Аффилиациялық мотивация әдістемесі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ МЕКЕМЕ
ПСИХОЛОГИЯ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
Психология кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АФФИЛИАЦИЯЛЫҚ МОТИВАЦИЯСЫНЫҢ ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІГІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АФФИЛИАЦИЯҒА
1.1 Дарынды балалардың психологиялық сипаты
1.2 Аффилиацияға деген мотивацияны сипаттап көрсету
2 ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АФФИЛИАЦИЯҒА
2.1 Әдістерді негіздеу және зерттеу процедуралары
2.2 Эмпирикалық зерттеу нәтижелерін талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ТІРКЕМЕ А
ТІРКЕМЕ Ә
КІРІСПЕ
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі – білімді де білікті,
Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі даму дәрежесіне
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда кәсіби жетістікке жалпы және арнайы қабілеттілік,
Жас өркеннің бойындағы табиғат берер ерекше қабілетті, дарындылықты тани
Жас жеткіншектерді заман талабына сай тәрбиелеуде олардың жеке қабілеті
Психология ғылымындағы негізгі ұғымдардың бірі – қарым-қатынас мәселесі. Қарым-қатынас
Демек, психологиялық теория мен практикада қарым-қатынас жайлы, аффилиациялық мотивация
Зерттеу өзектілігі: Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда кәсіби жетістікке жалпы және
Сондықтан, зерттеу тақырыбы: «Дарынды оқушылардың аффилиациялық мотивациясының өзіндік ерекшелігі»
Зерттеу объектісі: Жасөспірімдердің мотивациясы.
Зерттеу пәні: дарынды оқушылардың аффилиациялық мотивациясының өзіндік ерекшеліктері.
Зерттеу мақсаты: Дарынды оқушылардың аффилиациялық мотивациясының өзіндік ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
1. Аффилиациялық мотивация және қарым-қатынасқа қажеттіліктің теориялық негізін анықтау.
2. Жеке тұлға дарындылық ерекшеліктеріне сипатамма беру.
3. Дарынды оқушылардың аффилиациялық мотивациясын зерттеу әдістемелері мен процедурасын
4. Дарынды оқушылардың аффилиациялық мотивациясын эксперименталды зерттеу.
Зерттеу болжамы: Дарынды оқушылардың дара қабілеттеріне, шығармашылықтарына байланысты орта
Сараптама базасы: Жамбыл атындағы дарынды балаларға арналған лицей-интернат, Өскемен
1 ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АФФИЛИАЦИЯҒА ДЕГЕН МОТИВАЦИЯСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН
1.1 Дарынды балалардың психологиялық сипаты
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі – білімді де білікті,
Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі даму дәрежесіне
Жас өркеннің бойындағы табиғат берер ерекше қабілетті, дарындылықты тани
Дарындылықтың түп негізгі теорияларын кеңес психологтары құрастырған. А.С. Выготский,
Дарындылық мәселесіне шетел ғалымдары К. Абромс, Ф. Гальтон, В.
Дарындылар мәселесі бойынша әдебиеттің көптігіне қарамастан, ғалымдар әлі оның
Баланың дарындылығы деп, оның құрдастарына қарағанда, барлық тең жағдайға
Іс- әрекетпен айналысқанда адамның табысқа жетуі үшін қабілет, қызығушылық,
«Дарындылық» ұғымы «қабілеттілік» ұғымына өте жақын. Дарындылық пен қабілеттілік
Адам қабілетінің даралық ерекшеліктеріне дарындылық, шеберлік, талант, данышпандық, шабыт
Әртүрлі іс-әрекеттер аймағында қажет білім, ептілік-дағдылар бірлігін жеңіл әрі
Дарындылықтың өзіндік ерекшілігі ең алдымен қызығушылық бағдарға байланысты. осыдан,
Әрине, білімді адам - өзінің қоғамдағы орнын, өзінің неліктен
Дарынды бала – оқушы бойында бұл қасиеттердің бірде-бірі, әсіресе,
Көбіне «Дарынды оқушы – бұл жақсы оқитын оқушы» деген
Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі мақсаты – олардың шығармашылық жұмыста
Э. Мейман дарындылық мәселесін зерттеуді теориялық тұрғыда жалғастырып, соның
В. Крутецкий өзінің математикалық қабілеттіліктің құрылымын зерттеген еңбегінде «Егер
Дарындылық ұғымымен қатар шығармашылық, талант, данышпандылық ұғымдарына да тоқталып
Шығармашылық - өзінің жаңашылдығымен, өзгешелігімен ерекшеленетін өнім алуға мүмкіндік
Талант – қабілеттіліктің жоғарғы деңгейі. Ол суретшінің, өнертапқыштың, ғалымның
Данышпандық – қоғам өмірінде тарихи маңызы бар, шығармашылықпен сипатталатын
Әрине, бұл ұғымдар, жеке адамдық қасиеттер өзара бір-бірімен тығыз
Дарындылықтың белгілері – бұл дарынды баланың, оның іс-әрекетінен көрінетін
Шығармашылықта психикалық процестері (ойлау, ес, қиял, эмоция және т.б.)
