Несие формалары және функциялары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ НЕСИЕНІҢ МӘНІ
ЖӘНЕ ҚАЖЕТТІЛІГІ
1.1 Қазақстанда несиенің мәні және қажеттілігі
1.2 Несиелік қатынастардың құрылымы
1.3 Шетелдік тәжірибиедегі несиелік қатынастардың ұйымдастырылуы
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ НЕСИЕНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
БОЛАШАҒЫ
2.1 Несие формалары және функциялары
2.2 Қарыз пайызының экономикалық қатынастары
2.3 2004 – 2006 жылдардағы Қазақстандағы несиелік
3 ҚАЗАҚСТАНДА НЕСИЕ МӘСЕЛЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Несие жүйесін жүзеге асырудағы қиындықтардың орны
3.2 Қазақстандағы несиелік қатынастарды жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Несие — нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың
Экономикалық категория ретінде, несие — кәсіпорындар, ұйымдар және
Шаруашылық буындарына көрсететін қаржы-несиелік қызметтерінің санына, мөлшеріне және
Орталық банк - мемлекеттің банк жүйесінің бірінші денгейіндегі
Коммерциялық банктер - банк жүйесінің екінші деңгейіндегі банк,
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері
Коммерциялық несие - ол тауар өндірушінің басқа тауар
Несиенің түрлері - ол ұйымдастыру-экономикалық нышандарына байланысты әрбір
Несиенің функцияларын қарастыру үшін келесідей ғылыми амалдар орынды.
Функция несиенің барлық формалары мен түрлерінің ерекше көріністерін
Сонымен, несиелік қатынастарды несиенің формалары және түрлері сипаттайды
Курстық жұмыстың мақсаты – несиелік қатынастардағы несиенің формаларын
Жоғарыда айтылған мақсатқа байланысты курстық жұмыстың төмендегідей міндеттері
экономикалық категория ретінде несиенің мәнін және қажеттілігін анықтау;
несиенің формалары мен түрлерін қарастыру;
несиелік қатынастардың құрылымын анықтау;
несиенің функцияларын көрсету;
Қазақстан Республикасының неселік қатынастарының негізгі аспектілерін зерттеу;
Қазақстан Республикасының несиелік қатынастарының проблемаларын көрсету.
Курстық жұмысты жазған кезде банктік ісі саласындағы қазақстандық
1 ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ НЕСИЕНІҢ МӘНІ
ЖӘНЕ ҚАЖЕТТІЛІГІ
1.1 Қазақстанда несиенің мәні және қажеттілігі
Несие — нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес, олардың
Құнның қозғалысы — бұл несиенің қозғалысының кіндігін сипаттайды.
Көбіне несиені ақша ретінде түсінеді. Бір жағынан қарағанда
Сонымен қатар, несие мен қаржы категорияларын бір санайтындар
Несие — бұл пайыз төлеу және қайтару шартында
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз өте
Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылық бар.
Экономикалық категория ретінде, несие — кәсіпорындар, ұйымдар және
Зерттеу заты сияқты несие құрылымы бір-бірімен өзара байланысты
Қарыз беруші — қарызды беретін несиелік қатынастын бір
Қарыз алушы — бұл несиені алушы және оны
Қарыз беруші және қарыз алушымен қатар несиенің құрылымының
1.2 Несиелік қатынастардың құрылымы
Өндірістегі капиталдың (қаражаттың) қайталама айналымы мен айналымы -
Кәсіпорындардағы еңбек құралдары мен еңбек заттарының құны өзінің
Ақша қорының уақытша бөлініп шығуының себептері:
Біріншіден негізгі капиталдың өндіріс процесінде бірте-бірте тозуы. Еңбек
Екіншіден дайын өнімдерді сату мен шикізаттар және қосалқы
Үшіншіден, еңбекке ақы төлеу мерзімі мен дайын өнімді
Төртіншіден, үдемелі ұдайы өндірістің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету
Сөйтіп, өндірістік капиталдың қайталама айналымы, сөзсіз, уақытқа бос
Қарыз капиталының жинақталатын екінші көзі - мемлекеттің уақытша
Қарыз капиталы кұрылымының үшінші көзі - халықтың жинағы.
