Ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан бордақылап
Кіріспе
I-тарау
Агро өнеркәсіп кешенінің қазіргі даму жолдарына жалпы
сипаттама.
II-тарау
Егін шаруашылығының түрлері және оның агро өнеркәсіп
кешенінде алатын орны.
III-тарау
Мал шаруашылығының түрлері және оның агроөнеркәсіп
кешенінде алатын орны.
IV-тарау
Тамақ және жеңіл өнеркәсіп салаларының даму жолдары
мен проблемалары.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Еліміздің экономикалық дамуында агроөнеркәсіптік кешеннің, оның ішінде ауыл шаруашылығының
Республикамыздың ауыл шаруашылығы саласында мал шаруашылығының маңызы зор. Ауыл
I - тарау
Агроөнеркәсіп кешенінің қазіргі даму жолдарына жалпы сипаттама.
«Аграрлық» сөзі ( латын тілінде agrarius) – «жер, жерді
Аграрлық өнеркәсіптік кешенге – ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өңдеу,
Аграрлық өнеркәсіптік кешен – республика шаруашылығының жетекші саласының
Агроөнеркәсіптік интеграция процесінің дамуы Қазақстанда бірнеше кезеңде жүргізіледі. Ол
Ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіптік комплекстің барлық салаларының материалдық –
және өндірістік жүйелер, шаруашылық есеп пен мердігерлік әдіске көшкен
нәтижесінде шынайы интеграция, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің, сатып алудың;
2002-2003 жылдары Қазақстан агроөнеркәсіп кешенінің дамуы үшін негіз бола
Ауыл шаруашылығы – агроөнеркәсіптік кешеннің жетекші саласы. Ауыл
1) Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары ауыл шаруашылығы салаларының
2) Ал шаруа шаруашылығына ауыл шаруашылығына жарамды жерлер пайдаланып,
3) Халықтың жеке шаруашылығына олардың жеке бау – бақшалары,
Ауыл шаруашылығының өнеркәсіптен ерекшелігі – ол табиғатқа, топырақ пен
Жайылым жер дегеніміз – мал жайылымы үшін пайдаланылатын ірі
Егістік жер – дегеніміз көп жылғы шөптесін және ауыспалы
Пішендемелік жер – пішендеме шабу үшін жүйелі түрде пайдаланылатын
Нарықтық саясат кезінде Қазақстанның ауыл шаруашылығы елеулі өзгерістерді бастан
Қазақстанның ауыл шаруашылығындағы өндірістік – шаруашылық ара қатынасының
- Тұтынушы шаруашылығы түрінде , егер ол, тек қана
- Егер ол өнімді өзі үшін өндіріп, ал артығын
- Егер өнім сату үшін өндірілетін болса, онда тауарлы
- Жеке қосалқы шаруашылық (ЖҚШ) кооперативке бөлінсе бірлестіктер түрінде.
Қазақстанда шаруашылық жүргізудің шағын түрлерін дамытуды
- халыққа малдың төлі мен құстың балапанын сату;
- Ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан бордақылап; кейін кәсіпорын арқылы сату
- Халықтан көкөністі; жеміс пен жидекті; сүт пен етті
- Картоптың және басқа дақылдардың тұқымын сату;
- Құрама жемге; минералдық тыңайтқыштар мен өсімдікті қорғау құралдарына,
- Мал мен құс ұстайтын халыққа мал
- ЖҚШ мал тұқымын асылдандырудың, малдәрігерлік, фитосанитарлық және агротехникалық
Бағдарламаның мақсатына жету үшін мынандай міндеттерді шешу көзделеді:
елдің азық – түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
аграрлық бизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру;
ауыл шаруашылығы өнімін және оны қайта өңдеу өнімдерін ішкі
ауыл шаруашылығы өндірісін мемлекеттік қолдау шараларын ұтымды ету;
Аграрлық азық – түлік бағдарламасының тиімділігін бағалау үшін агроөнеркәсіптік
1) Халықты азық – түлікпен қамтамасыз етуді және қамтамасыз
а) азық – түліктің нақты және экономикалық
ә) ішкі тұтыну саудасындағы тамақ өнімдері импортының
б) мемлекеттің материалдық резервтер жүйесінде азық – түлік
в) ел халқының тұтыну нормаларының стандарттарын қамтамасыз
г) тамақ өнімдерінің сапа және қауіпсіздік стандарттарына сәйкестік
2) Ауыл шаруашылығы өндірісін және қайта өңдеудің дамытудың тиімділігінсипаттаушылар:
б) ішкі азық – түлік саудасындағы негізгі
қабілеттілігі;
в) сырқы сауда айналымы;
г) ауыл шаруашылығы өнімін өндірудің көлемі мен өткізу рыноктары
ғ) халықты жұмыспен қамтудың өсуі.
