Лизинг компаниясы
Мазмұны
Кіріспе...................................................................................................................1-4
1 - тарау. Лизингтік қатынастардың қалыптасуының тероиялық
1.1. Лизинг және елімізде лизингтік қатынастардың пайда болуы ................5-10
1.2. Лизингтік операциялардың негізгі элементтері .......................................11-14
1.3. Лизинг түрлерінің жіктелуі және лизингтік операциялар .......................15-22
1.4. Лизингтік келісімдердегі тәукелділіктерді ескере отырып лизингтік
қатынастарды басқару мәселелері .....................................................................22-30
2 - тарау. Қазақстан Республикасында лизингтің дамуын
2.1. Лизингтік қатынастарының коммерциялық ортасын талдау....................31-36
2.2. Қазақстан Республикасында лизингтік қатынастарының қазіргі жағдайы..................................................................................................................37-
2.3. Лизингтік опрацияларын жасауда тәукелдіктерді басқару ( «ТемірБанк» АҚ
3 - тарау. Қазақстан Республикасы экономикасының қазіргі жағдайында
3.1. Экономиканың қазіргі жағдайында лизингтік операцияларын жүргізуінде негізгі проблемалар
3.2. Қазақстандағы лизингтік қатынастар механизмін жетілдіру жолдары............
Қорытынды ...............................................................................................
Қосымшалар .............................................................................................
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан экономикасының барлық салаларында нарықтық қатынастарға
Қазіргі кезде біздің мемлекетіміз бәсекеге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Лизингтік қатынастар туралы теориялық және
Қазақстанда лизингтік қатынастарды басқаруды реттеу мен дамыту мәселелері де
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты
Көрсетілген мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей міндеттерді шешу қарастырылады:
- лизингтік қатынастардың экономикалық мәнін зерттеу және теориялық тұрғыдан
- әлемдік тәжірибедегілизингтік қатынастардың қалыптасуы мен даму ерекшеліктерін жете
- лизингтік қатынастарды ұйымдастырудың әртүрлі нысандарының экономикалық артықшылықтары мен
- лизингтік келісімдегі тәуекелділіктерді ескере отырып, лизингтік қатынастарды басқару
- Қазақстандағы лизингтік қатынастарды басқару тетіктерін жетілдіру жолдарын анықтау.
Зерттеу пәні ретінде Қзақстан Республикасы экономикасының әртүрлі салаларындағы
1 - тарау. Лизингтік қатынастардың қалыптасуының тероиялық
1.1. Лизинг және елімізде лизингтік қатынастардың пайда болуы
Қазіргі кезде коммерциялық банктер қызметтері саласында лизингтік операциялар пайда
Лизингтік операциялар ежелден белгілі. Тарих көрсеткендей, олардың дамуы б.д.д.
Басында АҚШ-та лизингтің кең тараған объектісі қоршаған ортаны қорғауға
ХХ ғасырдың 60 - жылдары ұзақ мерзімді жалдың
Лизиег ағылшын тілінен аударғанда “жалға беру”деген мағынаға ие. Экономикалық
Лизингтік компания құрал-жабдықты сатып алып, жалға алушы фирмаға 5-8
Лизингтік қызметтер стратегиялық меңызды салалардың тез дамуына жағдай
Дәстүрлі жалға алумен салыстырғанда лизингтік операциялардың ерекшекліктері қандай? Біріншіден,
Жалдық төлемдер ай сайын, әр тоқсан немесе жарты жыл
Қазақстанда лизингтің дамуының өзектілігі сол, еліміз әзірше шикізат ресурстарының
“Біздің іс жүзінде барынша тиімділік беретін үздік халықаралық тәжірибелерді
Қазақстан экономикасын шикізат ресурстарының бағалары тұрақсыздығынан қорғаудың тағы
Жалпы, лизингтік саланың дамуы экономикалық дамуға бірнеше бағыттар бойынша
Біздің еліміздегі несиелеудің лизингтік нысанының дамуында екі кезеңді атауға
Еліміздің арнайы маманданған лизингтік ұйымдардың пайда болуы –
Лизинг – бұл машина,құрал-жабдық, автакөлік құралдарын, құрылыс және ауыл
Әлемдік тәжірибеде “лизинг” өндіріске қатысушылардың қаржылық – несиелік
Аренда келісімі жасалатын мерзімге байланысты арендалық операциялардың үш түрін
-қысқа мерзімді аренда (рентинг)-1күннен 1жылға дейін
-орта мерзімді аренда (хайринг)-1 жылдан 3 жылға дейін
-ұзақ мерзімді аренда (лизинг)-3 жылдан 20 жылға дейін
Лизинг - әдетте ұзақ уақыт пайдалануға болатын тұтыну тауарларымен
Сатып алу – сату келісімінен ерекше, лизингте аренда
Өзінің заңды нысаны бойынша лизингтік келісім инвестициялық құндылықтарын ұзақ
80-жылдардың басында лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау
Лизингтік бизнес кәсіпкерлік қызметтің ерекше саласын ұсынады. Лизингті
Бүкіл әлемде көптеген кәсіпкерлер бизнес үшін қажетті мүліктерді
1998 жылы Оттавада қабылданған халықаралық қаржылық лизинг конвенциясында былай
Әр түрлі белгілеріне қарай лизингтік операцияларды келесі тәртіппен топтастыруға
тура лизинг – бұл кезде мүлік иесі өз еркімен
- жанама лизинг (үш жақты немесе көпжақты
Бүгінде елімізде құқықтық реформалар барысында көптеген өзгерістер болып жатыр.
Қазіргі кездегі нарықтық экономиканың заңына байланысты еніп отырған бұл
Өз қызметін қалыпты жүзеге асырғысы келетін кәсіпорындар өздерін қандай
Сатып алу (өз қаражаттары есбінен):
Жалға алу.
Қазіргі кезде кәсіпорындардың көпшілігі сатып алуға қаражаты жетіспеушілігінен жалға
Осыған сәйкес, лизингтік қатынастардың міндеті өзінің клиентіне қажетті мүлікті
Қазігі кезде лизинг дегеніміз кәсіпкерлік қызмет деген әр түрлі
Лизинг - әлем экономикасында шапшаң дамып келе жатқан
Көптеген ғалымдардың ойы бойынша қазіргі мағынадағы лизинг 1952 жылы
Босх мырза Калифорния штатындағы азық-түлік өндірісімен айналысатын кішігірім фирманың
Қазақстан мен Ресейде, сонымен қатар ТМД елдерінде лизинг өзінің
Алғаш рет Қазақстан заңдарында “лизинг ” термині ҚазССР-дегі кәсіпкерліктің
Лизинг жалдаудың бір түрі болғанымен оны бір-бірінен айыра білу
Жалға алу шарты мен лизинг шарты тараптарының арасында тәжірибеде
Лизинг әлемнің көптеген елдерінде өз дамуын тауып, кәсіпкерлік қызметті
1.2. Лизингтік операциялардың негізгі элементтері
Лизингтік келісімінің негізін келесі элементтер құрайды:
а) келісім объектісі;
б) келісім субъектісі (лизингтік келісімге қатысушылар);
в) лизингтік келісім мерзімі;
г) лизингтік төлемдер;
д) лизинг бойынша көрсетілетін қызметтер.
а) Лизинг объектілері – лизингтік келісім объектілері материалдық құндылықтардың
б) Лизинг субъектілері – лизинг келісімдері объектісіне тікелей
Тікелей қатысушыларға мыналар жатады:
- лизингтік фирмалар мен компаниялар (лизинг беруші және мүлікті
- келісім объектілерін жеткізушілер (жабдықтаушылар)
- өндірістік және сауда комланиялары;
Жанама қатысушылары:
- Коммерциялық банктер және инвестициялық банктер ,
- Сақтандыру компаниялары.
- Брокерлік және басқа делдал фирмалар
Лизингтік фирмаларға – аренда түрінен байланыссыз жалгерлік қатынастарды
жүзеге асыратын барлық фирмаларды жатқызады. өз қызметі бойынша оларды:
- Тар мамандандырылған компаниялар әдетте тауардың бір ғана түрімен
айналысады (жеңіл автокөлік, контейнерлер) немесе бір топ тауарларымен айналысады
- Әмбебап лизингтік фирмалар жалға машиналар мен жабдықтардың
сан алуан түрлерін беруімен айналысады. Олр жалгерге қажетті жабдықтарды
Лизингтік фирмалар көп жағдайларда өнеркәсіптік және сауда фирмаларының, банктер
Лизингтік қызмет нарығына банктердің енуі екі жағдаймен байланысты:
Біріншіден, лизинг бизнестің капиталды көп қажет ететін түрі, ал
Екіншіден, лизингтік келісімдер өзінің экономикалық табиғатына сай банктік несиелеумен
Қаржы нарығындағы бәсеке банктерді лизингтік операцияларды белсенді түрде жүргізуіне
Үшінші категорияға – делдалдық және сауда фирмалары жатады.
