Кәсіпорынның инвестициялық жобасын талдау
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым
МИНИСТРЛІГІ
«Экономика» кафедрасы
«Кәсіпорын экономикасы» пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: «Кәсіпорынның инвестициялық жобасы бәсекеге қабілеттілігін
арттыру құралы ретінде»
Орындаған:
Ғылыми жетекші:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.........................................................................................................................3
1. ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҚ
1.1 Инвестицияның мәні мен мазмұны......................................................................4
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы және инвестициялық қызметі...11
1.3 Инвестициялық жоба түсінігі және оның жіктелуі...........................................14
1.4 ҚР-ғы инвестициялық климатқа әсер етуші факторлар....................................16
2. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАР – ЭКОНОМИКАНЫ ДАМЫТУ ҚҰРАЛЫ
2.2 Инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігі....................................20
2.3 Кәсіпорынның инвестициялық жобасын талдау ..............................................28
3. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ...............................36
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................................40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ................................................................42
КІРІСПЕ
Әлемде жиырма бірінші ғасырдың аяқ басуымен экономикалық өзгерістер
Инвестициялық іс-әрекет – кәсіпорын жүргізетін құрылымдық саясатымен тығыз
Сапа және кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі проблемасы қазіргі кезде
бәсекеге қабілеттілік деңгейін нақты нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігі көрсеткіштері
инвестициялық жобалардың тиімділігіне, ұйымдар қызметінің тиімділігінен нақты тауарлардың
кәсіпорынның жұмыс істеуінің тұрақтылығы көрсеткішін дербес есептеу.
Кәсіпорынның инвестициялық жобасын талдау – бұл өте маңызды
инвестицияланатын қаржының мән-мағынасының болуы;
инвестиция рентабельділігі инфляция қарқынынан асып түсуге тиіс;
кәсіпорын ақшасын банкте сақтаудан гөрі, инвестиция ретінде жұмсау
жобаның дисконттеуді есепке ала отырып, жоғары рентабельді болуы;
ең үлкен экономикалық пайданы қамтамасыз етіп, төменгі деңгейдегі
Инвестордың дұрыс шешім қабылдауы балама жобаларды салыстыруға негізделеді
Осыған орай курстық жұмыстың тақырыбы «Кәсіпорынның инвестициялық жобасы
инвестиция ұғымы, инвестициялық жобалаудың мәні туралы кешенді түсінік
жобалық талдау құралдарын зерттеуге, тиімді инвестициялық шешімдер қабылдау
кәсіпорынның инвестициялық жобасының тиімділігін жан-жақты қарастыру;
ҚР-ғы инвестициялық климатқа әсер етуші факторларды талқылау;
инвестициялық жобаның қажеттілігі мен іске асыру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың теориялық әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының заңдылықтары,
ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТАРТЫМДЫЛЫҚ
1.1 Инвестицияның мәні мен мазмұны
Негізгі қорға қаржы жұмсау (өндірістің негізгі қоры) қосалқы
Инвестиция – Қазақстан экономикасының нарықтық экономикаға өтуі кезінде
Инвестициялар ақша құралдары, мақсатты банкілік салымдар, пайыздар, акциялар
Келтірілген анықтамалар нарықтық және жоспарлық жүйелерде инвестицияның мәнін
«Инвестиция» термині латынның investments – «жұмылдыру» сөзінен алынған.
Кең танымал «Экономикс» кітабының авторлары инвестицияны өте кең
Батыс елдерінің экономикалық теория мектептері инвестициялық процесті былай
Инвестиция теориясын ағылшын экономисі Дж. Кейнс өзінің «Еңбекпен
У.Шарп инвестицияны былайша анықтайды: «Нақты инвестицияларға әдетте қандай
Инвестицияға анықтама берген кезде назарды тек инвестицияның мазмұнды
Экономикалық және қаржылық тұрғыдан инвестицияландыру экономикалық ресурстарды болашақта
Инвестиция – бұл ақшаны, оның сақталуына немесе құнының
Инвестиция жайында шешім қабылдау басқарманың стратегиялық қиын міндеті
Портфельді инвестиция деп (кәсіпорынның құнды қағаздарын сатып алу
Нақты инвестиция деп өндіріс процессіне тікелей қатысатын инвестицияларды
Объектісіне қатысты инвестициялар келесі түрлерге жіктеледі:
мүліктік инвестициялар (материалды инвестициялар);
қаржылық инвестициялар – бұл қаржылық мүлікке салынатын салымдар,
материалдық емес инвестициялар – оларға зерттеу және талдау
Әрекеттің бағытына қарай инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
1. бастапқы инвестициялар немесе нетто-инвестициялар, кәсіпорынды негіздеуде немесе
2. өндірістік потенциалды (әлеуетті) ұлғайтуға бағытталған кеңейту инвестициялары
3. қайта инвестициялау, яғни кәсіпорынның негізгі қорының құрамын
* бар объектілерді жаңа объектілермен ауыстыруға бағытталған
* рационализациялауға арналған инвестициялар, технологиялық жабдықтарды немесе процестерді
* шығару бағдарламасын өзгертуге жұмсалатын инвестициялар;
* диверсификациялауға арналған инвестициялар, олар өнімнің
* болашақта кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге
Инвестицияның экономикалық табиғатын оны жіктеу толығырақ түсіндіреді, жіктеу
инвестициялардың түрлері;
ақша құралдарын салу объектілері;
инвестицияландыруға қатысу сипаты;
инвестицияландыру кезеңі;
меншік түрлері;
инвестордың қатысу түрлері;
тәуекел дәрежесі;
ұдайы өндіріс түрлері.