Мұндай ықпал ғалымдардың айтуынша, дарындылық типологиясының әлеуметтік критерилерінен (іс-әрекеттің
нақты индивид үшін, әлі оның тұлғалық дамуы туралы болып
нақты индивид үшін, әзірге оның бір ғана өмірінің мәні
нақты индивид үшін, бір ғана өмірінің мәні болып табылатын
Дарындылықтың сыртқы көрінісі көп түрлі. Олардың көбі ерте балалық
Дарынды балалардың ата-анасын мазалайтын басқа тәсілдердің ішіндегі – бірінші
Жас жеткіншектерді заман талабына сай тәрбиелеуде олардың жеке қабілеті
Дарындылық ұғымын қарастырып алдық, оның түрлерін, белгілерін, көріністерін анықтап
1.2 Аффилиацияға деген мотивацияны сипаттап көрсету
Мотивация отандық және шет елдік психологиясындағы іргелі мәселелердің бірі
Отандық психологияда мотивация адамның өмірлік іс-әрекетінің, оның мінез-құлқының күрделі,
Мотивацияны зерттеуде (В.Г. Асеев, Дж. Аткинсон, Л.И. Божович, А.
Тұлғалық мотивацияны зерттеулердің алғашқыларының бірі Х. Мюррейдің (1938) жұмысы
Адамды әрекетке бағалайтын, қажетін өтеуге талаптандыратын бір түрткі болады.
Түрлі жағдайлардың әсер етуіне қарай адам психологиясы әртүрлі өзгеріске
Жеке адамды қандай болмасын әрекетке итермелейтін негізгі қозғаушы мотив
Егер де біз күнделікті өмірімізде кездесіп отыратын қатардағы тілектерді
Организмнің кез келген күйі қандай болмасын мотивациялық күйді анықтайды.
Адам өзін шеттетілгендей сезінеді деп айтқанда нендей ойды жеткізетімізді
Адам, мұқтаждықты кешкен жануар іспеттес, тек қысқа мерзімге ғана
адам салыстырмалы не ішінара ғана болмаса, ешқашан қанағаттанған жағдайда
қажеттіліктер иерархия немесе үстемдік дәрежесі бойынша ұйымдасқан болу керек.
Адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. өйткені оның психикасы
Кез-келген адам дүниеге келісім екінші бір адаммен қарым-қатынасқа түсуді
Қарым-қатынас - өте кең және көлемді ұғым. Бұл ұғынылған
Сөз, сөйлеу, сөйлеушінің тыңдаушыға әсері, шешендік өнері мәселелерінің жиырма
Қарым-қатынас, сонымен қатар қазіргі уақыт мәселесі. Егер көне Рим
Қарым-қатынас – қоғам дамуының құралы және терең негізі болып
Біздің қай-қайсымыз болсын, тіршілікте кейбір адамдардың үйірсек келетінін байқап
Сендер ара-тұра «мен басқалармен қарым-қатынаста қандаймын?» - деген тақырыпта
Сөйтіп, басқалармен қарым-қатынаста өздеріңді қолайсыз сезініп, тумыстан ұялшақ, тұйық
Қарым-қатынас жасау ақылды адамға ғана тән табиғи қасиет. Және
қарым-қатынас арқылы дамып жетіліп жүзеге асады. Адамдар өзара тілдесіп
Адамдар арасындағы қарым-қатынас жасауда аса қажетті шарттардың бірі –
Тілдесу арқылы адамдар өзара қарым-қатынас жасап біріне-бірі білдірмек болған
Адамның өзгелермен тілдесіп қарым-қатынас жасай білуі жалпы адами қасиеттердің
Тілдесу арқылы адам бірін-бірі түсінісіп сыр шертеді. Дегенмен, қатынас
Осы тұрғыдан келгенде бір адамның өзге серіктестерін сырттай қабылдап
Серіктестердің пікір алысып, тілдесуінде тыңдаушысы сөйлеушінің айтпақшы болған ойына
Қатынасқа түскен әріптестер, не пікір алысушы әріптестердің өзара түсіністігі
Қарым-қатынас адамзат тіршілігінің маңызды шарты болып табылады. Адам қарым-қатынасты
Қарым-қатынас психологиясы төмендегі құбылыстарды зерттейді. Олар адамдардың бір-бірін қабылдауы
Қарым-қатынас кезінде жүзеге асыратын процестер:
басқа адамдармен қарым-қатынас жасай отырып, біз ол адамды бағалаймыз,
әртүрлі себептерді қызыға отырып қабылдаймыз.
