Балалардың өзін - өзі бағалау деңгейін анықтау.
30 сұрақтан тұратын бланк берілді. Сұрақтарға келесідей жауаптар
2. Басс және А.Дарки Осы сұрақнаманы құрастыру негізінде
1.Физикалық агрессия (бас салу) -өзге тұлғаға қарсы физикалық
2.Жанама агрессия – өзге тұлғаға қарсы басқа жолдармен
3.Вербальды агрессия –ұнамсыз негативті сезімдерді (айғай,ұрыс-жанжал) жағдайымен сондай-ақ
4.Тітіркенуге икемділік- болар- блмас қоздырғыштарға сезімталдық бірден ашу
5.Негативизм - мінез-құлықтың оппозициялық көрінісі, жекекшіге немесе беделге
3.Рухани адамгаршілік потенциалын анықтау
Мектеп бағдарламасына сай пәндердің атауы беріледі.
1.вербалды агрессия, 2. физикалық агрессия, 3.
Басса-Дарки сұрақнамасы
Отбасындағы зорлықтың боуы агрессиялық мінез-құлықтың пайда болуына әкеліп
Жеке тұлғаның агрессияның жоғарғы деңгейі отбасы іс-әрекетіне әсер
Зерттелушіге Басса-Даркидің сұрақнамасы, жауап парағы ұснылады.
Нұсқау: Сізге берілген 40 сұраққа «иә» немесе «жоқ»
Жауап парағына өзіңіздің жауабыңызды
Жауап парғы
№ Иә жоқ № Иә жоқ № Иә
1 + - 11
- 21 +
31 +
2 + - 12
- 22 +
32 +
3 + - 13 +
23
- 33
+
4 + - 14
+ 24
- 34 -
5
+ 15 +
25 +
35 +
6 + - 16
- 26 +
36 +
7 + - 17 +
27 +
37 +
8 + - 18
+ 28 +
38 +
9
+ 19 +
29 +
39
+
10 + - 20 +
30 +
40 +
+
Алынған нәтижелердің интерпретациясы:
Жалпы 25 оқушы қатысты. Өздерін бағалау көрсеткіштері:
жоғары - 18%;
орташа - 48%;
төмен - 26 %.
Шымкент қаласы. №5интернаттың 7 сынып оқушыларына өткізілді. Тәжірибелік
Алынған нәтижелердің интерпретациясы:
Жалпы 25 оқушы қатысты. Өздерін бағалау көрсеткіштері:
жоғары - 19%;
орташа - 53%;
төмен - 28 %.
Сонымен , мектептің салыстырмалы көрсеткіші төмендегідей:
№5 интернаттың 7 – шы сыныбы №7
жоғары - 19%;
жоғары - 18%;
орташа - 53%;
орташа - 48%;
төмен - 28 %.
төмен - 26 %.
Жалпы білім беретін мектептегі оқу пәнінің тәрбиелік потенциалы
Мақсаты: жалпы білім беретін мектептегі оқу пәнінің тәрбиелік
№ Компонент Көрсеткіштері
1. Адамгершілік. Қазіргі қоғамның адамгершілік нормалары,соның ішінде кәсіби
этикалық адамгершілік ұстанымдардың ерекшеліктері, ұлттық сана ерекшеліктері, адамға,
2. Интеллектуалды. Оқыту субьектісінің интеллектуалды дамуы үшін пәндердің
3. Қимыл-әрекеттік. Қимыл-әрекеттің этикалық нормалары, кәсіби қимыл әрекет
Пәндер Оқу пәндерінің рухани-адамгершілік потенциалының компоненттері
Адамгершілік интеллектуалды қимыл - әрекеттік
Қазақстан тарихы
орт.жоғ.
++ орт.жоғ.
++ орташа
+
Қазақ тілі
орт.жоғ.
++ орт.жоғ.
++ орташа
+
Шет тілі
орт.жоғ.
++ жоғары
+++ орт.жоғ.
++
Орыс тілі
орт.жоғ.
++ орт.жоғ.
++ орташа
+
Қазақ әдебиеті
Жоғары
+++ орт.жоғ.
++ орт.жоғ.
++
Орыс әдебиеті
Жоғары
+++ орт.жоғ.
++ орт.жоғ.
++
Әдеп
орт.жоғ.
++ орташа
+ жоғары
+++