в) Лизингтік келісім мерзімі – лизинг кезеңі деп лизингтік
Лизингтік келісім мерзімін анықтау кезінде лизинг беруші мен алушы
Жабдықтың қызмет ету мерзімі, ол жабдықтың техникалық –
Жабдықтың амортизация кезеңін – үкімет органдары орнатады. Қаржы лизингіне
Инфляциялық процесс динамикасы. Лизинг беруші үшін инфляция қарқыны тез
г) Лизингтік төлемдері – лизингтік операциялар жобасындағы күрделі сәттің
Ұзақ мерзімді арендада (лизингте) лизингтік төлемдерді есептеудің негізінде әдістемелік
Кез келген лизингтік төлем құрамына келесі негізгі элементтер кіреді:
- амортизация
- келісімді жүзеге асыру үшін, лизинг беруші алатын ресурстардың
- лизингтік маржа, лизинг берушінің табысы
- тәуекелділік сыйақы, оның деңгейі әртүрлілік тәүекелділік деңгейіне
байланысты.
Ресурстарға төлем, лизингтік маржа және тәуекел премиясы – лизингтік
Аренда төлем сомасына қаржы лизингі бойынша есептеу үшін аннуитет
P=A x
Р-ар, төлемдерінің сомасы
А-амортизация сомасы
П-контракт мерзімі
U-лизингтік процент
Т-арендалық төлемдерінің кезеңдері
Бұл формуланы қолдану кезінде келісім жасалған бүкіл кезеңінде әрбір
Мысалы, арендаға алған жабдық құны 1500, келісім мерзімі 5жыл,
P=15000 x
Аренда төлемдерінің ең соңғы төленетін сомасын анықтау үшін, аннуитет
ҚҚ-қалдық құны. Егер,біздің мысалымызда, ҚҚ мөлшерін 55 % (0,05)
2-ші түзету коэффициенті. Егер де, алғашқы аренда төлемін аванспен
Ақырғы түрде, арендалық төлем сомасы 906,0 тең болады.
(15000*0,06375*0,9689*0,9779)=906,0
Лизингтік төлемдерді басқа да әдістермен есептеуге болады: Мұнда амортизацияны
Лизингтік төлемдердің жалпы сомасы келесі формула бойынша есептеледі:
А – амортизация сомасы
П - несие ресурстарына төлем
П - комиссиондық төлем мөлшер
П - қосымша қызметке төлемдер
Мұндағы формуланың жеке құрамдас бөліктері келесі формула бойынша анықталады:
Амортизациялық аударымдар сомасы
С – жабдықтың баланстық құны
- амортизациялық аударым
Т – келісім мерзімі
Несие ресурстарына төлем
К – несие ресурстарының мөлшері
С – несиені пайдаланғаны үшін орнатылған ставка
Несие ресурстарының мөлшері анықталады:
және - жабдықтың жыл
Коммссиондық төлемдердің мөлшері:
Банктің қосымша қызметтеріне төлемдерді есептеу
- банк қызметкерлерінің жол сапарға шығуымен байланысты шығындары
- қызмет көрсетумен байланысты шығындары
- банк жарнамасына кететін шығындар
- басқа да шығындар
Лизингтік жарна мөлшері, төлемдерді жасау кезеңдерімен байланысты келесі формула
а) жыл сайын төлеп отырған кезде:
- лизинг төлемдері
Т – арендалық төлемдерінің кезеңі
б) тоқсан сайын төлеп отырған кезде:
в) ай сайын төлеп отырған кезде:
д) Лизинг бойынша көрсетілетін қызметтер – лизинг қызметтердің бірнеше
Техникалық қызмет – лизинг объектісін жеткізіп беруді ұйымдастырумен байланысты:
Кеңестік қызмет – салық салу мәселелерімен байланысты қызметтер және
1.3. Лизинг түрлерінің жіктелуі және лизингтік операциялар
Лизингтік қызметтің қазіргі кездегі нарығы лизингтің көптеген нысандарымен, лизингтік
Әр түрлі белгілерге қарай лизингтік операцияларды төмендегідей етіп
І. Қатысушылар құрамы бойынша:
- тікелей лизинг, мұнда мүлік иесі өз бетінше
- жанама лизинг, мұнда мүлікті делдал арқылы лизингке береді
II. Мүлік түрі бойынша:
қозғалмайтын мүлік лизингі
қозғалатын мүлік лизингі
бұрын пайдалануға болғаны жабдықтың лизингі
III. Өзін - өзі ақтау деңгейі бойынша:
толық өзін - өзі ақтайтын лизинг, мұнда бір келісім
толық емес өзін - өзі өтеу, мұнда лизинг барысында
ІҮ. Амортизация шарты бойынша:
толық амортизацияланған лизинг
толық емес амортизацияланған лизинг
Ү. Өзін-өзі ақтау деңгейі мен амортизация жағдайына
- қаржы лизингі, яғни лизинг туралы келісім мерзімінде арендатор
- жедел лизинг. Келісім 2 жылдан 5жылға дейін жасалады.Мұндай
VI. Қызмет көрсету көлемі бойынша:
таза лизинг. Егер бұл жағдайда берілетін жабдықтың қызметінің барлығын
қызметтердің толық жиынтығы бар лизинг – объектіге қызметті лизинг
жартылай қызмет жиынтығы – аренда беруші жартылай қызмет көрсетеді.
VII. Операциялар өтетін нарық секторына байланысты:
ішкі лизинг – келісімге қатысушылар бір елден болады
халықаралық лизинг – келісімге қатысушылардың бірі бір елден,
тура лизинг, бұл кезде мүлік иесі өз еркімен
жанама лизинг (үш жақты немесе көпжақты лизинг ), бұл
Тура лизингтің жиі кездесетін түрі – қайтымды лизинг,
мүлікті сатып алып, оны оған қайта жалға беретін лизинг.
Мүлікті типіне қарай былай бөлуге болады:
жылжымалы мүлік лизингі;
жылжымайтын мүлік лизингі;
бұрын пайдаланылған мүлік лизингі.
Өтеу деңгейіне қарай былай бөлуге болады:
бір келісімнің әрекет ету мерзімінде мүлік құны толық өтелетін
толық өтелмейтін лизинг.
Қызмет объектісіне қарай былай бөледі:
егер жалданатын затқа көрсетілетін барлық қызметті лизинг алушы өз
толық қызмет жиынтығы бар лизинг – объектіге толық қызмет
жартылай қызмет жиынтығы бар лизинг.
Операция өткізілетін нарық секторында ішкі
лизингті қарастырады.
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизинг
Салық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысты лизинг мынадай болып бөлінеді:
жалған лизинг – қызмет алыпсатарлық сипатта болады және жеңілдіктер
нағыз лизинг - жалға берушінің инвестициялық жеңілдік және жедел
Лизингтік төлемдерін сипатына қарай былай бөледі:
ақша төлемімен жүргізілетін лизинг – барлық төлемдер ақша нысанында
компенсациялық төлемімен жүргізілетін лизинг – төлем аталған жабдықта өндірілген
аралас төлемді лизинг.
Лизингтің осы нысандарын негізгі екі түрге біріктіруге болады –
қаржылық лизинг.
Жедел лизинг – көліктік құрал-жабдықтарды, аппаратуралар мен басқа да
Қаржылық лизинг – қолдану үрдісінде мүліктің толық немесе үлкен
Қаржылық лизингтің маңызды белгісі – лизингтік жалдау шығындарын
Қаржылық лизинг – бұл ұзақ мерзімді жал болып
- меншік құқығының жал мерзімі аяқталуына қарай көшу:
- келісімшартты бәсекелес саудадан мүлікті сатып алу құқын
- жал бойынша жалға берушіге ең аз төленетін келтірілген
Келтірілген құнды есептеу кезінде қабылданатын дисконттау мөлшерлемесі ұсынылатын несие
- жалға алушының ең аз төлемі – жал
- ең жоғары төлем-жалға алынған мүлікті сатып алу кезіндегі
- келтірілген құн-ағымдағы жылға келтірілген болашақ жылдың ақша ағымының
Егер жал келісімшарты жоғарыда аталған қағидалардың ең болмаса біреуіне
Мысалы: мүліктің жал мерзімі – 5 жыл, мүліктің құны
Жылдық төлемде-2300 бірлік
Дисконттау мөлшерлемесі-8%
Дисконттау коэффициенті=1/(1+0.08)*n
Мұндағы ,n-жалды төлеу жылы
1-жылдың коэффициенті=1(1+0.08) =0,93
2-жылдың коэффиценті =1(1+0.08) =0.85
3-жылдың козффиценті=0,79
4-жылдың коэффиценті=0,73
5-жылдың коэффиценті=0,68
Келтірілген құн=2300*(0.93+0.85+0.79+0.73+0.68=9154 немесе 91,5%, жал қаржылық болып саналады).