3) Аграрлық азық-түлік кешенін мемлекеттік реттеу деңгейін сипаттау-
шылар;
а) заңнамалық базаның агроөнеркәсіптік нарықтық өндірістің қажеттілік-
теріне сәйкестігі;
ә) ауыл шаруашылығы мақсатындағы тауарлар мен қызметтер
кедендік –тарифтік және салық режимі;
б) тамақ өнімділігіне баға белгілеуді реттеу деңгейі;
в) ауыл шаруашылығы өнімі мен тамақ өнімдерін
бақылау және қадағалау жүйесі.
г) ауыл шаруашылығы өнімі мен тамақ өнімдерін
қолдау мөлшерлері және тиімділігі.
Республикалық бюджеттен ауыл шаруашылығы
қолдау деңгейі бүгінде 22 млрд теңгеге тең, ал жанама
Аграрлық өнеркәсіптік кешенді (АӨК) ғылыми қамтамасыз ету жауапкершілігі Қазақстан
ІІ - ТАРАУ.
Өсімдік шаруашылығының түрлері және оның агроөнеркәсіп кешенінде
Ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты, сапалы, мол өнім алу
Еліміздің нарықтық экономикаға көшуіне байланысты 1990 жылдары жер реформасының
Жер реформасының екінші кезеңінде ( 1994-1995 жылдары) жер туралы
Жер реформасының үшінші кезеңінде (1995 жылдан бері қарай) жерге
Суармалы жерлердің жай-күйі:
Суармалы жер қоры 2364,8 мың га құрап, бұл жерлер
Ауыл шаруашылығында су пайдалану проблемалары.
Ауыл шаруашылығында суды пайдалануды, жер суландыру құрылыстарына меншік қатынасын
Суды жеткізіп беру жөнінде көрсетілетін қызметтердің құны қымбат болғандықтан
Жер суландыру құрылыстарының әбден тозығы жетуі салдарынан жер суландыру
Оңтүстік облыстардың сумен жабдықталуынан трансшекаралық өзендердің суларын бөілісу жөніндегі
Химияландыру
1987 жылға дейін ауыл шаруашылығына минералдық тыңайтқыштар берудің және
1991 жылдан бастап дәнді дақылдардың тұқымын және одан кейінгі
Топырақ құнарлылығын сақтау және ұдайы молықтыру жөніндегі шаралар:
Облыстарда агрохимиялық қызмет станциялары жүйесі бір мемлекеттік мекеме нысанындағы
Минералдық тыңайтқыштарды қолдану көлемін еліміз бойынша тұтас алғанда 2003
2003 жылы 1333 мың га алқаптағы жерге агрохимиялық зерттеу
Отандық ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілердің минералдық тыңайтқыштар сатып алуына
Республикалық бюджет қаражаты есебінен дәрілеуіштер мен гербицидтер арзандату
Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру арқылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің
Бұрын минералдық тыңайтқыштар өндірген «Казфосфат», ЖШС, «Қазақстан ЖАҚ, және
Минералдық тыңайтқыштар енгізетін арнаулы техника өндірісін қалпына келтіру үшін
Мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес жыл сайын 25-30 адам
Ауыл шаруашылығы машинасын жасауды дамытудың негізгі бағыттары;
Ауыл шарушылығы тауарын өндірушілердің төлем қабілетінің жоқтығына орай және
«Қазақстантрактор» ААҚ (Павлодар қаласы) 4 класты Т- 95,4 шынжыр
Кейбір машина жасайтын кәсіпорындар техниканың әлеуметтігін сақтау мақсатында одан
Тіркемелі кең ауқымды ЖВП-9, 1 дестемелегішін Қазақстандық кәсіпорындардың 48
Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру агрономиялық тәсілдерді жетілдіруді әрқашан талап
Бүгінгі күнгі егін шаруашылығы жағдайында интенсивті технология -
1) Егістікті ауыспалы егіс жүйесіндегі ең жақсы дақыл бойынша,ең
2) Дәннің сапасы жоғары, жақсы өнімді интенсивті типке жататын
3) Өсімдіктерді минералдық корек элементтерімен және олардың
5) Топырақты эрозиядан қорғауға, ылғал жинау мен сақтауға ауыл
Интенсивті технологияны енгізу шараларын жүргізгенде ;
1) Белгілі бір дақылды күтіп-баптаудың интенсивті технологиясы жөніндегі ұсыныстарды,
2) Интенсивті технологияны енгізген озат шаруашылықтарды таңдап
3) Пайдаланып отырған шаруашылық бойынша белгілі бір дақыл
4) Ауытқуларды анықтап, тұжырымдар мен ұсыныстарды қисынға келтіріп
Астықты интенсивті технология бойынша өндіруді ұйымдастыру мен оның тиімділігін
Астық – елдің азық-түліктік қауіпсіздігінің негізгі компоненті. Соңғы үш
Қазақстанның астық саласының техникамен орташа қамтамасыз етілуі, техникалық дақылдың
Өсімдік шаруашылығы егістіктен, бау-бақша және жүзім шаруашылықтарынан құралған. Егістік
Дәнді дақыл шаруашылығы – егіншілігінің басты саласы. Еліміз қоңыржай
Елімізде негізгі астық дақылы – бидай, барлық егіс көлемінің
Республикамыздың шығыс, орталық, солтүстігінің қары қалың, топырағы құнарлы,
Қазақстан Кеңес Одағы кезінде бидай өнімін беруші ірі аймақ
Тары – құрғаққа төзімді жарма дақылы. Тарының шаруашылықтағы маңызы
Арпа – шаруашылықтағы маңызды азық-түліктік, мал азықтық және техникалық
Сұлы жемшөптік дақылдарға жатады. Ол жылқы және жас төлдер
Жүгері – жылу сүйгіш дақыл, құрғақшылыққа төзімді. Сазды қара
Қарақұмық – суды аз қажет ететін жарма дақылы. Сондықтан
Қазақстанның суармалы аймақтарын күріш алқабы алып жатыр. Күріш –
Шитті мақта – бағалы талшықтық дақыл, вегетация мерзімі ұзаққа
Қант қызылшасы – ылғал мен жылу сүйгіш, құнарлы
Күнбағыс – бағалы майлы дақыл. Ол Қазақстанның құрғақ әрі
Бау-бақша және жүзім шаруашылығы – еліміздегі егін шаруашылығының негізгі
Республикамыздағы бұрынғы тұқым шаруашылығы жүйесі ыдырады. Қазіргі кезде тұқым
Бастапқы тұқым шаруашылығы ғылыми –
Бастапқы және элиталық тұқым шаруашылығы бидай, арпа, күріш, сияқты
Соңғы жылдарда себілетін тұқымның сапасы барған сайын нашарлай түсіп,
Қазақстандық селекция сорттары өндіріске баяу енгізілуде, мәселен, жергілікті селекцияның
III – тарау
Мал шаруашылығының түрлері және оның агроөнеркәсіп кешенінде алатын орны.
Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін
( жүн, тері, ет өнімдері қалдықтары т.б.) ауыл
Мал шаруашылығының тарихы осыдан 10 мың жылдай бұрын жабайы
Қазақстанда 19 – гасырдың соңына дейін негізінен қой, ешкі,
Мал шаруашылығы – қазақ халқының ата – бабаларынан
Қазақстанның табиғи жайылымыды дала, шөлейт, шөл зоналарында және биік
Еліміздің табиғи жағдайы қой шаруашылығымен айналысуға өте қолайлы.