Ақша жинақтаудың бұл аталған негізгі көздерінен басқаларын да
Ақша қаражатын жинаудың ерекше формасы - ол банктердің
Қорыта атйқанда, карыз капиталы (коры) өндіріс және айналыс
Теориялық жағынан капитал жинақтаушы барлық субъектілердің мүмкіндіктерінің көптігіне
Соңғы жылдары қарыз капиталын жинақтау процесінде несие жүйесі
Экономикадағы қарыз капиталын жинақтау негізінен үш формада жүреді:
Мемлекет ақша жинақтауды үш формада: несие жүйесінде әр
Халықтың уақытша бос қаражатын жинау формалары әр түрлі:
Қазіргі уақытта несие мекемелері халықтың ақша қаражатын тартудың
Капиталды жинау барлық кезде бірдей болатын тұрақты фактор
Жинақталған ақша ел экономикасын инвестициялан-дырып капиталға айналады. Ақшаның
1.3 Шетелдік тәжірибиедегі несиелік қатынастардың ұйымдастырылуы
Қазіргі кезде экономикасы дамыған мемлекеттердің несие жүйесінде көптеген
Біріншіден, банк капнталының шоғырлануы мен орталықтануы нәтижесінде банк
Капиталды шоғырландыру мен орталықтандырудық ашық және жасырын түрлері
Ірі коммерциялық банктерден азғана алып банктер -"Бэнк оф
Екіншіден, әр түрлі шесте текемелері арасында бәсекенің күшеюі.
Бәсекенің келесі түрі — әр түрлі несие-қаржы институттары
Қазіргі кезде банктер арасындагы бәсеке халықаралық дәрежеге көтерілуде.
Халықаралық банктер - ұлтаралық және көп ұлттық банктер
Көп ұлттық банктер - ол бірсыпыра елдердің ірі
Үшіншіден, банк капиталы мен өнеркәсіп капиталының бірігіп қаржы
Төртіншіден, несие жүйесіндегі құрылымдық өзгерістер. Арнаулы несие-қаржы мекемелерінің
Капиталын иемденуіне карай банктер және несие-қаржы мекемелері мемлекеттік
Несие жүйесінде мемлекеттік сектордың көбеюі ел экономикасын мемлекеттік
Дегенмен, экономикаға несие-қаржылық, ақша-есеп және т.б. қызмет түрлерін
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ НЕСИЕНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
БОЛАШАҒЫ
2.1 Несие формалары және функциялары
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері
Коммерциялық несие - ол тауар өндірушінің басқа тауар
Дегенмен коммерциялық несиені қолдануда біраз шектеулер бар. Олар:
бұл несиенің көлемі сатылуға тиіс тауарлар қорының көлемімен
бұл несиенің көлемі ел экономикасының жағдайына байланысты өзгереді,
бұл несие тек бір бағытта крзгалыста жүреді: оны
Қорыта айтқанда, коммерциялық несиенің банктік несиеден басты ерекшелігі
Екіншіден, коммерциялық несие мен банктік несие бір-бірінен, субъектілер,
Үшіншіден, коммерциялық несиенің шектеулері банктік несие берумен жойылады,
Төртіншіден, бұл екі несиенің динамикасы (өсуі) да біркелкі
Банктік несиені экономиканың кез келген салалары пайдаланады: өндірістің
Несиенің негізгі екі формасының - коммерциялық және банктік
Тұтыну несиесі - ол толемін кейінге қалдырып тұтыну
Лизинг несиесі - ол тауар түрінде берілетін несие.
Ауыл шаруашылық несиесі - ол ауыл шаруашылығындагы негізгі
Шаруашылықаралық несиенің басқа несиелерден айырмашылығы: бұл несие субъектілері,
Сонғы уақытта шаруашылықаралық несиенің тауарлы түрі дамуда. Мысалы,
Ипотекалық несие - ол жылжымайтын мүліктерді - жерді,
Мемлекеттік несие - ол мемлекет пен жергілікті үкімет
Заемдар мемлекетке уақытша косымша табыс түсіргенмен, кейін қарызды
Халықаралық несие деп мерзімді белгілеу, процент төлеу және
Әлемдік шаруашылық қатынастардық интернационалдануына, халықаралық еңбек бөлінісіне және
Халықаралық несие қатынастарына несие беруші және қарыз алушы
берілетіи мерзіміне байланысты - мерзімнен тыс (тәуліктік, апталық,
қызметіне байланысты - коммерциялық несие - тікелей сырткы
аралық - аралас істелетін қызметтерге (яғни
несие түріне байланысты - ол тауарлы, импортшыға
несие валютасы бойынша - қарыздар-мемлекеттің валютасымен, несие
қамтамасыз етілуі бойынша - қамтамасыз етілген (тауар құжаттарымен,
берілуі бойынша - қолма-қол (қарыздардың шотына жазу), акцептті
Несиенің түрлері - ол ұйымдастыру-экономикалық нышандарына байланысты әрбір
Несие түрлері
несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістін
экономиканың салаларында колданылуына. Өнеркәсіп мекемесіне берілген несие өнеркәсіптік
несиенің камтамасыз етілуіне. Тікелей қамтамасыз етілген несиеге, мысалы,
несие үшін төлем. Несие ақылы және ақысыз болып
Дегенмен, бұрынғы және қазіргі тарихта ақысыз несие берілетін
Әрбір экономикалық категорияның мәні оның атқаратын қызметінен көрінеді.