“Қаржылық лизинг”туралы Қазақстан Республикасының заңында қаржылық лизинг түсінігі инвестициялық
- лизинг беруші – лизинг шартымен лизинг затын
- Лизинг алушы – лизинг келісімене сәйкес, келісім
Лизинг затына үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көліктік құралдар,
Экономикалық қатынастарда лизинг қаржылық операциялардың жаңа нысаны ретінде күрделі
Тауарға деген меншік құқығының сатушыдан сатып алушыға ауысу шартынан
Лизингтік мәміле негізін келесілер құрайды:
мәміле объектісі;
мәміле субъектілері (лизингтік келісім тараптары );
лизингтік келісім мерзімі (лизинг кезеңі);
лизингтік төлемдер;
лизинг бойынша ұсынылатын қызметтер.
Өндірістік циклде жойылмайтын материялдық құндылықтардың кез келген түрі
лизингтік қызмет объектісі болып табылады. Жалға берілетін объект табиғаты
Мәміле объектісіне тікелей қатысы бар
саналады. Банктерді лизингтік қызмет нарығына енгізу, біріншіден лизинг –
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы»
Лизинг кезеңі лизингтік келісімнің әрекет ету мерзімімен түсіндіріледі. Себебі
Лизинг берушіге тиесілі лизингтік төлемдер сомасын анықтау, лизинг операцияларының
Төлемдерді кезеңдеріне қарай былай бөледі:
кезеңдік төлемдер – лизингтік келісімге қатысушы, тараптар келісімімен жасалған
бір мерзімдік төлемдер – егер келісімде лизинг берушіге аванс
Лизинг алушының қаржылық жағдайы мен төлем мүмкіндіктерін ескере отырып,
мәміледе лизингтік төлемдерді төлеудің төмендегідей әр түрлі тәсілдерде белгіленуі
бірдей үлестермен – бір қалыпты түзу сызықты төлемдер;
өспелі өлшемдермен (прогресивтік төлемдер), лизингтің бастапқы кезеңінде лизингті пайдаланушыға
азаймалы өлшемдермен (жеделдетілген, регрессивті төлемдер), лизингтің бастапқы кезеңінде пайдаланушы
Жалпы жал төлемдерінің көлемінде амортизациялық аударулар көлемі, қалдық құн,
несие үшін пайыз, лизинг компаниясы көрсететін қызмет шығындары (тасымалдауды,
амортизация;
мәмілені жүзеге асыру үшін лизинг берушінің тартылатын ресурстар үшін
көрсетілетін қызметтер үшін лизинг берушінің кірісіне енетін лизингтік маржа;
лизинг берушіге тиесілі кейбір тәуекелділік деңгейіне қатысты тәуекелділік сыйақысының
Ресурстар үшін төлем, лизингтік маржа және тәуекелділік сыйақысы лизингтік
пайызды құрайды. Қаржылық лизинг бойынша жалдау төлем сомасын есептеу
Лизинг – лизинг берушіге ұсынылатын қызметтердің көп түрлілігімен
техникалық қызмет - клиент пайдаланатын объектіні тасымалдауды, құрастыруды
кеңес беру қызметі – салық салу, рәсімдеу және т.б.
Жалға лизинг компаниясынан қажетті жабдықты алу үшін өтініш
өтініште жабдық аты, жабдықтаушы, жабдық типі, маркасы, бағасы және
Хатқа қосымша лизинг келісімінде лизингтің келесі маңызды шарттары көрсетіледі:
келісім заты;
лизинг затын салушының аты, сатушы таңдауы кіммен белгіленгені;
лизинг алушының лизинг затын жалдау шарттары және мерзімдері;
лизинг затының құны;
келісімде әрекет ету мерзімдері;
лизинг алушының меншігіне лизинг затының біржола берілу шарттары, егер
лизинг затының сипаты;
лизинг затын құрастыру және жөндеу тәртібі;
лизинг затын сақтандыру;
тараптардың біріне лизинг затын лизинг беруші атына мемлекеттік тіркеуден
лизинг шарты бойынша лизинг алушының міндеттемелерін орындауына лизинг берушінің
тараптар жауапкершілігі.
Осы шарттардың бірі көрсетілмесе лизинг келісімі жасалмаған болып саналады.
Бұл кезде лизинг келісімінің мерзімі лизинг затының толық немесе
Лизинг беруші лизинг келісімінің жалпы шартымен танысып, лизинг алушыға
Жабдықтаушы жабдықты лизинг алушыға жеткізіп береді және қызмет объектісін
Лизинг беруші келесі жағдайларда лизинг келісімін бұзуды және лизинг
егер лизинг алушы лизинг затын айтарлықтай нашар ұстаса;
егер лизинг алушы лизинг затын лизинг келісімшарттарын бұзып
егер лизинг алушы екі немесе одан да көп рет
Лизинг алушы лизинг келісімін бұзуды немесе лизинг беруші есебінен
затын қайтарып алуын келесі жағдайларда талап ете алады:
лизинг беруші лизинг затын жеткізбесе немесе лизинг затын келісімшартқа
егер жолданған лизинг затында лизинг келісімінде көрсетілмеген кедергілер болса;
егер лизинг беруші лизинг затын жеткізу мерзімдерін бұзса.
Егер лизинг алушымен жасалған лизинг келісімінің шарттары бұзылса, лизинг
беруші «Лизинг туралы» заңының 11-бабына сәйкес, лизинг алушыдан келісілген
1.4. Лизингтік келісімдердегі тәуекелділіктерді ескере отырып
лизингтік қатынастарды басқару мәселелері
Кез-келген экономикалық келісімдер сияқты лизингтік келісімдерді де жүзеге асыру
Лизингтік қызмет кәсіпкерлік және инвестициялық қызметтердің бір түрі болып
Тәуекелділіктерді басқару мәселесі экономиканың кез-келген саласы үшін тән процестердің
Тәуекелділікті талдау – бұл тәуекелділікті басқару процесіндегі маңызды кезеңдердің
Тәуекелділікті талдау, олардың түрлерін анықтау және бағалаудан тұрады. Тәекелділік
Тәуекелділікті басқару – бұл көп сатылы процесс, оның негізгі
Лизингтік қатынастарды жүзеге асыру кезінде пайда болатын тәуекелділіктерді басқарусол
Лизингтік қатынастарға қатысушы тұлғалардың таңдаған стратегияларының
ерекшеліктері. Яғни, оның тәуекелділіктерідің белгілі - бір түрлеріне немесе
Тәуекелділіктің белгілі – бір түрлерінің немесе тәуекелділіктер жиынтығының лизингтік
Лизингтік қатынастарға қатысушы тұлғалар қолданылатын математикалық есептеу әдістерін талдау.
Осы кезеңдегі басты қағида – тәекелділіктің барлық түрлеріне лизингтік
Сурет 1. Лизингтік қатынастардағы тәуекелділіктерді басқарудың блок-схемасы.
Жалпы тәуекелділікке кәсіпкерліктің барлық түрлеріне тән тәуекелділіктерді жатқызамыз. Яғни,
Лизинг сферасына тән типтік тәуекелділітер – бұл оң және
Енді осы аталған типтік тәуекелділіктердің әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық:
Лизинг объектісімен байланысты тәуекелділіктер-бұл лизингке берілген
мүліктердің қайтарылмай қалуымен, жоғалуымен, бұзылуымен және моральдық жағынан
Лизингтік операцияларды жүзеге асыру кезінде пайда болатын
тәуекелділіктерді лизингтік келісімге қатысатын негізгі субъектілер
тұрғысынан да қарастыруға болады. Тәжірбиеде лизинг субъектілерімен байланысты тәуекелділіктердің
өндірістік тәуекелділіктер;
маркетингтік тәуекелділіктер;
төлем тәуекелділігі.
Лизинг субъектілерімен байланысты тәекелділіктердің пайда болуының негізгі
себептеріне лизингтік келісім процесіне қатысушы субъектілердің мүдделерінің әртүрлілігін және
Қаржылық тәуекелділіктер активтерді қаржыландырумен байланысты
лизингтік келісімдердің әртүрлі кезеңдерінде қабылданған басқару шешімдерінің салдарынан пайда
нарықтық тәуекелділік (валюталық, пайыздық, инфляциялық және т.б);
несиелік тәуекелділік.
Нарықтық тәуекелділік бұл өсімақы ставкаларының валюта бағымдарының,
инфляция дейгейінің өзгеруі нәтижесінде лизинг объектілерінің құндарының төмендеу мүмкін.