өзіміздің бастан кешірулерімізді таныс және бөтен адамдармен бөлісеміз.
басқа адамдардың өзімізге әсерін сезінеміз, өз мінез-құлқымызды өзгертеміз, оған
шешім қабылдаған кезде көп жағдайда айналадағы адамдардың ойын есепке
жаңа көрген адамды қандай да бір типке жатқызамыз.
өз қалауларымыз бен талғамдарымызды моданың әсерімен өзгертеміз.
үнемі ақпарат құралдарының әсерінде боламыз.
бір адамдармен жеңіл және өнімді жұмыс істейміз, басқа адамдармен
Қарым-қатынастың бастауы туралы сұрақтар әлі де пікір таласты болып
Біріншіден, қарым-қатынасқа қажеттілік өзгеше қажеттілік болып табыла ма, басқа
Екіншіден, егер қарым-қатынасқа деген қажеттілік болатын болса, онда ол
Бірінші сұрақ бойынша, көптеген авторлар (А.Ф.Добрынин,1969; А.Г.Ковалев,1963; А.В.Петровский,1970; К.Обуховский,
1) басқа адамға және онымен өзара қарым-қатынасында;
2) әлеуметтік қауымына, құрал-сайманына;
3) уайымдауға және жанашырлыққа;
4) қамқорлыққа, басқалар жағынан көмекке және тірекке;
5) басқаларға көмек, қамқорлық көрсетуге және тірек болуға;
6) іскер байланысты орнату үшін, бірлескен әрекетті орындауға, қоғамдасуға;
7) әр дайын тәжірибемен, біліммен алмасуға;
8) айналадағылардың сыйласуға, беделді бағалауға;
9) басқа адамдармен ортақ шынайы дүниенің және онда болып
Келесі екінші сұраққа қатысты, қарым-қатынасқа қажеттіліктің пайда болуы туралы
Бірақ та қарым-қатынас қажеттілігі тума біткен деп барлық ғалымдар
Қарым-қатынас мақсаты функционалды немесе объектілі болуы мүмкін. Функционалды қарым-қатынас
басқа адамдарға көмек көрсету;
көмек алу;
әңгімелесу үшін бірге ойнау, әрекет жасау үшін және тағы
түсінушілдік, ортақ бөлісуді, эмоционалды қарауды алуға болатын адамды іздеу;
өзін көрсету (күш, ақыл, қабілеттер, икемдерін көрсетуі мүмкінболатын және
қарым-қатынас арқылы басқаларды өзіндікіне немесе ортақ адамдардың
басқа адамдардың мінез-құлқын, көзқарасын, ойын өзгерту.
Кең таралған әрдайын қарым-қатынас серіктесін таңдау себебі, көбінде балалар
Сондықтан да шетел психологиясында мұндай жинақ ұғымды «аффилиациялық мотиві»
Сонымен, адамдардың сұрақтарының нақтылығы өзінің қарым-қатынас қажеттілігі басқа әлеуметтік
Қарым-қатынас қажеттілігі әр адамда экстра және интроверттер туралы айтсақ
Л.С. Сапожникованың мәліметі бойынша жеткіншектерді қарым-қатынасқа ұмтылысы тартымдылық деңгейімен
Адамның эмоционалды – сенімділік қарым-қатынас қажеттілігін қарай отырып, И.В.