1.Инвестициялардың түрлерін былайша топтайды:
ақша құралдары, салымдар, акциялар және басқа да құнды
жылжымайтын және жылжымалы мүлік;
авторлық құқықпен, тәжірибемен және басқа да интеллектуалды
жерді, суды, ресурстарды, үйлерді пайдалану құқығы және басқа
қандай да бір өндірісті (бірақ патенттелген «ноу-хау» емес)
2. Құралдардың салыну объектілері бойынша инвестициялар былайша бөлінеді:
нақты инвестициялар немесе құралдардың материалды активтерге салынуы, яғни
материалды емес активтер – лицензиялардың, патенттердің, тауар белгісінің
қаржылық инвестициялар немесе түрлі қаржылық құралдарға ақша құралдарының
3. Инвестициялық процестерге қатысу сипаты бойынша инвестициялар келесі
тікелей инвестициялар, мұнда инвестицияландыру және ақша құралдарын салу
жанама инвестициялар, бұл ақша құралдарын өз қалауынша, неғұрлым
4. Инвестицияландырудың кезеңдері бойынша инвестицияларды мына түрлерге бөледі:
қысқа мерзімді, ұзақтылығы бір жылдан аспайды (қысқа мерзімді
ұзақ мерзімді, бұның ұзақтылығы быр жылдан көп.
5. Меншік түрлері бойынша инвестициялар мыналарға бөлінеді:
азаматтардың, мемлекеттік емес меншік нысанындағы кәсіпорындардың, өкіметтік емес
мемлекеттік, ол түрлі деңгейдегі кәсіпорындар мен мекемелердің бюджет
6. Инвестордың қатысу түріне байланысты:
қайта құрылып жатқан кәсіпорындарға жартылай қатысу немесе шаруашылық
инвестор толық иеленетін кәсіпорындарды құру немесе шаруашылық жүргізіп
жылжымалы немесе жылжымайтын мүлікті акция, облигациялар арқылы немесе
табиғат ресурстарын пайдалануға, жерді пайдалану құқығына, басқа да
7. Тәуекел дәрежесі бойынша инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
тәуекелсіз инвестициялар. Мысалы, бірқатар мемлекеттерде қысқа мерзімді мемлекеттік
тәуекелді инвестициялар, инвестициялармен байланысты тәуекел немесе белгісіздік дәрежесі,
барлық пайда сомасын жоғалту мүмкіндігі, яғни тәуекелдің орын
жоба іске асқаннан кейін пайданы ғана емес, жалпы
барлық активтерді жоғалту мүмкіндігі және инвестордың банкротқа ұшырауы
8. Ұдайы өндіріс инвестицияның келесі түрлерінің бірінде жүзеге
жаңа алаңдарда және бастапқыда бекітілген жоба бойынша іске
шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың кеңеюі - өндіріс қуаттылығын
шаруашылық жүргізіп жүрген кәсіпорынды қайта құру – моральды
техникалық қайта қамтамасыздандыру – жекелеген цехтардың, өндірістердің, учаскелердің
Инвестицияның ұсынылған жіктелуі қазіргі заманның инвестициялық жобалау концепцияларын
Инвестициялар белгілі бір тәуекелмен байланысты. Бұл тәуекел салымдардың
Инвестициялаудың маңызды ережесі, құнды қағаздарға салынған салымдардың табысы
Жүйелі тәуекел инвестицияның барлық түрлеріне қатысты және макроэкономиканың
Жүйесіз тәуекелге бәсекелестік инвестициямен (жоба, құнды қағаз және
Инвестиция еліміздің экономикасында және жеке кәсіпорынның қай-қайсысы болмасын
ұлғаймалы ұдайы өндіріс саясатын іске асыруда және кәсіпорынның
өнім сапасын жақсарту және ғылыми-техникалық прогресті тездетуде;
барлық халық шаруашылық салаларының тең дамуына және қоғам
өнеркәсіпте керекті шикізат базаларын жасауда;
азаматтық құрылыстар, денсаулық сақтады дамыту, жоғары және орта
жұмыссыздық мәселелерін шешуде немесе жеңілдетуде;
табиғатты қорғау және басқадай мақсаттарға жетуде.