Несиелік тәуекелділіктер – бұл банктер белгілі бір лизингтік компанияға
Сонымен қаржылық тәуекелділіктер елдегі экономикалық жағдайларға тікелей байланысты. Елде
Коммерциялық тәуекелділік – бұл жалпы халық шаруашылығының барлық
салаларына тән табыстық тұрақсыздығын көрсету тәуекелділігі. Оның төмендегідей түрлері
сұраныстың азаюы;
тауарлар бағасының өзгеруі.
Лизингтік нарықта бәсекелестіктің күшеюі (шетелдік лизингтік компаниялардың
нарыққа келуі) отандық лизингтік компаниялардың қызметіне деген сұранысты азайтуы
Баға тәуекелділігі – бұл лизингтік келісім шарт бекітілген мерзім
5. Лизингтік қатынастарға тән типтік тәуекелділіктерді жіктеу кезінде,
Серіктестік тәуекелділігі лизингтік қатынастарға қатысушы барлық тұлғалардың жүргізетін операцияларымен
Бекітілген лизингтік келісім – шарттардың өмірлік кезеңдерін үшке бөліп
Келісімдерді дайындау және бекіту кезеңінде серіктестерінің сенімділігіне, сапасына және
Лизингтік қатынастарға тән тәуекелділік түрлері анықталғаннан кейін тәуекелділікті бағалау
Тәуекелділік түрлерін анықтау және оларды бағалау бір-бірімен өте тығыз
Тәуекелділік түрлері анықталып, оларға бағалау жүргізілгенне кейін болашақта мүмкін
Экономика секторларындағы салалық ерекшеліктерге қарамастан, экономиканың барлық салаларында тәуекелділіктерді
1.серіктестерді таңдау туралы қосымша ақпараттар жинақтау;
2.өзін-өзі сақтандыру және кездейсоқ шығындардың орнын жабу үшін ақша
3.тәуекелділікті бөлу (диверсификация );
4.сақтандыру.
Тәуекелділікті төмендетудің осы жоғарыда аталған бағыттарын таңдау кезінде лизингтік
-өзіндік капитал есебінен жоғары мөлшерде тәуекелділікке баруға болмайды;
-тәуекелділік салдарлары туралы ойлану қажет;
-аз мөлшердегі табыс үшін жоғары мөлшерде тәуекелділік жасамау керек.
Бірінші қағиданы іске асыру үшін лизингтік қатынастарға қатысушылар тәуекелділіктер
Лизингтік қатынастарға қатысушы субъектілер екінші қағиданы іске асыра отырып,
Үшінші қағида шығын мөлшері салыстырмалы түрде жоғары болған жағдайда
Лизингтік келісімге қатысушы барлық субъектілер өздерінің тәуекелділіктерін неғұрлым төмендету
1. Серіктестерді (контрпартнерлар) таңдау бойынша
тәжірибе жүзінде келетін шараларды көмегімен іске асырылуы қажет деп
лизингтік қатынастар қатысушы барлық субъектілердің ұйымдастырушылық
құрылымында міндетті түрде заң бөлімдерінің, аналитикалық бөлімшелердің және лизингтік
-баспасөз беттерінде және қауіпсіздік бөлімдерінің материалдары негізінде серіктестер бойынша
2.Тәуекелділіктердібасқару мәселелерін шешудегі маңызды қадамдардың бір келісімдерді толық немесе
Тәуекелділіктерді басқарудың ең соңғы кезеңі лизингтік келісімдерді жүзеге асыру
Бақылау қызметі, бәрімізге белгілі басқарудың құрамдас бөліктерінің бірі болып
Сонымен лизингтік қатынастар кезінде пайда болатын тәуекелділіктерді басқару үшін
Тәуекелділіктерді басқару бойынша арнайы бөлім сол шаруашылық субъектісінде тәуекелділікті
Сонымен лизингтік қатынастарға қатысты тәуекелділіктерді басқарудың жалпы теорияларын
бір лизингтік қатысушы тұлғалар санының неғұрлым көп болуы (лизингтік
компания, лизингке алушы, жеткізуші, сақтандыру компаниясы, кредитор және лизингтік
лизингтік операцияны іске асыру мерзімінің ұзақтылығы (3 жылдан жоғары);
лизинг сипатының көп түрлілігі, яғни, лизинг ғылымы техникалық,
коммерциялық және қаржылық қызметтерімен өте тығыз байланысты.
Сондықтан да, лизингтік қатынастарды іске асыру кезінде тәуекелділіктерді басқару
лизингтік келісімге қатысушы әрбір тұлғаны негізгі қызметі болып табылу
2 - тарау. Қазақстан Республикасында лизингтің дамуын
2.1. Лизингтік кәсіпкерліктің коммерциялық ортасын талдау
Кәсіпкерлік қызметінің, оның ішінде лизингтік кәсіпкерліктін қалыптасуы
1. Экономикалық жағдайлар. Кез келген мемлекетте бұл қызметтің қалыптасуы
Өткен 2004-2005 жж. аралығында Қазақстан Республикасының экономикасы таң қалдыратындай
2005 ж. Жалпыішкі өнім көлемі 7453 млрд. теңгені құрады,
Әлемдік нарықта мұнайдын және түсті металлдарының бағамының өсуі отандық
Қазіргі кезде қазақстандық коммерциялық банктер артық ақшалай сомадарын тиімді
Әлбетте, бұл макроэкономикалық көрсеткіштер отандық бизнестің дамуына үлкен әсер
Қорыта айтқанда, лизингтік бизнестің экономикалық ортасы жалпы мемлекеттің
2. Лизингтің қызмет етуінің негізіне экономикалық шарттарымен бірге
Соңғы 15 жылдар ішінде республика халқы бұрынғы ҚСРО
Мұның барлығы өндірушілерге қарағанда тұтынушыға жақын лизингтік компанияларының іс-
Қазіргі кезде лизингтің дамуына ең үлкен кедергі болып тұрған-
Бірақ, егер Қазақстан Республикасы «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау Заңының
Әлбетте мемлекет міндетті түрде экономикаға араласуы тиіс, бірақ бұл
Сондықтан, қазіргі кезде лизингтік бизнестің дамуында келесі мәселелер орын
кәсіпкерлікпен айналысатын тұлғалардың пікірі есепке алынбай ведеомствоаралық шешімдер қабылданады;
заң баптарының нақтысыздығы бірнеше ойларды тұғызады және коррупцияға орын
барлық заңдық құжаттар орындауда қарапайымдылықты емес ведомствовалық мүдделерін сақтауды,
кейбір заңдар бүгінгі күннің талаптарын есепке алмайды.
Жалпы айтқанда лизингтік бизнеске арналған мемлекеттік заңдар жүйесі әлі
Қазіргі кезде 2003 ж. қарашасында қабылданған «Салық салу мәселелеріне
Лизинг беруші лизинг алушыға қаржылық лизингке беретін импорттаған негізгі
Қаржылық лизинг үшін сыйақылар қосылған құн салығын босатылады;
Несиелер бойынша пайыздарға қарағанда қаржылық лизинг бойынша сыйақылар сомалары
Лизингалушының салық салынатын базасын анықтауда Қазақстан Республикасы компанияларынан
Лизинг алушы негізгі құралдарды эксплуатация кезінің бірінші жылында
Лизинг инвестициялық қызметінің бір түрі болғандықтан, лизингалушы лизингке алынған
Әлемдік статистика көрсетуде, экономикасы дамыған елдерде негізгі құралдарға салынған
Лизингтік операцияларды жүргізу кезінде ең қиын мәселе бұл лизингтік
Лизингтік төлем құрылымына кіретін элементтер:
амортизация;
лизингберуші бұл келісімді жасау үшін пайдаланған ресурстары үшін төлемдер
лизингберушінің көрсетілген қызметтері үшін табысы мен лизингтік маржа
тәукелдік сыйақысы, оның мөлшері лизингберуішінің тәукелдік деңгейіне байланысты ;
Соңғы үш элементтер (ресурстарға төлемдер, лизингтік маржа, тәукелдік сыйақысы)
Лизинг қарапайым жалгерлік қатаныстарға ұқсағанымен олардың арасында белгілі айырмашылықтар
арендаға қарағанда лизинг әдетте ұзақ мерзімге жасалынады;
лизингтің объектілеріне арендаға қарағанда жер учаскілері және басқа да
лизингте лизингалушыға міндетті түрде құрал- жабдықтарға техникалық қызмет көрсету,
лизингалушы өзі құралжабдықтаушыны және құрал- жабдықтын түрін таңдауға құқықылы;
Лизингке алушы құрал-жабдықты қалдық құны бойынша сатып алуға құқылы.
Сонымен бірге лизинг- бұл инвестицияларды тартудың әдісі болып табылады.
Қазіргі кезде инвестицияларды қаржыландырудың келесі әдістерін белгілейді.