жоғары аффилиацияға үміттену, теріс қарауға сезімталдығы төмен; бұл жағдайда
аффилиацияға қажеттілігі төмен, теріс қарауға сезімталдығы жоғары; бұл жағдайда
аффилиацияға үміті және теріс қарау сезімталдығы төмен; бұл жағдайда
аффилиацияға үміті және теріс қарау сезімталдығы жоғары; адамда ішкі
И.В. Кузнецова әлсіз аффилиацияға қажеттілік күшті, мықты жетістікке жету
О.А. Тырнованың (1996) негізгі қарым-қатынас мотиві: қыздарда әртүрлі ойларымен,
Н.П. Ерастов (1979) қажеттіліктер түрлері негізделген қарым-қатынас мотивтерінің классификациясын
Н.П. Ерастов коммуникатор мен адресаттың қарым-қатынас мотивтерін сәйкестендіре отырып,
Қарым-қатынас мотиві іскерлік және іскерлік емес болуы мүмкін. Соңғысы
Г. Мюррей (1938) келесі психогенді қажеттіліктерді: агрессияға, аффилиацияға, жетістікке
Э. Фромм (1998) адамда келесі әлеуметтік қажеттіліктерді көрсетеді: адамдық
Сонымен қатар психологтар дефицитке, дамуға және сақтауға қажеттіліктер туралы;
Тағы да невротикалық қажеттіліктер тобын бөледі. Қанағаттанбау нәтижесінен туатын
Б.Ф. Ломов адам қажеттілігін затқа, энергияға және ақпаратқа бөледі,
А. Мослоу ғана қажеттіліктер жүйесінде қатаң классификацияны көрсетті, оларды
Жетістікке әкелетін әрекет нәтижелері қолайлыққа ие болады. Оған екінші
Осы екі жағдайдың әрбір альтернативті әрекет нәтижелері
алдын ала күтіледі. Осылайша, әрбір адам өзінің өткен тәжірибесіне
Мінез-құлық аффилиациясының жетістікке бағытталған процесінде белгілі бір күтулер былайша
Күту мен мінез-құлық арасындағы тығыз байланыс аффилиация мотивтерін бөліп
Қайтымды байланыстың шеңберін жекелепқарастырсақ, ол келесідегідей: күтулер әрекеттің жүрісіне,
Аффилиацияның индивидуалды мотиві үшін және соған сәйкес жағдайлық мотивация
Жалпыланған күтулерді жақсы таныс аффилиация субъектісі ретіндегі белгілі адаммен
Қарым-қатынас мотивациясының жас ерекшеліктері. Нәрестелік кезеңде ата-анамен, әсіресе анасымен
Сондықтан 5-6 айы барысында қарым-қатынастың болмауы баланың психикасында байқалмайтын
1 жастың аяғына таман балаларда құрдастарына деген қарым-қатынас күшейеді.
М.И. Лисина қарым-қатынасқа деген қажеттілік онтогенездің әртүрлі кезеңдерінде әртүрлі
Бастауыш сыныптарда да басты болып құрбыларымен қарым-қатынас мотивациясы табылады,
Кейбір жеткіншектерде ересектермен қарым-қатынас жасауға ұмтылысы жоғалмайды. Бірақ 7-8
Жасөспірімдік қарым-қатынас мотивінде елеулі өзгерістер болады. Қарым-қатынас шеңбері мен
Жасөспірімдік шақта қарым-қатынас мотивінде елеулі өзгерістер болады. Қарым-қатынас шеңбері
Жасөспірімдердің құрбылары арасындағы қарым-қатынаас қажеттілігін ата-аналары да алместыра алмайды.
Сонымен, қарым-қатынас жасөспірімдік кезеңде ең негізгі тенденция. Жасы өскен
Жасөспірімдердің түрлі іс-әрекеттердегі қарым-қатынасы жаңа психологиялық және тұлғалық сапалардың
Мектепте оқу барысында кейбір оқушыларда мұғалімдерімен оқу уақытынан тыс
А.В. Мудрин (1981) жас келген сайын қарым-қатынаста серіктес таңдау
Тұлғаның мотивациялық қасиеті шешім қабылдау процесіне, яғни оның индивидуалды
Шеттетіліп қаламын деген қорқыныш керісінше қарым-қатынаста қиындықтар туғызады. Мұндай
2 ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АФФИЛИАЦИЯҒА ДЕГЕН МОТИВАЦИЯСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЭМПИРИКАЛЫҚ
2.1 Әдістерді негіздеу және зерттеу процедуралары
Біздің бітіру жұмысымызға тереңірек тоқталсақ, жасөспірімдердің аффилиациялық мотивациясының ерекшелігін,
Тұлғаның мотивациялық қасиеті шешім қабылдау процесіне, яғни оның индивидуалды
Шеттетіліп қаламын деген қорқыныш керісінше қарым-қатынаста қиындықтар туғызады. Мұндай
Л.С. Сапожникованың мәліметі бойынша жеткіншектерді қарым-қатынасқа ұмтылысы тартымдылық деңгейімен
Аффилиациялық мотивацияның ерекшеліктерін анықтау үшін түрлі әдістемелер қолданылған. Соның
Біздің зерттеу жұмысымыздың мақсаты, дарынды оқушылардың аффилиациялық мотивациясының өзіндік
Жоғарыда көптеген авторлар жасөспірімдердің афффилиациялық мотивациясының ерекшеліктерін көрсеткенмен, арнайы
Енді біздің таңдап алынған әдістемелерімізге тоқталсақ, ол негізгі әдістеме:
Әдістеме 1. «Аффилиациялық мотивация» әдістемесі
Г. Меррей пікірі бойынша аффилиация, бұл қоршаған адамдардың өзара
Мақсаты. Зерттелінушілердің аффилиациялық мотивацияның даму дәрежесін анықтау.