Республикамыздағы қой шаруашлығы көп таралған өңірлер Оңтүстік, Батыс, және
Биязы және жартылай биязы жүнді қой шаруашылығы еліміздің оңтүстігіндегі
Арқар – меринос тұқымды қой шаруашылығы биік таулы альпілік
Ет – май бағытындағы еділбай тұқымды қой шаруашылығы шөлейт
Елтірі беретін қаракөл тұқымды қой шаруашылығы шөл арқылы өтетін
Еліміздің солтүстігіндегі орманды дала және дала зоналарында, сонымен бірге
Етті – сүтті ірі қара өсіру – республиканың егіншілікке
Мүйізді ірі қара малын жайылымда немесе қолда ұстап бағады.
Республикамыздың барлық аудандарында жылқы шаруашылығымен айналысады. Жалпы көшпелі тұрмыс
Қазіргі кезде Қазақстанның арнайы жылқы өсіретін заводтары мен шаруашылықтарында
Қазақы жылқының өзін жабы жылқысы, адай жылқысы, көшім жылқысы,
Жабы жылқысын күш көлігі ретінде пайдаланады. Қалың қарда тебіндеп
Адай жылқысы салт мініске қолайлы, жүріске жеңіл әрі жүйрік.
Көшім жылқысы қара жұмысқа әрі ұзақ жүріске шыдамды. Бұл
Қостанай жылқысы салт мінуге, көлік ретінде жегуге қолайлы әрі
Түйе шаруашылығы еліміздің неғұрлым шөлді аудандарында
Халқымыз түйенің етін, сүтін және жүнін күнделікті тұрмыс қажеттіктеріне
Марал шаруашылығы – мал шаруашылығының ерекше
Құс өсіру шаруашылығы ірі өнеркәсіп орталықтарында, қалаларға, астық өндіретін
Омарта шаруашылығы Алтайдың, Жоңғар
Жібек құрты Оңтүстік Қазақстан облысында мақтаға қосымша шаруашылық
Қой шаруашылығы – қой өсіру мал шаруашылығының негізгі
Қой өсіру қазақ халқының ата кәсібінің бірі болып табылады.
Алайда экономиканың
Жылқы шаруашылығы – мал шаруашылығының
Ағытылған бие құлынымен
1998 жылдан бері мал мен құстың барлық түрі санының
Мал шаруашылығы өнімін өндірудің қазіргі көлемі ішкі рыноктың төлем
1990 жылдары сүт өндірісінің жалпы көлемінің 61% және ет
1990 жылмен салыстырғанда барлығы 209 асыл тұқымды шаруашылық қана
Мал шаруашылығындағы мал тұқымын асылдандыру ісін қаржылай қолдаудың көлемі
IV - тарау
Тамақ және жеңіл өнеркәсіп салаларының даму жолдары мен проблемалары.
Ауыл шаруашылығы агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салалары үшін негізгі шикізат
Тамақ өнеркәсібі - халықтың тағамға деген сұранысын қанағаттандырады. Біздің
Тамақ өнеркәсібінің базасы шикізатты пайдалану сипатына, түріне қарай үш
1. Шикізат көзіне жақын орналасқан салалар (қант, спирт, май
2. Тұтынушыға жақын орналасқан салалар (наубайхана, сыра қайнату, сүт,
3. Шикізат көзіне де тұтынушыға да жақын орналасқан салалар
Елімізде тамақ индустриясын шикізат көздеріне және тұтынушыға жақын орналастыру
Ет өнеркәсібі - тамақ өнеркәсібінің ірі саласы, ол тамақ
Алысқа тасымалдауға жарамды өнімдер (ет консервілері, кептірілген және жартылай
Қазақстанның барлық экономикалық аудандарында ет өнеркәсібінің дамуы мал шаруашылығының
Ұн тарту – жарма өнеркәсібі – тамақ өнеркәсібінің
Қант өнеркәсібі. Қант-маңызды тағам түрлерінің бірі, оны өндіру
Қант өнеркәсібі құмшекер және шақпақ қант шығарады. Қант өнеркәсібін
Республикамызда бірнеше қант зауыттары жұмыс істейді. Қант зауыттары
Сүт өнімдері өнеркәсібі – тамақ өнеркәсібі салаларының ішінде үшінші
Май шайқау, сыр қайнату, сияқты сүт өнімдері өнеркәсібі, негізінен,
Сонымен қатар елімізде өсімдік майы мен маргарин майын шығаратын
Қазір көптеген елді мекендерде өсімдік майын шығаратын шағын кәсіпорындар
Маргарин майын алу үшін – шикізат ретінде өсімдік майын
Балық өнеркәсібі – балық аулау және балықты өңдеуден тұрады.