өзін- өзі қаржыландыру;
акциялар эмиссиясы;
банк несиелері;
лизинг;
аралас қаржыландыру;
жобалық қаржыландыру;
Сурет 2. ҚР 2005 ж. инвестицияларды қаржыландыру көздері
Сурет 2-ге қарағанда ҚР 2005 ж. инвестицияларды қаржыландыруда ең
Ескерту: Бұл материалдар Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігінің 2005 жылғы
Сурет 3. Инвестицияларды қаржыландырудың әдістерімен нысандарының өзара байланысы. 2.2.
2005 жылдың 1 қазанына Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы лизингтік компанияларының көбі жауапкершілігі шектеулі
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы ауқымында әр тұрлі бағытта қызмет
Лизингтік бизнес жоғары жаңа технологиялар саласында да үлкен маңызды
Әдетте, лизинг компанияларының тұтынушылары болып аса ірі кәсіпорындар немесе
Бүгінгі күнде лизинг бұқаралық ақпараттар жүйесінде де тиімді
Қазақстанда классикалық лизингтік компания болып «Казахстанская лизинговая компания» табылады.
Қазақстан Республикасы лизингтік бизнес қарқынды дамуына қарамастан бірнеше құрделі
Несиелерді алуда қиыншылықтар;
Салық саясатының жетілдірілмегені.
Кез келген кәсіпкерлік субъекті үшін маңызды мәселе- бұл қаржылық
Соңғы жылдары лизингтік ресурстар нарығы қаржылық және лизингтік қаражаттарының
1. нарықта жалпы алғанда жоғары пайыздық ставкалары орын алған
2. несиелердің қысқа мерзімділігі;
3. көптеген коммерциялық құрылымдарда банктік талаптарға сай келетін жоғары
Сонымен бірге, кәсіпкерлік субъектілер коммерциялық банктерден несие алу үшін
Коммерциялық банктерден несиелер алуда ең алдымен жаңадан ашылған кәсіпкерлік
Лизингтік бизнес тартымды болып келуінің ерекшеліктері:
басқа бизнес түрлеріне қарағанда салынған қаражаттарының тез қайтарылуы;
қазіргі кездегі қазақстандық лизингберуші компаниялары ең алдымен ішқі нарыққа
нарықтық конъюктураның өзгеруне икемділігі, яғни сұраныстың өзгеруін тез
лизингтік құрылымдарының белсенді инвестициялық саясаты, бұл бәсекелестік ортаны қалыптастыруға
лизингтік құрылымдарының жылдамдығы, ол ірі кәсіпорындары арасында делдалдық қызметті
экономиканың қазіргі кездегі даму деңгейін жоғарлатуда, ірі тиімсіз жұмыс
Лизингітк операцияларын жүргізу тәртібі әр бір елдің заңңамаларына сәйкес.
Лизинг беруші
(лизингтік компания немесе коммерциялық банк)
1
3
2
4
Құрал-жабдықтаушы
Жаңа құрал-жабдықтарды қажет ететін кәсіпорын банкке лизинг беруді сұрап
Банк құрал-жабдықтаушыға барып, оны мен құралдардың бағасын келіседі, лны
Құрал-жабдықтаушы құралдарға меншік құқығын сатып алғанға береді
Құрал-жабдықтаушы кәсіпорынға құралды жеткізеді және оны орнатады.
Сурет 4 . Лизингтік келісімнің жалпы сызбасы.
Лизинг Қазақстан үшін жаңа іс-әрекет, сондықтан бізде нақты тәжірибені
Лизингтің негізгі құжаты болып – келісім-шарт болып табылады.
Лизинг беруден алдын берілетін мүліктің құны, төлеу әдістері мен
Кесте 1. Әр түрлі қаржыландырудың нысандарының әр түрлі мерзімді
Мерзім 5 жыл
Лизингтің тиімділігі Лизинг несие Төлемді ұзарту Меншікке құқығына сатып
Экономияны есепке алудан алдыңғы шығындар (КТС) 718,1 1722,9 1718,6
Азаюы (КТС) - 501,1 - 375,4 - 507,0 -
Шығындар барлығы 1217,0 1347,6 1211,6 897,1
Лизинг тиімділігі (абс.) 130,6 - 5,4 - 319,9
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 10,88 % - 0,45 % -
Дисконт есептеу мен шығыстар 1010,6 1207,0 1096,8 1039,9
Лизинг тиімділігі (абс.) 196,4 86,2 29,3
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 16,37 % 7,18 % 2,44 %
Мерзім 4 жыл
Лизинг тиімділігі Лизинг несие Төлемді ұзарту Меншікке сатып алу
Экономияны есепке алудан алдыңғы шығындар (КТС) 1628,6 1671,9 1637,5
Азайуы (КТС) - 475,0 - 375,4 - 488,0 -
Шығындар барлығы 1153,6 1296,6 1154,4 897,1
Лизинг тиімділігі (абс.) 143,0 0,8 -256,5
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 11,91 % 0,07 % - 21,38
Дисконт есептеу мен шығыстар 989,7 1236,1 1126,1 1068,5
Лизинг тиімділігі (абс.) 246,4 136,5 78,8
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 20,53 11,37 6,57
Мерзім 3 жыл
Лизинг тиімділігі Лизинг несие Төлемді ұзарту Меншікке сатып алу
Экономияны есепке алудан алдыңғы шығындар (КТС) 1536,2 1620,9 1556,3
Азайуы (КТС) - 448,9 - 375,4 - 459,1 -
Шығындар барлығы 1090,3 1245,6 1097,2 897,1
Лизинг тиімділігі (абс.) 155,3 7,0 - 193,2
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 12,94 % 0,58 % - 16,16
Дисконт есептеу мен шығыстар 967,4 1266,8 1152,7 1098,8
Лизинг тиімділігі (абс.) 299,4 185,3 131,4
Лизинг тиімділігі (салыстырмалы.) 24,95 % 15,44 % 10,95 %
Ескерту:
Лизинг алушының лизинг берушіге берген аванстық төлемдері келесі
құрал-жабдықтаушыға авансқа;
кедендік төлемдерге;
кедендік қосылған құн салығы;
қосымша қаражаттарға;
қосылған құн салығы
Лизинг келісімінде лизинг алушы бюджетке төлейді:
1)қосылған құн салығы
2) мүлік салығын;
2004 жылы Қазақстан Республикасы экономикасы зор өсімге ие болды.
Кәсіпорын үшін өте маңызды болып құрал-жабдықтарды сатып алу немесе
Кәсіпорын әр қашанда өзіне инвестициялар көзін іздейді. Олардың ішінде
Лизингтік операцияларының тиімділігі құрделі есептер негізінде анықталады.
Кәсіпкер есептеу керек ақшалай ағымдарының екі ағымын:
1)сатып алуға кететін;
2)арендаға кететін.
Егер ремонттік жұмыстарының шығындары (басқа да ағымды шығындары аренда
Мысал, арендаға берілетін құрал-жабдықтың сомасы 1 млн.доллар. Аренда
Сатып алу кезінде –
Р= 800: а (5;6)=800: 4,212364=189,92 мың дол.
Егер дисконт- 8 пайыз
А(5;8)- 3,999271
Онда қазіргі ағым көлемі- П= 200+189,2х3,99271-400х1,08 –3 =
Қазіргі аренда сомасы- 21х12х3,43188=864,83 мың доллар
яғни, бұл кезде аренда сомасы өте қымбат болып табылады.