Бұл тест А. Меграбяндікі, М.Ш. Магомед-Эминов бойынша жаңартылған. әдістеме
Жұмыс тәртібі. Зерттелінушілерге жауап парағы және сауалнама нұсқауымен беріледі.
Әдістемеде қоршаған адамдармен қабылдауына ұмтылыс (ҚҰ) шкаласы 30 пайымдаудан
Нұсқау. Әдістеме адам мінезінің жеке қырларына және кейбір өмірлік
Нәтижелерді өңдеу
ҚҰ шкаласы. «Иә» жауабы үшін 1 балл қойылады, келесі
ҚҚ шкаласы. «Иә» жауабы үшін 1 балл қойылады, келесі
Қорытынды
Егер ҚҰ шкаласы бойынша баллдар жиынтығы ҚҚ шкаласынан көп
Екі шкала бойынша баллдар жиынтығының тең болған жағдайда, онда
Адамның эмоционалды – сенімділік қарым-қатынас қажеттілігін қарай отырып, И.В.
жоғары аффилиацияға үміттену, теріс қарауға сезімталдығы төмен; бұл жағдайда
аффилиацияға қажеттілігі төмен, теріс қарауға сезімталдығы жоғары; бұл жағдайда
аффилиацияға үміті және теріс қарау сезімталдығы төмен; бұл жағдайда
аффилиацияға үміті және теріс қарау сезімталдығы жоғары; адамда ішкі
Келесі әдістеме адамның қарым-қатынасқа деген қажеттілік деңгейін көрсетуге арналған.
Әдістеме 2. «Қарым-қатынасқа қажеттілік» әдістемесі
Бұл әдістеме Ю.М. Орлов бойынша 1978 жылы құрастырылған.
Мұнда 33 пайымдау берілген. Егер зерттелінуші пайымдаумен келісетін болса,
Нәтижелерді өңдеу. Сауалнамаға кілт.
Әр пункт бойынша жауап 1 баллға бағаланады. «Иә» жауабы
«Иә» және «Жоқ» жауаптары бойынша алынған баллдар қосындысы анықталады.
Қорытынды
Жалпы саны қаншалықты көп, соншалықты қарым-қатынасқа қажеттілік көп.
Кең таралған әрдайын қарым-қатынас серіктесін таңдау себебі, көбінде балалар
Қарым-қатынас қажеттілігі басқа әлеуметтік және рухани қажеттіліктермен салыстырғанда өзгеше
Әдістеме 3. «Мақұлдауға деген қажеттілікті бағалау» әдістемесі
Мақтауға, мақұлдауға лайық болуға ұмтылыс адамның маңызды қажеттіліктерінің бірі
Сұрақнаманың орысша нұсқасы Ю.Л. Ханин (1974) бойынша жасалған. Қолдау
Нұсқау
Зерттелінушіге 20 пайымдамалар қатары беріледі. Егер берілген пайымдамалар сіздің
Нәтижелерді өңдеу және қорытынды. Сұрақнамаға кілт.