Валеология
орт.жоғ.
++ орташа
+ жоғары
+++
Математика
Орташа
+ жоғары
+++ орташа
+
Информатика
Орташа
+ жоғары
+++ орташа
+
Еңбекке баулу
орт.жоғ.
++ жоғары
+++ орт.жоғ.
++
Оқу – пәндерінің рухани – адамгершілік потенциалының бағалау
орташа - +, жоғары - +,жоғары - +
Тәжірибелік-зерттеу жұмысы Cозақ аудандық №5 мектеп –
Әдістеменің атауы: Адамгершілік потенциалды бағалау.
Мақсаты: Балалардың бойындағы адамгершілік потенциалын анықтау.
Алынған нәтижелердің интерпретациясы
Сұрақ тізімі Келісемін
% Келіспеймін
% Нақты жауап жоқ
%
Ол «Өмір өтеді, өмір өтеді, жел секілді» деген
37%
33%
30%
Ол басты саяси қозғалыс ол табиғатты қандай болды,
53%
11%
36%
Ол адамның кемшіліктері жанбыр секілді табиғи құбылыс деп
60%
20%
20%
Ол жалпы теңдікке жолы болмайтындар ұмтылады деп есептеген.
18%
43%
39%
Ол саяхаттағанды ұнатпады.
6%
80%
14%
Ол тағдырға сенді.
62% 17% 21%
Ол байлық – саған ештене керек емес кездегі,
41%
34%
25%
Барлық өзінің қолайсыздықтары үшін ол ең алдымен кінәні
55% 24% 21%
Ол жалғыз болса да, ешқашан мұңаймаған.
34%
38%
28%
Оған ешқашан «Уақытты тоқтата алмайтыным өкінішті» деген ой
24%
65%
11%
Ол мұражайға барғанды ұнатпады, себебі олардың барлығы бірдей
11%
70%
19%
Ол сөзге шешендерді ұнатпады.
4%
92%
4%
Ол француз мақалын бағаламас еді: «Бәрі келеді, бәрі
22%
52%
26%
Ол саяси әңгімелерді ұнатпады.
25%
52%
23%
15. Ол ешқашан жақандарының да, біреудің де кеңесін
4%
82%
14%
Ол егер адам қазір өзіне жақсы жағдай жасай
17%
65%
18%
Барлық шаруада ол келесі ұстанымды алға қойды: «Жағдайдың
31%
20%
49%
Көңілді кештерде отырғанда, оны ертеңгі күнгі қиындық уайымдатпады.
16%
57%
27%
Ол билікті жақсы көретіндерді, ұнатпады
41%
29%
30%
Ол әдетте шешімдерді өзін пайдасын ойламай қабылдайды.
15% 45% 40%
21. Оған американың «Егер сен ақылды болсаң, неге
Ол адам барлық білімді әлемнен емес, өзінен алады
23%
66%
11%
Ол әлемді ол қандай, сондай күйінде қабылдамай, оны
38%
30%
32%
Ол дені сау адамға өлім туралы ойлау ақымақтық
57%
25%
18%
Ол қоршаған орта оны байқағанын қалады.
29%
27%
44%
Оны ашуландыру өте қиын.
41%
37%
22%
Ол «мен» сөзін көп қолданғанды ұнатпайтын.
49%
21%
30%
Онда оған жеткен жағдайда, оның өмірін мәнді өзгертетіндей
9 %
29%
62%
Ол кез келген әңгіменің басты мақсаты әңгімелесушіге өз
53%
18%
29%
30. Ол әділетсіздікті ұнатпады 92% 0% 8%
Жақсылық – 30%
Батылдық – 19%
Бақыт -15%
Әділет -14%
Даналық -11%
Тәжірибелік-зерттеу жұмысы Ғ.Мұратбаев атындағы № 7мектеп – 7сынып
Әдістеменің атауы: Адамгершілік потенциалды бағалау.
Мақсаты: Балалардың бойындағы адамгершілік потенциалын анықтау.
Алынған нәтижелердің интерпретациясы
Сұрақ тізімі Келісемін
% Келіспеймін
% Нақты жауап жоқ
%
Ол «Өмір өтеді, өмір өтеді, жел секілді» деген