Мұндай тізімдерді көп келтіруге болады. Сонымен, инвестиция бірінші
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы және
инвестициялық қызметі
Инвестициялық қызмет – шаруашылық жүргізуші субъектілер жүзеге асыратын
капиталды құрылыс саласы, яғни салалардың негізгі және айналым
инновациялық сала, яғни ғылыми-техникалық өнім және интеллектуалдық потенциалдың
қаржылық капиталдың айналым саласы.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – бұл кәсіпорынның шаруашылық қызметінде
кәсіпорынның өмір сүру циклының сатылары;
жалпы даму стратегиясы;
инвестициялық ресурстардың ішкі және сыртқы нарықтарының жағдайы;
құралдардың салу объектісі ретіндегі кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығы.
Сонымен, егер бастапқыда инвестицияны жүзеге асыру жетекшілері өз
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы ұзақ мерзімді мақсаттарға бағытталуы қажет
Кәсіпорынның әр түрлі кезеңдердегі нақтыланған ұзақ мерзімді мақсаттары
Кәсіпорынның инвестициялық қызметке қатысты шешім қабылдауы бәсекелік ортада
1-кесте Белгілі бір кезең ішіндегі осындай өзара байланыстылық
Сатылары
Стратегиясы Пайда болуы Өсуі Жетілуі Ескеруі/Пайда болуы
Жалпы Нарыққа еніп, бекітілу процесінде өмір сүру Нарық
Инвестиция
лық Бастапқы нақты инвестицияның жеткілікті көлемін қамтамасыз ету
Ескерту: оқулықтың мәліметтері негізінде
Кәсіпорынның тұрақты деңгейін ұстап тұру үшін қолданылатын пассивті
Тиімді немесе озу стратегиясы жаңа технологиялық шешім қабылдауымен
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясын қалыптастыру кәсіпорынның да, потенциалды стратегиялық
1.3 Инвестициялық жоба түсінігі және оның жіктелуі
Халықаралық тәжірибеде кәсіпорынның даму жоспары бизнес-жоспар ретінде көрсетіледі,
Жобаларды әдет бойынша тактикалық және стратегиялық деп ажыратады.
Отандық тәжірибеде жоба түсінігі жаңа түсінік емес. Бұрынғы
Кәсіпорынның нақты бір жобаға қатысты инвестициялық іскерлігінің жалпы
1. Жобаның тұжырымдалуы. (кей уақытта «идентификациялау» термині қолданылады).
2. Жобаны дайындау. Жобаның бизнес идеясы бірінші тексерілімнен
3. Жобаны сараптау. Жобаны жүзеге асыру алдында оның
4. Жобаны іске асыру. Бұл кезең бизнес-идеяның дамуынан
5. Нәтижелерді бағалау. Бұл жобаның соңында, сондай-ақ жобаны
Жобалық талдау тәжірибесі жобаларды әзірлеу тәжірибесін жалпылауға және
1) Тұрақты масштабтағы бизнестің табиғи жалғасуы ретінде ескірген
2) Ағымдағы өндірістік шығындарды азайту мақсатында қондырғыларды ауыстыру.
3) Өнім шығаруды арттыру және қызмет көрсету нарығын
4) Жаңа өнім шығару мақсатында кәсіпорынды кеңейту. Жобалардың
5) Экологиялық жүгі бар жобалар. Инвестициялық жобалау барысында
капиталдық шығындарды көбейте отырып, қондырғының аса жетілген және
ағымдағы шығындарды көбейте отырып, аса қымбат емес қондырғыны
6) Шешім қабылдаудағы маңыздылығы аса жоғары емес жобалардың
1.4 ҚР-ғы инвестициялық климатқа әсер етуші факторлар
Кез келген мемлекетке шетел инвестицияларының келуі және олардың
Жалпы еліміздің бизнес климатын талдау барсында күрделі қаржы
Елде инвестициялық климат нашар болған сайын күрделі қаржыны
мемлекет нарығының әлеуетті сипаттамасы;
табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі;
экономикалық реформалардың жағдайы мен оның жүзеге асырылуы;
инвестициялық қызметке арналған заң шығарушы базасы;
нарықтық инфрақұрылым мен валюталық нарықтың дамуы;
банктік жүйенің тұрақтылығы;
саяси климаттың тұрақтылығы мен бағыттылығы.