Айырбас процесінде уақытша бөлініп шыққан құнды кейін өзінің
Сонымен, несиенің қайта бөлу қызметіне құнды бөлу қасиеті
Қайта бөлуді несие ресурстарын пайдаланушы субъектілердің әр түрлі
Несиенің қайта бөлу қызметінің бірсыпыра айырықша белгілері бар:
несиенің қатысуымен қоғамның
несиенің қатысуымен тек ұлттық жалпы өнім ғана емес,
несиенің қайта бөлу
несиенің қатысуымен уақытша бөлініп шыққан құнды беру делдал-банктер
Несиенің келесі атқаратын қызметі - нақты ақшаны несие
Нақты ақшаны несие операцияларымен алмастыру үшін бірсыпыра алдын
дамыған банк
экономикада төлем тапсырмасы немесе міндеттемесі бар төлем құжаттарының
орталық банктердің несие ақшаларын
Несиенің қызметтерін айта келіп, кейбір экономистер онық бақылау
Несиенің экономиканы дамытудағы маңызы деп несиені қолдану әдістерін
Несиенің маңызы, сонымен бірге оны қолдану аясы елдің
Акционерлік компаниялардың пайда болып, олардын акциялар шығаруы, бюджеттің
Несиенің функцияларын қарастыру үшін келесідей ғылыми амалдар орынды.
Мұнан басқа, функция несиенің барлық формалары мен түрлерінің
Кредитор мен қарыз алушы арасында несиелік қатынас айырбас
Қайта бөлу қандай белгілер бойынша жүретініне байлынысты мынандай
Егер несиелік қатынасқа кредитор мен қарыз алушы ретінде
2.2 Қарыз пайызының экономикалық қатынастары
Қарыз проценті - ол уақытша
Қарыз проценті тауарлы өндірістің негізінде кейінірек пайда болды.
Қарыз проценті меншік иесінің басқа біреуге белгілі бір
Қарызға берілген құнды мына формуламен өрнектеуге
болады:
А - А1, немесе А'-А= АА
бұнда А -
А1 - борыштың өскен сомасы;
АА - қарызға процент түрінде қосылған өсім (несие
Несие келісіміне қатысушы жақтардың мақсаты - пайда табу.
Проценттің мөлшері: нақты бекітілген (немесе есепке алынған) және
Нақты бекітілген (есепке алынған) процент мөлшерін, әдетте, ресми
Несиені беру кезінде келісім-шартта бүкіл несиені пайдалану мерзімінде
Номиналды процент мөлшері негізінен екі фактордың: несие ресурстарына
Реалды (іс жүзіндегі) процент мөлшері есептеу жолымен шығарылады,
Процент мелшері берілген несие мөлшерінің қарызға берілген құннан
Қарыз проценті біраз белгілерге байланысты жіктеледі:
несиенің формасы коммерциялық, банктік, тұтыну проценті;
несие мекемелерінің орталық банктің есепке түрлеріне қарай: алған
ломбард операциялары бойынша процент;
инвестиция түрлеріне қарай: банктік
несиенің мерзі - қысқа, орта, ұзақ мерзімді міне
несие мекемесінің депозиттік, вексельдік, операция
несие бойынша процент.
Қорыта айтқанда, қарыз процентінің барлық формаларын қолдану механизмі
Біріншідещ қарыз процентінің деңгейін макроэкономикалық факторлар айқындайды, яғни
Екіншіден, процентті есептеу және төлеу екі жақты шартта
Үшіншіден процентті төлеу көзі операция сипатына байланысты өзгереді.