40%
36%
24%
Ол басты саяси қозғалыс ол табиғатты қандай болды,
56%
16%
28%
Ол адамның кемшіліктері жанбыр секілді табиғи құбылыс деп
64%
16%
20%
Ол жалпы теңдікке жолы болмайтындар ұмтылады деп есептеген.
20%
44%
36%
Ол саяхаттағанды ұнатпады.
8%
84%
8%
Ол тағдырға сенді.
64% 16% 20%
Ол байлық – саған ештене керек емес кездегі,
40%
36%
24%
Барлық өзінің қолайсыздықтары үшін ол ең алдымен кінәні
56% 24% 20%
Ол жалғыз болса да, ешқашан мұңаймаған.
36%
40%
24%
Оған ешқашан «Уақытты тоқтата алмайтыным өкінішті» деген ой
28%
68%
4%
Ол мұражайға барғанды ұнатпады, себебі олардың барлығы бірдей
12%
72%
16%
Ол сөзге шешендерді ұнатпады.
0%
92%
8%
Ол француз мақалын бағаламас еді: «Бәрі келеді, бәрі
24%
56%
20%
Ол саяси әңгімелерді ұнатпады.
28%
56%
16%
15. Ол ешқашан жақандарының да, біреудің де кеңесін
4%
88%
8%
Ол егер адам қазір өзіне жақсы жағдай жасай
20%
68%
12%
Барлық шаруада ол келесі ұстанымды алға қойды: «Жағдайдың
32%
24%
44%
Көңілді кештерде отырғанда, оны ертеңгі күнгі қиындық уайымдатпады.
16%
60%
24%
Ол билікті жақсы көретіндерді, ұнатпады
44%
32%
24%
Ол әдетте шешімдерді өзін пайдасын ойламай қабылдайды.
16% 48% 36%
21. Оған американың «Егер сен ақылды болсаң, неге
Ол адам барлық білімді әлемнен емес, өзінен алады
24%
68%
8%
Ол әлемді ол қандай, сондай күйінде қабылдамай, оны
40%
32%
28%
Ол дені сау адамға өлім туралы ойлау ақымақтық
60%
28%
12%
Ол қоршаған орта оны байқағанын қалады.
32%
28%
40%
Оны ашуландыру өте қиын.
44%
40%
16%
Ол «мен» сөзін көп қолданғанды ұнатпайтын.
52%
24%
24%
Онда оған жеткен жағдайда, оның өмірін мәнді өзгертетіндей
12%
32%
56%
Ол кез келген әңгіменің басты мақсаты әңгімелесушіге өз
56%
20%
24%
30. Ол әділетсіздікті ұнатпады 96% 0% 4%
Жақсылық – 33%
Батылдық – 21%
Бақыт -17%
Әділет -15%
Даналық -14%
Алынған нәтижелерді салыстырамалы көрсеткіштері төмендегідей:
№ 5 – шы мектеп интернаты 7сыныбы №
Жақсылық – 33%
Жақсылық – 30%
Батылдық – 21%
Батылдық – 19%
Бақыт -17%
Бақыт -15%
Әділет -15% Әділет -14%
Даналық -14%
Даналық -11%
Зерттеулердің нәтижелерін салыстыра келе, 5– шы мектептің
Тәжірибелік – зерттеудің қалыптастырушы кезеңі
Белгілеу экспериментін жүргізгеннен кейін қалыптастыру кезеңін өткіздік. Қалыптастыру
Қалыптастыру кезеңін жүргізгеннен кейін, бақылау тәжірбиесін жүргіздік. Тәжірибелік-зерттеу
Алынған нәтижелердің интерпретациясы:
Жалпы 25 оқушы қатысты. Өздерін бағалау көрсеткіштері:
жоғары - 21%;
орташа - 52%;
төмен - 27 %.
Қалыптастыру жұмыстарының тиімділігін төменгідей көрсеткіштерден көруге болады.
Өзін - өзі бағалауға арналған тесті нәтижесінің көрсеткіші.
№ 5интернатың 7 – шы сыныбы №7
жоғары - 19%;
жоғары - 19%;
орташа - 53%;
орташа - 54%;