2-кесте Қазақстандағы инвестициялық климатқа әсер етуші факторлар
Әсер етуші факторлар Негізгі әсер (0-ден 7-ге дейін)
Бюрократия 6,7 -
Елдегі қаржы-салық режимі 3,6 +
Құқықтық инфрақұрылым 3,1 +
Қаржы нарығы 4,6 +
Бөлу арнасының жетіспеушілігі 1,3 -
Саяси тұрақсыздық 3 -
Айырбастау бағамын реттеу 2,8 -
Заң шығару тұрақсыздығы 3,9 -
Бұқаралық ақпарат құралдары 2,9 +
Коррупция 6,1 -
Ескерту: оқулықың мәліметтері негізінде
Сонымен, шетелдік инвесторлар жоғарыда айтылған барлық көрсеткіштер бойынша
Қазақстан өзінің табиғи байлығымен жақсы қамтамасыз етілген салалары
Халықаралық сарапшылардың бағалауынша, біздің кең байтақ жерімізде 7
Инвестицияның жоғары қарқынмен дамуының жақсы экономикалық көрсеткіштердің халықтың
Қазақстан Республикасына инвестиция салуға қызығушылыққа саяси тұрақтылық пен
1. Тұрақтылық және болжау мүмкіндігі. Елдің инвестициялық климатының
2. Инвестициялық қызметті реттеуші, әлемдік стандарттраға сай ашық
3. Инвестициялардың заңды құқықтарын қорғау. Биліктің барлық деңгейінде
4. Отандық және шетел инвесторларының қызметі үшін кең
5. Келісім шарттар мен халықаралық келісімдердің шарттарын сақтау
6. Тікелей инвестициялардың пайдалылығы мен нәтижелігі. Инвестор пайда
7. Экономиканың басымды салаларына тікелей инвестицияларды ынталандыру.
8. Әр инвесторлар тобына қызметі үшін ішкі қор
Қазақстанда және басқа ТМД елдеріндегі тікелей шетел инвестицияларын
саяси тұрақтылық;
елде жүргізілетін экономикалық реформалардың нарықтық объективтілігі;
қолайлы инвестициялық климат;
басқа елде ұқсас инвестициялық шешімдердің өміршеңдігі және мүмкін
құқықтық қорғалуы, ашықтығы және тұрақтылығы;
табиғи ресурстардың баршылығы мен құны;
валютаның еркін конверттелуі мен пайданы репатриаицялау мүмкіндігі.
Инвестициялық климатты жақсарту мен шетел және отандық инвесторларды
республика деңгейінде бақылау үшін арнайы банктік шоттарды амортизациялық
халық жинақтарын міндетті сақтандыру жүйесіне бекіте отырып, халықтың
инвестициялық климатты жақсарту мен шетел инвесторларының ағымын ынталандыру
үкімет деңгейінде ұлттық мүддені сақтау және кәсіпорынның негізгі
әрі қарайғы экономикалық даму мен ынтымақтастық үшін нақты
инвестициялық белсенділікті арттыру үшін қор нарығының дамуын жүзеге
есептеу тәсілінің қарапайымдылығы мен ашықтығын және аймақтың өмірін
аймақтың инвестициялық ресурстар жиынтығымен жетілдіру.
2. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАР – ЭКОНОМИКАНЫ ДАМЫТУ ҚҰРАЛЫ
2.1Инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігі
Жалпы алғанда, тиімділік – кірістің шығындарға, ресурсатарға немесе
Инвестициялық жобаның тиімділігі ғылыми-техникалық (ғылыми-техникалық нәтижелердің ҒЗТКЖ-ны орындауға
Инвестиция туралы шешім қабылдаудағы негізгі мәселе – инвестициялық
Мұндай есептеулер не үшін керек? Өйткені, ақшаның қазіргі
3-кесте Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестициялар, нақты бағамен млн.