Осындай көптеген проблемалар лизинг қатынастарында кездеседі. Оларды шешу үшін,
заңдық актілердің жоқтығы немесе тұрақсыздығы;
ұлттық тәжірибенің болмауы;
білікті мамандардың болмауы;
лизингітк компанияларының аздығы;
мемлекет тарапынан аз қолдануы;
бұл іс-әрекетті ынталандыру құралдарының жетілмегендігі
Ал бірақ қанша мәселер болмасын бұл лизингтік қатынастардың дамуы
Қазіргі кездегі экономикадағы орын алған жағдай коммерциялық- делдалдық құрылымдарына
салықтарды жасыру, мұның нәтижесінде мемлекетте әлеуметтік бағдарламалар толығымен орындалмауы
құқықтық- нормативтік базаның жетілдірілмегендігі;
мемлекеттік қызметте орын алған коррупция;
мемлекетте «көленкелі» экономиканың орын алуы, мұның нәтижесінде мемлекеттік бюджетке
ҚР делдалдық бизнес құрылымдары келесі проблемаларымен ұшрасуда:
компанияларының төмен деңгейдегі бәсекелестігі, себебі аса артық мемлекеттік реттеу
заңдарының іске асырылуының механизмінің жетілмегендігі;
шағын бизнестің инфрақұрылымының төмен дамуы;
жоғары салықтық ставкаларының нәтижесінде өндіріске инвестициялар жасаудың қиындығы немес
шындықсыз бәсеке, кейбір коммерциялық құрылымдар орынсыз салықтық жеңілдіктерге ие
Осы проблемаларды жою үшін мемлекет мемлекеттік басқару, жергілікті білік
коммерциялық-делдалдық бизнестің дамуы үшін үкімет тарапынан қолайлы шешімдерінің қабылдануы;
заңдық базаны қабылдау процесі қажетті кеңестік базамен қамтамасыз
жаңа тиімді құқықтық- нормативтік механизм қабылданады;
2.3. Лизингтік опрацияларын жасауда тәукелдіктерді басқару
( «Темірбанк» акционерлік қоғамы мысалында)
Тәуелсіз Қазақстанның экономикасы соңғы жылдары жалпы тұрақтылықпен және барлық
Депозиттік базаның өсуі нәтижесінде активтерінің көлемі тез арада ұлғайды,
Кәсіпорындарының қаржылық жағдайының жақсаруы коммерциялық банктердің несиелік базасының өсуінің
Сырттан тартылған қаражаттарға сұранысты экономиканың регионалдық институттар тарапынан жүргізілетін
«Темірбанк» АҚ несиелік саясатының негізгі мақсаты- экономиканың нақты
Кесте «Темірбанк» АҚ табыстары және шығындары 2005
(мың тенге)
2004 2003
Пайыздық табыстар 3 881 032 3 140 935
Пайыздық шығындар (1 708 381) (1 374 675)
Таза пайыздық табыстар 2 172 651 1 766 260
Несиелік порфелі бойынша резервтер (465 713) (172 116)
Резервтер құрылған соң таза пайыздық табыстар 1 706
Сатуға арналған бағалы қағаздар бойынша жасалынатын операцияларының шығындарды шегерген
Шетел валютасымен жасалынған операцияларының табыстары 46 962 129
Шетел валютасын қайта бағалауға кеткен шығындарын шегерген соң табыстар
Комиссиондық табыстар 798 797 785 031
Комиссиондық шығындар (52 262) (49 297)
Несиелік залалдықтар бойынша резервтер (33 602) 22 060
Басқа операциондық табыстар 132 383 136 605
Таза табыстар 2 752 706 2 821 573
Операциондық шығындар (2 145 261) (2 476 043)
Басқа резервтер (38 753) (5 415)
Операциондық табыстар 568 692 340 115
Салық салудан кейінгі ассоциирленген компанияларының нәтижелерінің үлесі 50
Салық салуға дейінгі пайда 618 942 344 586
Жеке табыс салығы бойынша шығындар (109 876) (54
Таза пайда 509 066 290 417
Кесте мәліметтеріне қарағанда «Темірбанк» АҚ 2005 ж. 2004 ж.
«Темірбанк» АҚ несиелік саясатының негізгі міндеттері:
экономиканың нақты секторының дамуын қамтамасыз ету үшін және жаңа
халықтын әлеуметтік- тұрмыстық қажеттіліктерін қамтамасыз етуде банктік барлық бөлімшелері
несиелік тәуекелдікті минимизациялау және диверсификациялау,
несиелік операцияларынан түсетін табыстарды ұлғайту, оның ішінде комиссиондық төлемдерді
банктің несиелік портфелін сомалар және мерзімдері бойынша баланстау және
Соңғы жылдары регионалдық экономиканың қарқынды дамуын және өндірістің ұлғаюын
Қазіргі кезде банктің несиелеу саласында басты мақсаты- клиенттерге жоғары
Банктің несиелік портфелі келесі қағидаларға негізделіп қалыптастырылады:
қысқа-, орта- және ұзақ мерзімдерді баланстау;
валюталар әр бір түрлері бойынша несиелеу;
салалық құрылымды қамтамасыз ету;
корпоративтік клиенттердің мүддесін қамтамасыз ету;
қарыз алушының мүддесін қамтамасыз ету;
несиелер түрлеріне қарай несиелеу.
Банктің несиелік саясатының ең басты мақсатының бірі- бұл отандық
Несиелеуді ұйымдастыру кезінде қарыз алушы туралы толық ақпарат
Банк өз бетінше кепілдікке қойылатын барлық активтерді эксперттік бағалайды
Несиелеу барысында банк қызметкерлері кепілдікке қойылған мүліктін жағдайын
Несиелік құралының бағасына келесі факторлар әсер етеді: әр бір
Банк қызметкерлері несиелік құралдарды басқаруда ең алдымен ол ресурстарын
Банк лицензияға сәйкес қаржылық қызметтерді клиенттердің келесі категорияларына
Банк өзінің несиелік саясатын қалыптастыруда шағын және орта бизнесті
Банк салалық приоритеттерді сақтауда. Мемлекеттегі макроэкономикалық жағдайдың өзгеруіне қарай
Кез келген қарыз алушыға банк келесі талаптарды қояды:
қажетті құжаттар топтамасын тапсыру, банкте операциондық қызмет алу, қаржы
Қолайсыз несиелер немесе төмен ликвидті кепілдіктер түрлерін Басты
Банктің ұйымдық құрылымы келесі органдар және бөлімшелерінен жасалынған.
Басты Банк: банк басқармасы, несиелік комитет, заңды тұлғаларды несиелеуге,
Облыстық және регионалдық филиалдар: филиалдың несиелік комитеті, заңды
Несиелік саясатты қалыптастыру кезінде пайда табу негізіг факторға жатады.
Банктің неиелік саясаты несиелік ресурстарының тиімді басқарылуын қамтамасыз етілуіне,
Банк өзінің іс- тәжирибесінде қаржылық жағдайы тұрақты немесе көп
Сонымен бірге, банк қызметкерлері жас өсіп келе жатқан салалары
Өткен жылы «Темірбанк» АҚ үлкен жетістіктерге жетті. Банк құрылымына
Қазіргі кезде банк экономиканың барлық ішқі секторларында және сыртқы
Салалық құрымда банк келесі деңгейлерді анықтауда:
Жоғары- мұнай және газ, мұнай-химия өнеркәсібі, телекоммуникация, түсті және
Орта- кен өнеркәсібі, аса қымбатты металдарды өндеу, уран рудаларын
Төмен – коммуналдық шаруашылық, мемлекеттік бюджеттік ұйымдар мен басқалары.
Ең алдымен банк несиеле процесінде тек Қазақстан Республикасында орналасқан
Банкте қолайсыз несиелерге жататындар: бағалы қағаздар нарығында жылжымайтын мүлікпен
Кесте . 2005 ж. несиелік операциялар
Шектеу түрі Өзіндік капиталының көлеміне қарай үлес,
Банк пен ерекше қатынастарда болатын клиенттер үшін 10%
Басқа қарыз алушылары үшін 25% жоғары емес
Оның ішінде бланктік несиелер бойынша, қамтамасыз етілмеген міндеттемелерді қоса
Банкпен ерекше қатынастарда болатын клиенттер бойынша қарыз алушылардың тәукелдіктерінің
Кесте 3. Регионалдық және салалық тәукелдіктер
Шектеу түрі Несиелік портфелінің мөлшеріне үлес салмағы, %
Бір саланың кәсіпорындары үшін 20% жоғары емес
Бір облыстың кәсіпорындары үшін 20% жоғары емес
Ескерту: Бұл материалдар «ТемірБанк» АҚ сайтынан алынды.
2005 ж. аралығында клиенттерді несиелеу банктің негізгі қызметі болып
Барлық берілген несиелердің 45 % ірі қарыз алушыларға тиісті
Осы жылдары несиелік порфелінің салалық құрылымы да аса өзгергені
ҚР орын алып жатқан инфляция жағдайы несиелер бойынша пайыздық
Егер берілген несиелер қайтарылмаса, онда олар белгіленген резервтер есебінен
Кесте 4. Клиенттерге несиелер мен аванстар
2004 2005 ж.