төмен - 28 %.
төмен - 27 %.
Бақылау тәжірибелік – зерттеудің қорытындысы төмендегідей:
Әдістеме: Адамгершілік потенциалды бағалау
Алынған нәтижелердің интерпретациясы:
Жақсылық – 31%
Батылдық – 23%
Бақыт -19%
Әділет -15%
Даналық -12%
Зерттеу жұмыстарының қорытындысына сүйене отырып, төмендегідей салыстырмалы
Адамгершілік потенциалды бағалауға арналған әдістеменің нәтижесінің көрсеткіші.
№ 5 интернат 7 – шы сыныбы 1
Жақсылық – 30%
Жақсылық – 32%
Батылдық – 19%
Батылдық – 22%
Бақыт -15%
Бақыт -18%
Әділет -14% Әділет -15%
Даналық -11%
Даналық -13%
Қорытынды
Қорытындылай келгенде,көптеген қылмыстық әрекеттер адамдарда жеткіншек жас кезден
Сонымен қатар кедейшілік қылмыстық әрекетке баруға әсер етеді.
Өзін-өзі бағалау ең алдымен жеке тұлғаның әрекеті арқылы
Жасөспірімдердің ғылымға, мамандық таңдауға ынталары өседі. Бұлар әділеттілік,
Жасөспірімдерді қоғамдық қайнаған өмірге даярлау жалпы мемлекеттік маңызы
«Біздің жас мемлекетіміз өсіп жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымызбен
Мұндай қиындықтардың бірі – ата-аналардың келіспеушілігі. Ата-аналардың көпшілігі,
Жасөспірімдермен жұмыс істейтін инспектордың міндеті кінәлілерді жазалау емес,
Мектепте кәмелет жасына толмағандар арасындағы қылмыстың және заң
Еліміздегі ауыр экономикалық жағдай, біздің қоғамымызды ауыртпалықтар мен
Адамгершілік тәрбиесі оқу – тәрбие үрдісінің барлық салаларында,
Жалпы алғанда 11-15 жас аралағындағы балалардың құқық бұзушылығын
Адамгершілік тәрбиесі балалардың нақты жас ерекшелігіне қойылатын талаптардың
Сонымен, қорыта келгенде, біз осы қиын балалардың өзін
1. Пәндік тақырыптарда адамгершілік қасиеттері есепке алынуы керек;
2. Балалармен олардың өзін - өзі бағалауға, қарым
3. Балалардың бойындағы рухани – адамгершілік қасиеттеріне көңіл
4. Жеткіншек жастағы балалардың қылмысқық әрекетке баруының
5. Жеткіншек жастағы балалардың өзіндік сана –сезімін дамыту
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1 Еникеев «Юридическая психология» Питер 2005
2 К. Ахметжанова «Мінез – құлқы қиын балаларға
3 Т.Сламбекова, З.Сыдықова «Оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу – басты
4 Өзіни - өзі тану: хрестоматия. Алматы 2002
5 Ш. Майғаранова «Мектеп оқушыларын рухани дамыту мәселелері»
6 Г.Крайг «Психология развития» Питер 2002
7 Нигметжанов Г.К Жеткіншектер арасындағы қылмыстық әрекет мәселесі
8 Райс Ф. «Психология подросткого и юношеского возроста»
9 С.М.Жақыпов «Жеткіншектердегі «мен» бейнесі және агрессивтік мінез
10 Т.К. Күнисләмов «Жеткіншектердегі агрессия мәселелері» Хабаршы ҚҰУ
11 В.И.Чередниченко «Трудные дети и трудные взрослые» Москва
12 Л.С.Славинаи «Трудные дети» Воронеж. 1998