Жылдар Күрделі құрылысқа жұмсалған инвестиция
Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарға Мемлекеттік емес кәсіпорындар мен
млн. теңге % млн. теңге % млн. теңге
1995
2000
2006 13059
148590
404175 100
100
100 12541
66780
53775 95,3
44,9
13,3 383
80029
342188 2,9
53,8
84,6 225
1781
8232 1,7
1,2
2,0
Ескерту: Оқулықтың мәліметтері негізінде
Кестедегі мәліметтерімізден байқайтынымыз, соңғы он жылда күрделі құрылысқа
Әдетте инвестициялық жобаны негізгі үш кезеңнен тұрады деп
Алғашқы кезеңде жобаның техника-экономикалық негізі құрылады. Жобаның бизнес-жоспарын
Инвестициялар – бұл кем дегенде екі жақтың –
Біріншіден, бизнесті құрастыру процесі, идеяларды ойластыру кәсіпкерді кәсіпорынның
Екіншіден, сәттіліктің негізі болып табылатын, кәсіпорынды тиімді бақылауға
Үшіншіден, аяқталған бизнес-жоспар бұл идеяларды басқа қызығушылығы бар
Инвестициялық жобаның дайындау кезеңі, ынталы инвестициялар деп аталатын
кәсіпорынды мемлекеттік тіркеу және құрылымын жасау жөніндегі ұйымдастыру
ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
өнім үлгілерін жасау, даярлау және сынау;
құрылыс жұмыстарын жүргізу;
технологиялық және басқа да жабдықтар сатып алу, дайындау
өндірістік жабдықтау және арнайы құралдарды дайындау және жасау,
Инвестициялық жобаның өндірістік кезеңі, кәсіпорын өнім өндіру мен
Инвестициялық жоспар әдеттегідей, мынандай инвестициялық шаралардан тұрады, олар
даярлық кезеңнің ұйымдастырылуы және басқа шығындары;
жер учаскелерін сатып алы (несиеге алу);
ғимараттар сатып алу (құрылыс салу);
жабдық сатып алу (жасау).
Даярлық кезеңнің ұйымдастырылуы және басқа да шығындары деп
Жұмыстардың кейбір кезеңдерінің басқаларымен бір мезгілде жүргізіле беретіндігін
Барлық кезеңде нөмірлену тікелей өтпелі болуы тиіс. Және
Жоғарыда атап өткендей, инвестициялық жобаны қаржылық талдау қаржылық
Инвестициялардың тиімділігін анықтау жөніндегі мәселе іс жүзіне келгенде
Барлық дамыған елдер үшін қабылданып, бүгінгі таңда қолданылып
Cash-Flow (Кеш-Флоу) дәл аударғанда «бар ақша ағымы» деген
Қаржы-шаруашылық қызмет нәтижесі туралы есеп кәсіпорынның белгілі бір
«Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп» кестесін жасау үшін
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттырудың тек екі жолы ғана
Жобаның үш түрлі вариантының «Қаржы-шаруашылық қызмет нәтижесі туралы»
4-кесте Инвестициялық жобаның үш варианын талдау кезінде жасалған
№ Баптың атауы Инвестициялық жобаның варианттары
бірінші екінші үшінші
1 Өнімді өткізуден түскен табыс (млн. теңге) 2000
2 Айнымалы шығындар негізінде есептелген өткізілген өнімнің өзіндік
3 Жалпы табыс 600 1000 1400
4 Кезең шығындары (тұрақты шығындар) 580 800 1000
5 Негізгі қызметтен түскен табыс 20 200 400
6 Негізгі емес қызметтен түскен табыс 4 10
7 Қалыпты қызметтен алынған табыс 24 210 420
8 Табыс салығы 7 63 126
9 Таза табыс 17 147 294
Ескерту: оқулықтың мәліметтері негізінде
Ықтималды табыстар мен шығындарды сипаттайтын варианттарда кестенің кез
Сонымен, тек осы екі құжатты – «Бухгалтерлік баланс»
«Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепте» кәсіпорын қызметі үш
операциялық;
инвестициялық;
қаржылық.
Кәсіпорынның операциялық қызметі «Қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижесі туралы есепте»
Инвестициялық жобаның тиімділігін талдауға қатысатын негізгі факторлар болып,
Сонымен, «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп» капиталға деген
Инвестициялық жобаның тиімділік көрсеткіштерін екі негізгі топқа бөлуге
өндірістік қызметтің тиімділігінің және жобаны жүзеге асырып отырған
инвестиция тиімділігінің көрсеткіштері немесе Кэш-Флоу дисконтталған белгілері.
Өндірістік қызмет тиімділігінің көрсеткіштеріне барлық активтер мен олардың
Нарықтық қатынастары дамыған елдерде инвестициялық жобаларды тиімділігін бағалаула
Зиянсыздық нүктесі – кәсіпорынның өз шығындарын жабатын белгілі
Маржиналдық табысты талдауда айтылғандай зиянсыздық нүктесін есептеу үшін
Зиянсыздықты талдау кәсіпорынның қауіпті өндірістік бағдарламасын анықтау үшін
Зиянсыздықты талдау мыналарды анықтауға мүмкіндік береді:
шығындарды жауып, қажет мөлшерде табыс алуға мүмкіндік беретін
кәсіпорын табысының өнім бірлігінің бағасының, тұрақты және айнымалы
жалпы шығындарды жабу үлгісіндегі әрбір өнімнің маңызы.