Ағымды несиелер
Белгіленген мерзімнен кешіктірілген
Резервтерді шегерімге алып тастау
Клиенттерге барлық несиелер және аванстар 14,940,338 13,727,904
2004 ж. 31 желтоқсанына банкке 27 қарыз алушыға 100000
Бір клиентке келетін тәукелдік қосымша шектеледі, мысалы, форвардтық валюат
Кесте 5. Несиелік портфелінің салалық құрылымы
2004
Сома % Сома %
Көтерме сауда 5,698,466 36 6,805,917 46
А/ш 3,063,850 19 2,338,579 16
Жеке тұлғалар 2,420,755 15 1,731,237 12
Текстиль өнеркәсібі
999,223
6
786,200
5
Тамақ өндеу өнеркісібі 860,047 6 632,467 5
Бөлшек сауда өнеркәсібі 552,282 4 606,055 4
Кен өнеркәсібі 477,276 3 479,290 3
Көлік 405,443 3 362,300 3
Құрылыс 289,087 2 122,697 1
Коммуналдық шаруашылық 118,806 1 39,480 -
Басқалары 841,910 5 740,540 5
Барлық несиелер мен аванстар 15,726,947 100 14,644,762 100
2004 ж. барысында «ТемірБанк» АҚ ОҚО филиалы лизингтік несиелерді
Кесте 6. Несиелеу бағдарламалары бойынша берілген және қайтарылған
(мың. тенге)
Несиелеу бағдарламаларының аталуы 01.01.2005ж. несиелік портфелі Берілген
Автокөлік алуға 0 1592 18 1574
Тұтынушылық мақсаттарға
0
4909
846
4063
Кәсіпорын кепілдемесі негізінде
3819
24851
15728
12942
Банк қызметкерлерінің қажеттілігіне
9689
2016
7710
3995
Лизингтік несиелеу 1653 0 99 1554
Барлығы: 15161 33368 24401 24128
Ескерту: материалдар
2006 ж. 1 қантарына банктің несиелік порфелінде «пробламалық несиелер»
2004 ж. лизингтік ресурстарының аса ірі көлемі металөндеуші, тамақ
Еуропа Қайта Құру және Даму Банкі желісі негізінде лизингтік
Банк бойынша лизингтік төлемдерінің сомасы 956,6 млн.тн. құрады, бұл
«ТемірБанк»АҚ негізгі құрал- жабдықтарды, автокөлік құралдарын және жылжымайтын мүлікті
Кесте Құрал- жабдықтар лизингі
Лизинг келісім- шарт мерзімі 60 айға дейін
Құрал- жабдықтын құны $10.000 және одан жоғары
Қаржыландыру сомасы Құрал- жабдықтын сомасынан 70-85%
Аванстық төлем Құрал- жабдықтын сатып алу құнынан 15-30%
Жылдық сыйақы мөлшерлемесі Құрал- жабдық құнынан 16-23 %
Лизингтік төлемдер сызбасы Ай сайын тең төлемдер
Мүліктік тәукелдіктерінің сақтандырылуы міндетті
Лизингтік төлемдерді кейінге қалдыру Құрал- жабдықтарды орналастыруға дейінгі
Кепілдеме Шағын кәсіпорындар үшін: кәсіпорын иесінің кепілдемесі;
Золдинг компаниялары үшін: холдинг компанияларының тобының кепілдемесі
АВТОКӨЛІК ЛизингІ
Лизинг заты Бір немесе бірнеше автокөлік құны
Лизинг мерзімі 12 айдан 60 айға дейін
Қаржыландыру сомасы Контрактінің құнының 85%
Аванстық төлем Автокөлікті сатып алу құнынан 30 %
Жылдық сыйақы мөлшерлемесі Авто құнынан 16 дан 23% дейін
Лизингтік төлемдер сызбасы Ай сайын тең сомалар
Мүліктік тәукелдіктерінің сақтандырылуы Барлық мерзімге толық сақтандыру
Тіркеу ААҚ «Темiрлизинг»
Қосымша қамтамасыз ету Қажет емес
Баланс иесі ААҚ «Темiрлизинг»
Лизинг үшін құжаттарды қарастыру және шешім қабылдау үшін мерзім-
«Темірлизинг» ашық акционерлік қоғамында кез келген құрал-жабдықты лизингтік қаржыландырады,
Шыдамдылық. Құрал- жабдықты пайдалану мерзімі лизинг мерзімінен кемінде екі
Өтімділік. Әлбетте екінші реттік нарықтың болуы тиіс, яғни кез
Қызмет көрсету. Міндетті түрде ҚР аумағында осы құрал- жабдыққа
Заңдылық. ҚР осы құрал- жабдықты пайдалану заңды болуы тиіс.Құрал-
Алдын ұсталынған құрал- жабдық. Бұрын қолданытса болған құрал- жабдықты
«ТемірБанк» ААҚ ұсынатын лизинг операцияларының сызбасы.
Ең алдымен банкте лизингтік төлемдер ай сайын тең мөлшердегі
Шаруашылық субъектісі айналым капиталын алайдатпай қажетті кезде жетекші
Банктен лизинг алу үшін оңайтылған тәртіп негізінде құжат
Лизинг жаңадан ашылып отырған кәсіпорындар үшін де қолайлы қаржыландыру
3. ҚР экономиканың қазіргі жағдайында лизингтің даму
3.1. Экономиканың қазіргі жағдайында лизингтік операцияларын жүргізуінде негізгі проблемалары
Біздің мемлекеттімізде кәсіпорындарды арендалық шаруашылық жүргізу нысандарына өткізу нәтижесінде
Бірақ, коммерциялық банктерде қаржылық ресурстарының шектелуі бұл банктік қызмет
Қазақстанда 1995 жылы Алматы қаласында бірінші рет арнайы мамандандырылған
Бірінші лизингтік операцияларының объектілері болып құны жоғары
Лизингтік операцияларының нарығын қалыптастыруда ең басты кедергі –
1995 ж. 29 маусымында ҚР Үкіметі қабылданған №
Бірақ осы Жарлықта қарастырылған лизингтің дамуына қолайлы жағдай жасау
Мысалы, лизингтік компаниялары үшін қарастырылған тездетілген амортизация нормаларын қолдану.
Сонымен бірге лизингтің дамуына кедергі болып тұрған проблемалар:
1) Бастапқы капиталдың ірі көлемде болуы. Лизингтік компанияларын ұйымдарстыру
2) Лизингтік нарықтың инфрақұрылымының кем дамығандығы. Қазіргі кезде
3) Лизингтік операцияларын жүргізетін жоғары білікті мамандарының аздығы.
Осы аталған проблемалар шешімін таппай Қазақстан Республикасында лизингтік қызметтер
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында лизингтік қызметтер нарығында бірнеше жетістіктер
Бұл дегеніміз Қазақстан Республикасы лизингті дамыту үшін барлық жағдайлар
Қазақстанда лизинг шағын кәсіпкерлікті дамытуда үлкен рөл атқаруы тиіс.
Қазақстанда жасалынған талдау нәтижелері бойынша лизингті дамыту үшін келесі
лизингтік қатынастарды реттеу үшін бұрынғы лизинг бойынша департамент орнына
2010жылға дейін Қазақстан Республикасында лизингті дамыту үшін қоғамдық, салалық
қоғамдық және регионалдық лизингтік жүйесін кеңінен қолдау қажет;
Қазақстан Республикасы Оттава конвенциясының негізінде құрылған халықаралық қаржылық лизингке
Ресейдің “Лизюроп”, “Российская ассоциация лизинговых компаний” тыйымдарымен тығыз
3.2. Қазақстандағы лизингтік қатынастар механизмін жетілдіру жолдары
Кәсіпкер өзіне қажетті құрылғыларды лизингке алу үшін келесідей екі
біріншіден, егер құрылғыларды лизингке алу банктік несие есебімен сатып
ал екіншіден, кәсіпкердін, банктен несие алуы үшін сенімді несиелік
Еліміздегі лизингтік қызметтер нарығында бүгінгі күні қалыптасып отырған жағдайларды
І-белгі
Лизингтік қызметтер нарығының сегменттері
ІІ-бепгі
Лизингтік келісімдер: Сегмент 1 – шағын
Сегмент 2 – орта
Сегмент 3 – ірі
Лизингке алушылар:
Сегмент 1 – шағын
Сегмент 2 – орта
Сегмент 3 – ірі
Сурет 1. Лизииггік қызметтер нарығының сегменттері
Лизингтік қызметтер нарығы сегменттерінің бір белгісі ретінде лизингтік келісімдердің
Енді, осы суретте көрсетілген лизинг- алушы тұлғалардың әрбір
Қаржыгерлердің III Конгресінде Қазақстан Республикасы Елбасы Н.Ә Назарбаев Қазақстан
Міне осы шағын кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлардың бірі
Кесте Банктік несиелердің құрылымы (млн.тн)
12.99 12.00 12.01 12.02 11.03
Банктік несиелер 148830 276218 489417 672407 924283
оның ішінде:
Шағын кәсіпкерлікке 39857 74222 121954 146515 210623
- қысқа мерзімді 20423 40115 60153 63048 80943
- ұзақ мерзімді 19434 34107 61801 83467 120718
Ескерту: материал ҚР Ұлттық Банкі сайтынан алынды.
Осы кестеден көріп отырғанымыздай, соңғы бес жылда коммерциялық банктерден
Осы сегментке тән сипаттық белгілердің бірі-шағын кәсіпорындарды қаржыландыру күрделі
1) Шағын кәсіпорындардың көбісінің кепілге қоятын өтімділігі жоғары мүліктері
2) Шағын кәсіпорындарда білікітілігі жоғары мамандардың аздығы немесе жоқтығы;
3) Қарызға алынған қаражаттардың өз мақсатына пайдаланылуына бақылау
Осы себептерге сәйкес шағын несиелік мекемелер мынадай мәселелерге
Көптеген экономикалык. және қаржылык, ақпараттарды талдаудағы және шағын кәіспорындардың
2) Шағын кәіспорындардың пайдаланатын құрылғыларының көп түрлілігі.