2.3 2004 – 2006 жылдардағы Қазақстандағы несиелік қатынастарды
2004 жылы банкаралық ақша нарығында ұлттық валютадағы өтімді
2004 жылы орналастырылған банкаралық тенге депозиттерінің жалпы көлемі
Кредит нарығы қаржы нарығының ең тез дамитын бөлігінің
Кредиттер құрылымында валютаның түрлері бойынша да, мерзімдері бойынша
2004жылғы 11 айда ұзақ мерзімді кредиттер 52,6%-ға өсіп,
Кредиттер бойынша ставкалардың динамикасы әр түрлі бағыттағы сипатқа
Тамызда банктердің экономикаға кредиттері бойынша негізгі борыштың жалпы
Ұлттық валютадағы кредиттер 4,2%-ға өсті және 594,5 млрд.
Ұзақ мерзімді кредиттер бір айда 859,9 млрд. теңгені
Тамызда банктердің кредиттер бойынша пайыздық ставкасы шілдемен салыстырғанда
2005 жылдың қаңтар-қазан аралығында Қазақстанның экономикасы жоғары қарқынмен
Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігінің бағалауы бойынша, 2004 жылмен
Экономика саласындағы екінші деңгейдегі банктердің кредиттік салымдары, 2005
Кредиттердің жалпы көлеміндегі қомақты үлесі саудада – 24,8%-ды,
Екінші деңгейдегі банктердің шағын кәіпкерлік субъектілеріне беретін кредиттері
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің бағалауы бойынша 2005 жылғы
2006 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша депозиттердің жалпы
Экономика саласындағы екінші деңгейдегі банктердің кредиттік салымдары 2006
Кредиттердің жалпы көлеміндегі қомақты үлесі саудада – 24
Екінші деңгейдегі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне беретін кредиттері
3 ҚАЗАҚСТАНДА НЕСИЕ МӘСЕЛЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Несие жүйесін жүзеге асырудағы қиындықтардың орны
Несиелік жүйенің ұйымдастырылуы мен жұмыс
Банк ісіне мемлекеттік монополия ұғымы мемлекеттің банктердің құрылуы
Нарықтық экономика ерекшеліктері банктік емес мекемелермен үйлестіре отырып
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі (бұдан әрі Ұлттық банк)
Банк ісінің әлемдік тәжірибесі көрсетіп отырғандай, барлық елдердегі
Нарықтық экономикада арнайы банктік емес институт құрылмаған жағдайда
Мемлекет, экономикаға жетекшілік жасай отырып, Ұлттық банк арқылы
Несие жүйесін құрудың маңызды принципі - несиелік мекемелер
Бүгінгі таңда Қазақстан аумағында шамамен 30 банк және
Бүкіл ақша айналымының несие жүйесінде жинақталуы несиелік ресурстарды
Мемлекеттік валюталар монополия принципіне ерекше маңыз береді. Қазақстан
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі - Қазакстстан Республикасының валютасын
"Валюталық реттеу" түсінігіне нормативті актілерді жасап шығару, ақпарат
Бұл принцип - ел тәуелсіздіпн сақтау шарттарының бірі,
Орталық банктің автономиясы егемен елдер заңдарымен бекітілген. Банктер
Ұлттық банк тек Қазақстан Республикасы Президентіне ғана есеп
Кей жағдайда бұл Республиканың ұзақ мерзімді міндеттерінің қорғаушысы
Орталық банк елдегі ақша-несие саясатының жүргізілуіне толық жауап
Ұлыбритания мен Францияда орталық банктердің капиталы мемлекет иелігінде,
Орталық банктердің автономиясы Батыс Германияда, АҚШ-та заң жүзінде
АҚШ-тың несие жүйесінің жоғары органы болып табылатын -
Біздің еліміз бен шет елдердегі несие жүйесінің автономдылығының
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің біршама тәуелсіздігінің негізгі жағдайы
Президенттің "Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы" заң күші
а) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне заем алушының кепілдендірілген
ә) осы шоттар бойынша үкімет жәрдемімен ашылған Қазақстанның
Үкімет әрбір несие бойынша нарықтық пайыздық мөлшерлемелері бар
3.2 Қазақстандағы несиелік қатынастарды жетілдіру жолдары
Қазақстан Республикасыныѕ Їкiметi мен Қазақстан Республикасы Ўлттық Банкi
Алға қойылған мақсаттарды негiзге ала отырып, Қазақстан Республикасыныѕ
макроэкономикалық тўрақтылықты қамтамасыз ету;
республика халқыныѕ јл-ауқатын арттыру;
экономиканы одан јрi жаѕғырту жјне јртараптандыру;
мемлекеттiк-жеке меншiк серiктестiкті дамыту;
јлемдiк экономикаға тиiмдi кiрiгу.