Зиянсыздықты талдау әдісін пайдалануда бірқатар шектеулерді ескеру қажет:
өнім бағасы есепті кезең бойына үнемі тұрақты болып
бір ғана өнім талданады, ал егер бірнеше өнім
өндірістік тиімділік есепті кезең бойына үнемі тұрақты болып
кезеңнен кезеңге өтердегі өндірістік қорлардың өзгерісі ескерілмейді;
жиынтық тұрақты өндіріс шығындары да тұрақты деп саналады.
Инвестициялық жобаларды талдауда белгілі бір өндіріске, оның дамуы
Бүгінгі таңда, мамандар инвестициялық жобаны тұрақты бағамен есептемейді.
Инвестициялық жобаларды қаржылық талдауда, әдетте болашақтағы түсімдерді, бүгінгі
пайыз деңгейі (мысалы, капиталды пайдаланғаны үшін);
жыл сайынғы төлемдер;
кезең саны (ай, тоқсан, жыл);
ағымдық деңгей мәні;
болашақтағы деңгей мәні.
Осы әдістерді қолдануда мынандай талаптарды ескеру қажет:
бүгінгі және болшақтағы деңгейлерді есептеуде қолданылатын айнымалылардың мәндері
пайыздар деңгейі тұрақты болуы тиіс.
Инвестициялық жобаларға қаржылық талдау жүргізу барысында мынандай кең
* сәйкес пайыздық мөлшерлемені талдауда шатысу;
* осы пайдаланудың реттілігін сақтамау.
Пайыз, жалпы алғанда, инвестор үшін капитал құны болып
Ағымдық пайыз мөлшерлемесі = Нақты пайыз
мөлшерлемесі+ Инфляция деңгейі
Жоғарыда аталған екі қатенің ішінде, инвестициялық жобаға қаржылық
Инвестициялық жобаның тиімділігін анықтауда күтіліп отырған шығындар мен
Кәсіпкердің мәселелері жобаны жасау мен оның тиімділігін талдаумен
2.3 Кәсіпорынның инвестициялық жобасын талдау
Инвестициялық жобаны талдау қаралатын жобаның артықшылықтары мен кемшіліктерін
Жобаны әзірлеудің және талдаудың алдын-ала кезеңі. Болашақ инвестициялық
саланың пісіп-жетілуі;
кәсіпорынның бәсекеге жарамдылығы (оның нарықтағы жағдайы).
Саланың пісіп-жетілуін оның даму жағдайының төрт түрінің біреуіне
Екінші критерийге сәйкес, кәсіпорынның тиісті сала шеңберінде оның
Кәсіпорынның пісіп-жетілу критерийі мен бәсекелік қабілетін салыстыру арқылы
- стратегиялық инвестормен ары қарай қатынас жасау барысында
- егер кәсіпорынның басқарушылары (менеджерлері) талдауға назар аудармаса,
Жобаның көптүрлігіне қарамастан, оларды талдау әдетте кейбір жалпы
Жобаның коммерциялық орындалуын талдау. Қағида бойынша, маркетингтік талдаудың
1. Жобаның іске асыру нәтижесі болып табылатын өнімді
2. Бұдан біз инвестициялық жобаны анықтауға жеткілікті көлемде
Соңғы жылдардың статистикалық мәліметтері бойынша, үшінші әлем елдеріндегі
Маркетингтік талдаудың базалық сұрақтары мынандай:
1. Жоба қандай нарыққа фокусталған? Халықаралық нарық па
2. Жоба халықаралық нарық пен ішкі нарық арасындағы
3. Егер жоба халықаралық нарыққа бағытталған болса, онда
4. Егер жоба ішкі нарыққа фокусталған болса, онда
5. Егер жоба мемлекеттің саясатымен сәйкес келмейтін болса,
Жобалар қолданыстағы нарықта іске асатындықтан, жобаларда олардың сипаттамасы
Маркетингтік талдау сұранысты алдын ала болжауды қамтиды. Инвестициялық
Инвестициялық жобалаудың барлық маркетингтік аспектілерін қарастырудың мүмкін еместігін
Техникалық талдау. Инвестициялық жобаны техникалық талдау міндетіне мыналар
жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін технологияларды анықтау;
жергілікті жағдайларды талдау, оның ішінде шикізатқа, энергияға, жұмыс
жобаның іске асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру.