Республикамызда азық – түлік молшылығын жасау бағдарламасына және балық
Қазақстанда тамақ индустриясының қосымша салалары кондитер тағамдары, шарап жасау,
Жүзім көп өсірілетін Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстарында шарап
Алматы облысында егілетін темекіні пайдаланып жұмыс Алматы темекі комбинаты
Жеңіл өнеркәсіп халықтың жеке сұранысын қанағаттандыратын әр түрлі өнім
Ғылыми – техникалық прогресс жеңіл өнеркәсіптің дамуына күшті әсер
Жеңіл өнеркәсіп құрылымының біршама күрделі екенін байқауға болады. Ол
Жеңіл өнеркәсіп құрамына кіретін салалар орналасу принциптеріне байланысты республика
Соңғы жылдары тұтынушыға
Жеңіл өнеркәсіптің аса маңызды салаларының бірі – тоқыма
Ол – шаруашылықтың ежелгі
2003 жылғы есеп бойынша
Мақта мен жүн
Мақта тазалау зауыттары
Жүн жуу комбинаттары Семей
Мақта мата өнеркәсібі мақтадан
Тоқыма өнеркәсібінің ең ірі кәсіпорны – Алматы мақта мата
Сонымен қатар елімізде тігін, трикотаж,
Алматы, Қарағанды, Шымкент, Өскемен, Жезқазған қалаларында трикотаж
Шұлық шығаратын фабрикалар Семей, Қарағанды, Шымкент қалаларында
Халықтың жеңіл өнеркәсіп бұйымдарына
Орал, Қызылорда, Тараз, Қостанай қалаларында
Аяқкиім өнеркәсібі. Аяқкиім тігу үшін
Қорытынды.
2003 – 2005 жылдары ауылды
Ауыл шаруашылығы министрлігі өсімдіктер мен жануарлардың элиталық тұқымдарының
Пайдаланған әдебиеттер
1. М.Ш. Ярмухамедов Экономическая география Казахской ССР. А. Мектеп
2. Э.А. Туркебаев, Б. Двоскин, К. Исентаев. Проблемы региональной
мики Казахстана. Изд. «Қазақстан» 1977
3. Э.А. Туркебаев, Б. Двоскин. Экономические проблемы развития террито
риально – производственных комплексов. Изд. Наука 1982
4. Б. Двоскин. Экономика – географическое районирование Казахстана. Изд.
5. Алматы. Энциклопедиялық анықтама. Алматы 1983
6. У. Есназарова. Қазақстанның физикалық және экономикалық география
сын оқыту. Алматы Рауан, 1994
7. Маңғыстау энциклопедиясы. Алматы 1997
8. Ақмола энциклопедиясы. Алматы 1995
9. Е.Р. Ердаулетов. Экономическая социальная география Казахстана.
Алматы 1997
10. Н.Н. Карменова. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік геогра –
фиясының лабороториялық сабаққа арналған оқу құралы.
11. Қарағанды энциклопедиясы. Алматы 1985
12. Қазақстан Республикасының 2003 – 2005 жылдарға арналған
тік аграрлық азық – түлік бағдарламасы. Алматы 2003
13. Қазақстан агроөнеркәсібі. Рауан 1990
14. «Ақиқат» 2004 № 2
15. «Ақиқат» 2002 № 3
16. Қазақстан энциклопедиясы.
52
Қой қоңдылығын анықтау
Дүние жүзі халық шаруашылығында қой малының маңызы
Ірі қараны үлкен өндірістік кешендерінде және бордақылау алаңдарында бордақылау
Етті бағыттағы бұқаны азықтандыру
Ірі қара шаруашылығы, ірі қара еті мен сүтін өндіру технологиясы
Қазақстан Республикасындағы ауыл шаруашылық жағдайы
Шошқа шаруашылығы бойынша бизнесжоспар
Қойлардың азықты қорту жүйесі бойынша биологиялық ерекшеліктерімен толыққанды азықтандыруды ұйымдастыру және азық қажеттілігін есептеу
Ірі қаралар мен қойларды бордақылау
Мал шаруашылығы және ірі қара шаруашылығы