Әр ұстаным бойынша жауаптар 1 балға бағаланады. Келесі ұстанымдар
Барлық алынған балдар қосындысы мақұлдауға қажеттіліктің жалпы қорытынды көрсеткіші
Жалпы санның қосындысы 13 балл және одан жоғары болса
Жоғарғы жиынтық көрсеткіш жауап қайтарудың үйреншікті стилін көрсетеді, сонымен
Төменгі жиынтық көрсеткіш субъектінің өзіндік сенім, пікірлері қымбат екенін,
2.2 Эмпирикалық зерттеу нәтижелерін талдау
Нәтижелерді талдауды болжамызға сәйкес жасөспірімдердің аффилиациялық мотивациясының дәрежесін
«Аффилиациялық мотивация» әдістемесі бойынша эксперименталды топтың шкласының пайыздық көрсеткіші:
қоршаған адамдармен қабылдауына ұмтылыс (ҚҰ) – 68 % жоғары;
32% төмен деңгей көрсеткіші
басқа адамдармен қабылданбай қалам ба деген қорқыныш (ҚҚ) –
68 % төмен деңгей көрсеткіші
«Аффилиациялық мотивация» әдістемесінің зерттелінушілерінен алынған пайыздық көрсеткіш (сурет1)
Бұл әдістеме бойынша алынған нәтижелерді қортындыласақ, дарынды оқушыларда қоршаған
«Аффилиациялық мотивация» әдістемесі бойынша бақыланушы топтың шкласының пайыздық көрсеткіші:
қоршаған адамдармен қабылдауына ұмтылыс (ҚҰ) – 20 % жоғары;
80% төмен деңгей көрсеткіші
басқа адамдармен қабылданбай қалам ба деген қорқыныш (ҚҚ) –
20 % төмен деңгей көрсеткіші
«Аффилиациялық мотивация» әдістемесінің зерттелінушілерінен алынған пайыздық көрсеткіш (сурет2)
Көрсетілген пайыздық көрсеткіштерге қарап, біз орта мектеп оқушылардың
Келесі «Қарым-қатынасқа қажеттілік» әдістемесіне келетін болсам, эксперименталды топтағы зерттелінушілердің
Бұл қорытындыға сүйенсек дарынды оқушылардың қарым-қатынасқа қажеттілік деңгейі 72
«Қарым-қатынасқа қажеттілік» әдістемесінің шыққан қорытындыны сурет түрінде көрсетейік (сурет3)
Бұл әдістеме бойынша, дарынды жасөспірімдердің қарым-қатынасқа қажеттіліктері, көріп отырғанымыздай
Өзінің құрылымдық негізі бойынша тұлғаның дарындылығы – жан-жақты, көп
Келесі бақыланушы топтың бұл әдістеме бойынша зерттелінушілердің нәтижелерінің қорытындысы:
Бұл әдістеме бойынша орта мектеп оқушылардың қарым-қатынасқа қажеттілік деңгейі
«Қарым-қатынасқа қажеттілік» әдістемесінің шыққан қорытындыны сурет түрінде көрсетейік (сурет4)
Бақыланушы топ бойынша, яғни орта мектеп оқушылардың қарым-қатынасқа қажеттілігі
Жасөспірімдік қарым-қатынас мотивінде елеулі өзгерістер болады. Қарым-қатынас шеңбері мен
Мектепте оқу барысында кейбір оқушыларда мұғалімдерімен оқу уақытынан тыс
А.В. Мудрин (1981) жас келген сайын қарым-қатынаста серіктес таңдау
Келесі «Мақұлдауға деген қажеттілікті бағалау» әдістемеге келетін болсам, оның
Жалпы алынған мәліметтер бойынша, эксперименталды топтың көрсеткіш деңгейлері, 60
Дарынды оқушылардың мақұлдауға деген қажеттіліктің пайыздық көрсеткіш деңгейін келесі
Суреттегі пайыздық көрсеткіштерге қарап, дарынды оқушылардың мақұлдауға деген қажеттіліктері
Жоғарғы жиынтық көрсеткіш жауап қайтарудың үйреншікті стилін көрсетеді, сонымен
Ал, енді бақыланушы топтың, яғни орта мектеп оқушылардың бұл
Орта мектеп оқушылардың мақұлдауға деген қажеттіліктің пайыздық көрсеткіш деңгейін
Орта мектеп оқушылардың мақұлдауға қажеттіліктері орташа, яғни мақұлдауға деген
Осы әдістемелерді өткізіп, нәтижесін алу барысында олардың көрсеткішін екі
Стьюдент критерийінің формуласы (1)
Мұндағы X1 ap және X2 ap - дарынды
m1 және m2 – солардың арасындағы қателік мәні.
Табылған эмпирикалық t мәнін таблицалық 5% және 1% маңыздылық
1) «Аффилиациялық мотивация» әдістемесі бойынша:
tэмп (5,9) > t0,05 (2,009)
tэмп (5,9) > t0,01 (2,678)
2) «Қарым-қатынасқа қажеттілік» әдістемесі бойынша:
tэмп (7,73) > t0,05 (2,009)
tэмп (7,73) > t0,01 (2,678)
3) «Мақұлдауға деген қажеттілікті бағалау» әдістемесі бойынша:
tэмп (7,85) > t0,05 (2,009)
tэмп (7,85) > t0,01 (2,678)
Осы 3 әдістемелер бойынша алынған мәліметтерді екі топ арасындағы
Осы сурет бойынша екі топ арасындағы айырмашылықты айқын көріп
Әртүрлі іс-әрекеттер аймағында қажет білім, ептілік-дағдылар бірлігін жеңіл әрі
Дарындылықтың өзіндік ерекшілігі ең алдымен қызығушылық бағдарға байланысты. осыдан,
Аффилиация мотивация жағдайындағы күтулер мен салдарлар зұлымдықтың тұрақтылығы (таныс
Қарым-қатынастағы негізгі элементтердің бірі болып аффилиация мотиві болып табылады.