Техникалық талдауды, әдетте, кәсіпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы
Егер өз технологиясын қолдану мүмкін болмаса, онда төмендегі
шетел фирмасымен бірлескен кәсіпорын – бөлшектеп инвестицияландыру және
технологиялық «ноу-хауды» іске асыратын жаңа қондырғыны сатып алу;
«Turn-key» – қондырғы сатып алу, зауыт салу,
«Product-in-hand» - «тurn-key» + кәсіпорынның қажетті дайын өнім
өндіріс үшін лицензиялар сатып алу;
шетелдік технолог тарапынан техникалық көмек, технология таңдау ережесі
Қаржылық талдау. Инвестициялық жобаның бұл бөлімінің көлемді және
1. Кәсіпорын қызметінің соңғы 3 (дұрысы 5 жыл)
2. Инвестициялық жобаны дайындау кезеңіндегі кәсіпорынның қаржылық жағдайына
3. Негізгі өнім өндірісінің залалсыздығына талдау жасау.
4. Инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысындағы пайда мен
5. Инвестициялық жобаның тиімділік бағасы.
Кәсіпорынның бұдан бұрынғы қызметі мен ағымдағы жағдайына қаржылық
Шығынсыздықты талдау негізгі өнімдерді шығару мен өткізудің өзіндік
Жобаның қаржы бөлімінің неғұрлым жауапкершілігі мол бөлігі оның
жоба бойынша кәсіпорынның инвестициялық қажеттіліктерін анықтау;
инвестициялық қажеттіліктердің қайнар көздерін белгілеу (және ары қарайғы
инвестициялық жобаны іске асыру үшін тартылған капиталдың құнын
жобаның іске асуы есебінен түсетін пайда мен ақша
жоба көрсеткіштерінің тиімділігінің бағасы.
Жобаның іске асу мерзімінде оның өтемділігін бағалау мәселесі
Жобаның өтімділігін бағалау кезіндегі инфляцияны есепке алу мәселесі
Экономикалық талдау. Қаржылық талдаудың негізгі сұрағы: жоба кәсіпорын
компанияға шикізатты арзан бағамен мемлекеттік ұйым сатсын;
импортталатын қосалқы элементтерді де компанияға мемлекет халықаралық бағалардан
кәсіпорын өзінің жұмысшыларына еңбек ақысын мемлекеттік стандартының деңгейінде
нәтижесінде кәсіпорын тауарларды мемлекеттік кәсіпорындарға шетелдің еркін нарығындағы
Мұндағы міндет – мемлекеттің осындай жобаны іске асырудан
компанияға шикізат пен қосалқы бөлшектерді нарықтық бағамен сату,
ұқсас тауарларды (ең бастысы, сапа көрсеткіштері бойынша) шетелден
Осылайша, экономикалық талдау процесінде бұл жобаның іске асуының
Экономикалық талдаудың қажеттігі неде? Егер нарық толығымен (идеалды)
сатушылар мен сатып алушылар санының көп болуы;
барлық өндіріс факторлары (еңбек, капитал, материалдар) мобильді болу
бағалар сатушылар мен сатып алуышылардың қалауымен қалыптасады;
нарыққа жаңа компаниялардың енуіне бөгеттер қойылмауы керек.
Осындай жағдай алдыңғы қатарлы батыс елдері үшін де
Инвестициялық жобаның экономикалық тартымдылығын өлшеу келесі нұсқау бойынша
1 қадам. Мақсаттарды таңдап, оларды өлшейді.
2 қадам. Альтернативті жобалардың әрқайсысына әр мақсатқа жету
3 қадам. Үздік вариантты таңдауы жалпыланған критерийдің максимум
Экономикалық тиімділік дайын өнім мен ресурстардың мүмкін болатын
қаржылық талдаудың қорытындысын ұсыну;
экономикалық талдау тұрғысынан шығындар мен табыстың жаңа жіктелуін
қаржылық мәндерді экономикалық мәндерге ауыстыру (олар сыртқы және
ресурстарды қолдану және өнімдер алу үшін басқа мүмкіндіктердің
ішкі төлемдер бойынша есептеулерді шығарып тастау (өйткені олар
жыл сайынғы экономикалық құралдар ағымын инвестицтияның бастапқы көлемімен
Институционалдық талдау. Институционалдық талдау инвестициялық жобаның ұйымдастырушылық, құқықтық,
Ішкі факторларды бағалау әдетте келесі нұсқау бойынша жүреді:
1. Өндірістік менеджемент (басқарудың) мүмкіндігін талдау. Менеджменттің нашар
кәсіпорын менеджерлерінің тәжірибесі мен біліктілігі;
оларды жоба шеңберінде ынталандыру (мысалы, пайдадан алатын үлесі);
менеджерлердің жобаның мақсаттары мен этикалық және мәдени құндылықтарымен
2. Еңбек ресурстарын талдау. Жобаны іске асыру үшін
3. Ұйымдастырушылық құрылымын талдау. Инвестициялық жобаның бұл бөлімі
Сыртқы факторларды талдағанда негізгі басымдылықтар келесі аспектімен шарттастырылған.