Осындай қаржылық инвестициялардың тәуекелділігінің жоғарлылығы шағын кәсіпорындар үшін банктерден
Ал, лизингтік қатынастар осындай тығырықтан шығудың бір жолы болып
Біздің ойымызша, бүгінгі күні лизингтік компаниялар шағын бизнес сегментін
Міне осы стратегия осы сегментте белгілі бір жетістікке қол
Сонымен біздің ойымызша, шағын кәсіпкерлер сегментімен лизингтік қатынастар орнатудың
Осындай тығырықтан шығудың бір жолы біздің ойымызша, лизингтік қатынастарға
Сонымен бірге, лизингтік компаниялар құрылғыларды (мүліктерді)
тиімді басқаруды ұйымдастыру арқылы өэ тәуекелділіктерін төмендете алады. Яғни,
таңдайды және сол құрылғыларды пайдалану арқылы өндірісті жүргізудің дамытудың
І – кезең дайындық жұмыстарын жүргізу, яғни шағын кәсіпорындар
Егер осындай бағалау білікті түрде жүргізілсе, онда нарықтан өз
Әрине, бұндай қызмет (қосымша қызметтер керсету) лизингтік компа-нияның міндетіне
Сондықтан олар лизингтік компаниялар үшін мейлінше толық ақпараттар бере
Осындай механизмді пайдалану кезінде лизингтік компанияға темендегідей сипаттамаларға жауап
- құрылғының стандарттылығы;
- құрылғыны өндіріс процесінде бірнеше рет қайталап пайдалану
мүмкіндігі, яғни құрылғының құны ол пайдалануға енгізілгенмен кейін тез
құрылғының өтімділігі
Осындай сипаттамалардын. барлығы мүліктік тәуекелділіктерді төмендетуге және құрылғының белгілі
ІІ – кезеңді лизингке алушыларды таңдау кезеңі деп те
Содан кейін лизингке алушылардан өтініштер жинақталынады. Өтініштер жинақталынып болғаннан
1)ұсынылатын лизингтік төлемдер саны (лизингтік маржа);
2)кәсіпорынның ағымдық экономикалық жағдайы;
3)кепіл немесе кепілдемелердің т.б. түрлерінің пайдаланылуы;
4)персоналдың тәжірибесі мен біліктілігі және т.б.
Перспективті клиенттер аныкталғаннан кейін лизингтің құны бекітіледі және сәйкесінше
Әсіресе, шағын кәсіпорындар біліктіліктерінің жеткіліксіздіктерінен
жобаның инвестициялық мүмкіндіктерін тиімді бағалай алмайды. Бұл жағдай олар
Бұл сызба белгілі-бір түрдегі шағын кәсіпорындарды қаржыландырудың базалық моделі
Лизингке алушылардың келесі бір орта және ірі кәсіпорындар болып
Айырмашылықтары тек қана қаржыландыру мөлшерінде болуы мүмкін.
Нарықтың осы секторында жұмыс істеу лизингтік компаниялардан өте
көп мөлшердегі қаржылық ресурстарды және арнайы қаржылық схемаларды құруға
механизмдерінің бірі біздің ойымызша лизингтік холдингті дамыту болып табылады.
Сонымен, лизингтік қызметтер нарығын жоғарыда көрсеткендей белгілі бір белгілері
Қорытынды.
Сонымен, лизингтік қызмет нарығы, лизингтік қатынастар
Бүгінгі таңда лизинг нарығында 20 шақты компания бар,
Халықаралық қаржы корпарациясының көрсеткіштері бойынша 2002 жылы негізгі құралдарға
Бұл айтылған өсімдер тек мемлекеттің қолдауының нәтижесінде ғана емес,
Бұл инвестициялық құралмен көптеп кәсіпкелер пайдалануда , өйткені кәсіпкер
есебінен алады.
Лизинг артықшылықтарын кәсіпкерлер көптеп түсіне бастады. Егер 2002 жылы
Лизингтік қызметті пайдаланушы кәсіпкерлер осыған
Список использованных источников
Банковское дело / под ред. Лаврушина О.И. -М., -1992.
Вилкова Н. Международный финансовый лизинг // Экономика и жизнь.
Кабатов Е.В. “Лизинг, правовое регулирование и практика” 1995 г.
Прилуцкий Л. “Финансовый лизинг. Правовые основы, экономика, практика”, М.:
Ольшаный А.И. “Банковское кредитование” М.: Русская Деловая Литература, 1997
Илингин И. Лизинг при экспорте машин и оборудования //
Киселев И.Б. Лизинг - практика становления // Деньги и
Коган Э.Э. Правовые основы лизинга // ЭКО. -№3. -1996.
Козлов Д. Лизинг( новые горизонты предпринимательства // Экономика и
Кулешов А. Рынок лизинговых услуг в ракурсе налогообложения //
Куликов А.Г. Кредиты. Инвестиции. -М.,1994.
Лизинг как альтернативная форма финансирования // Финансист. -№19. -15-21
Лифшиц И. Правовой режим лизинговых операций // Экономика и
Положение о лицензировании лизинговой деятельности в РК от 26
Соколов В.В. Новый импульс развитию предпринимательства // Экономика и
Филатов А.А. Лизинг - правовые аспекты // Деньги и
Яновский А.М. Лизинг // ЭКО. -№7. -1994.
Рассадин В.Н. Лизинг и конверсия // ЭКО. -№8. -1993.
Русакова Е.А. Учет лизинговых операций // Финансовая газета. -(22.
Перов В.А., Перова В.Л. Лизинг: Практическое руководство/Российское акционерное лизинговое
«Временное положение о лизинге», утвержденное Постановлением Правительства РК №633
Чекмарева Е. Методы интеграции банковского и промышленного капитала./ /
Вопросы Экономики. 2004. № 4
Бизнес для всех. 1998. № 3
Материалы конференции "Роль лизинга в развитии малого и среднего
www.geogle.kz .
www.nationalbank.kz .
www.temirbank.kz .
- 37 -
- 66 -
Нақтылы инвестициларды қаржыландыру әдістері
өзін- өзі қаржыландыру
Акционерлік қаржыландыру
Мемлекеттік
қаржыландыру
Аралас қаржыландыру
лизинг
Жобалық қаржыландыру
Нақтылы инвестицияларды қаржыландырудың негізгі нысандары
Акционерлеунысандары
Сырттан қаражат есебінен қаржыландыру нысандары
Мемлеекттік қаржыландыру нысандары
Жобалық қаржыландыру нысандары
Лизинг нысаны
қайтарымды
Шұғыл
Қаржылық
Сырттан тартылған қаражаттар есебінен қаржыландыру
Лизинг алушы
Сақтандыру компаниясы
Лизинг компаниясы
Құрал-жабдықтаушы
Банк
Сыртқы факторлар, инфляция, бәсеке, саяси және экономикалық және т.б.
Тәуекелділіктер деңгейіне әсер ету әдістерін таңдау
Лизингтік қатынастардағы тәуекелділіктердегі әсер етеін ішкі және сыртқы факторларын
сақтандыру
Ішкі факторлар таңдалған стратегиялары, өндірістік потенция, шаруашылық және экономикалық
өзін-өзі сақтандыру және ақша қаражаттарын резервтендіру
Тәуекелділіктерді бөлу
Тәуекелділіктерді талдау
Тәуекелділікті бағалау
қажетті қаржылық ресурстар көлемі анықталады
шешімдер қабылдау
Лизинг объектісі нақты анықталынады және лизингтік келісім шарт, сатып
Бақылау
Тәуекелділікке тікелей әсер ету
Болашақтағы іс-әрекеттердің белгілі бір жиынтығы, олар пайда болған шығындар
Пайда болған шығындар және оларды төмендету бойынша қабылданған шаралар
Келісім объектілерінің және субъектілерінің ерекшеліктерін ескере отырып, тәуекелділікке әсер
Лизингтік қатынастарға қатысушылар арасында, олардың міндеттері анықталады және бөлінеді
Тәуекелділік түрлерін анықтау
Серіктестерді таңдау туралы қосымша ақпараттар жинақтау
Лизинг шартының орындалу тәртібі
Лизинг туралы
Қаржылық лизинг – инвестиция қызметін қаржыландыру нысаны
Лизинг операциясы
Қаржы лизингі жалға алушының төлемдері негізінде жалға алынатын мүліктің толық амортизациялануын қарастыратын келісім
Лизингтік келісімдегі операциялар
Қазақстан Республикасының лизинг бизнесі
Қазіргі кезеңдегі лизингтің қолданылуы
Банктің қаржылық операциялары
Лизинг түрлерін дәрежелеу, лизингтің арендадан айырмашылығы