Аффилиацияның мақсаты, аффилиация бойынша әріптесі жағынан достық, мейірімді
Қарым-қатынасқа қажеттілік әр жас кезеңдерге байланысты. әсіресе дарынды балалардың
Аффилиация – бұл өзіне лайықты адамдарды іздеуге табиғи бейімділік.
Сол себептен дарынды оқушылардың орта мектеп оқушыларына қарағанда аффилиациялық
Осы айтылғандарды талдай келе, психологиялық зерттеу әдістемелерін қолдану арқылы,
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, дарынды балаларды анықтау проблемасы күрделі, арнайы бағдарламамен жоғары
Өзінің құрылымдық негізі бойынша тұлғаның дарындылығы – жан-жақты, көп
Дарынды балалардың мотивациялы шеңберін анықтау оларды тәрбиелеу мен оқытуда
Дарындылықтың мотивационды шеңберін келесілер қамтиды:
қуаныш пен қанағат әкелетін жұмыскерлік пен талпынысты қостайтын, ақыл-ойды
өзіндік білімді толықтыруға деген, шығармашылық зерттеу іс-әрекетіне деген
оқулық және оқудан тыс іс-әрекет формасына қатысуға ұмтылу;
дарындылық мазмұнына сәйкес іс-әрекетте орын алатын құндылықтар жүйесін құруға
өз іс-әрекеттерінің нәтижесін бағалау, өзін-өзі өзектендіруге деген ұмтылыс пен
зейіннің шоғырлануы, идеяларды гендеуге, болжауға ерікті қысымға дайындығының жоғары
1938 жылы Мюррей аффилиациялық мотивтерді (қажеттілікті) келесі түрде сипаттады:
«Достық орнату және жақындастықты сезу. Басқа адамдармен қуанып, олармен
Басқа адамдармен қарым-қатынас орнату немесе орнатпау әртүрлі мақсатқа сай
Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі мақсаты – олардың шығармашылық жұмыста
Біз өзіміздің бітіру жұмысымыздың мақсатында көрсетілгендей, дарынды оқушылардың аффилиациялық
Жас жеткіншектерді заман талабына сай тәрбиелеуде олардың жеке қабілеті
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Анастази А. Психологическая тестирование. Кн. 1 и 2.-М.:
2 Асеев В.Г. Проблема мотивации и личность /
3 Әбілмәжінова Н. Дарынды оқушымен жұмыс
4 Берн Э. Игры, в которые играют люди.
5 Бодалев А.А., СтолинВ:В: Практикум по
6 Бодалев А.А. Личность и общение:
7 Божович Л.И. Проблема развития мотивационной сферы ребенка //
8 Брудный А:А: Понимание и общение.
9 Возрастная и педогогическая психология / Под ред.
10 Гильбух Ю.З. Внимание: одоренные дети. –
11Готтсданкер Р. Основы психологического эксперимента. М., 1982.- 22-25 б.
12 Грищина Н.В. Я и
13 Досымбекова «Дарынды бала» ұғымы. //Қазақстан мектебі №12,
14 Елеусізова С. Қарым-қатынас психологиясы. – Алматы:
15 Жексенбаева Ү. Жеке тұлға дарындылығы.//Қазақстан мектебі, №1,
16Жексенбаева У.Б. Диагностика одаренности детей. – Изд-во РАД,
17Зимняя И.А., Малахова В.А., Путиловская Т.С., Хараева Л.А. Педагогическое
18 Зимняя И.А. Педагогикалық психология./ Орыс тілінен аударған
19 Злоцкий Г. Диагностические методы работы с одаренными //
20 Илин П.И. Мотивация и мотивы. СПб: Издательство «Питер»,
21 Кон и.С. Психология ранней юности / Возрастная и
22 Кон И.С. Психология ранней юности / и.С.
23 Кондратьев М.Ю. Подросток в замкнутом круге общения.
24 Концепция выявления, подержки и развития одоренных детей
25 Леонтьев А.А. Психология общения. Тарту, 1974.- 289
26 Лейтес Н.С. Об умственной одоренности. – М.,
27 Лейтес Н.С. Одаренные дети // Психология индивидуальных различий.
28 Лисина М.И. Общения и речь: развития речи
29 Лисина М.И. Общение, личность и психика ребенка.
30 Ломов Б.Ф. Общение как проблема общей психологии //
31 Маркова А.К. Формирования мотивации учения в школьном возрасте.
32 Матюшкин А.М. Загадки одаренности. – М., 1993.
33 Намазбаева Ж.Ы., Сангильбаев О.С. Орысша-қазақша психологиялық сөздік.