13 В.Г.Степанов «Психология трудных школьников» Москва, 1995
14 Р.Ж.Шалтаева «Методика духовно – нравственного воспитания студентов
15 К.К.Балтаева, Т.А.Бакиева «Психотренинг: ойындар мен жаттығулар» Астана
16 Антонян Ю.М., Голубев В. П., Кудряков Ю.
17 Антонян Ю.М., Еникеев М.И., Эминов В.Е. Психология
18 Банковский бизнес в России: криминологические и уголовно-правовые
19 Тархова Л. Как уберечь ребёнка от тюрьмы
20 Голоднюк М. Н. Проблемы социального и биологического
21 Бехтерев В.М. Об экспериментальном психологическом исследовании преступников.
22 Быков В.М. Криминалистическая характеристика преступных
23 Раттер М. И. Помощь трудным детям. М.
24 Выготский Л.С. Проблемы возрастной периодизации детского развития
25 Паренс Генри Агрессия наших детей. М.,1997, 68
26 Сухарева Г. Е. Клинические лекции по психиатрии
27 Личко А.Е. Попов Ю.В. Делинквентное поведение, алкоголизм
28 Гуров А. И. Профессиональная преступность. М. 1990.
29 Кулагин Л.Г.О подростках, которым трудно, журнал Советская
30 Долгова А.И. Социально-психологические аспекты преступности несовершеннолетних. М.:
31 Иванова Л.Ю. "Агрессивность, жестокость и отношения старшеклассников
32 Китов А.И. Психология управления. М. Академия
33 Кон И. С. На стыке наук //
34 Саенко Е.В. Профессиональная деятельность психолога при профилактике
35 Фельдштейн Д.И. Психолого-педагогические проблемы соотношения биологического и
36. Самовичев Е. Г. Убийство: психологические аспекты преступления
37. Водолазский Б.Ф. Психология осмотра места происшествия.
38. Лазурский А. Ф. Классификация личностей. Л. 1994.
39. Андросюк В. Г. Педагогика и психология в
40. Гайнутдинов Р.З., Кулахметов А.Б. Правонарушающее поведение несовершеннолетних
41. Стаценко А. Н. Агрессивное поведение у подростков.
42. Основные виды деятельности и психологическая пригодность к
43. Пилипейченко Ю. Г.Криминологические и психолого-педагогические основы изучения
44. Ремшмидт X. Подростковый и юношеский возраст. Проблемы
45. Личко А. Е. Подростковая психиатрия. Л.. 1985.
46. Ананьев Б.Г. О человеке, как объекте и
47. Андриенко В.К. Гербеев Ю.В. Невский И.А Система
48. Исаев Д.Д. Журавлёв И.И Дементьев В.В. Озерецковский
49. Сурков А. Семейные войны. // Газета Стрела.
50 Фельдштейн Д. И. Проблемы возрастной и педагогической
68

Ұқсас жұмыстар

Жеткіншектерге психологиялық қызмет көрсету

ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІ ПСИХОЛОГИЯСЫ

Жеткіншек шак және онын ерекшеліктері

Жас ерекшеліктік психологияның әдіснамалық негізі

Даму психологиясы

Баланың жастық кезеңдегі зерттеудегі ойлар

Жас ерекшелігі психологиясы жайлы

Жасөспірім психологиясы пәнінен ЛЕКЦИЯЛАР ЖИНАҒЫ

Жасөспірімдік кезең онтогенез кезеңі