1. Мемлекетттік саясат, мұнда нақтырақ талдау үшін келесі
тауарлар мен шикізатты импорттау және экспорттау шарттары;
шетелдік инвесторлар үшін құралдарды салу және тауарларды экспорттау
еңбек туралы заңдар;
қаржылық және банктік реттеудің негізгі ережелері;
бұл позициялар батыстық стратегиялық инвесторлардың тартылуын керек ететін
2. Мемлекеттің мақұлдауы. Берілген факторды мемлекеттің экономикалық масштабтарының
Тәуекелді талдау. Тәуекелді талдаудың мәні мынада: жіберілген сапасына
Жобаны іске асыру процесінде келесі элементтер өзгеріске ұшырауға
Кейде тәуекелді талдау процесінде төмендегі нұсқау бойынша жүргізілуі
1. Инвестициялық жобаның неғұрлым белгісіз параметрлерін таңдайды.
2. Әр параметрдің шектік мәні үшін жоба тиімділігіне
3. Инвестициялық жобада үш сценарий ұсынылады:
базалық;
белсендігі неғұрлым төмен;
белсендігі неғұрлым жоғары (міндетті түрде емес).
Қорыта айтқанда, инвестициялық жоба соңында бизнес-жоспар түрінде толтырылады.
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
Қазақстанның инвестициялық қорының міндеті Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға
Инвестициялық жобалардың табысты іске асуы мақсатында жобаның орындалуына
ҚР индустриялық-инновациялық стратегиясының жуырдағы он жылдыққа арналған негізгі
Департаменттің 2006 жылы қормен бірлесіп қаражаттың бір бөлігін
Еліміздің және облысымыздың дамуының басты басымдығы Индустриялық-инновациялық даму
Өкінішке қарай, инвестициялық жобаларды іске асыру географиясы әлі
“Қазақстан инвестициялық қоры” АҚ, “Технологиялар инжинирингі және трансферті
Әр саладағы көптеген кәсіпорындарға инвестиция салып, оларды акционерлендіруіне
Шынтуайтына келгенде, Қазақстанның Инвестициялық қорының құрылуы арқылы елімізде
ҚОРЫТЫНДЫ
Инвестиция барлық қоғамда да экономиканы нығайтудың негізі болып
Экономиканы дамытуда ішкі нарықтың тұрақтылығы өте маңызды рөл
Сырттан қаржы ресурстарын тарту макроэкономикалық тұрақтану кезеңінде де
Жалпы ҚР-да инвестициялық саясаттың қалыптасуы мен дамуы ел
Сонымен қатар, бұл саясат республиканың экспорттық әлеуетін арттыру,
Қазақстан Республикасы экономикасының дамуы отандық және шет елдік
Сонымен қатар, инвестицияларды әр түрлі қаржы құралдарын шығара
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Мейірбеков А.Қ., Әлімбеков Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы
Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы – Алматы:
Дүйсенов К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
Сейтказиева А.М. Инвестиционная деятельность предприятия: Учебное пособие –
Әлжанова Н.Ш. Инвестициялық жобалау: Оқу құралы – Алматы:
Оразалы Сәбден Бәсекелестік экономика: Оқу құралы – Алматы:
Бохаев Д.Т. «Инвестициялық жобалар – экономиканы дамыту құралы»
Назарбаев Н.Ә. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» ҚР Президенті
Оразалы С. «Экономикалық басымдықтар және уақыт талабы» //
Н.Ә.Назарбаев Қазақстан – 2030, 11 қазан 1998 жыл
Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару
Казақстан Республикасындағы инвестициялық қызмет: статистикалық жинақ //ҚР статистика
Инвестиция туралы заң. // Орталық Қазақстан/ 18 қаңтар
www.google.kz
www.khabar.kz
2
Жобаның қаржылық талдауын және экономикалык талдауын айқындау
Инвестициялық жобаны бағалау
Компанияның ақша қаражаттары қозғалысын талдау. Ақша ағымын болжамдау
Инвестициялық жобалаудың негізгі ережелері
Кәсіпорынның инвестициялық жобасынын қаржыландыру тәуекелін арттыру жолдары мен болашақтағы дамуы
Нақтылы инвестициялық жобаларды бағалау
Кәсіпорынның инвестициялық жобасы бәсекеге қабілеттілігі
Инвестициялық жобаның қаржылық бағалау нормалары
Инвестициялық жобаларды талдау әдістері
Инвестициялық жобалардың тиімділігін талдау