34Нарикбаева Л.М. Сущностная характеристика одоренности детей.// Вестник, №2, 2003.-
35 Новые иссследования в психологии. Москва, Педагогика, 1976.-572
36Н. Тоқсанбаева. Педагогикалық психологиядағы қарым-қатынастың жалпы сипаттамасы. // Ұлт
37 Общая психодиагностика / Под ред. А.А. Бодалева,
38 Пайнц, Эйала, Маслач, Кристина Практикум по социальной
39 Прикладная социальная психология: Учеб. Пособ./ Под ред.
40 Психология одоренности детей и подростков / Под ред.
41 Психология одаренности: от теории к практике / Под
Психологические тесты. Ахмеджанова Э.Р. Москва, 1995. – 320 б.
42 Сосновский Б.А. Лабораторный практикум по общей психологии
43 Столяренко Л.Д. Основы психологии: Ростов н/Д: Феникс,
44 Судновский В.Э., Одаренность. – М.: Знание, 1998.-
45 Телепнева Н.Н. О многообразии средств развития детской
46 Теплов Б.Е. Способности и одаренность // Психология
47Хайнц Хекхаузен Мотивация и деятельность. Под. ред. Б.М. Величковского.
48 Якобсон П.М. Психологические проблемы мотивации поведения человека.
49 Якобсон П.М. Общение людей как социально-психологическая проблема.
ТІРКЕМЕ А Дарынды оқушыларға арналған әдістемелер бойынша алынған мнәтижелерінің
Р/с Зерттелінушілер Мақұлдауға деген қажет-ті бағалау Қарым-қатынасқа қажет-к Аффилиациялық
ҚҰ ҚҚ
1 Д.А. 8 15 12 19
2 О.Ж. 11 26 11 15
3 Қ.Р. 19 22 11 13
4 С.Р. 6 24 15 13
5 М.Р. 12 12 21 10
6 Б.А. 15 28 8 6
7 Қ.А. 13 25 14 7
8 И.М. 7 22 13 22
9 Т.Б. 14 29 18 9
10 С.А. 18 24 21 15
11 К.Б. 8 23 12 23
12 Д.Н. 12 27 29 6
13 М.Б. 16 26 12 13
14 Т.Е. 13 14 20 8
15 С.Б. 20 24 21 6
16 Д.С. 11 26 11 14
17 Р.Ж. 21 23 13 8
18 О.А. 16 27 12 3
19 Т.Б. 12 19 19 13
20 Б.С. 15 26 6 5
21 Р.Д. 18 24 12 10
22 Б.Д. 21 29 12 8
23 Б.С. 12 19 15 3
24 Ч.Т. 15 27 15 10
25 Р.Д. 18 23 7 8
ТІРКЕМЕ Ә Орта мектеп оқушыларына арналған әдістемелер бойынша алынған
Р/с Зерттелінушілер Мақұлдауға деген қажет-ті бағалау Қарым-қатынасқа қажет-к Аффилиациялық
ҚҰ ҚҚ
1 Т.Д. 7 26 12 20
2 А.А. 12 19 12 17
3 Т.А. 9 16 17 19
4 Д.Т. 13 16 8 18
5 Ж.Ж. 7 20 11 17
6 М.Д. 10 15 11 15
7 Ж.М. 12 17 8 24
8 И.А. 14 20 12 14
9 А.С. 8 19 14 10
10 Б.Қ. 11 22 11 13
11 Ә.Қ. 12 21 16 14
12 М.М. 9 19 18 10
13 Қ.М. 13 12 11 15
14 О.Ұ. 11 14 18 17
15 М.Э. 14 17 12 17
16 Р.А. 9 12 12 18
17 Е.Қ. 16 20 13 18
18 Қ.М. 12 21 9 23
19 Н.Г. 14 17 14 15
20 Қ.Қ. 12 23 11 17
21 Қ.Е. 17 19 22 18
22 Қ.К. 12 21 12 16
23 Т.И. 17 20 14 15
24 И.Г. 13 23 17 19
25 Р.Б. 12 19 5 18
2
Дарынды оқушылардың аффилиациялық мотивациясының өзіндік ерекшелігі
Нарықтық экономика жағдайында мотивация жүйесінің теориялық негіздері
Шет тілін үйренудің тиімді әдістері
Шет тілін үйретудегі мотивацияның атқаратын ролі
Бастауыш мектеп оқушыларының мотивациясының теориялық негіздері
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу мотивациясын экспериментальды зерттеу
Спорттық психологиядағы мотивация
Бағалау
Бастауыш мектеп оқушыларын оқыту процесінде бағалауды психологиялық ерекшеліктері
Менеджменттің аса маңызды міндеттерінің бірі