Осы мақсатта Қазақстан Республикасыныѕ Їкiметi мен Қазақстан Республикасыныѕ
Қазақстан Республикасы Ўлттық Банкi ақша-кредит саясатыныѕ операцияларын жетiлдiретiн
Сыйақыныѕ нарықтық ставкаларына қысқа мерзiмдi ставкалардыѕ реттеушi рґлiн
Банк жїйесiнiѕ шамадан тыс ґтiмдiлiгiнiѕ жјне экономикадағы инфляциялық
Халықаралық практикаға сјйкес Қазақстан Республикасы Ўлттық Банкi Қазақстан
Қаржы секторын дамыту, сондай-ақ оныѕ жекелеген секторларын мемлекеттiк
ҚОРЫТЫНДЫ
Несие — нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері
Несиенің функцияларын қарастыру үшін келесідей ғылыми амалдар орынды.
Функция несиенің барлық формалары мен түрлерінің ерекше көріністерін
Экономикадағы қарыз капиталын жинақтау негізінен үш формада жүреді:
Несие түрлері
несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістін
экономиканың салаларында колданылуына. Өнеркәсіп мекемесіне берілген несие өнеркәсіптік
несиенің камтамасыз етілуіне. Тікелей қамтамасыз етілген несиеге, мысалы,
несие үшін төлем. Несие ақылы және ақысыз болып
Халықаралық практикаға сјйкес Қазақстан Республикасы Ўлттық Банкi Қазақстан
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.
Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың жалпы ред. —
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. — Алматы: Қазақ
Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И.
Банковское дело /Под ред. Лаврушина О.И. — М.:
Банки и банковские операции в России / Под
Маркова О.М. и др. Коммерческие банки и их
Брокеры и регистраторы на рынке ценных бумаг. Учебное
Гвоздев Б.З. Факторинг. — М.: Ассоциация авторов и
Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың жалпы ред. —
Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И.
Международные валютно-кредитные и финансовые отношения /Под ред. Красавиной
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. — Алматы, изд.
Евзмин З.П., Дмитриев-Мамомнов В.А. Теория и практика коммерческого
Рид Э., Коттер Р., Гилл Э., Смит Р.
Евзлин З.П., Дмитриев-Мамонов В.А. Указ. соч. С.37-37.
Банковское дело /Под ред. Лаврушина О.И. — М.:
Банки и банковские операции в России / Под
Маркова О.М. и др. Коммерческие банки и их
Брокеры и регистраторы на рынке ценных бумаг. Учебное
Гвоздев Б.З. Факторинг. — М.: Ассоциация авторов и
ҚОСЫМША А
2004 – 2006 жылдардағы қысқа және ұзақ мерзімді
Несие түрі 2004 2005 2006
Қысқа мерзімді несие 370 100% 499,5 +35,1% 2982,4
Ұзақ мерзімді несие 608,51 100% 928,6 +52,6% 2133,5
2004 – 2006 жылдардағы орташа несие ставкаларының динамикасы
Несиедің ставкалары 2004 2005 2006
Ұлттық валютада жеке тұлғалар үшін 20,3 20,6 16
Ұлттық валютада заңды тұлғалар үшін 14,9 14,5 12,5
ҚОСЫМША Ә
2004 – 2006 жылдардағы қысқа және ұзақ мерзімді
ҚОСЫМША Б
2004 – 2006 жылдардағы орташа несие ставкаларының динамикасы
36
Экономикалық категория ретінде несиенің мәні және қажеттілігі
Несиенің мәні және функциялары
Несиелік талдау және несиелеу кезеңдері
Ақшаның пайда болуы және оның тауарлы табиғаты
Дүниежүзілік ақша қызметі
Несиелеудің негізгі элементтері
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау туралы
Экономика негіздері
Несиенің түрлері және қызметтері
Коммерциялық несие саясатының мақсаттары